ءى. عالىم زىكىريا اعام كىمگە يمان كەلتىرەدى، ءدىندى كىمنەن الادى!

ماعان وتكەن ماقالامنىڭ (http://abai.kz/post/view?id=6810) استىندا «تاڭ قالۋشى» دەگەن نيكپەن ءبىر كىسى «قارا يشاننىڭ قۇربانالىگە قارسى شىعۋى، ونى باتپانبايدىڭ اڭعارىپ قالۋى مەنى تاڭ قالدىردى. دۇنيەلىك پيعىلدا قارسى شىعىپ وتىرماعان شىعار، ءمۇفتيات يمامدارىنىڭ ۋاعىزدارىنىڭ اسەرى تيگەن شىعار دەپ ويلايمىن. قالاي بولعاندا دا ءبىر-بىرلەرىن بىزدەن كوپ بىلەتىنى انىق» دەپ مەنەن قۇربانالى مەن قارا يشاننىڭ ودان نەگە بەزگەنى» تۋرالى سۇراپتى.

مەن وعان: ء«بىز ءبىر نارسەگە كەلىسەيىك. ەگەر سىزدەردى قارا يشاننىڭ قالاي شىققانى مەن قىزمەتى، قۇربانالىمەن كەلىسپەۋشىلىگى قىزىقتىرسا، سايت يەلەرى رۇقسات ەتسىن. مەن بۇل تۋرالى ماقالا جازىپ سىزدەردىڭ سۇرانىستارىڭازعا لايىقتاپ سالايىن. ال، تاپ قازىرگى مەندەگى ماقسات ول ەمەس... تاريحات تۋرالى ءسوز عانا. تاقىرىپ اينالاسى» دەگەن ەدىم.  سويتسەم ول كىسى: «ماقالا قىلىپ شىعارۋ مىندەت ەمەس شىعار؟ وبالىنا نە كەرەك، بۇل سايتتا پىكىر جازۋعا شەكتەۋ از، سوندىقتان كوممەرتاري قىلىپ شىعارا سال» دەپتى.

مەن ول ماقالاعا ودان باسقا دا «كومەنتاريلەر» جازىپ، بۇل سۇراقتى اياقسىز قالدىرىپ قويعان ەكەنمىن.

قاراپ وتىرسام ءسوز اياعى زىكىريا اعام شىعا كەلدى دە «ابدىكەرىم مىرزا! سەن كوڭىلىڭە كەلسە دە ايتۋعا تۋرا كەلدى، امال جوق. سوپىلىقتىڭ ەڭ بولماسا، تەرميندەرىن دۇرىس جازا الماي ءجۇرىپ كىمنە نە ۇيرەتپەكسىڭ؟ سەنىڭ قيالدان شىعارعان وتىرىكتەرىڭنەن-اق تويىپ بولدىق قوي. وتكەندە، فب-دا ۇلىبريتانياداعى قاراحان قولجازباسى تۋرالى ايتىپ، مازمۇنىن بايانداپ، وتىرىگىڭمەن ەلىڭ باسىن قاتىرىپ ەدىڭ. بۇگىن كەلىپ سوپىلىقتىڭ بىلگىرى ءبىر ءوزىڭ ەكەنىن دالەلدەمەك بولىپ، جانتالاسىپ جاتىرسىڭ. ءبىلىمى جاعىنان وزىڭنەن كوپ جوعارى قۇربانالى شايحتى جەردەن الىپ، جەرگە سالاسىڭ. ەرتەڭگى كۇنى مۇنىڭ ءبارىنىڭ جاۋابى بولاتىنىن سەزەسىڭ بە؟ مەن ەكى كۇن جولدا ءجۇرىپ، سەنىڭ بۇل جازعاندارىڭدى كورمەي قالىپپىن. جاۋابىن الار ەدىڭ. ۇلگەرسەم، ءالى دە بولسا، جاۋابىن الاسىڭ» دەپ مەنى قۇربانالى دەگەن «ارۋاق» بۇجايمەن قورقىتىپ تاستاپتى. سوسىن مەن ونىڭ ماعان جاپقان جالاسىنا بىلاي جاۋاپ جازىپ ەدىم: «اسا قۇرمەتتى زىكىريا مىرزا. سول جازبالاردان كەيىن ءسىزدى تاپپاي قالىپ ەدىم. ەندى مىناۋ ءۇشبۋ حاتىڭىزدى وقىپ، قۋانىپ قالدىم. ءسىزدىڭ مەن تۋرالى «كول-كوسىر» شاتپاعىڭىز شىققانشا ءسىز ماسقارا بولىپ قالماس ءۇشىن قاراحان بابا تۋرالى دەرەكتەر تۋرالى ايتىپ وتەيىن. 
سونىمەن، مەن سول جەردەن، فەيسبۋكتەگى تاقىرىپتان ءسىزدىڭ تۇرا قاشقانىڭىزدى بىلمەي قالدىم. بولماسا ابد ال حاسان قاراحاني بابامىزعا بالاناتىن «نۋر ال-ۋلۋم» اتتى قولجازبا تۋرالى دەرەكتى بەرگەن ەدىم. مەن ايتقان كىتاپتىڭ اۆتورى، ناقتى ەسىمدە جوق. "اكادەمكنيگادان" شىققان ءبىر دانا كىتاپ ەدى، ءابدىراشيد دەگەن ازاماتتان الىپ، كەرەك بەتتەرىن كسەروكوياعا ءتۇسىرىپ العان ەدىم. مەن ونى ءوزىم ءۇشىن تۇتىنباق بولعاندىقتان تەگىنە ءمان بەرمەپپىن.
مەن وزىمە كەرەك پاراقتارىن تۇتاس كىتاپتان كوشىرىپ العان كىتاپتاعى بۇل ءبولىم «نۋر ال-ۋلۋم» دەپ اتالادى. ءبىرىنشى تاراۋى «جيزنەوپيسانيە شەيحا ابۋ-ل-حاسانا حاراكاني» دەپ باستالادى. الدىمەن «1. ۆستۋپلەنيە» دەلىنىپ بىلاي باستالادى:
«يزۋچەنيە سۋفيزما ۆ ەۆروپە ناچالوس بولەە ستا لەت تومۋ نازاد(وسى جەردە سىلتەمە جاسالىپ: ناستوياششايا ستاتيا بىلا زاكونچەنا ۆ 1927-گ دەلىنەدى). رابوتا ف.تولۋكا وتكرىلي وريەنتاليستام كارتينۋ گرانديوزنىح فيوسوفسكيح پوستروەني، سكرىۆاۆششيحسيا زا پوكروۆامي پەرسيدسكوي پوەزي». 
سوسىن وسى تۇسقا دەيىنگى ەۋروپاداعى سۋفيزمگە قاتىستى ۇستانىپ، كوزقاراس تۋرالى ايتىلادى دا: «ەتوت ۆزگلياد گوسپودستۆوۆال ۆ تەچەنيە ۆەسما دولگوگو ۆرەمەني، پوكا انگليسكيە يرانيستى(ر.نيكولسون، ە.بروۋن) نە پريشلي ك ۋبەجدەنيۋ، چتو سۋفيزم موجنو رازدەليت پو كراينەي مەرە نا دۆا پەريودا: رانني - ... پريبليزيتەلنو دو ءحىى ۆ.نە.، ي پوزدنەيشي پەريود رازۆيتيا فيلوسوفسكيح ۋچەني...» دەيدى. بۇل اتالعان كىتاپتىڭ 225-بەتى.
كىتاپتىڭ 227-بەتىندە مىناداي مالىمەتتەر بار: پوميمو بيوگرافي ابۋ سايدا ۆ.ا.جۋكوۆسكي پومىشليال تاك جە يو ۆىياسنەني رولي ودنوي يز كرۋپنەيشيح فيگۋر سرەدي پەرسيدسكيح سۋفيەۆ – شەيح ال-يسلاما ابداللاحا انساري. يزدانيە يزبراننىح ستيحوتۆورەني انساري، كاك ياۆستۆۋەت يز سوبستۆەننىح سلوۆ ۆ.ا.جۋكوۆسكوگو ، بىلو كاك بى پرەدۆاريتەلنىم سووبششەنيەم، زا كوتورىم دولجنا بىلا پوسلەدوۆات بولەە وبششيرنايا رابوتا نا ەتۋ جە تەمۋ. رابوتا ەتا ۆىپولنەنا نە بىلو، ي، كاك منە دۋماەتسيا، پريچينۋ ەتوگو وبياسنيت دوۆولنو لەگكو. ۆ سۆوەي پەرۆوي رابوتە وب انساري جۋكوۆسكي ۋستاناۆيل، چتو انساري ۆ سيلنەيشەي ستەپەني زاۆيسەل وت سۆوەگو مۋرشيدا ي ناستاۆنيكا نا سۋفيسكوم پۋتي شەيحا ابۋ-ل-حاسانا حاراكاني. سلەدوۆتەلنو، دوبيتسيا بولەە يلي مەنەە سۋششەستۆەننىح رەزۋلتاتوۆ ۆ رابوتە ناد انساري موجنو بىلو تولكو پودۆەرگنۋۆ پرەدۆاريتەلنو يسسلەدوۆانيۋ دەياتەلنوست ەگو ۋچيتەليا. پو سچاستيۋ، سۋدبا سوحرانيلا كاك تسەننەيشي دوكۋمەنت – رابوتۋ، پو-ۆيديمومۋ، ودنوگو يز بليزكيحى ك حاراكاني ليۋدەي، سودەرجاششۋيۋ سۆيازاننىە س ەگو يمەنەم پرەدانيا ي رياد وبرازتسوۆ ەگو رەچەي. رابوتا ەتا، نوسياششايا نازۆانيە نۋر ال-ۋلۋم(سۆەت ناۋكا) دوشلا دو ناس ۆ ەدينستۆەننوي ي پري ەتوم ۆەسما دەفەكتنوي رۋكوپيسي، پرينادلەجاششەي بريتانسكومۋ مۋزەيۋ، توي ساموي، كوتورايا سودەرجيت تەكست ودنوي يز يزداننىح ۆ.ا. جۋكوۆسكيم بيوگرافي ابۋ سايدا(ا يمەننو: «جيزن ي رەچي ابۋ سايدا»).
قۇرمەتتى زىكىريا مىرزا، سىزگە وسى دەرەكتىڭ ءوزى دە جەتكىلىكتى بولسا كەرەك. ەگەر ماعان سەنبەسەڭىز وسىندا اتى العان اۆتورلاردى تاۋىپ، وقىپ شىعىڭىز. مىسالى «حاراكاني) «نۋر ال-‘ۋلۋم» («سۆەت ناۋك»). جيتيە شەيحا ابۋ-ل-حاسانا حاراكاني. تسيت. پو كنيگە: بەرتەلس، ە. ە. سۋفيزم ي سۋفيسكايا ليتەراتۋرا»; جۋكوۆسكي ۆ. ا.، جيزن ي رەچي ستارتسا ا.، سپب.، 1899; ەگو جە، تاينى ەدينەنيا س بوگوم ۆ پودۆيگاح ستارتسا ا.، سپب.، 1899.
ەندى، نەگە مەن بۇل كىتاپ تۋرالى «ابد ال حاسان قاراحانيعا تەلىنەتىن» دەپ جازدىم؟ وعان سەبەپ، مەن ءۇزىندى كەلتىرىپ وتىرعان كىتاپتىڭ 234- بەتىندە، «اۆتور» دەپ اتالاتىن 5 تارماعىندا: «زاگولوۆوك رۋكوپيسي پريپيسىۆاەت «نۋر ال-ۋلۋم» سامومۋ حاراكاني، گوۆوريا چتو ونو «...مين كالام اش-شايح ابۋ-ل-حاسان ال حاراكاني». ودناكو نەلزيا بىت ۋۆەرەننىم ۆ توم، چتو ەتو پرويزۆەدەنيە دەيستۆيتەلنو بىلو ناپيسانو ساميم شەيحوم» دەلىنگەن. وسى ءۇشىن مەن «تەلىنەتىن» دەپ جازدىم. اتالعان كىتاپتىڭ 237-ەتىنەن باستاپ 254 بەتكە دەيىن پارسىلىق تۇپنۇسقانىڭ كوشىرمەسى باسىلعان. ودان ارى اتالعان كىتاپ ورىسشاعا اۋدارىلادى. مەن سول اۋدارمانى قازاقشالاپ جازىپ، ءوز پاراقشامدا جاريالاعان ەدىم. ءسىزدىڭ ءوتىڭىزدى جارىپ بارا جاتقان وسى سۇراق بولسا، جاۋابى وسى. بۇل تاراۋ اتالعان كىتاپتىڭ 225-بەتىنەن باستالىپ، 278-بەتىمەن اياقتالادى. 

