پروفەسسور ءمادىحان شانكىباەۆ توسەگىندە قانشالىقتى دوڭبەكشىگەنىمەن كىرپىكتەرى ايقاسپاي-اق قويدى.  جاسى جەتپىستەن اسسا دا  سىرت كوزگە  الپىستىڭ و جاق، بۇ جاعىندا كورىنەتىن، ۇيقى مەن تاماققا، ءتىپتى باسقا جاعىنا دا قۇدايعا شۇكىر جاراپ تۇر.  جاستىققا باسى تيسە بولدى «قور» ەتە ءتۇسىپ، ەرتەڭىنە جاراتىلعان جۇيرىكتەي شيرىعىپ جۇرەدى.

بۇگىنگى ۇيقىسىزدىقتىڭ ءجونى بولەك، ساعاتقا قاراسا تۇنگى ءۇشتى كورسەتىپ تۇر ەكەن.  اس ۇيگە شىعىپ، ەسىگىن جاۋىپ الىپ، بالالاردى وياتىپ الماۋدى ويلاپ، ابايلاپ ءجۇرىپ، مۇزداتقىشتان اشىعان كوجە قۇيىپ ءىشتى.  ونان سوڭ، ۇيقى بەرمەگەن ءتاڭىر العىر حاتتى تاعى  قايتالاپ وقىماقشى بولدى.

حاتتىڭ ماعىناسى كوڭىلىندە سايراپ تۇر، ونى قايتالاپ وقىعىسى كەلسە دە باتىلى جەتپەيتىندەي.  حاتتىڭ ىشىندە جازىلعانداردىڭ ءبارى شىندىق، ونى بۇنىڭ كولەڭكەسى بولىپ جۇرگەن ەكىنشى شانكىباەۆ جازعان سياقتى.  ءوزىنىڭ ءومىرىن، ءتىپتى كولەڭكەلى جاقتارىن دا وزىنەن باسقا ادام بىلەدى دەپ، سونىڭ ىشىندە «سوڭعى ماحابباتىم» دەپ اتايتىن سول ايەل بىلەدى دەپ ويلامايتىن، ونىڭ ومىرىندەگى كەيبىر جاعدايلاردى  ەلۋ جىل بىرگە وتاسىپ كەلە جاتقان كەمپىرى دە بىلمەيتىن.  ال مىنا ايەل تۋرا ىشىنە كىرىپ شىققانداي بولىپتى، جازعان حاتى ماقتامەن باۋىزداعاننان بەتەر، تۋرا قارا قۇسىنان تاپانشامەن باسىپ سالعانداي.  ورنىنان تۇرىپ ءومىرى ىستەمەگەن نارسەسىن ىستەپ، جارىقتى ءوشىرىپ،  تەرەزەنى اشىپ، تۇنگى كورىنىسكە كوز سالدى. اي سۇتتەي جارىق بولعانىمەن اۋادا ىزعار بار، ءيا بىردە ول ايەل «اعاي ءبىرتالاي جاسقا كەلگەن ادامسىز، قىلتىڭ - سىلتىڭىزدى قويساڭىزشى»-دەگەندە، «سەن مەنىڭ سوڭعى ماحابباتىمسىڭ عوي» - دەگەن ءسوز اۋزىنان شىققان.

سول ايەلدى نەگە جاقسى كورگەنىن ءوزى دە تۇسىنبەيدى. «اتتاس زاريادتار ءبىرىن-ءبىرى تەبەدى»-دەگەندەي ول ايەل بۇعان تۇگەلىمەن قاراما-قارسى تۇلعا  بولعان سوڭ شىعار، تارتاتىن دا تۇراتىن.  ول كادىمگى قاراپايىم عانا ايەل بولاتىن، جۇرتتان اسىپ بارا جاتقان  ەش نارسەسى جوق.  ءبىر عانا ەرەكشىلىگى – شىنشىل، ءتىپتى ول ايەلدىڭ ادالدىعى مەن شىنشىلدىعىنان، جان دۇنيەسىنىڭ تازالىعىنان جانە ءجاي عانا شەگەلەپ سويلەپ، «اقتى اق، قارانى قارا»-دەيتىن مىنەزىنەن ارينە، ءتۇزۋ جولمەن جۇرەتىن ادال ادامدارعا ەشبىر قورقىنىش جوق. قاراپايىم سوزىنەن، ءجۇرىس تۇرىسىنان ءبىر شۋاق توگىلىپ تۇرادى، باسقا پلانەتادان كەلگەن ادام سەكىلدى. وتىرىك سويلەپ، وتىرىك كۇلۋدى دە، قورقۋدى دا بىلمەيدى. 

