جىل سايىن 6 شىلدەدە تويلاناتىن استانا كۇنى مەيرامى – بۇكىلحالىقتىق مەيرامعا اينالىپ كەلەدى. بۇل سوزىمىزگە يلانۋ ءۇشىن، ءجاي عانا گازەت بەتىندەگى نەمەسە عالامتور سايتىنداعى ماقالانى وقىپ قويماي، تاماشانى ءار ادام ءوز كوزىمەن كورۋى كەرەك. 4 شىلدە كۇنى ءبىز وسىنداي تاماشاعا كۋا بولدىق. «حان شاتىر» ساۋدا جانە ويىن-ساۋىق ورتالىعىنىڭ الاڭقايىنداعى «مىڭجىلدىقتار توعىسىنداعى استانا» اتتى كوشپەندىلەر وركەنيەتى فەستيۆالىنىڭ اياسىنداعى ەكى بىردەي مەرەكەلىك شارا كوڭىلىمىزدەن شىقتى. اسىرەسە الماتىلىق «تال بەسىك» ونەرپازدار ۇجىمىنىڭ «تال بەسىك» اتتى تۇرمىس-سالت، مۋزىكالىق فولكلور دۋمانى جيىلعان جۇرتتىڭ قۇرمەتىنە بولەندى.

«تال بەسىك» ۇجىمىنىڭ قىز-جىگىتتەرى قازاق حالقىنىڭ بۇگىنگى تاڭدا ۇمىتىلا باستاعان سالت-داستۇرلەرىن جاڭعىرتتى. اتاپ ايتساق، «باستاڭعى»، «اۋجار»، «قۇدالاسۋ»، «جاراپازان»، «تويباستار» سياقتى ۇلتىمىزدىڭ اسىل قۇندىلىقتارىن حالىققا تۇسىنىكتى تىلمەن، اۋەلەگەن انمەن، قازاقى قالىپپەن جەتكىزدى. شىنى كەرەك، ءانشى، ونەرپازداردىڭ عاجايىپ داۋىسى، قازاقىلىق بەت-بەينەسى، ۇستىندەگى كيىمى، ساحناداعى ءجۇرىس-تۇرىسى كوپشىلىكتى ءسۇيسىنتتى. جاراسىمدى بولعانى سول ونەرپازدار جيىلعان حالىقتى فولكلور دۋمانىنا بەلسەندى ارالاستىرىپ وتىردى. اجە-اپالارىمىزدىڭ اۋجاردى، تويباستاردى شىرقاعانى، كىشكەنە بالانىڭ جاراپازان ايتقانى اسەرلى بولىپ شىقتى.

- قازىر ۇلكەندەر دە، جاستار دا كەيبىر داستۇرلەرىمىزدى ۇمىتا باستادى،- دەيدى «تال بەسىك» فولكلور دۋمانىنىڭ مۇشەسى ەسەناي ءىلياسوۆ. – مىسالى، اۋجار. ۇزاتىلاتىن قىز سىڭسۋ ايتقاننان كەيىن، اۋجار ورىندالادى. اۋجاردى سول قىزعا عاشىق بولعان اۋىلداعى جىگىتتەر ايتاتىن بولعان. ءتىپتى قىزدىڭ جەڭگەلەرى كۇيەۋ جىگىتتىڭ جاقسى نەمەسە جامان قاسيەتتەرىن انگە قوسىپ جەتكىزگەن. ۇزاتىلاتىن قىزعا دەگەن قيماستىق سەزىمدەرىن اشىق بىلدىرگەن. ءبىر وكىنىشتى جاعداي، قازاقتىڭ قىزدارى قازىر سىڭسۋ ايتپايدى. ايتقان كۇننىڭ وزىندە، مىڭنان بىرەۋى عانا كەزدەسەدى. وسىعان كوڭىلىم تولمايدى.