قۇرمەتتى زىكىريا مىرزا. ءسىز ءوزىڭىزدى ءوزىڭىز جوعالتقانىڭىز سونشالىقتى تاريحات زەرتتەۋدەگى الفا مەن ومەگا سەزىنەتىن سياقتىسىز. وكىنىشكە قاراي شىندىق ولاي ەمەس. ءسىز سول ۇلى ءىلىم مۇحيتىنىڭ ءبىر شالشىعىن عانا كەشىپ جۇرگەن ادامسىز. سوندىقتان «مەن بىلمەيتىن، مەن وقىماعانداردىڭ ءبارى وتىرىك» دەۋ تىم ەرسى امال. سودان سوڭ ءسىز مەنى «قۇربانالى شايحتى جەردەن الىپ، جەرگە سالاسىڭ. ەرتەڭگى كۇنى مۇنىڭ ءبارىنىڭ جاۋابى بولاتىنىن سەزەسىڭ بە؟» دەپ قۇربانالىمەن بەكەر «قورقىتاسىز». ەگەر جاسىڭىزدى سىيلاماسام «ويباي، زارەم ۇشىپ كەتتى. ءدىر-ءدىر قاعىپ قالدىم» دەپ قاعىتار ەدىم. ول ءپىر بولسا سىزگە ءپىر، اۋليە بولسا سىزگە اۋليە. ال، مەن ءۇشىن قۇران مەن حاديستەردى بۇرمالاعىش جالعانشى. ول دا تاريح تۋرالى سويلەگىسى كەلەلى. ەڭ سوڭعى «اقتالۋ سوزىندە» پلاتون يسانى ع.س. ءپىر دەپ مويىنداماعاندىقتان دوزاقى بولدى» دەپ سوعىپتى. استافىراللا. پلاتون قانشا يمانجاندى كىسى بولسا دا وزىنەن شامادا 470 جىل كەيىن تۋاتىن يساعا ع.س. قالاي قول بەرىپ، بايات ەتپەك؟ مەن ءۇشىن وكىنىشتىسى تاريحتا تۇجىرىم جاساردا ءسىز تاپ وسى تۇستا قۇربانالىعا ۇقسايسىز. مەن سىزگە سونى كورسەتسەم، ءسىز وزىڭىزشە «بىلەك سىبانىپ»، مەنىڭ ۇستىمنەن تاۋ قۇلاتام دەپ ءبىر، «قۇربانالى جالعانشىمەن قورقىتىپ» ەكى دىكەڭدەيسىز. عالىمدىعىڭىز قايدا؟!
ال، ەندى «عىلىمي وپكە-نازىڭىزدى» كوڭىلىڭىز قالاعانشا توگە بەرىڭىز»

شىنىمدى ايتسام، مەنىڭ سوزىمنەن كورىپ تۇرسىزدار، بۇل سوزدەردى وزىمە ەمەس، وعان جانىم قاتتى اشىپ ايتتىم.

ودان سوڭ زىكىريا اعامىز «اباي» پورتالى بەتىندە «ابدىمومىنوۆقا جاۋاپ. ناقشبانديا ءھام سوپىلىق» دەگەن تاباقتاي ماقالا جاريا ەتتى. ءبىرىنشى بولىپ مەن سۇراق قويدىم (مىنا جەردە قاراڭىز:  http://abai.kz/post/view?id=6836) ول كىسى وعان جاۋاپ بەرمەك تۇگىلى، ونى اينالىپ ءوتىپ، ءوز ماقالاسىنىڭ ورتاسىنا پىكىر جازىپ، ونىسىن ارتىنان فەيسبۇككە شىعارىپ: «كۇنى كەشە «اباي.كز» سايىتىندا ء«ا.ابدىمومىنوۆقا جاۋاپ. ناقشبانديا ءھام سوپىلىق» اتتى ماقالا جاريالاپ ەدىم. سول ماقالاعا جازىلعان كوممەنتتەرگە بەرىلگەن جاۋاپتى سىزدەردىڭ نازارلارىڭىزعا دا ۇسىنىپ وتىرمىن. مۇمكىن وي سالار.
قۇرمەتتى پىكىر ءبىلدىرۋشى اعايىندار! جاقسىلى-جاماندى پىكىر ايتىپ جاتىرسىزدار. بۇل سىزدەردىڭ قازاق دەگەن حالىقتىڭ تاعدىرىنا بەي-جاي قرامايتىندىقتارىڭىزدى بىلدىرەدى. الايدا، كوپشىلىگىڭىزدى "قازاقتىڭ قاسىرەتى نەدە؟" نەمەسە "يسلامنىڭ قاسىرەتى نەدە؟ دەگەن سۇراق مازالامايتىنى كورىنىپ تۇر. يسلام - جاراتۋشى تاراپىنان ادامزات بالاسىنا جىبەرىلگەن سوڭعى ءدىن، ەشقانداي كەمشىلىگى جوق، تولىق ءدىن. بىراق، سول ءدىندى ۇستانىپ وتىرعان، وزدەرىن مۇسىلمان سانايتىن حالىقتار نەلىكتەن جەر بەتىندەگى بار حالىقتىڭ سوڭىندا قالدى؟ نە سەبەپتى، وزگە حالىقتاردىڭ وتارىنا اينالدى؟ ويلانىپ كوردىڭىزدەر مە؟ نەلىكتەن بۇگىنگى كۇنى ادامزات بالاسى "يسلام" دەنەسى ءدىر ەتە قالاتىن جاعدايعا كەلدى؟ نەلىكتەن وزدەرى يسلام حاليفاتىن ورناتامىز، - دەپ جۇرگەن ارابتار جانە سولاردىڭ سوزىنە ەرگەن وزگە حالىقتاردىڭ وكىلدەرى ادامنىڭ باسىن كەسىپ، دوپ ەتىپ، فۋتبول ويناپ ءجۇر؟ بۇلاردىڭ استارىندا نە جاتىر؟ ەگەردە يسلام تاريحىنا تەرەڭدەپ قارايتىن بولساڭىزدار، سول يسلامنىڭ العاشقى عاسىرلارىنىڭ وزىندە-اق اقىلدان باس تارتىپ، يدجتيحاد قاقپاسىن 9 عاسىرمەن جاۋىپ، اقىل-ويدان باس تارتقان اراب حالقى بولاتىن. بۇل تۋرالى وسى "اباي.كز-دا" اراب داستۇرشىلدىگىنە ارنالعان ماقالادا جازىلعان بولاتىن. وزدەرىن "احل ال-سۋننا ۋا-ل جاماعا" اتاپ جۇرگەن اراب داستۇرشىلدىگى يسلام الەمىن قاراڭعىلىقتان شىعارماۋدىڭ بار ارەكەتىن جاساپ كەلەدى. وزدەرىنىڭ قاراڭعى توپاستىعىمەن تۇرماي وزگە مۇسىلمان حالىقتارىن دا توپاستاندىرىپ بولدى. وعان دالەلدى ۇزاقتان ىزدەپ قاجەتى جوق. وسى ماقالاعا جازىلعان كوممەنتتەر ىشىندە اتتارى اتالىپ جۇرگەن ابدىكەرىم، گرافەن سيقتى ت.ب. مىرزالاردىڭ جازعان پىكىرلەرىنەن-اق كورۋگە بولادى. ولاردىڭ ماقساتى - قازاقتىڭ تاعدىرى ەمەس، قالايدا ماقالا اۆتورىن مۇقاتۋ، وزدەرىنىڭ كورسوقىرلىق كوزقاراستارىن وزگەگە تاڭۋ. ەگەردە بۇل ازاماتتار قازاق تاعدىرىنا باسى اۋراتىن بولسا، ەڭ بولماسا، "مىنا جەردە اۆتوردىڭ ايتپاعى نە؟"- دەپ ويلانعان بولار ەدى. ناقشبانديا - اقىلدان باس تارتىپ، يسلام الەمىنە قاراڭعىلىق سىيلاعان اراب داستۇرشىلدىگىنىڭ تاريقاتى. ناقشبانديلەردىڭ ىقپالىنىڭ ارتۋىمەن يسلام مادەنيەتى مەن عىلىمى كۇيرەدى. مەدرەسەلەردەن عىلىمي پاندەر الىنىپ تاستالدى. اتاقتى حوجا احرار ۇلىقبەك سىندى ۇلى عالىمدى ۇلىقبەكتىڭ ءوز ۇلى ليۋفۋللاعا ءولتىرتتى. ماعدۋمي اعزام بۇحارادا ساۋراننان كەتىپ، بۇحاراعا بارعان، شامالاۋىمىزشا، كىشى جۇزگە ءپىر بولعان مير-ارابتى ءولتىرتتى. قازىرگى بۇحارا قالاسىنداعى مير-اراب مەدرەسەسىن سالدىرعان دا سول كىسى بولاتىن. ول مەدرەسە كەڭەس وكىمەتى كەلگەنشە ياساۋي جولى وكىلدەرىن وقىتىپ كەلدى. اتاقتى تۇرماعامبەت، ت.ب. قازاق عۇلامالار الدىمەن وسى مەدرەسەدەن ءتالىم الىپ، ارى قاراي وقۋلارىن باسقا مەدرەسەلەردە جالعاستىراتىن ەدى. بۇل ياساۋي جولى وكىلدەرىنىڭ ناقشبانديلەرمەن كۇنى كەشەگە دەيىن ارپالىسقانىن كورسەتەدى. بۇل ايتىپ وتىرعاندارىم تەك عىلىم، بىلىمگە قاتىستى ماسەلەلەر. ال تۇركى مەملەكەتتىگىنىڭ كۇيرەۋى دە تۋرا اراب داستۇرشىلدىگى مەن ناقشبانديلەر ىقپالىمەن كۇيرەدى. تۇركى حالىقتارىن ەتنيكالىق جىكتەلۋگە ءتۇسىردى. مايدان دالاسىندا ەشكىمگە دەس بەرمەگەن تۇركىلەر، ءدىني تانىمى وزگەرگەن كەزدە بىرىمەن ءبىرى سوعىسىپ، مايدان دالاسىندا ءبىرىن-ءبىرى قىردى. اسان قايعىنىڭ ايتقانى كەلدى. قاراعاي باسىن شورتان شالدى. كەشەگى تابانىڭدا جاتقان ورىس، وتارعا اينالدىرىپ، قولىڭا كىسەن سالدى. سونىڭ ءبارى ءبىر عانا اراب داستۇرشىلدىگى مەن ناقشبانديا تاريقاتىنىڭ تۇركى قوعامىن ىشتەي ءىرىتۋى ارقاسىندا عانا ىسكە استى. وكىنىشكە وراي، بۇل تاريحتان قازاقتىڭ دا، وزگە تۇركى حالىقتارىنىڭ دا حابارى جوق. تاۋەلسىزدىك الماي تۇرىپ اشىلعان تۇركىستانداعى قوجا احمەت ياساۋي اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتە جۇرگىزىلگەن وسى باعىتتاعى كەشەندى زەرتتەۋ جۇمىستارى وسى كۇنگە دەيىن بەلگىسىز بولىپ كەلگەن كوپتەگەن ماسەلەنىڭ بەتىن اشقان بولاتىن. مەن سول زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ ناتيجەلەرىن جاريالاپ وتىرمىن. ونداعى ماقسات - ءوزىمىزدىڭ جەتكەن جەتىستىگىمىزدى كورسەتۋ ەمەس، مىنا ءتۇرلى ءدىني اعىمدار سوڭىنا كەتىپ بارا جاتقان حالىققا اتا-باباسىنىڭ جولىن كورسەتۋ. ءالى كۇنگە ءوزىنىڭ ءدىني-يدەولوگيالىق باعىت-باعدارىن ايقىنداپ ۇلگەرمەگەن حالىققا جول كورسەتۋ. ولاي بولماعان جاعدايدا ەندى بۇعاناسى بەكىپ كەلە جاتقان قازاقستان مەملەكەتىن تاعى دا كۇيرەتەتىنىمىز انىق. سونى سەزىنگەن سوڭ باستى بايگەگە تىگىپ، ارپالىسقا شىققان جايىمىز بار. الايدا، بۇل جازىلعانداردى مەنىڭ وپپونەنتتەرىم تۇسىنە قويادى دەگەنگە سەنىمىم جوق. جالپى بۇل جاريالانىپ جاتقان ماقالالار ولار ءۇشىن ەمەس، ەلىنە، جەرىنە، قازاقتىڭ ءداستۇرى مەن مادەنيەتىنە جانى اشيتىن، قازاق ءۇشىن كۇرەسە الاتىن ازاماتتار ءۇشىن جاريالانىپ جاتىر جانە اللا جازسا، ءالى دە جازىلا بەرەتىن بولادى. بارىڭىزگە ساتتىلىك تىلەيمىن. اۆتور»-دەپ شاتپاقتايدى.

مەن ونىڭ بۇل جازباسىنا «اباي كز» سايتىنداعى ماقالاسىندا جاۋاپ بەرۋگە ءماجبۇر بولدىم. قاراڭىزدار، زىكىريا اعامىز مەنى الدىنعى «ەسكەرتۋىندە»  ءسوز باسىندا «ەش دەرەكسىز جازاسىڭ» دەپ ايىپتاعان. ال مىنا جەردە كىم دەرەكپەن، كىم دەرەكسىز جازىپ وتىر. مىناۋ زىكىرياعا مەنىڭ جاۋابىم ەدى: «زىكىريا اعامىز ءبىز سۇراعان سۇراققا جاۋاپ ورنىنا "عايباتىنىڭ" قازانىن قايناتىپ بارشا اۋليەلەردى اۋليەلەرگە ء"ولتىرتىپ", بولماعان قىلمىستىڭ قانىن ءوز موينىنا جۇكتەپ، تاعى دا زىپ ەتە قالعان با؟ 
عالىم اعامىزدىڭ مىنا ءسوزى ەندى ناعىز قۇدايسىزدىڭ ءسوزى: "اتاقتى حوجا احرار ۇلىقبەك سىندى ۇلى عالىمدى ۇلىقبەكتىڭ ءوز ۇلى ليۋفۋللاعا ءولتىرتتى". بىرىنشىدەن ۇلىعبەكتىڭ ليۋفۋللا دەگەن بالاسى بولماعان. ونىڭ ميراسقور ەكى ۇلى بولدى: ءبىرى - ابد ال لاتيف، ەكىنشىسى - ابد ال ازيز. قىزى - رابيا سۇلتان بەگىم وزبەك حانى ءابىلحايىردىڭ جۇبايى. بارشا تاريحي دەرەكتەر بويىنشا ۇلىعبەك قوراسانعا جورىعىندا ۇلكەن جەڭىلىسكە ۇشىرايدى. سونىڭ سەبەبىنەن بالاسى ابد ال لاتيف ەكەۋىنىڭ اراسىندا اياعى سوعىسقا اينالعان اشىق جانجال تۋادى. بۇعان قوجا احرار ۋبايدۋللاھتىڭ ەش قاتىسى جوق. مىنە، ءبىزدىڭ تاريحشىلاردىڭ سۇيىكتى عىلىمي تىرەگى ۆ.ۆ. ءبارتولدتىڭ ءسوزى (سوچينەنيا، ت.2, چ.2. — م.،1964, س.158-159): "ۋلۋگبەك بىل ۋبيت ۆ وكتيابرە 1449 گودا. و سمەرتي ۋلۋگبەكا يستوريك ميرحوند پەرەداەت پودروبنىي راسسكاز سو سلوۆ پروۆوجاۆشەگو ۋلۋگبەكا حادجي مۋحاممەد-حيسراۋ. ۋلۋگبەك ۆمەستە س حادجي ۆەچەروم ۆىەحال ۆەرحوم يز ساماركاندا; ون بىل ۆەسەل ي رازگوۆاريۆال وبو ۆسيوم. كوگدا وني پروەحالي نەبولشوە راسستويانيە، يح دوگنال كاكوي-تو چاگاتاي يز رودا سۋلدۋزوۆ ي وت يمەني حانا ۆەلەل يم وستانوۆيتسيا ۆ سوسەدنەي دەرەۆنە، چتوبى موگلي بىت زاكونچەنى پريگوتوۆلەنيا ك پۋتەشەستۆيۋ ۋلۋگبەكا. …وچەن سمۋششيوننىي ەتيم راسپورياجەنيەم، ۋلۋگبەك بىل ۆىنۋجدەن وستانوۆيتسيا ۆ سوسەدنەي دەرەۆنە ي ۆوشيول ۆ ودين يز دوموۆ. بىلو حولودنو. ۋلۋگبەك ۆەلەل رازۆەستي وگون ي سۆاريت مياسو. يسكرا وت پلامەني، رازۆەدەننوگو نۋكەرامي، ۋپالا نا پلاشش ۋلۋگبەكا ي سوجگلا چاست ەگو; ۋلۋگبەك پوسموترەل نا وگون ي سكازال پو-تيۋركسكي: سەن حەم بيلدين («تى توجە ۋزنال»). مىسلي ۋلۋگبەكا پرينيالي مراچنوە ناپراۆلەنيە; حادجي تششەتنو ستارالسيا ەگو ۋتەشيت…
دالەە ميرحوند راسسكازىۆاەت، كاك ۆ دوم ۆوشلي دۆوە، كوتورىە ناپالي نا ۋلۋگبەكا. ودين يز نيح، چەلوۆەك پو يمەني ابباس، ۋبيل ۆەليكوگو ۋچەنوگو".