وداق ىدىراعاننان كەيىن وبلىس ورتالىعى بولىپ تابىلاتىن جاسىل جەلەكتى، كۇن شۋاقتى قالادا قاپتاعان جەكە جوعارى وقۋ ورىندارى اشىلدى دا، ولاردىڭ اراسىنان قازىرگى جاستار جاپپاي باراتىن ماماندىقتاعى سيرەك كەزدەسەتىن عىلىم دوكتورى بولعاندىقتان، الماتىدان كەلگەن پروفەسسور شاڭكىباەۆ قولدان قولعا تيمەي كەتتى.

وقۋ ورىندارىنىڭ دوكتورلارى «بالالارىڭىزدى، نەمەرەلەرىڭىزدى

انشەيىن وقىتامىزدان» باستاپ، ء«ۇي بەرەمىز، قوسىمشا قوماقتى كولەمدە جالاقى تاعايىندايمىزدان» اياقتاپ،  ءتىپتى «ساباق بەرۋگە قولىڭىز تيمەسە، اندا-ساندا توبە كورسەتىپ، جالاقى الۋعا كەلىپ تۇرساڭىز بولدى، ساباقتى ورنىڭىزعا باسقا وقىتۋشىلار وتكىزە بەرەدى عوي» دەگەنگە كوشىپ، پروفەسسوردىڭ باسىن اينالدىرىپ العان.   پروفەسسور بۇدان وتىز جىل بۇرىن دوكتورلىقتى جەتەكتەپ ءجۇرىپ قورعاتقان باجاسىنا ريزا بولىپ، دوكتورلىق اتاعىنىڭ ارقاسىندا اسپاننان جاۋعان جەمىستەردى تەرە بەردى. ءوزىن جەكە وقۋ ورىندارىنىڭ باسشىلارى ءتىپتى ەركەلەتىپ جىبەردى.  ءبىر ۋنيۆەرسيتەتتىڭ  قارجى ءبولۋىنىڭ ارقاسىندا جيىرما جىل بۇرىن  شىققان كىتابىنا ءبىر اسپيرانتىنا از وزگەرىستەر ەنگىزدىرىپ شىعارتىپ، ستۋدەنتتەرگە الدىرۋعا كافەدرالارعا ءبولىپ بەردى. الماتى مەن قاراعاندىنىڭ  وقۋ ورىندارىندا  ورتاشا وقىپ جاتقان نەمەرەلەرى مەن جيەندەرىن ءوزى ىستەيتىن وسى وبلىستاعى مەملەكەتتىك وقۋ ورىندارىنا اۋىستىرىپ «وتە جاقسى» وقىتىپ قويدى.  ءار جەردەگى  وقۋ ورىندارىندا بۇرىننان ىستەپ جۇرگەن وقىتۋشىلار، وقۋ شەبەرلەرى، قىزمەتكەرلەر مەن  لابورانتتار «قىسقارتۋعا» ءتۇسىپ،  ورىندارىن «زاڭدى» تۇردە پروفەسسوردىڭ تۋىسقاندارى مەن سۇيىكتىلەرىنە بوساتتى.  وڭتۇستىكتەگى قاپتاعان جەكە وقۋ ورىندارىنىڭ رەكتورلارىنىڭ مىسى قۇرىسا دا پروفەسسوردىڭ ايتقانىن ىستەۋگە ءماجبۇر بولدى. وزدەرىندەگى زاڭ فاكۋلتەتتەرىندە ساباق بەرەدى دەيتىن عىلىم دوكتورى اتاعى بار پروفەسسور ساباق وتكىزسىن، وتكىزبەسىن وتە كەرەك ەدى. 