ەسەناي سەرىكۇلى «بەتاشار» سالتىنىڭ دا ءوزىنىڭ ءتالىم-تاربيەلىك مانىنەن ايرىلىپ بارا جاتقانىنا قىنجىلادى. ونىڭ ايتۋىنشا، بۇرىنعى زاماندا قىزدىڭ بەتىن اشاتىن اقىن-جىرشىلار ءبىر اۋىلدا 10-15 كۇن جاتىپ، بەتاشار جازعان. «قازىرگى  «بەتاشار» بۇرىنعىنىكىنە ۇقسامايدى. كوبىنەسە ونى شوۋعا اينالدىرىپ الدىق. تىپتەن ءتورت سالەم سالاتىن بەتاشار دەگەن شىقتى. ونىڭ وزىندە جاتتاندى، جاۋىر بولعان سوزدەردى قولدانادى. ال بۇرىنعى زاماندا اقىن-جىرشىلار اۋىلعا 10-15 كۇن جاتىپ، بەتاشار جازعان. ياعني، بۇل سالتىمىزدىڭ تاربيەلىك ءمانى، ۇلتتىق رەڭكى باسقاشا بولعان»،- دەپ وي ءبولىستى ە. ءىلياسوۆ.

-         ۇمىتىلىپ بارا جاتقان ۇلتتىق سالت-داستۇرلەرىمىزدى جاڭعىرتۋ ماقساتىمەن «تال بەسىك» اتتى فولكلورلىق توپ اشۋداعى مۇراتىمىز بىرەۋ،- دەيدى ول. – ءار ۇلتتى سالتىنان، داستۇرىنەن تانيدى ەمەس پە؟!. جاڭا ۇرپاق ء«بىز كىمبىز؟ قانداي ۇلتتىق سالت-ءداستۇرىمىز بار؟» دەگەندە وسىنداي ولمەيتىن داستۇرلەرىمىزدى كورسەتۋىمىز كەرەك. سەبەبى، تاريحى اسا باي، باعا جەتپەس ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدىڭ ءبارى شاڭ باسقان سورەلەردەگى كىتاپتاردا قالىپ قويۋدا. سوندىقتان استانا كۇنى سياقتى حالىقتىق مەرەكەگە وسىنداي دۋمانىمىزبەن كەلدىك. ول وتكەن جىلى «تال بەسىك» ۇجىمىنىڭ «ۇرىن بارۋ»، «قىز قاشار»، «ۇيقىاشار» سياقتى داستۇرلەردى كورسەتكەنىن ەسىنە ءتۇسىردى.

ەسەنايدىڭ پىكىرىنشە، استانا كۇنىنىڭ ورازا ايتىمەن تۇسپا-تۇس كەلۋىنىڭ ءوزى جاقسى ىرىم. الايدا ايت مەرەكەسىن قازاقتىڭ ءالى جاتسىنىپ جۇرگەنى راس. «ايت مەيرامىن دا جاتسىنىپ جۇرگەنىمىز شىندىق. ايت قابىل بولسىن ايتىپ، ءۇي-ءۇيدى ارالامايمىز. بۇعان قازىر بيىك-بيىك تاس ۇيلەردە تۇراتىنىمىز دا اسەر ەتەتىن شىعار. بۇگىن باراتىن ءۇيىمىزدىڭ يەلەرىنە تەلەفون سوعىپ: «ۇيلەرىڭە بارۋعا بولا ما؟ وزدەرىڭ ۇيدەسىڭدەر مە؟» دەيتىندەي كۇنگە جەتتىك. ال بۇرىن ءار قازاقتىڭ قاراشا ۇيىنە كىم كەلسە دە، ەسىگى اشىق بولعان. سول سەبەپتەن ۇلتتىق سالت-داستۇرلەرىمىزدى جاڭعىرتۋ اسا ماڭىزدى. مەنىڭ ويىمشا، ۇلتتىق كيىم كيىپ، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى دارىپتەۋدى تەك ناۋرىز تويى مەن استانا كۇنى مەرەكەسىنە ارتۋدى دوعارۋ كەرەك. ءبىز كۇندەلىكتى ۇلتتىق كيىمىمىزدى كيىپ، ۇلتتىق ويىنىمىزدى ويناپ، ءان-جىرىمىزدى ايتساق نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى»،- دەيدى ەسەناي ءىلياسوۆ.

سونىمەن قاتار، كوپشىلىككە ەسىمى تانىمال «نوماد» شاباندوزدار ۇجىمى ۇسىنعان «ات جالىندا» اتتى شاباندوزدار دۋمانى دا اسەرلى بولدى. بۇل كورىنىستەر استانا كۇنىنىڭ ۇلتتىق مەرەكەگە اينالعانىنىڭ بەلگىسى دەگەن وي تۇيدىك.  

ءامىرلان ءالىمجان

Abai.kz