مۇندا ەشقانداي ليۋفۋللا دا، قوجا احرار دا جوق. بۇل اكە(ۇلىعبەك) مەن بالانىڭ(ابد ال لاتيف) اراسىنداعى تاقتالاس. بۇل تۋرالى تاريحشىلار بىلاي جازادى: "ۆ سوۆەتسكوي يستوريوگرافي ۆىسكازىۆالوس منەنيە و پريچاستنوستي حودجي احرارا ك زاگوۆورۋ پروتيۆ سۋلتانا، نو نيكاكيح دوكازاتەلستۆ ەتوگو تاك ي نە بىلو نايدەنو.

ال، ءبارتولدتىڭ جازۋىنشا بۇل ۋاقيعا مىناۋ( بارتولد ۆ.ۆ. ۋلۋگبەك ي ەگو ۆرەميا// بارتولد ۆ. ۆ. سوچ.، ت.2, چ.2. – م.، 1964, س.23-196.): "ۋلۋگبەك بىل ۋبيت ۆ وكتيابرە 1449 گودۋ پو پريكازۋ سۆوەگو سىنا ابد ال-لاتيفا، ي ۆسكورە پوسلە ەگو سمەرتي ۆ ماۆەرانناحرە ناچالاس كروۆاۆايا مەجدوۋسوبنايا ۆوينا. شەيح ۋبايدۋللاح پرينيال ستورونۋ تيمۋريدا ابۋ سايدا، كوتورىي ۆ 1451 گودۋ ليچنو پريەزجال ك نەمۋ زا بلاگوسلوۆەنيەم پەرەد پوحودوم نا ساماركاند. پوسلە پوبەدى ابۋ سايدا ۆ فەودالنوي راسپرە، حودجا احرار بىل پريگلاشيون كو دۆورۋ نوۆوگو سۋلتانا ي ستال ەگو سوۆەتنيكوم، ا تاكجە مۋرشيدوم ەگو سىنوۆەي. پەرەد وتەزدوم ۆ ساماركاند شەيح ۋبايدۋللاح پوسترويل دليا جيتەلەي تاشكەنتا سوبورنۋيۋ مەچەت ۆوزلە رىنكا چورسۋ، ا تاكجە وسنوۆال نەبولشوە مەدرەسە ۆ ماحاللە گۋلبازار".

سوندا زىكىريا اعامىز ءالى اتەيستىك تاريح پەن سوۆەتتىك ءدىن مەن ءدىنباسىلارىنا جالا جابۋشىلىعىنان شىعا الماي ءجۇر ما؟ ولاي بولسا سول سوۆەتتىك اتەيزمنىڭ يسلامعا قارسى باس عالىمى كليموۆيچكە ەرىپ، ءبىرجولاتا اتەيست-عالىم بولا سالماي ما؟ سەبەبى, ناحىشبانديلىك ءپىر قوجا احرار حازىرەت ۇلىعبەكتىڭ ساياساتىن مويىنداماسا دا ەشقاشان ابد ال لاتيفتىڭ جاعىندا بولماعان ادام. جالپى، بۇل كىسىگە ايت نە، ايتپا نە، ءبارىبىر بەيپايدى عوي».

مەنىڭ زىكىريا اعام تۇرماق، قۇربانالى احمەتوۆتە دە تەگىندە بەس بەرەسىم، التى الاسىم بولماعان ەدى، ەگەر زىكىريا اعامىزدىڭ يتارشى شاكىرتسىماقتارى مەن قۇربانالىنىڭ بەيادەپ، ەسەرسوق ديۋانلارى مەن حاليفچيكتەرى ءىزىمدى كەسىپ ءجۇرىپ، سىرتىمنان وتتاماسا. ءتىپتى، وزدەرى تىنىش بولسا ونىڭ اتىن دا ۇمىتىپ كەتەر ەدىم. تەك اندا-سوندا قۇربانالىنىڭ تەرىس احيدالى ساندالباي سۇقباتتارىن يۋتۋبقا شىعارعانىن كورىپ، بار ەكەنىنەن حاباردار ەدىم. ال، زكىريا كىسىگە... ول كىسى ەندى سونداي، ول كسىگە ەشكىمنەن ەشقانداي داۋا جوق. ەندەشە مەنەن نە داۋا بولۋشى ەدى!

ءىى. قۇربانالى احمەتوۆ  جانە قۇرباناليزم

سوندىقتان بۇل تاقىرىپتاعى ءسوز زىكىريا اعامنىڭ ماعان العاش اقىلمانسىنۋىنا سەبەپ بولعان قۇربانالى، تەك قانا قۇربانالى مەن ونىڭ 3 باعىتتاعى دا اداسقان امالىنا، احيداسىنا، شايتاني تاريحاتىنا بايلانىستى بولماق.

ءبىر كەزدە مەن قۇربانالى احمەتوۆ دەگەن  كىسىمەن جاقىن ارالاسىپ، دوس-جاران بولدىم. مەن ونىڭ ۇيىنە باراتىنمىن، ول ماعان ۇيگە، جۇمىسقا كەلىپ تۇراتىن. ونى ماعان تارازدىق قۋانىش دەگەن دوسىم ەرتىپ كەلىپ، ءوزى وعان ءۇي-جايىن بوساتىپ بەرىپ، اقىرى ارامىزدى جالعاپ كەتكەن ەدى. كەتكەن-ءدى دەيتىنىم، قۋانىش باۋىرىمىز كوپ ۇزاماي قۇربانالىنى تارك ەتىپ، ودان مۇلدەم باز كەشتى. شىندىعىنا كەلگەندە مەن قۇربانالىنى قۋانىش باۋىرىمىزدىڭ سوزىنە سەنىپ، «اتا ءدىنىمىزدى جالعاستىرىپ كەلە جاتقان يشان» دەپ ويلادىم. سۇڭقىلداپ سويلەگەندە سوزىندە كەمشىن جوق كورىندى. وزبەكىلىگى مەن اۋا جايىلۋشىلىعى بايقالىپ قالاتىن. ول كىسىنىڭ جاسى مەنەن ۇلكەندىگىنە قاراماستان بۇندايدا ول كىسىنىڭ كەمشىلىكتەرى بولسا بەتىنە ايتىپ، تالقىلاپ وتىرا بەرەتىنمىن. مەن بۇل كىسىنى ەش ۋاقىتتا، ءتىپتى قۋانىش باۋىرىمىز ودان شوشىنىپ، ونىڭ الاياقتارمەن ارالاسىن ايتىپ كەلگەندە دە قۇربانالىنى «قۋ ءناپسىسىنىڭ قۇلى بولىپ، اقىلىن جەگىزىپ قويادى» دەپ ويلاماپپىن. بۇل ورايدا مەن قۋانىشقا ەمەس، «قۋانىش ءوزىن «قازاقستانعا حاليفا ەتپەدىڭ» دەپ قاپا بولىپ، ماعان قاساقانا بالە جاۋىپ ءجۇر» دەگەن قۇربانالىعا سەندىم. قازىر ويلاسام، ادام اداسام دەسە تال تۇستە دە اداسا بەرەدى ەكەن. سول كەزدە مەن قانشا جىل دوس بولىپ، جەكە امبيتسياسىن دىنىنەن ەش زور قويماعان قۋانىشقا ەمەس، ەندى كورگەن قۇربانالىعا سەنگەن ەكەنمىن.

يسماتۋللا ماقسىم دا قامالىپ، بار بالە مەن جالا سوپىلاردىڭ باسىنا توڭكەرىلىپ جاتقاندا قۇربانالى احمەتوۆ  سيريا، ساۋد ارابياسىنا قاراي بوي تاسالاپ تۇرا اشتى.

مەنىڭ «قۇربانالىشىل» بولىپ كەتۋىم تاپ وسى تۇستان باستالدى. كىم ەرىنبەسە تاريحاتقا تاس اتىپ، سوپىلاردى سۇمىرەيتىپ كوس-كوس ماقالالار جازىپ، سايتتاردا پىكىرلەر قالدىراتىن. حازىرەت يبراحيم ولگەن. قۇربانالى ەلدەن قاشىپ كەتكەن. يسماتۋللا تۇرمەدە. قۇش اتالىق ماقسىم اكانىڭ بۇنداي شاتاقتا شارۋاسى جوق. دايراباي وكىل يمام...

مەن تاريحات تۋرالى «ماسساعان كز»، وسى «اباي كز» سايتتارىندا جازىپ، پىكىرلەرگە قوسىلىپ جۇرەتىنمىن. بىردە شالقارلىق اباي دەگەن ازامات ماعان «قازاق رۋداعى ء«دىن-دىڭگەكتىڭ» سىلتەمەسىن بەردى. قاراسام تالاس-تارتىستاردىڭ اتاسى  "قازاق رۋ" حالىقارالىق قازاق سەرۆەرىنىڭ ء«دىن-دىڭگەك فورۋمىندا»  بولىپ جاتىر ەكەن. شىندىعىنا كەلسەم بۇل جەردە سوپىلىق پەن تاريحات تۇرماق، وسى جولداعى ۇلىقتار مەن اۋليە-امبيەلەرگە دەيىنگىلەردىڭ اتتارىن اتاپ، ءتىزىپ قويىپ، «سويىپ» جاتىر ەكەن. سوسىن ءبىز - سوپىلىق پەن تاريحاتتى قورعاۋ ماقساتىندا "مەن سوپىمىن. شاريعاتسىز تاريحات تۇل. تاريحاتسىز ءدىن - جەمىسسىز گۇل"-دەگەن تاقىرىپ اشتىق.

تاعى دا قايتالاپ جازامىن، بۇل كەزدە بۇگىندەرى بىرەۋلەر "ۋاھھابيا احيداسىنا قارسى كۇرەسكەر" دەپ ساناپ، جارنامالاپ جاتقان قۇربانالى احمەتوۆ «يسماتۋللانى قامادى، ەندى مەنى دە قامايدى» دەپ، زارەسى ۇشىپ، قازاقستاننان قاشىپ جۇرگەن بولاتىن. ول تۋرالى دەرەكتەردى ءبىز ول كەزدە ۋاھھابيا احيداسى ادامدارى جاريالاعان «نازىم شەيحپەن بي-بيلەپ جاتقان» بەينەجازبادان كورىپ، ءبىر جەردە ءوزىن "ماحديمىن" جاريالاپ، «جارىققا شىعۋ، يساعا ع.س. جولىعۋ ءۇشىن» اقشا جيناتىپ جاتقانىن سىرت ادامداردان ەستىپ وتىردىق.

سوسىن مەن قۇربانالىعا تەلەفونمەن شىقسام، قۇرەكەڭ ءوز تىلىمەن ايتقاندا الدىمەن "سيريادا، ارتىنان ساۋديادا بيزنەس جاساپ جاتقان" ەدى. ءبىز بۇدان تاريحات ءۇشىن كۇرەستە قۇربانالىدان ەش پايدا، كومەك جوعىن ۇقتىق.