بىراق، بۇنىڭ بارلىعى پروفەسسور ءۇشىن از كورىنگەندەي.  سۇيەككە سىڭگەن ادەت قالادى ما، پروفەسسوردىڭ سول سۇيەككە سىڭگەن  باستى ەكى جاعىمسىز ادەتى بار ەدى، جاڭا جەرگە كەلگەنىنە بىرنەشە اي وتپەي جاتىپ، سول جامان ادەتتەرى  باس كوتەرە باستاعان.  ونىڭ ءبىرى ورىندى، ورىنسىز جەرلەردە سويلەپ قالۋ، ءوزىن جاقسى جاعىنان كورسەتۋگە تىرىسۋ بولاتىن. جينالىس، كەڭەس، كونفەرەنتسيا، كەزدەسۋلەر بولسا، پروفەسسور  مىندەتتى تۇردە ءسوز الىپ،  ءوز ءومىرىن جارنامالاپ، قانداي اتاقتى ادامدارمەن كەزدەسىپ، قانداي دارىندارمەن تاباقتاس بولعانىن، قانداي  شەت مەملەكەتتەردە سيمپوزيۋمدارعا قاتىسقانىن ايتىپ، مىنبەلەردەن تۇسپەي تۇرىپ الاتىن بولدى.  بىرەۋلەر وعان ىشتەي كۇلسە، ەكىنشىلەرى «ەندى جەتپىستەن استى، الجي باستاعان شىعار»-دەستى، وعان ءبىر جاعىنان پروفەسسوردىڭ جاۋاپ بەرەتىن نارسە بولسا، «ە-ە، ۇمىتىپ كەتىپپىن، كارىلىك قوي، جۇمىستى قويايىن دەسەم، وزدەرىڭ بولمايسىڭدار» - دەپ، تالاپ ەتكىشتەردىڭ وزدەرىنە جابىساتىن. جوعارىداعىلارعا وزدەرى باسقاراتىن وقۋ ورىندارىنىڭ جاقسى جاقتارىنىڭ ءبىرى-ەڭ جوعارعى كاسىبي بىلىكتى، تاڭداۋلى پروفەسسور وقىتۋشىلار قۇرامى جۇمىس ىستەيتىنىن دالەلدەپ، «وقىتۋشىلاردىڭ  پالەن پايىزى دوكتور، پالەن پايىزى عىلىم كانديداتى»-دەپ ەسەپ بەرەتىن وقۋ ورىندارىنىڭ باسشىلارى سيرەك كەزدەسەتىن زاڭ عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور شاڭكىباەۆقا  قارسى كەلە الماي ىشتەرىنەن تىناتىن.

ال ەكىنشى جامان ادەتى – جاس قىزدارعا، ايەلدەرگە قىرىنداۋ، رەتى كەلسە ەتەكتىنى قۇر جىبەرمەۋ.  ونداي كەزدە پروفەسسور «ولار ادەمى، ولار قىلىقتى، ولار تارتىمدى بولماسا، مەن دە قىرىنداماس ەدىم» -دەپ، ءبىر جاعىنان ولاردى كىنالاسا، ەكىنشى جاعىنان، ءوزىنىڭ وسى جاسقا كەلگەنشە اتتان تۇسپەي، ءوزىنىڭ ايتۋىنشا  «بايتالدارعا شاباتىن  جۇيرىك» ەكەنىن ماقتان تۇتاتىن. وتكەندە ءبىر مەديك پروفەسسور قازىرگى احۋال مەن ەكولوگيانىڭ كەسىرىنەن قىرىققا جەتپەگەن ەركەكتەردىڭ پالەن پايىزى بالا تۋعىزۋعا قابىلەتسىز بولسا، پالەن پايىزى توسەك قاتىناسىنا جوق ەكەن دەگەن.  جەتپىسكە كەلگەنشە جاراپ تۇرعانى - بۇل دا ءبىر قۇدايدىڭ بەرگەن نەسىبەسى بولسا كەرەك. كەمپىرى بولسا اناۋ، بەس بالانى تۋىپ، «مەنى ابدەن شارشاتتىڭ، توقال الاسىڭ با، ناقسۇيەرىڭ بولا ما، نە ىستەسەڭ ونى ىستە، ديابەتىم بار، دەنساۋلىعىم جوق، ماعان جاقىنداما، الپىستان اسقانشا تىنىشتىق تاپپايتىن قانداي سورلىسىڭ، كەلىن، نەمەرە بار، ۇيات ەمەس پە؟»-دەپ، قاسىنداعى ورنىنان  ونشاقتى جىل بۇرىن قۋىپ شىققان.   بىراق، پروفەسسوردىڭ «جۇيرىگى» ۇياتپەن دە، «اجەم مەن اتامنىڭ قاسىنا جاتام» - دەيتىن نەمەرەلەرمەن دە ساناسپادى.  جىميعان قىز كورسە دە، ۇرىنۋعا قارا تاپپاي، بىردەڭە ىزدەگەندەي بولىپ، ومىراۋىن اشىپ جۇرەتىن سارى قارىن ايەل كورسە دە، سىرلى اياقتىڭ سىرى كەتسە دە سىنى كەتپەگەن كەمپىر كورسە دە، «اتويلاعان جۇيرىگى» پروفەسسوردىڭ دەگبىرىن الاتىن. تەك سوڭعى كەزدە عانا پروفەسسوردى قاراپتان قاراپ تەر باسىپ، ءجيى شارشايتىن بولعالى «جۇيرىگى دە» جۇرىسىنەن جاڭىلعانداي بولىپ ءجۇر، ۇيقىعا كەتىپ بارا جاتقان مىسىقتاي باسىن مارعاۋ عانا اندا-ساندا ءبىر كوتەرەدى. بويىندا نەشە جىل بويى جولداس بولىپ، نە ءبىر ءتاتتى ساتتەردى سىيلاعان كۇشتىڭ كەتىپ بارا جاتقانىن بايقاعان ول، ونىڭ بارىنشا راحاتىن كورىپ، پايدالانىپ قالۋعا تىرىستى.

وسى قارا تورى، دوڭگەلەك ءجۇزدى اسەمدى كەزدەستىرگەلى پروفەسسوردان شىنىمەن مازا كەتتى.  سىرتىنان بايقاپ جۇرەتىن پروفەسسور ءبىر كۇنى ونىڭ وتىراتىن جەرىنە بارىپ، وقۋدى قاي جەردە، قاشان بىتىرگەنىن سۇراپ الدى. «مەن ساباق بەردىم بە؟»-دەپ سۇراپ ەدى، ول كوڭىلسىزدەۋ عانا «جوق» دەدى.  بىراق، پروفەسسور اسەمنىڭ بۇنىمەن كەزدەسۋدەن قاشاتىنىن عانا ەمەس، كوزدەرى ويناقشىپ تۇرعان جاس قىزدارعا دا «پاس» جۇيرىگىنىڭ تەك اسەمدى كورگەندە عانا «باس كوتەرەتىنىن» بايقاپ ۇلگىرگەن. پروفەسسور  ويىنا العان ىستەرىنە قانداي جولدارمەن بولسا دا جەتىپ تىناتىن.  قىرىقتىڭ قىرقاسىنان اسقان اسەم اتاعى مەن اقشاسى ءۇشىن اياعىنا وراتىلعان ون سەگىزدەگى قىزدارمەن سالىستىرعاندا كىم دەيسىڭ، از-اق كۇندە قولىما تۇسىرەمىن - دەپ ويلاعان ول،  وزىنە ءوزى سەنىمدى ەدى.