سوعان قاراماستان تارتىس قىزعان تۇستا مەن قۇربانالىنى قورعاۋشى-ادۆوكاتقا اينالدىم. سەبەبى، قۇربانالى تۋرالى پىكىر وتە لاس بولاتىن. ونى قورعاماساق ونىڭ اتىنان لاستىق تاريحاتقا  دا ءتيىپ جاتاتىن. مەن سول ءۇشىن قۇربانالىعا ءوزى تۋرالى وسەكتەردى ايتىپ، «راس پا؟» دەپ سۇرايتىنمىن.  ول ءبارىن وتىرىك دەپ، بەت باقتىرمايتىن. مەن سول ايىپتاۋلارعا سەنەر ما ەدىم، تەكسەرىپ قارار ما ەدىم، ەگەر بۇل مالىمەتتى ايتۋشىلار مەن بىلەتىن تاقىرىپتا وتىرىك اقپاراتتار تاراتىپ، جالعان مالىمەتتەر جازباسا. سول «قازاق رۋ» سايتىنداعى تاريحاتقا قارسى جويقىن كۇرەسۋشىلەردىڭ ءبىرى A'mash Abu Asym! ەدى. ول(15.07. 2010ج، ساع:16:48) زىكىريا اعامىز سەكىلدىلەردىڭ ءبىرى جازعان قايدان دا ءبىر تاۋىپ العان «ناقشباندي جولى» اتتى كىتاپقا سىلتەمە جاساپ، «...كىتاپتىڭ 15 بەتىندە بىلاي دەپ جازىلعان: «وسى اياتتى ومىرىندە ءبىر-اق رەت وقىعان ادام اسا جوعارى دارەجەنى يەمدەنەدى... ول ادام پايعامبارلار مەن اۋليەلەر جەتە الماعان دارەجەگە جەتىپ، تاريعاتىمىزدىڭ يمامى ءابا ءيازيد ءال-ءباستاميدىڭ دەڭگەيىنە كوتەرىلەدى. ءابا ءيازيد ءال-ءباستامي ۇستازىمىزدىڭ ءوزى بىلاي دەيتىن: مەن – اقيقاتپىن ء(ال-حاق)».»-دەن قوجا باحۋاددين حازىرەت پەن ونىڭ جولىنا جالا جاپپاسا.

سول كەزدەردە مەن ۋاھھابيلارمەن ايتىسۋ مەن تارتىسۋدان شارشامادىم. ارادا ۋاقىت وتە كەلە، قۇربانالنىڭ ارتىنان ايتىلعان ءسوزدىڭ اسقىنۋى مەن ءوزىم كەزدەسىپ جۇرگەن كەلەڭسىزدىكتەر شىعا باستادى. ءبىر جاعىمنان ۋاھھابيلەر، ەكىنشى جاعىمنان قۇربانالىنىڭ جىلت ەتىپ قالىپ جاتقان جىلىمشى ارەكەتتەرى شىعىپ شىنىندا دا شارشاي باستادىم.

 ءىىى. قۇربانالى احمەتوۆ قۇران مەن ءحاديستى نەگە بۇرمالايدى

ء سويتىپ جۇرگەندە  ء «دىن دىڭگەك» فورۋمىنداعى ءبىزدىڭ پاراقشاعا سەرىك ابەنۇلى (serik_aben@mail.ru 18-02-13 16:39) دەگەن ازامات كىرىپ مىناداي جازبا قالدىردى:

قارا يشانعا سالەم حات! اسسالامۋ الەيكۋم بارشا مۇسىلماندار! مىنا سايتتاعى جازعان اڭگىمەلەرىڭىزدى وقىپ دەنەم تۇرشىگىپ كەتتى.تىلدەرىڭىز قانداي اششى دا تۇرپايى ەدى. بىرەۋدەن ءبىر نارسەنى ەستي سالا، ءبىر نارسەنى ءبىر جەردەن كورە سالا، بىرەۋدىڭ ءبىر جازعانىن وقي سالا ادامعا سىرتتاي ۇكىم شىعارماس بولار. مۇسىلمانمىن دەيتۇرا نەگە سونشا جامان ءسوز سويلەيسىزدەر؟ سىزدەردىڭ ۋاھابيستەردەن دەندەرىڭىزدى اۋلاق ۇستاعىلارىڭىزدىڭ كەلگەنى ادامدى قۋانتادى دەسەكتە، مۇسىلمانعا ساي ادەپ كورسەتسەڭىزدەرشى. بۇل سايت ەلىمىزدەگى بەلگىلى بىرەگەي سايت. مۇنداعى سوزدەردى تەك سىزدەر عانا ەمەس، بۇكىل ءيسى قازاق وقيدى. ء«دىندارلار نە دەيدى ەكەن؟» دەپ مىنا جازعاندارىڭىزدى وقىعان جاستار مەن اعايىندار دىننەن دە، ءدىنداردان دا بەزىنەدى عوي. ءبارىمىزدىڭ مۇسىلمان دەگەن ورتاق اتىمىز بار. سىزدەردەن ۇلكەن ءوتىنىش، سايتتى، بەتپەردەلەرىڭىزدى بىلعاماڭىزدارشى. ءار ءبىر ادام ءوز پىكىرىن بىلدىرۋگە قۇقىلى. كورگەن بىلگەندەرىڭىزدى جازساڭىزدار لاقاپ ات جازا سالماي، اتى جوندەرىڭىزدى تولىق جازىڭىزدار دا، پىكىر قالدىرىڭىزدار، بىراق ۇساقتالماڭىزدار؟!!!

قۇرمەتتى قارا يشان اعا، مىنا سايتتارداعى جازعاندارىڭىزدى تولىق وقىپ شىقتىم. جالپى قاراعاندا كوزى قاراقتى، ساۋاتتى دا پاراساتتى ادام كەيپىن ەلەستەتىپ تۇرسىز. بارلىق دەرلىك سۇحپاتتارىڭىزدا قۇربانالى احمەتتى اقتاۋعا، شاڭ جۋىتپاۋعا تىرىسىپسىز. وسى سەبەپتى بۇل تومەندەگى سۇراقتار تىكەلەي سىزگە دە ارنالادى. ءبىر ادامدى كولەگەيلەيمىن دەپ ءجۇرىپ ارشىنىڭ كولەڭكەسىنەن قۇر قالىپ كەتپەس دەگەن ويدامىن. ء«يتىڭ جامان ەكەن» دەسە رەنجيتىن حالىقپىز عوي، مەنىڭ تومەندەگى جازعان حاتىمدى تولىق وقىپ، ۋاقىت تاۋىپ «دۇرىس» دەپ تاپساڭىز كەلتىرىلگەن ءدالال دايەكتەرگە ناقتى دالەلدەرىڭىز ايتار پىكىرىڭىز بولسا جاۋاپ جازۋىڭىزدى سۇرانامىن. رەنجىمەڭىزدەر، بىرەۋدەن كەمشىلىك ىزدەپ جۇرگەن ادام ەمەسپىن، مۇمكىن مەنىڭ تۇسىنىگىم دۇرىس ەمەس شىعار. دەيتۇرعانمەن بۇرمالانعان قۇران سوزدەرىنىڭ ورنىن نەمەن تۇزەمەكسىزدەر، سونى بىلگىم كەلەدى. 

ءىۇ. ءدىن تۇتىنۋشى عالىم سەرىك ابەنۇلىنىڭ قۇرباناليزمگە جاساعان ساراپتاماسى

 بۇل حاتقا سەرىك ابەنۇلىنىڭ ءوزىنىڭ قويعان تاقىرىبى «تاقۋامىز دەپ توبىرعا ەرىپ، ءدىنسىز قالما، نەمەسە قۇربانالىنىڭ سەنىم تۇيسىگى». شىندىعىندا بارشا حات وسى تاقىرىپ ايتىپ تۇرعانداي – قۇرباناليزمدى اشەكەرەلەۋگە ارنالعان ەدى. سونىمەن:

نەگىزى باھاۋ ءال-حاققۋ ۋاد-دين (مۋحامماد يبن مۋحامماد جالالاددين) تۇزگەن ءسىلسالا جولى اقيقاتتىڭ اقيداسىنا ساي تۇزىلگەندىگىنە كۇمانىم جوق. مۇنداي تۇسىنىكتى ناقىشبانديدىڭ ءوز شاكىرتىنىڭ قولجازباسىمەن جازعان كىتابىنىڭ تۇپنۇسقاسىنان وقىپ بىلگەندەيمىن. ول كىتاپتا ناقىشبانديدىڭ ءوز مورىمەن جانە ءسىلسالا تىزىمدەرى دە، كىتاپ تا مورلەنگەن.

مەن قاراپايىم، ءدىني ساۋاتى بار، ۇستاز كورگەن اداممىن. ءدىن جولىنا تۇسكەنىمە دە جيىرما جىل بولدى. ەگەمەندىك العالى بەرى ءدىنىمىزدىڭ نەشە ءتۇرلى توسقاۋىلدارمەن كەلەڭسىزدىكتەرگە ۇشىراپ، بىرىزدىككە تۇسە الماي كەلە جاتقاندىعى جانىما قاتتى باتادى، نامىسىما اۋىر تيەدى. سوندىقتاندا بولار بۇگىن امالسىزدان قولىما تاعى دا قالام الىپ، بۇلىكشىلەردەن الانىڭ جولىن ءوز شاما شارعىمشا اراشالاپ الۋعا تىرىستىم. اللاھىم، ساناما نۇر، اقىلىما پاراساتتىلىق پەن بايسالدىلىق بەرىپ قالامىمدى شاتاسۋدان ساقتاعايسىڭ؟

مەنىڭ كىتاپتار مەن ۇستازداردان ۇققانىم «تاريقات» دەگەن "تازالىق پەن تاقۋالىق ىزدەنۋ" جولى. تاريقات جولىنىڭ اقيقاتتىعىن، تاساۋف ماسەلەسىن تولىق مويىندايمىن. وكىنىشكە وراي ءدال قازىرگى ۋاقىتتا ناقىشباندي تاريقاتىنىڭ اقيداسىنىڭ بۇرمالانىپ، بۇزىلىپ بارا جاتقاندىعىنا كوز جۇمىپ، قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرا المادىم. مەنىڭ ارينە، لادۋني ىلىمىنەن، رۋح ماسەلەسىنەن كوپ حابارىم جوق، ونى باس يزەپ مويىندايمىن. سوندىقتان دا بولار بار وي تۇيسىگىم كادۋىلگى شاريعات ماسەلەسىنە ساي بولماق. كەزىندە ء«انال - حاققى»-نى ايتقان مانسۋر ءال – حاللاجدى دا عالىمدار شاريعات ۇكىمىمەن جازاعا كەسكەن ەكەن. سوندا مانسۋر ءال – حاللاج ء«ىلىمى حال بويىنشا سەندەردىكى، ءىلىمى ھال بويىنشا مەنىكى دۇرىس» دەپ شاريعات ۇكىمىمەن ۇكىم شىعارۋعا قارسى بولماپتى. وسىعان ۇقساس قازىرگى ايتاتىن ماسەلەلەرىممەن ناقىشباندي جولىندا جۇرگەن اقيداسى ءتۇزۋ ادامداردىڭ كوڭىلدەرىنە تىكەلەي نە جاناي ءتيىپ جاتسا اللانىڭ رازىلىعى ءۇشىن ولاردان الدىن الا كەشىرىم سۇرايمىن. «حاق جولىندا جۇرگەندەر ءناپسى قوزدىرماي اقيقاتقا كوڭىلدىڭ كوزى ەمەس، باستاعى كوزدى اشا، اللانىڭ كىتابىمەن سالىستىرا قارايدى» دەپ ويلايمىن.

مەنىڭ جازعالى وتىرعان ماسەلەلەرىم تەك بەلگىلى ءبىر ادامعا عانا بايلانىستى بولماق. ناقتى ايتقاندا قۇربانالى احمەدتىڭ ايتىپ، جازىپ جۇرگەن ماسەلەلەرىنە بايلانىستى. ەستىپ بىلۋىمشە يبراھيمجان حازرەت قۇربانالىنى قازاقستانعا حاليفا ەتىپ سايلاعان. ناقىشباندي تاريقاتىنا وتەتىندەر سوناۋ قوقان اسپاي اق، قۇربانالىگە بايات بەرسە بولعانى. ماسەلەنىڭ ءتۇبىرى دە وسى جەردە جاتىر. ونىڭ شاكىرتتەرىنىڭ كوبى دەرلىك قۇربانالىنى 100 جىلدا ومىرگە ءبىر كەلەتىن بىرەگەي عالىمعا تەڭەپ، دارەجەسىن يبراھيمجان حازرەتتەن بىردە كەم كورمەيدى. ول كىسى شاريعاتتان ەش حابارى جوق ادامداردى توبىرىمەن تاريقاتقا كىرگىزىپ جاتىر. ال ولاردىڭ كوبى دەرلىك ارتىق ءبىر نارسە ۇيرەنەيىنشى، نە تۇسىنبەگەندەرىن ودان سۇرايىن دەمەيدى. باسىن شۇلعىپ، ول نە ايتسا سونى ىستەپ كەتە بارادى. 

تاقۋالىق جولعا ادامداردىڭ كوپتەپ ءوتىپ بارا جاتقانى مەنى شىنىندا وتە قۋاندىرادى. دەيتۇرعانمەن ولاردىڭ جۇرەكتەرى اق، نيەتتەرى تازا بولا تۇرا تاقۋامىز دەپ تۋرا جولعا جاقىنداۋدىڭ ورنىنا كۇپىرلىككە ەرىپ شاتاسۋدا، ناعىز ءۋاليدىڭ ەمەس، وزگە بىرەۋدىڭ سوڭىنان كوزجۇمبايلىققا سالىنىپ كەتىپ بارا جاتقانى جانىمدى القىمعا تىعادى. بۇرىندارى اتالارىمىز «يبراھيم حازرەت اۋليەلىكتى، پىرلىكتى ءوزىنىڭ ارتىقشا ىلىمىمەن ەمەس، ادال پەينەت قىزمەتىنەن تاپتى» دەيتىن ەدى. وسىعان قاراعاندا يبراھيمجان حازرەت قۇربانالىنىڭ ايتىپ جۇرگەن شاريعاتىنان تولىق حاباردار بولعان ەمەس تە سياقتى. قۇربانالى ءوز الدىنا ءدىني بىرلەستىك، گازەت اشىپ، تەلەديداردان سويلەپ، ەل ارالاپ ۋاعىز ايتۋدا. ونىڭ بەتپەردەسىن قازىر اشپاساق ەرتەڭ تىم كەش بولادى دەپ ويلايمىن.  ادەتتە ول ءوز ءسوزىنىڭ دۇرىستىعىن جانە ادامداردىڭ وزىنە دەگەن سەنىمىن ارتتىرۋ ءۇشىن ەلىمىزدەگى وزەكتى ماسەلە شاتاستىرۋشى جاماعاتتار مەن ۋاھھابيزم جايىندا كوپ ماسەلەلەر ايتادى. دەيتۇرعانمەن، ونىڭ ايتىپ جۇرگەن شاريعاتى ولاردان ارى تۇسپەسە بەرى كەلەتىن ءتۇرى جوق. ەندىگى جەردە تىكەلەي سوزگە كوشسەك، قۇربانالىنىڭ بىرنەشە ۇلكەن قاتەلىكتەرىن جازىپ، ەلدى شاتاسۋدان ساقتاندىرسام دەگەن ويمەن وسى ماقالانى جازىپ وتىرمىن. مۇندا قۇربانالىنىڭ تەك قانا ەكى گازەتكە بەرگەن ماقالاسىنىڭ ىلاڭى جانە بىردە جولىعىپ اۋىزبا اۋىز ايتىلىپ كۋالەر بولعان جاعدايداعى اڭگىمە بارىسى. وزگە جەردە نە ايتىپ جۇرگەنىن ءبىر اللا بىلەر.