«جۇيرىگى» دە  مارعاۋ، وتكەندە سەسسيا كەزىندە، ەمتيحان تاپسىرۋعا كەلگەن سارى قىزدىڭ ادەمى ءجۇزىن كورگەننەن-اق، ويىنا جاس كەزىندە ءجيى قولداناتىن قۋلىعى ساپ ەتە قالدى. قولىنداعى بيلەتى بويىنشا جاۋاپ بەرۋگە كىرىسكەن ستۋدەنت قىزدى ءسوزىن بولمەستەن تىڭدادى، ءبىرىنشى سۇراعىنا جاۋاپ بەرىپ، «سۇراعىڭىز بار ما؟» دەگەندەي جاۋدىرەي قاراعان قىزعا «جاۋابىڭدى ايتىپ بولدىم دەپ ويلاساڭ، كەلەسى سۇراعىڭا كوشە بەر» - دەدى سالقىن عانا.  قانشا جاقسى جاۋاپ بەرسە دە باعا قويمايتىنىن بىلەدى، سەبەبى، پروفەسسور شاڭكىباەۆ  سولاي شەشىپ قويعان. ستۋدەنت قىز جاۋاپ بەرىپ بولعاندا «شىراعىم كەلەسىدە دايىندالىپ كەل»-دەدى. تۇك تۇسىنبەي قالعان قىزدىڭ ءجۇزى كۇرەڭىتىپ كەتتى، ەمتيحاننان سوڭ، جاقسى وقيتىن ستۋدەنت ەدى، نە بولدى؟-دەپ،  قاقىلداپ سۇراپ قويماعان توپ تالىمگەرىنە: «ول قىزىڭ باسقا نارسەلەردى ايتىپ لاعىپ كەتتى»-دەدى. باسقا نارسەلەردى ايتىپ، لاعىپ كەتپەگەنىن دالەلدەپ كورسىن! ەركە پروفەسسوردىڭ ول قىزبەن وڭاشا كەزدەسكىسى كەلسە قايتەدى ەندى. قايتا ەمتيحان تاپسىراتىنداردى ءبىراز اۋرەگە سالدى، ەكى-ۇشەۋىن قابىلداپ، قالعاندارىن «جينالىسىم بار»-دەپ قايتارىپ جىبەردى.  تەك ءوزى عانا بىلەتىن قيتۇرقىلىققا سالىپ، سول ادەمى ستۋدەنت قىزبەن وڭاشا جولىقتى-اۋ،  ايتەۋىر. ادەمى قىزدىڭ الدىندا پروفەسسور ءوزىن ۇلكەن تۇلعا رەتىندە سەزىندى. «قاي وبلىستانسىڭ؟»-دەپ اڭگىمەگە تارتىپ ەدى، اڭگىمە  وربىمەدى.  بار كىتاپتى جاتتاپ العان با، قويعان سۇراقتارىنا اۆتوماتتان جاۋدىرعان وقتاي، تارسىلداتىپ جاۋاپ بەرەدى. اقىرى، رەتىن تاۋىپ قىزدىڭ بىلەگىنەن ۇستادى، ءولى جاننىڭ دەنەسىندەي مۇزداي ەكەن. «جۇيرىگى» باس كوتەرمەك تۇگەل، قىبىرلامادى دا، وزىنە-ءوزى سەنبەي تۇر.  قىزدىڭ كوڭىل-كۇيىمەن ەش شارۋاسى جوق.  ورنىنان تۇرىپ، ءبىر-ەكى قادام باسىپ، ورنىنان تۇرعان ستۋدەنت قىزدىڭ  قاسىنا كەلدى، مۇمكىن ىستىق دەمى شارپىسا، ءبىر ادەمى كۇيگە ەنەر؟ جوق، ەش وزگەرىس جوق. قىزدى ەڭ سوڭىنا قالدىرعان.  ستۋدەنتتەردىڭ كوبى دەمالىسقا، اۋىلدارىنا كەتىپ قالعان. «قاسىندا كۇتكەن جولداس  قىزى جوق پا ەكەن؟»-دەپ، الدىن-الا بايقاعان. بۇرىنعى جاس كەزى بولسا، بۇرىن ەركەك كورگەن قىزدى جازباي تانىپ،  ات ءۇستى، تۇيەنىڭ قومىندا «تۋرالاپ» جۇرە بەرەتىن  ءساتى كەلىپ - اق تۇر. ەركەك كورگەن قىز ەكەنى كورىنىپ تۇر، «كەلسەڭ كەل، كورىپ الدىم دەگەندەي»، بىراق، نەگە بەكىنگەنى بەلگىسىز، ايتقانىنا كونۋگە مە، الدە اياق استىنان ايقاي شىعارۋعا ما؟  بىراق، «جۇيرىگى» بۇك ءتۇسىپ جاتىر.  انتەك قيمىلداپ، قىزدىڭ جانىنا كەلىپ، ءتوسىن ۇستاپ سىعىمدادى، كوزىن جۇمىپ، ءتاتتى ءبىر ءلاززاتتىڭ ءدامىن تاتقىسى كەلگەندەي «وح، دۇنيە-اي»-دەپ، ادەتىنشە ءدۇر سىلكىنگىسى كەلگەن، ەشتەڭە شىقپادى، قىز دا ستاتۋيا سەكىلدى قاتىپ قالعان، مۇزداي بولىپ تۇر. ەشقانداي رەاكتسيا جوق، پروفەسسور  تاعى دا ىشتەي، مەندەي شالدى بولماسا دا، «تالاي جىگىتتى كورگەنى كامىل»-دەپ ويلادى .  

ادەمى ءتۇرى ءولى سۋرەتتەي بولعان قىزدان اياق استىنان تەز  قۇتىلعىسى كەلگەن پروفەسسور قانداي باعا العىسى كەلەتىنىن سۇرادى.  قىز «بەس» دەدى. ىشتەي «بۇل ءپاندى مەن دە بەسكە بىلمەيمىن»-دەپ ويلاعان ول، باعانى ءۇنسىز قويىپ بەردى.  قىز شىعىپ كەتكەندە بارىپ ءوزىن قارا تەر باسىپ كەتكەنىن سەزىندى، بۇدان ءبىراز بۇرىن كەمپىرىن باجىلداتىپ «ارقام شانشىپ تۇر، ۋقالاپ بەر»-دەپ سىلتاۋراتىپ، بولمەگە كىرگىزىپ الىپ شالا-پۇلا ىستەگەن تىرلىگىن «سوڭعى جىگىتتىگىم»-ەكەن دەپ، تۇيگەن. 

پروفەسسور ويدان سەرگىپ، جارىقتى جاعىپ، ورنىنا قايتا وتىردى. قولىنا ادىراقالعىر حاتتى قايتا الدى، ءۇش پاراق كومپيۋتەرگە جازىلعان حات، اتى-ءجونىن كورسەتپەگەن، سوڭىنا تەك تۇسىنىكسىزدەۋ قول قويىلعان. بىرەۋلەردىڭ قولىنا تۇسسە، كىم جازعانىن بىلمەسىن دەگەن بولۋى كەرەك. اسەمنىڭ قولى، پروفەسسور وتكەن كۇندەرىنە تاعى كوز جۇگىرتە باستادى.

... بىردە ۋنيۆەرسيتەتتەگى كەڭەسكە  كەشىگىپ كەلگەن پروفەسسور شەت جاقتا وتىرعان ءبىر توپ كەلىنشەكتەردىڭ قاسىنداعى بوس ورىنعا، ولارعا كوز سالماستان وتىرا كەتكەن.  ويلاماعان جەردەن، اياق استىنان تومەنگى جاعى دۋىلداپ، اتويلاپ كەتتى. بۇل ءجايدى پروفەسسوردىڭ ءوزى دە تۇسىنبەي، ءارى- ءسارى بولىپ قالدى.   مۇرنىنا الىستان دالانىڭ بوز جۋسانىنىڭ ءيسى جەتكەندەي بولدى. ءبىرازدان كەيىن ساباسىنا ءسال-ءپال تۇسكەندە عانا اسەمنىڭ جانىندا وتىرعانىن سەزدى. ءوزىنىڭ بەلگىسىز كۇيىن، وسى كەلىنشەكتىڭ اسەرىنەن دەپ ءتۇيدى.

سونىمەن نە كەرەك، پروفەسسوردان اسەم قانشالىقتى قاشقانىمەن، ءارى پروفەسسور دا ءوزىن زورلاپ، ول ايەلگە جاقىنداماۋعا تىرىسقانمەن، بەلگىسىز ءبىر كۇش وعان تارتادى دا تۇرادى.  ءار ءتۇرلى سىلتاۋلار ايتىپ، رەتىن تاۋىپ ول وتىراتىن كافەدرا كابينەتىنە كىرەدى، نە كوشەدە كەزدەسىپ قالسا اڭگىمەگە تارتادى، بارا-بارا باسقا ايەلدەر مەن قىزدارعا (زاڭدى نەكەگە تىركەلمەگەن سوڭ قىزدار دەيمىز، ايتپەسە ولاردىڭ ىشىندەگىلەرىنىڭ  كەز-كەلگەن ەركەكپەن بولىپ جۇرگەندەرىنىڭ ايەلدەردەن قاي جەرى ارتىق) «پاس» جۇيرىگىنىڭ تەك قانا اسەمدى كورىپ، كەزدەستىرگەندە عانا ەمەس، ول تۋرالى ويلاسا دا «اتوي» سالاتىنىن ءتۇسىنىپ سول كەزىنەن ەرەكشە ءبىر ءلاززات الاتىن. ويپىرماي، كوزىن ويناقشىتقان كەلىنشەكتەرگە دە، جاۋدىرەپ، كوزىن توڭكەرگەن قىزدارعا دا بىلق ەتپەيتىن سەزىمى، ءوزىن ادام قاتارىنا قوسپايتىن سەكىلدى، ءتىپتى ونى بار دەپ ەسەپتەمەيتىن سەكىلدى اسەمگە كەلگەندە، «نەگە بۇلاي؟»- دەپ،  ءوزى دە تالاي باس قاتىرعان.