قۇربانالىنىڭ قۇران سوزدەرىن بۇرمالاپ، تەرىس ماعىنا بەرۋىمەن قاتار «رۋح» ماسەلەسىن تالداي كەلە پايعامبار نۇرىن «جاراتۋشى نۇر» دەپ قۇدايعا تەڭەۋى.

 

ءۇ- قۇربانالىنىڭ «بلوك ۋپراۆلەنيەسى» تۋرالى

 1) «حاق جولى» گازەتىنىڭ 2009-جىلعى 30-شىلدە № 14-سانىنىڭ 2-بەتىندە قۇربانالى احمەدتىڭ «ساۋاپ امالدارىڭىز ومىردەن ءوتىپ كەتكەن اتا – بابالارىڭىزعا ءتيىپ تۇرادى» دەپ اتالاتىن ماقالاسى بار. سول ماقالادا ول «بىزدەر امالدا يمام اعزام ءپىرىمىزدى ۇستايمىز. يعتيقاتتا يمام ماتۋريدي اقيداسىن ۇستايمىز. تاريقاتتا ناقىشبانديا ءپىرىمىزدىڭ ەتەگىن ۇستايمىز» - دەي كەلە ءوز سەنىمىن ۋاحابيلەر سەنىمىمەن سالىستىرادى.

وندا «ياكا ناعبۋدۋ ۋا ياكا ناستاعين» ماسەلەسىن قوزعاپ، «ساعان عانا قۇلشىلىق قىلامىز، سەنەن عانا جاردەم تىلەيمىز» دەگەن اياتتى ەكىجاقتى تۇسىندىرگىسى كەلگەن.

ول(قۇربانالى) ءوز سوزىندە «بىزدەر اللاھ بىرەۋ دەيمىز، قۋل ھۋاللاھۋ احاد. اللاھتىڭ سەرىگى جوق، قاسىندا ەشنارسە جوق. ۋاھابي (مۋعتازيلا) اداساتىن ادامداردىڭ بارلىعى مىنا ءبىزدىڭ دۇنيەمىزدى قۇدايدىڭ الدىندا، قۇدايمەن بىرگە قاباتتاسىپ بار دەيدى. بۇل اللاھقا سەرىك قوسقان بولادى. سول ءۇشىن ءۋاھابيدىڭ ءوزى ءبىرىنشى سەرىك قوسقان بولدى» - دەيدى.

سوسىن «ياكا ناعبۋدۋ ۋا ياكا ناستاعيندى مويىندايمىز» – دەي كەلە –  «بىراق، اللاھ تاباراك ۋا تاعالا مىنا جوقتىق الەمىندە سول ارەكەتتى قايتىپ جاراتتى؟ سول جاراتۋ تەحنيكاسى قالاي بولىپ جاتىر؟ تىكەلەي جاراتتى ما نەمەسە سەبەپشى ارقىلى جاراتىپ جاتىر ما، اڭگىمە وسىندا»- دەپ جازعان.

(قۇربانالى سوسىن) ء"ۋاھابيدىڭ ايتاتىن ءسوزى اللاھتان مىنا الەمدە تىكەلەي مەدەت سۇرايمىز. اللاھ الەمگە تىكەلەي مەدەت بەرەدى. بۇنى تاۋحيدۋ رۋبۋبياھ، تاۋحيدۋ ۋلۋھياھ» دەيدى" دەپ جازادى.

(ودان ارى)"جارايدى ءبىز ونى ءبىر مىسالمەن كەلتىرەيىك. سەندەر وزدەرىڭنىڭ مىسالىڭدى كەلتىر"-دەپ ءبىر روبوتتى جاراتۋ تۋرالى اڭگىمەنى مىسال كەلتىرەدى. «ۋاھابيلەر جاراتقان روبورت تىكەلەي پۋلتپەن باسقارىلىپ تۇر، وندا ەشقانداي ىقتيار – ەرىك جوق. سوندىقتان ونىڭ ءىس - ارەكەتىنە جاراتۋشى كىنالى»-دەي كەلە ول – «ەندى ءبىزدىڭ ۆاريانتىمىزدا روبورتتىڭ ىشىندە اۆتانومنىي بلوك ۋپراۆلەنيە جاراتامىز. ول ءوز - ءوزىن باسقارا بەرەدى، سىرتتان باسقارىلمايدى. ءبىز سەنى باقىلاپ تۇرامىز. سەن بىزبەن قوسىلامىن دەسەڭ ىشىڭدەگى بلوك ۋپراۆلەنيەمەن باسقارامىز»-دەيدى. «سوندا روبورتقا جاماندىق قىلۋعا تيىم سالامىز. جاقسىلىق قىلۋعا ءامىر قىلامىز. ەندى روبورت قولىنا اۆتومات الىپ ادامداردى ءولتىرىپ جاتىر. كىم جاۋاپ بەرەدى؟ روبورت ءوزى جاۋاپ بەرەدى، بۇل ءبىزدىڭ ۆاريانتىمىز. قايسى ءبىرى دۇرىس وسى ەكى ۆاريانتتىڭ؟» – دەپ ءوز ءسوزى مەن سەنىمىنىڭ تۋرا ەكەندىگىن دالەلدەگىسى كەلەدى. "سول بلوك ۋپروۆلەنيە ادامنىڭ ىشىندەگى رۋح بولادى، جان بولادى، سول تاعدىر بولادى" – دەپ ناقتى ءۇزىلدى – كەسىلدى ءوز ءسوزىن قورتىندىلايدى. 

1 – گە (سەرىك ابەنۇلىنان) جاۋاپ:

سۋننيتتەردىڭ اقيداسى بويىنشا بۇل ەكى ۆاريانت تا دۇرىس ەمەس. ۋاھھابيستەردە ەشقانداي ەرىك جوق – دەسە، قۇربانالىنىڭ ۆاريانتىندا: «وندا ىقتيار – ەرىك بار. ول ءوز - ءوزىن باسقارا بەرەدى، سىرتتان باسقارىلمايدى» – دەپ جازادى دا، سوڭىنا تامان «بىراق، سەن بىزبەن قوسىلعىڭ كەلسە ىشىڭدەگى بلوك ۋپروۆلەنيەمەن باسقارامىز. سوندا روبورتقا جاماندىق قىلۋعا تيىم سالامىز. جاقسىلىق قىلۋعا ءامىر قىلامىز» -دەيدى.  ياعني، قۇربانالىنىڭ تاعدىر تۋرالى سەنىمىندە «ادامنىڭ ىقتيارى بولعانىمەن ونىڭ دا رۋحىن اللاھ تىكەلەي باسقارادى، جاقسىلىق – جاماندىق قىلۋعا ءامىر قىلادى» – دەيدى.  ايىرماسى شامالى عانا، بىراق، اللاھ تاعدىردى تاڭىپ وسىلاي بولادى دەپ جازىپ قويادى دەگەن ماسەلەدە ءبىرى جانىنا – ەكىنشىسى تانىنە دەپ ەكەۋى دە ءبىر ماسەلەنى ايتىپ قوسىلىپ كەتەدى. 

تاعدىر ماسەلەسىندەگى «اللاھ ادام بالاسىنا اقىل، پاراسات، ىقتيار، قالاۋ، ەرىك بەرىپ انا دۇنيەدە سونىڭ بوداۋىن الادى» دەگەن ءسوزدى سان قۇبىلتىپ، اقىر سوڭىندا ءوزىنىڭ قايدان شاتاسىپ كەتكەنىن دە اڭداماي قالعان. 

 

ءۇى-قۇراندى بۇرمالاۋدىڭ باسى

2) (قۇربانالى ودان ارى قۇتىرتىپ) «سودان ارى قاراي ول – دەمەك، اللاھ تاعالا مىنا الەمدى باسقارۋدا ءۋاسيلا ارقىلى پايعامبارىمىزدىڭ نۇرى ارقىلى باسقارادى دەيمىز. سول ءۇشىن اللاھ مىنا الەمگە تىكەلەي كىرمەيدى. بۇل الەمگە تىكەلەي ءامىر قىلمايدى. بۇل الەمگە تىكەلەي بايلانىسپايدى. پايعامبارىمىزدىڭ نۇرىنا بايلانىسىپ تۇرادى. روبورتقا ەرىك بەرىلەدى، تۇسىندىڭىزدەر مە؟ ءبىزدىڭ فيلاسوفيامىزدىڭ ۇلىق ەكەندىگىن. سەن ۋاھابي شيرك دەسە، شيرككە كىرىپ كەتە بەرمە.ۋاھابي نەنى شيرك دەمەيدى. سول ءۇشىن ءبىزدىڭ اياتىمىز نەدە؟ «ينني جاعيلۋن فيل ارزي حاليفا » (مەن اسپان – جەردە حاليفامدى سايلاپ قويدىم). سەنىڭ جۇرەگىڭ ءىشى اسپان – جەر. اسپان – جەردە سەن دە بارسىڭ. سەنىڭ جۇرەگىڭنىڭ ىشىندە اللاھتىڭ حاليفاسى سەنىڭ جانىڭ تۇر. ول اللاھتىڭ حاليفاسى. سەن ول ارقىلى باسقارىلىپ وتىرسىڭ" – دەپ جازادى.

2 – گە (سەرىك ابەنۇلىنان) جاۋاپ:

«بۇل الەمدى اللاھۋ تاعالا پايعامباردىڭ س.ع.س نۇرى ارقىلى باسقارادى»-دەگەن بىردە-ءبىر ايات، التى ساحيح حاديستەردىڭ جيناعىنىڭ بىردە بىرىندە ساحيح حاديس جوق ەكەندىگىن ەسكەرسەك، بۇل پىكىر تەك قانا قۇربانالىنىڭ وزىندىك پىكىرى، سول پىكىرىن اياتپەن دالەلدەۋ ءۇشىن «ينني جاعيلۋن فيل ارزي حاليفا» دەگەن اياتتى ءوز ءسوزىنىڭ دالەلى رەتىندە كەلتىرىپ، بۇل اياتتى بارىنشا بۇرمالاپ ءوز ويىمەن بۇرا تارتىپ ماعىنالاعان.

بۇل اياتقا قۇربانالى سياقتى ماعىنا بەرگەن ءبىر دە ءبىر تافسير جوق. ەگەر، جوق، مۇنداي تافسير بار دەسە قاي تافسير ەكەنىن ايتىپ بەرە قويسىنشى. ارينە مۇنداي بۇرا تارتىپ، ءوز كوڭىلىمەن ماعىنالاعان ءتافسيردى ول ەش ءبىر جەردەن تابا المايتىندىعى انىق. سەبەبى، ونىڭ ءتۇسۋ سەبەبىنىڭ ءوزى بەلگىلى ءبىر ۋاقيعا ادام اتانىڭ جاراتىلۋىن مەڭزەيدى. كەز كەلگەن ءتافسيردىڭ اسباب ان - نۋزۋلدەن تەرىس كەتپەۋىن ەسكەرسەك ول مۇنداي تەرىس تۇسىنىگىن تافسيرمەن دالەلدەي المايتىندىعى انىق.. 

نەگىزى، بۇل "باقارا" سۇرەسىنىڭ 30-اياتى. ول ايات تولىق بىلايشا «(ەي مۇحاممەد!) سەنىڭ ءتاڭىرىڭ، كەزىندە پەرىشتەلەرگە; «جەر بەتىندە حاليفا جاراتامىن» - دەگەن ەدى.سوندا پەرىشتەلەر : ء«بىز سەنىڭ داڭقىڭدى دارىپتەپ، قاسيەتىڭدى ارتتىرىپ جۇرسەك، جەر بەتىندە كۇنا جاساپ، قان توگەتىن ءبىر بۇزىق جاراتپاقسىڭ با؟» - دەدى. «مەنىڭ كوكەيىمدە نە جاتقانىن سەندەر بىلمەيسىڭدەر عوي»، - دەيدى اللاھ ولارعا» دەپ ايتىلعان.  بۇل اياتتا اللاھتىڭ جەر بەتىندە ادام اتانى جاراتاتىنى تۋرالى انىق تا اشىق ەسكەرتكەن. 

قۇربانالىنىڭ بۇل اياتقا بەرگەن ءوز «سەنىڭ جۇرەگىڭنىڭ ىشىندە اللاھتىڭ حاليفاسى سەنىڭ جانىڭ تۇر» دەگەن تۇسىندىرمەسى ەشبىر تافسيردە جوق. 
سۋننيتتەردىڭ كوپ پايدالاناتىن ءتافسيرى تافسير ءال – ءجالالاين دا «حاليفا» سوزىنە «ۋا ھۋا ادام» - ول ادام – دەپ ماعىنا بەرسە، قۇربانالىنىڭ ءوزىنىڭ دە پايدالانىپ جۇرگەن ءتافسيرى يبن كاسيردە دە ادام اتانىڭ حاليفا ەكەندىگى ايتىلادى. زاماحشاري مەن قۋرتۋبيدە دە وسىلاي ماعىنا بەرىلگەن. 

قۇربانالى «ينني جاعيلۋن فيل ارزي حاليفا» اياتىن قازاقشا اۋدارعاندا «مەن اسپان مەن جەردە حاليفامدى سايلاپ قويدىم» دەپ اۋدارعان. سونداي – اق، بۇل اياتتا «اسپان» دەگەن ءسوز مۇلدە جوق.

اللانىڭ سوزىنە ءبىر ءسوز تۇگىلى ءبىر ءارىپ تە قوسۋعا بولمايدى.  ال حاليفا سوزىنە «ادامنىڭ جانى اللانىڭ حاليفاسى» دەگەن تۇسىنىك مۇلدە تەرىس پىكىر. قۇرانعا ءوز كوڭىلىمەن ماعىنا بەرۋگە مۇلدە رۇقسات ەتىلمەيتىنىن ەستەن شىعارماعان دۇرىس. 

 

ءۇىى- قۇربانالىنىڭ قۇران سوزدەرىن الماستىرۋ فاكتىسى

3) قۇربانالى سول ماقالادا: ء«ۋال مۋداببيروتي امرو ( الەمدە اللاھتىڭ ءامىرىن ورىنداپ تۇراتىن كومەكشىلەر مەن انت بولسىن )". اللاھ الەمدى كومەكشىلەرمەن باسقارامىن دەپ جاتىر» – دەپ جوعارىداعى اياتقا تاعى دا ءوز كوڭىلىنە بۇرا تارتىپ، نەگىزگى ءتافسيردى تەرىس ماعىنالايدى. 

3–گە(سەىك ابەنۇلى) جاۋاپ:

بىرىنشىدەن،  بۇل "نازيعات" سۇرەسىنىڭ 5-اياتى. ول اياتتا ء«ۋال مۋداببيروتي امرو» ەمەس، ء«فال مۋداببيروتي امرو». بۇل اياتتىڭ باستاپقى ءسوزى فامەن باستالۋ كەرەك بولسا قۇربانالى مۇندا ء«فا» ءارىپىنىڭ ورنىنا «ۋاۋ» ءارىپىن قويىپ قۇران ارىپتەرىن وزگەرتكەن(استافىراللا).

"ۇمىتىپ قالعان شىعار" - دەپ بۇل ءبىر ارىپكە بايلانباي اق قويسا دا بولار ەدى بىراق، بۇل ايتىلعان ءسوز ەمەس، كوپشىلىككە جازىلعان ۇندەۋ ىسپەتتەس نارسە ءارى ول ءوزىن اناۋ – مىناۋ ەمەس بىلگىر شايح سانايدى. ولاي بولسا ونىڭ ءار ءبىر ءسوزى تالدانۋى شارت. سەبەبى، پايعامبارىمىز س.ع.س. «جۇماققا دا، تامۇققا دا الىپ باراتىن عالىمدار» دەگەن. 

ەكىنشىدەن، بۇل اياتقا قۇربانالى «الەمدە اللاھتىڭ ءامىرىن ورىنداپ تۇراتىن كومەكشىلەرمەن انت بولسىن!» - دەپ ماعىنا بەرگەن. بۇل اياتتا «كومەكشى» دەگەن ءسوز جوق. اللانىڭ ەشقانداي كومەكشىسى دە، جاردەمشىسى دە بولعان ەمەس،بولمايدى دا. «اللانىڭ كومەكشىسى بار» دەپ ايتۋ تىكەلەي اللانىڭ سەرىگى بار دەگەن ماعىنانى ۇقتىرادى. ونى ءتۇسىنۋ ءۇشىن ءۇشىنشى سىنىپتىق ءىلىم دە جارايدى. وسى اياتقا تافسير ءال – ءجالالاين دا ء«ال –مالايكاتۋ تۋداببيرا امراد دۋنيا» دەپ اللانىڭ ءامىرىن تاراتاتىن پەرىشتەلەردىڭ بولاتىنىن انىق ايتقان. يبن كاسيردىڭ تافسيرىندە الي، مۋجاھيد، اتو، ابۋ ساليح، حاسان، قاتاداھ، روبيع بين اناس، اساديلەر ر،ع ء«ھيا ءال مالايكاتۋ»، «ول پەرىشتەلەر» دەپ ماعىنالاسا، زاد ءال- حاسان «ولار اللاھتىڭ ءامىرىن اسپاننان جەرگە الىپ تۇسەتىن پەرىشتەلەر» دەپ ماعىنالاعان. بىزدەردە بۇل اياتقا وسى تافسيرلەرگە ساي «پەرىشتەلەر» دەپ ماعىنا بەرۋىمىز ءلازىم.

قۇربانالىنىڭ اللانىڭ ءسوزىن بۇرمالاپ «اللاھ الەمدى كومەكشىلەرىمەن باسقارامىن دەپ جاتىر» دەپ تاعى دا قۇران ءسوزىن ءوز قالاۋىنشا بۇرمالاپ ماعىنالاي سالۋى ونىڭ قۇران اياتتارىنا ءاتۇستى، نەمقۇرايلى قارايتىنى اڭعارىلادى.

 
ءۇىىى - فاتح" سۇرەسىنىڭ 4 – اياتى. مۇندا دا «اسپان – جەردى باسقاراتىن» دەگەن ءسوز مۇلدە جوق. قۇربانالى ونى قايدان العان؟

 4) قۇربانالى ودان ءارى ءوز وتىرىكتەرىن ءوز پىكىرىن دالەلدەۋ ءۇشىن تاعى ءبىر اياتتى بۇرمالايدى. ول "اياتتا «ۋا ءليللاھي جۋندۋس ساماۋاتي ءۋال - ارز» (اسپان – جەردى باسقاراتىن اللانىڭ اسكەرلەرى بار). پايعامبارىمىزدىڭ نۇرى، رۋح اللاھتىڭ اسكەرلەرى بولادى", – دەپ ماعىنالاعان. تاعى دا «اللاھۋ تاعالا ارۋاقپەن سەندەردى قولدايمىن» دەپ ايتقان دەپ وتىرىگىنىڭ ۇستىنە تاعى دا ماي شاشىپ، شاتاستىرۋىن لاۋلاتا تۇسەدى.

4 - گە(سەرىك ابەنۇلى) جاۋاپ:

بۇل ايات "فاتح" سۇرەسىنىڭ 4 – اياتى. اياتتىڭ تۋرا ماعىناسى «كوكتەردەگى جانە جەردەگى اسكەرلەر اللانىكى» دەپ اۋدارىلادى. مۇندا دا «اسپان – جەردى باسقاراتىن» دەگەن ءسوز مۇلدە جوق. مۇندا دا قۇربانالى قۇران اياتىنا ءوز قالاۋىنشا تاعى دا ءبىر «باسقاراتىن» دەگەن ءسوز قوسقان. «ارۋاقپەن سەندەردى قولدايمىن» دەگەن دەپ تەرىس ماعىنالاعانى ءوز الدىنا تاعى دا، «ولار ۋاھابيلەر تەك قانا باياعى «اللاھ باسقارادى» دەگەن اياتتى الادى. «اللاعا سەرىك قوسپا» دەگەندى الادى، ورتاداعى اياتتارى جوق. (ينكار ) قىلادى.ۋاھابي حالىقتى وسىلاي اداستىرىپ جاتىر» دەپ بايبالام سالادى. (دۋانالارىن ارانداتىپ، ايداپ سالىپ) "وندايلارعا «ەي باتپاق،! سەن ءوزىڭ شيرىكسىڭ، ءوزىڭ مۇشرىكسىڭ، ءوزىڭ كاپىرسىڭ» دەپ ايتىڭىزدار!" –دەپ جازىپتى. ۋاھابيسىندە شارۋام جوق، ول ءوز الدىندا وزگە تاقىرىپ، قۇربانالى وزگەلەردىڭ قاتەلىگىن جىپكە تىزگەنشە ءوز سوزىنە، قۇران اياتتارىنا بەرگەن تەرىس ماعىنالارىنا ءپىرادارلارى جانە حالىق الدىندا جاۋاپ بەرىپ السىن. ودان سوڭ بىرەۋدى تۇزەي جاتار. قۇلاپ جاتىپ سۇرىنگەنگە كۇلىپتىنىڭ كەيپىن كەشىپ جۇرگەن مىنا ءجۇرىس نە ءجۇرىس؟ جانەدە ءبىر ادامعا «كاپىر» دەپ ايتىلعان ءسوز سول ەكى ادامنىڭ بىرىنە مىندەتتى تۇردە تيەسىلى بولادى، سوندىقتان مۇسىلماندار ءبىر – بىرىنە «كاپىر» دەگەن تەرميندى ناقتى دالەلسىز قولدانباعانى ابزال.

ءال – مۋنتاحاب، يبن كاسير تافسيرلەرىندە بۇل اياتتاعى «اسكەرلەرى» دەگەن سوزگە «پەرىشتەلەرى» دەپ ماعىنا بەرگەن.

 

ءىح – قۇربانالىنىڭ قۇراندا نە اقىسى كەتكەن؟؟؟

5) (قۇربانالى) ودان سوڭ «ۋا ايادناھۋم بيرۋحۋل قۋدۋس» "(پاك ارۋاقپەنەن مەن سەندەردى قولدايمىن، مەدەت بەرەم، ارەكەتكە كەلتىرەم) – دەگەن" – دەپ قۇربانالى "باقارا" سۇرەسىنىڭ 87 – اياتىنا تاعى دا ءوز كوڭىلىمەن تەرىس ماعىنا بەرە سالادى.

5-گە(سەرىك ابەنۇلى) جاۋاپ:

بۇل اياتتا «يساعا كەرەمەتتەر بەردىك، ونى قاسيەتتى رۋحپەن جەبەدىك» دەگەن ماعىنا عانا بار. مۇندا «مەن سەندەردى پاك ارۋاقپەن قولدايمىن، مەدەت بەرەمىن، ارەكەتكە كەلتىرەمىن» دەگەن ءسوز دە، ماعىنا دا جوق. قۇربانالى بۇل اياتتىڭ دا وزىنە كەرەك ەكى – ءۇش ءسوزىن ورتاسىنان جۇلىپ الىپ، ءوز وتىرىگىن دالەلدەۋ ءۇشىن پايدالانعان. نەگىزى بۇل ستيل ۋاھابيستەر مەن ەۆرەيلەرگە ءتان قاسيەت. يساعا ع.س. كەلگەن قاسيەتتى رۋح دەپ اتالعان جابرەيىل پەرىشتەنى الىپ تاستاپ، ونىڭ ورنىنا پاك ارۋاق پەن سەندەرگە مەدەت بەرەدى، قولدايدى، ارەكەتكە كەلتىرەدى دەۋى ءتىپتى ناداندىق. بۇل اياتتاعى رۋحۋل قۋدۋس – قاسيەتتى رۋح تۋرالى تافسير ءال – ءجالالايندا «ۋا ھۋا جيبريلۋ ليتوحوراتيھي»، (ول تازا جابرەيىل) دەپ جازادى. 
ال يبن كاسير تافسيرىندە ء«ال – قۋددۋس – ھۋاللاھۋ تاعالا اۋ قۋدۋس – رۋحيھي جيبريل» (قۋددۋس – ول اللاھۋ تاعالا نەمەسە قۋدۋس – رۋح جابرەيىل) ەكەندىگى جازىلعان.
قۇران اياتتارىن قالاي بولسا سولاي ءوز قالاۋىنشا ماعىنالاۋ ۇلكەن كۇناعا الىپ كەلەتىنىن ۇمىتپاعاندارىڭىز ءجون. پايعامبارىمىز «ۇندەمەگەن قۇتىلادى» دەۋشى ەدى، بىلمەگەن ادام ايعا شاپپاي اق، تىنىش جۇرسە ەكەن. 

ح – قۇربانالى «ماقلۇقاتتار مۇقتاج بولاتىن ۇلكەن نۇر» تۋرالى قيالىن قۇرانعا قالاي جانە  نەگە تاڭدى؟

6) "حاق جولى" گازەتىنىڭ 2007 – جىلعى 13 – اقپاننىڭ № 3 – سانىندا «ادامزات تابيعاتى» نەمەسە «بىزدەر نەگە ارۋاققا سيىنامىز» اتتى قۇربانالى احمەتتىڭ وسى ماسەلە تۋرالى تاعى دا ماقالاسى جاريالانعان. بۇل ماقالادا دا قۇربانالى ءوز پىكىرىنىڭ دۇرىستىعىن دالەلدەۋ ءۇشىن تاعىدا ماعىناسى بولەك اياتتاردى، حاديستەردى كوزبە – كوز تەرىس ماعىنالاپ، تاعى دا ساۋاتسىز حالىقتى دايەگى جوق دالەلدەرمەن الداۋسىراتپاقشى بولعان. وندا ول - "قازىرگى ۇلكەن ماسەلەلەردىڭ ءبىرى ارۋاق ماسەلەسى، بۇل ماسەلەنى تۋرا ءتۇسىنۋ نەمەسە قاتەلەسۋ مۇسىلمان – كاپىرگە نەمەسە اداسۋشى دىندەرگە كىرىپ كەتۋىنە سەبەپ بولادى.بۇل ماسەلەنى قۇران كارىم، حاديس، ءتافسىر، عۇلامالاردىڭ سوزدەرى، حالىقتىڭ اۋزىنان ەستىلگەن سوزدەرى ارقىلى تۇسىنۋگە ارەكەت جاسايمىز" – دەي كەلە يبن كاسيردىڭ ءتافسىرى 359 – بەت «يسرو» سۇرەسىنىڭ 85 – اياتى: «ەي، مۇحاممەد! سەنەن ول ياحۋديلەر «رۋح» جايلى سۇرايدى. ولارعا ايت، ول رۋح مەنىڭ راببىمنىڭ امىرىنەن بولعان ءبىر ءامىر. جانە سەندەرگە بۇل تۋرالى كەم ءىلىم بەرىلدى» دەگەن اياتتى ءوز ءسوزىنىڭ ايعاعى رەتىندە پايدالانادى.

وسى اياتقا بايلانىستى قۇربانالى بىلاي: «ول رۋح، ادامزاتتىڭ ارۋاعى; - ول جابرەيىل پەرىشتە; - ول جاراتىلعان الەمنەن دە ۇلكەن بولعان پەرىشتەلەر توبى; - ول ادامزاتتى باعالاپ تۇراتىن پەرىشتەلەر توبى. ادامدار پەرىشتەلەردى كورە  المايتىندىعى سياقتى پەرىشتەلەر دە ول رۋحتى كورە المايدى; - ول رۋح اۋا سياقتى كورىنبەيتىن نارسە، اعاشتىڭ بويىنداعى مينەرال سۋى سياقتى، دەنەنىڭ بارلىق جەرىندە»- دەپ قۇراندى ءتافسىر قىلعان عۇلامالار، وسى ماعىنالاردى بەرگەن»- دەپ جازادى.

بۇل ايات تۋرالى ول تاپسىردە تۋرا وسىلاي ماعىنا بەرىلگەنى راس. تاعى دا ول تاپسىردە ول پەرىشتەنىڭ ءتۇر سيپاتىن، تاسپيح – زىكىرىندە تولىق سيپاتتاعان. بۇعان ەشكىمنىڭ دە تالاسى جوق. مۇنداعى كەشىرىلمەس قاتەلىكتەر قۇربانالىنىڭ وسى اياتقا ارى قاراي ءوزى تولىقتىرعان سوزدەرىندە.
قۇربانالى ودان ءارى: «دەمەك، ول تەك قانا جابرەيىل پەرىش تە دە ەمەس ەكەن. ول بارلىق ماقلۇقاتتار مۇقتاج بولاتىن ۇلكەن ءبىر نۇر، نەمەسە پەرىشتە. اياتتا ايتىلعان ءسوز ياعني، ول راببىمنىڭ ءامىرى جانە رۋح. بۇل جەردە اللاھتىڭ ءامىرى ءبىر بولەك ءبىر نارسە دە، رۋح بولەك ءبىر نارسە. اللاھتىڭ ءامىرى – اللاھتىڭ پاك سيپاتتارىنان بولعان ءبىر سيپات. ول ماحلۇق ەمەس، ماحلۇق بولمايدى دا. رۋح بولسا ماقلۇق، جاراتىلعان نارسە. 18 مىڭ الەمدەگى ۇلكەن – كىشى نارسەنىڭ بارلىعى وسى ەكەۋىنىڭ بايلانىسىنان تۇرادى. اللاھتىڭ ءامىرىسىز ەشتەڭە جاراتىلمايدى، رۋحسىز بولسا بۇل جوقتىق الەمدە اللاھتىڭ ءامىرى زاتتىق ارەكەتىندە، جاندىق قۇدىرەتىندە كورىنبەس ەدى. ەگەر ءبىز «ۋاھابي» تۇسىنىگىندەگى سياقتى اللاھتىڭ ءامىرى رۋحسىز تەك ءوزى زاتتىق، ارەكەتتىك جاندىق كورىنىستە، (بەينەدە) بولادى دەسەك، ەكى ءتۇرلى شىرككە جول بەرگەن بولامىز. اۋەلگىسى – بۇل دۇنيە اللاھ زاتىنىڭ ءبىر بولىگى بولىپ قالادى، بۇل ۇلكەن شىرك. ەكىنشىسى – اللاھتىڭ ءامىرىن جوقتىق، ماقلۇقتىق دەڭگەيگە تۇسىرگەن بولامىز. بۇندا، اللاھتىڭ زاتىنا، سيپاتتارىنا، امىرىنە ايىپتاۋ بالشىعىن جابىستىرعان بولامىز. ءبىزدىڭ عۇلامالارىمىز بۇل نارسەلەردى مۇقيات ىڭكار قىلعان. ال اللاھتىڭ ءامىرىسىز نارسەلەر پايدا بولادى دەپ تۇسىنسەك، وندا، ماتەرياليستەر، اتەيستەر سياقتى قۇدايسىز كاپىر بولامىز. بۇل الەمدە اللاھتىڭ ءامىرى رۋحتان اجىراتىلمايدى، ول ۇلكەن قاتەلىك. پايعامبارىمىز س.ع.س (اللاھ تاعالا): «مەن سىر ىلىمدەر قازىناسىمىن. ءوزىمدى، زاتىمدى، قۇدىرەتىمدى تانىتۋىمدى قالادىم، سول ءۇشىن ماقلۇقاتتى جاراتتىم» - دەگەن ءحاديسى بار. بۇل حاديستەن ءمالىم بولعان نارسە اللاھ تاعالا مىنا جوقتىق الەمىندە ءوزىنىڭ بارلىعىن كورسەتۋى ءۇشىن، ەسىم سيپاتتارىنىڭ قاسيەت – قۇدىرەتىن كورسەتۋى ءۇشىن ءوز امىرىمەن ءبىر نۇر جاراتتى. ول نۇرعا ءوزىنىڭ سيپاتى مەن رەڭىن، قۇدىرەت – قاسيەتىن ەندىردى. ول نۇر تىرشىلىككە يە بولدى، كورۋشى، ەستۋشى، سويلەۋشى، اقىلدى، پاراساتتى، قۇدىرەتتى جانە ارەكەت قىلۋعا يە بولدى. ول نۇر اللاھتىڭ امىرىنە قىزمەت قىلىپ اللاھتىڭ ءامىرىن زاتتىق، ارەكەتتىك، رۋحاني، ماعناۋي پىكىرلەر بەينەسىندە كورىنۋ ءۇشىن قىزمەت قىلۋ ءرولىن اتقارادى. سونىڭ ءۇشىن جاراتۋشى نۇر دەپ اتاسا دا بولادى. ول نۇر اللاھتىڭ امىرىمەنەن كورۋشى، ەستۋشى، ءتىرى جانعا اينالعانى ءۇشىن رۋح دەپ اتالدى. اقىلعا، ەرىكتىككە يە بولعاندىعى ءۇشىن اقىل دەپ اتالدى. اجىراماس تىكەلەي اللاھتىڭ امىرىنە بايلانىستا تۇرعانى ءۇشىن «قالام» دەپ اتالىندى. پايعامبارىمىز س،ع،س – نىڭ : «اللاھ اۋەلى مەنىڭ نۇرىمدى جاراتتى، اۋەل رۋحىمدى جاراتتى، اۋەل اقىلدى جاراتتى، اۋەل قالامدى جاراتتى» دەگەن ءتورت حاديس جوعارىداعى سوزدەردىڭ دالەلى بولادى» - دەپ جازعان.

6 – عا (سەرىك ابەنۇلى) جاۋاپ:

ا)

قۇربانالى "يسرو" سۇرەسىنىڭ 85 – اياتىنىڭ ءتاپسىرىن ايتا كەلە ءوزى ول اياتتى وزپىكىرىمەن «ول بارلىق ماقلۇقاتتار مۇقتاج بولاتىن ۇلكەن نۇر نەمەسە پەرىشتە»- دەپ ماعىنالاعان. 

يبن كاسيردە «ول ادامزاتتىڭ دا، پەرىشتەلەردىڭ دە رۋحى» دەپ كەلەدى، وندا «ماقلۇقاتتار مۇقتاج بولاتىن ۇلكەن نۇر» دەگەن ءسوز جوق.

دەمەك، بۇل پىكىر قۇربانالىنىڭ ءوز پىكىرى. ەستەرىڭىزدە بولسىن! سول نۇردىڭ ءوزى اللاعا مۇقتاج بولعان سول ماقلۇقاتتىڭ ءبىرى عانا. 

ءا)

قۇربانالى تاعى دا قۇراننىڭ ءسوزىن بۇزىپ وتىر. ناقتى ايتساق، قۇران اياتتارىنىڭ ارىپتەرىن الىپ تاستاپ، ورنىنا ءوز پىكىرىنە تۋرا كەلگەن ءارىپتى قويا سالىپ، قۇران اياتىنىڭ ماعىناسىن بۇرمالاپ، اياتتىڭ تۇپكىلىكتى ماعىناسىن بۇزىپ ءوز شىعارما تۋىندىسىنا اينالدىرعان. اراب تىلىندە ءبىر ءارىپتىڭ ءتىپتى ءبىر قارەكەتتىڭ اۋسىۋىمەن ءبىر سويلەمنىڭ تۇبەگەيلى وزگەرىپ كەتەتىنىن ۇمىتپاعان ءجون.

(قۇربانالى)"يسرو" سۇرەسىندەگى 85-اياتىنداعى «قۋليررۋح مين امري روببي» دەگەن اياتتاعى «مين» دەگەن جالعاۋدى الىپ تاستاپ، ورنىنا «ۋا» دەگەن جالعاۋدى اۋىستىرىپ جازعان. ياعني، «ولارعا ايت، ول رۋح مەنىڭ راببىمنىڭ امىرىنەن بولعان ءبىر ءامىر» دەگەن اياتتى كورەر كوزگە قولما قول «اللانىڭ ءامىرى جانە رۋح» دەپ «اللانىڭ ءامىرى ءبىر بولەك، رۋح ءبىر بولەك نارسە» دەپ، قۇران اياتىن وزىنە تيەسىلى اكەسىنىڭ سوزىندەي ءوز كوڭىلىنە قاراي بۇرمالاپ ماعىنالاي سالادى. بۇل جەردە وسىلاي دەپ تەرىس ماعىنالاماسا وندا ءبىر ارىپتەردى ۇمىتقان شىعار دەپ قورىتىندى جاساي سالۋعا بولار ەدى، بىراق، وكىنىشكە وراي ول بۇل ءسوزدى ءارى قاراي وسى ماتىندە تۇسىندىرگىسى كەلگەنىنەن بىزدەر ونىڭ بۇل اياتتى قاساقانا - ادەيى بۇرمالاعانىن انىق بىلەمىز. پايعامبارىمىزدىڭ س،ع،س «كىمدە - كىم قۇراندى ءوز كوڭىلىمەنەن ماعىنالاسا دايىنداپتى ورنىن توزاقتان» دەگەن حاديسىنەن قورىقسا نەتتى.
ب)

قۇربانالى «اللاھتىڭ ءامىرىسىز ەشنارسە جاراتىلمايدى، رۋحسىز بولسا بۇل جوقتىق الەمدە اللاھتىڭ ءامىرى زاتتىق ارەكەتىندە، جاندىق قۇدىرەتىندە كورىنبەس» – دەپ جازعان. «ولاي بولسا سول رۋحتى جاراتىپ زاتتىق ارەكەتكە اينالدىرعاندا اللاھ رۋحتى جاراتۋعا نەنى سەبەپشى قىلىپتى؟»-ايتا قويسىنشى؟ قۇراندا انىق ايتىلعانداي سول «رۋح» تا اللانىڭ امىرىنەن تىسقارى ەمەس. سوندىقتان رۋحتى اللاھتىڭ امىرىنەن ءبولىپ – جارىپ بولەكتەپ قاراۋعا بولمايدى. «بۇل الەمدە اللانىڭ ءامىرى رۋحتان اجىراتىلمايدى»-دەگەن قۇراندا نە حاديستە ءبىر ايات، نە ءبىر حاديس جوق. قۇربانالىنىڭ ءوز وتىرىگىن دالەلدەۋگە كەلتىرگەن ايات جانە حاديستەرىنىڭ تىكەلەي ماعىنالارى قۇربانالىنىڭ جازعان شاريعاتىنا، سوزدەرىنە ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايدى. كەرسىنشە، قۇراندا «اللاھ جاراتۋشى» دەپ 30 اياتتا، «اللاھ قالاعانىن ىستەيدى (يرودا)» - دەپ 14 اياتتا، «اللادان وزگە ءتاڭىر جوق - دەپ 80 اياتتا،  «اللانىڭ ءار نارسەگە قۇدىرەتى جەتەدى» - دەپ 51 اياتتا حابار بەرگەن. بۇل اياتتاردىڭ تىكەلەي نە جاناي تاپسىرلەرىندە «اللاھتىڭ ءامىرى تەك رۋح پەن عانا ىسكە اسادى» دەگەن ماعىنا تابا المايتىنىڭ انىق. كەرسىنشە، سول 51 اياتتا كەلگەندەي "باقارا" سۇرەسىنىڭ 117 – اياتىندا «ەگەر اللا ءبىر نارسەنى جاراتقىسى كەلسە، بول دەيدى – بولا قالادى» دەسە، "ياسين" سۇرەسىنىڭ 82 – اياتىندا «بىرەر زاتتى جاراتقىسى كەلسە، (اللاھ) – بول – دەيدى، - بولادى» دەپ ونىڭ جاراتۋ ىسىنە ەشكىمنىڭ جانە ەشنارسەنىڭ ارالاسا المايتىندىعىن انىق - اشىق ەتىپ اشىپ ايتادى. بۇلاردىڭ ەشقايسىسى دا ماعىنالاۋدى كەرەك ەتەتىن كۇڭگىرت، تۇسپال ايات ەمەس. بۇل جەردە دە قۇربانالى اللانىڭ حاليق – جاراتۋشى دەگەن سيپاتىن ادامداردىڭ ءىس - ارەكەتىنە ۇقساتقىسى كەلگەن. قۇرانداعى "اللاھۋ تاعالا سەندەر ۇقساتا الاتىن ەشنارسەگە دە ۇقسامايدى" دەگەن اياتتى ول تىپتەن ۇمىتقان دا سىڭايلى.

ب) - عا جاۋاپ: اللاھ تاعالا «مەن سىر ىلىمدەر قازىناسىمىن. ءوزىمدى، زاتىمدى، قۇدىرەتىمدى تانىتۋىمدى قالادىم، سول ءۇشىن ماقلۇقاتتى جاراتتىم» - دەگەن قۇدسي ءحاديستى قۇربانالى بىلاي تەرىس ماعىنالايدى: «بۇل حاديستەن ءمالىم بولعان نارسە اللاھ قاسيەت – قۇدىرەتىن كورسەتۋ ءۇشىن ءوز امىرىمەن ءبىر نۇر جاراتتى. ول نۇرعا ءوزىنىڭ سيپاتىمەن رەڭىن، قۇدىرەت – قاسيەتىن ەندىردى. ول نۇر تىرشىلىككە يە بولدى، كورۋشى، ەستۋشى، سويلەۋشى، اقىلدى، پاراساتتى، قۇدىرەتتى جانە ارەكەت قىلۋعا يە بولدى. ول نۇر اللاھتىڭ ءامىرىن زاتتىق، ارەكەتتىك رۋحاني، ماعناۋي پىكىرلەر بەينەسىندە كورىنۋ ءۇشىن قىزمەت قىلۋ ءرولىن اتقارادى. سونىڭ ءۇشىن جاراتۋشى نۇر دەپ اتاسا بولادى.

ياعني، اللاھ ءوزى ءبىر ماقۇلىق جاراتىپ، وعان ءوزىنىڭ بارلىق قاسيەتىن بەرىپ «سەن دە جاراتۋشىسىڭ» دەپ ايتۋى، اشىقتان – اشىق اللاعا سەرىك قوسۋى ەمەس پە؟ قاي – قايداعى ماقلۇقتى جاراتىپ تاربيەلەۋشى اللاعا تەڭەۋ كەشىرىلمەس ۇلكەن كۇنا. "زۋمار" سۇرەسىنىڭ 65 – اياتىندا «ەگەر سەن تاڭىرگە باسقا بىردەڭەنى تەڭ ەتسەڭ، ىستەگەن امالىڭ بەكەر بولادى، ءسويتىپ زيان تارتاسىڭ» - دەيدى. ال "حاشر" سۇرەسىنىڭ 24 – اياتىندا «اللاھ – جاراتۋشى، جوقتان بار ەتۋشى، بار نارسەنى كەيىپتەۋشى، ء(مۇ
سىندەۋشى), ول ەڭ سۇيىكتى كوركەم ەسىمدەر يەسى» – دەپ حابار بەرىلگەن. «اللاعا سيىنىڭدار. وعان ەشنارسەنى سەرىك ەتىپ قوسپاڭدار» - دەپ قۇراندا 104 اياتتا قاتاڭ ەسكەرتكەن. "شۋعارا" سۇرەسىنىڭ 213 – اياتىندا «اللاھ تۇرعاندا سەن وعان تەڭدەس ، باسقا ءتاڭىر ىزدەمە، وندا سەندە قاھارعا ۇشىرايسىڭ» - دەگەن اياتتى استە ەستەرىڭنەن شىعارماعايسىزدار!؟ 
سونداي-اق، قۇربانالى مۇسا پايعامباردىڭ تۋر تاۋىنداعى كورگەنىن نە دەپ تۇسىندىرمەك؟! 
ۆ)

قۇربانالى ودان ءارى ەندىگى جەردە سول نۇر ناقتى «مۇحاممەدتىڭ نۇرى» دەپ اتاپ ايتىپ، وعان حاديس تاۋىپ، ءوز سوزىنە تاعى دا دالەل تاپقانداي بولادى دا، دالەلى لاعىپ دالاعا كەتەدى. 

بىرىنشىدەن، ماناعى "يسرو" سۇرەسىنىڭ 85-اياتىندا ول نۇردى مۇحاممەدتىڭ نۇرى ەدى دەگەن ءسوز مۇلدە جوق.

ەكىنشىدەن، پايعامبارىمىزدىڭ س.ع.س «اۋەلى مەنىڭ نۇرىمدى، رۋحىمدى، اقىلدى، قالامدى جاراتتى» دەگەن ءحاديستى وسىنىڭ ءبارى دە پايعامبار س.ع.س. نۇرىنىڭ دالەلى دەپ دالباسالايدى. نۇر مەن رۋح پايعامبارعا تيەسىلى نارسە بولعانىمەن اقىل مەن قالام ەكى بولەك نارسە. ونى كەز كەلگەن ساۋاتقان كىتاپ وقىعان قاراقتى ادام انىق بىلەدى. جوعارىداعى حاديستە دە ءار نارسەنىڭ بولەك زات ەكەنىن اتاپ ايتىپ تۇر. ول حاديستەر قۇربانالىنىڭ سوزدەرىنە دالەل بولا المايدى. "الي عيمران" سۇرەسىنىڭ 18 – اياتىندا ء«بىر تاڭىردەن باسقا كۇشتى دە، ۇلى ەشبىر قۇدىرەت جوق ەكەندىگىنە اللا دا، پەرىشتەلەر دە، ادىلەتكە تابان تىرەگەن عۇلامالار دا كۋالىك بەرەدى. اللاھ ۇلى ودان اسقان دانىشپان جوق»-دەپ اللادان وزگە قۇدىرەتتىڭ بولۋى مۇمكىن ەمەستىگىن ايعاقتايدى.

ءحى-اللا بۇكىل عالامدى پايعامباردىڭ نۇرىنان جاراتقان با؟

 

7) قۇربانالى ودان ءارى شاتاستىرۋىن ابدەن شيەلەنىستىرىپ، بىلاي: «پايعامبارىمىز س.ع.س «اللاھ تاعالا اۋەلى مەنىڭ نۇرىمدى جاراتتى، بۇكىل الەمدى مەنىڭ نۇرىمنان جاراتتى»، دەگەن ءحاديسى بار. بۇعان «نۇر» سۇرەسىنىڭ 35 – اياتىندا «اسپان – جەرلەر اللاھتىڭ نۇرى»، - دەگەن اياتى بۇعان دالەل» – دەپ جازعان.

7 – گە (سەرىك ابەنۇلى) جاۋاپ:

ەستەرىڭىزدە بولسىن! اتاقتى التى ساحيح حاديستەردىڭ بىردە-بىرىندە دە «الەمدى مۇحاممەد پايعامباردىڭ نۇرىنان جاراتتى» دەگەن حاديس جوق. قۇربانالىنىڭ ءوز سوزىنە دالەل رەتىندە العان اياتتىڭ نەگىزگى ماعىناسى تىپتەن بولەك، ول اياتتىڭ ماعىناسى مەن قۇربانالىنىڭ ايتقان سوزدەرى ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايدى. "نۇر" سۇرەسىنىڭ 35-اياتى سوزبە-ءسوز: «اللاھ اسپاننىڭ دا جەردىڭ دە نۇرى» دەپ اۋدارىلادى. 

1 – دەن قۇربانالى بۇل اياتتى دا كەرسىنشە «اسپان، جەرلەر اللاھتىڭ نۇرى» دەپ تەرىس ماعىنالاعان.

2 – دەن بۇل اياتتا «جەرلەر» دەگەن ءسوز جوق. قۇربانالى مۇندا دا «جەرلەر» دەپ، ءسوز قوسىپ،  قۇران ءسوزىن وپ – وڭاي بۇزا سالعان.

3 – دەن «اسپان جەرلەر اللاھتىڭ نۇرى» دەپتى. كەرىسىنشە، اسپان مەن جەرگە نۇر بەرەتىن اللاھ. اللاھ اسپان مەن جەردى جارىق ەتىپ نۇرلاندىرعاندىقتان دا قۇراندا اللاھ اسپاننىڭ دا جەردىڭ دە نۇرى دەپ تۇسپالداپ جازىلعان. بىراق، بۇل اياتتىڭ ءتاپسىرىنىڭ ۇعىمى بولەك. ۋاھابيلەر بۇل اياتقا «اللاھ تىكەلەي اسپان مەن جەردى ءوز نۇرىمەن نۇرلاندىرىپ جارىق بەرىپ تۇر» - دەپ ماعىنالايدى. سولارعا ۇقساپ، ءتىپتى ودان دا ارمەن سوراقىسىن شىعارىپ قۇربانالى «اسپان مەن جەر اللاھتىڭ نۇرى» ، «پايعامباردىڭ نۇرى» دەپ ماعىنالاعان. ارينە، بۇل ەكى تۇسىنىكتە ءتاپسىر ءىلىمى جانە اسباب ان-نۋزۋل بويىنشا تەرىس تۇسىنىك، تەرىس ءتاپسىر بولىپ تابىلادى. 
4 – دەن قۇربانالى وسى اياتتاعى «نۇر» ءسوزىن تاعى دا قۇدايدان قورىقپاي بۇرمالاپ «ول نۇر پايعامبار نۇرىنىڭ دالەلى» دەپ قۇرانعا ءوز كوڭىلىمەن ماعىنا بەرە سالادى دا، ءتاپسىر ىلىمىنە جۇگىنبەيدى. تافسير ءال – ءجالالايندا بۇل اياتتاعى «نۇر» سوزىنە قۇراندى العاش تاپسىرلەگەن يبن ابباس ر.ع. پەن اناس يبنۋ ماليكتىڭ ر.ع. تافسىرىمەن «اسپان مەن جەردى جارىق ەتۋ ءۇشىن بەرگەن اللانىڭ بۇل سىي – نۇرى كۇن مەن اي» - دەپ ماعىنا بەرگەن.

وسى اياتتىڭ ارعى جاعىن وقىساڭىزدار ارى قاراي سول نۇردىڭ ياعني، كۇن مەن ايدىڭ جارىق بەرۋ سيپاتىن تولىقتىرا سيپاتتاپ انىق تا – اشىق سوزدەر مەن ايتادى. قۇران اياتتارىن كەز كەلگەن جەردەن باس – اياعىن تاستاپ، كەرەگىن جۇلىپ الىپ ماعىنا بەرە سالۋ كورگەنسىز نادانداردىڭ ءىسى(بولماسا ءدىن دۇشپاندارىنىڭ ءىسى). سونداي – اق، كەز كەلگەن ءتاپسىر يبن ابباستىڭ ر.ع. العاشقى بەرگەن ماعىناسىنان اۋىتقىماۋى شارت. يبن كاسير مەن ءال – مۋنتاحاب تاپسىرلەرىندە دە يبن ابباستىڭ ر،ع «ول نۇر كۇن مەن ايدىڭ نۇرى»-دەپ ماعىنالانعان. 

 

ءحىى-قۇربانالىنىڭ ارۋاق تۋرالى تۇسىنىگى جانە ول كىم؟

 8) قۇربانالى كەزەكتى سوزىندە: "تاپسىردەگى رۋح ول ادامنىڭ ارۋاعى، جابرەيىل پەرىشتە دەپ ايتىلدى. رۋح ادام بولىپ تا كورىنەدى، جابرەيىل بولىپ تا كورىنەدى. ۇلكەن پەرىشتە بولىپ تا بۇكىل الەمدى مەڭگەرە الادى... بىردەن بۇل دۇنيەنى دە، اقىرەتتى دە مەڭگەرە الادى دەگەن ءسوز. رۋح دەگەن سوزگە كەمىندە وسىلاي ءتۇسىنۋىمىز كەرەك. ادامدار رۋحتىڭ ماعىناسىن تابا الماعاندىقتان ونى جوققا شىعارىپ «ۋاھابي» بولىپ كەتىپ جاتىر"-دەيدى.

8 – گە (سەرىك ابەنۇلى) جاۋاپ:

جۇرتتىڭ ءبارىن ۋاھابي بولاسىڭ دەپ قورقىتىپ، ءوزى قانداي رۋحتى حالىققا تانىتقالى ءجۇر؟ بۇل كىسىنى مەن مۇلدە تۇسىنبەدىم. ول «رۋح ادام بولىپ تا، جابرەيىل بولىپ تا، ۇلكەن پەرىشتە بولىپ تا كورىنەدى» دەگەنى نەسى؟ رۋح – ول جان. ال جاراتىلىستىڭ بارلىعىندا بولعانىمەن ەشكىمگە ەشنارسە بولىپ كورىنبەيدى. ءتان مەن جاندى شاتاستىرمايىق. ءوزى ءبىر رۋح بولسا، ول بۇكىل ادامداردا، جابرەيىل دە، ۇلكەن پەرىشتە دە، پايعامبار دا بولسا، ونىڭ ءبارى ءبىر زات دەپ تۇسىندىرىلسە ول نە بولعانى سوندا؟ پەرىشتە مەن پەندەنىڭ ءاسىلى ەكى بولەك نارسە بولعاندىقتان ولاردىڭ جاندارى دا وزدەرىنە ساي ءارتۇرلى بولاتىندىعى ءتۇسىندىرۋدى كەرەك ەتپەيتىن اكسيوما. وسى قۇربانالى ارۋاقتى اسىرەلەيمىن دەپ ءجۇرىپ، ايتار سوزدەرىنىڭ باس – اياعىن جيناي الماي قالدى – اۋ، ءسىرا. قۇران دا «بىلمەگەن نارسەلەرىڭە نەگە تالاساسىڭدار؟» دەپ ەسكەرتپەدى مە؟ بىلمەيتىن نارسەسىنە كوز قىلىپ، ويدان تاۋىپ العان ۋاھابيلەرىمەن تالاسىپ، ءوز ءسوزىن، پىكىرىن دالەلدەمەك بولىپ، ول ءۇشىن اللانىڭ ءسوزى قۇران اياتتارىن بۇرمالاپ، پايعامبار س.ع.س. ايتتى دەپ پايعامبار س.ع.س. اتىنا جالعان حاديس توقىپ، پايعامباردى س.ع.س. «جاراتۋشى نۇر» دەپ تاڭىرگە تەڭەپ، جاندى جالداپ قۇربانالىنىڭ باسىنا سونشا ما نە كۇن تۋدى ەكەن؟! ودان سوڭ بىرىنەن سوڭ بىرىنە كەزەكتەسىپ قونا بەرەتىن رەكورناتسيالىق جان ول كريشنايتتاردىڭ نەگىزگى سەنىمى،ال بىزگە ول مۇلدەم تەرىس ۇعىم (جالعاسى بار، ەڭ قىزىعى دا سوندا جازىلعان).

ابدىكارىم ءابدىمومىنوۆ

Abai.kz