بىراق، اسەم بۇنىڭ قۇرىعىنا وڭاي ىلىكپەدى. ء«بىر جەردە تاماقتانايىق» دەسە دە،  اسەمنىڭ  كانديدات اتاعى بارىنان حاباردار ول «دوكتورلىق قورعاساڭ، كومەكتەسەيىن» دەگەن تاعى باسقا دا ۇسىنىستارى مەن شاقىرۋلارىنان ءۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتتى. ال، پروفەسسور بولسا ونى تۇسىنبەيدى، جازىپ جاتقان دوكتورلىعى، قاراپ جاتقان بايى جوق، باسقا ايەلدەر بولسا   جۇگىرەر ەدى. جالعىز بالاسى ۇيلەنىپ بولەك تۇرادى ەكەن. وزىنشە بولعان بىرەۋ، نە جاس ەمەس، نە سۇلۋ ەمەس،  قايداعى ءبىر جەسىر ايەل پروفەسسوردىڭ كوڭىلىن ابدەن قالدىرىپ ءبىتتى.  ارادا العاش تانىسقان كۇننەن ەكى جىل وتكەندە بەتىنە شاڭ تيمەگەن پروفەسسوردىڭ شىدامى تاۋسىلدى. اسەمنىڭ كەيدە جۇمىستان كەش شىعاتىنىن بايقايتىن. ءبىر كۇنى جۇمىستان  سوڭ، اسەمنىڭ  جۇمىس ورنىنا بارىپ،  جالعىز وتىرعانىن كەزدەستىردى. ادام اياعى باسىلعان، دالىزدە ەدەن جۋىپ جۇرگەن ايەلدەن باسقا ەشكىم كورىنبەيدى. امانداسقاننان كەيىن توتەسىنەن :

- مىنا كابينەتتى ىشىنەن قۇلىپتايىق تا، ەكەۋىمىز ءبىر ارەكەت قىلايىق–دەدى. 

- قانداي ارەكەت؟

- ەركەك پەن ايەلدىڭ قىلاتىنىن دا...

- كەتىڭىز، ەسىكتى سىرتىنان جابىڭىز. اسەمنىڭ داۋىسى قاتقىل، ءارى ءامىرلى ەستىلدى.  بۇنداي جاعدايدا اڭگىمە جاراسپايتىن بولدى، نە بولسا دا ءبىر جاعىنا شىعۋ كەرەك.

- سەنى كورگەندە توسەككە اتىپ ۇرعىم كەلىپ، دەگبىرىم قاشىپ كەتەدى،-دەدى پروفەسسور ازىلدەگەن بولىپ، شاراسىزدىقتان زورلانا جىميىپ.  سەنىمەن جاتقىسى كەلگەن ەركەك نە ىستەۋ كەرەك؟

اسەم دە ارتىق كەتكەنىن، الدىندا ءوزى سىيلاماسا دا باسقالار سىيلايتىن، شىن كوڭىلدەن بولماسا دا  بەر جاعىنان سىيلايتىن، قازىرگى جاستار كوپ باراتىن، ودان ديپلومدارىن الىپ  جۇمىس تابا الماي جۇرەتىن ماماندىقتىڭ سيرەك كەزدەسەتىن عىلىم دوكتورى عانا ەمەس، جاسى ۇلكەن ادام وتىرعانىن ەسىنە السا كەرەك، داۋسى ءسال جۇمسارىپ:

-  مەنى ءسۇيۋ كەرەك-دەدى.

-  ودان كەيىن؟

-  ۋحاجيۆات ەتۋ كەرەك.

-  ودان ءارى ؟

-  مەنىڭ سەزىمىمدى وياتۋعا تىرىسۋ كەرەك.

مەن وعان ۇيلەنەيىن دەپ جاتىرعان كىسىدەي-ويلايدى عوي، مىناۋىڭ دەگەن وي جىلت ەتكەن پروفەسسور:

-  ءارى قاراي؟ –دەپ شىدامسىزانا سۇرادى.

-  مەن ويلانىپ كورەم، بۇل ەركەك ۋاقىتشا بولسا دا «مەنىمەن از ۋاقىت بولسا دا بىرگە بولۋعا تۇرا ما، جوق پا؟» –دەپ.

-  سەن بەتى اشىلماعان قىزدان بەتەر بولدىڭ عوي؟

-  مۇمكىن، ول جاس قىزدارىڭ كۇن سايىن قوناق ۇيلەردىڭ قاسىندا تۇرعان جوق پا؟

اسەمدى كورگەندە اتويلاعان  جۇيرىگى باسىلعانداي بولعان پروفەسسور كونبەيتىن ايەلگە دەگەن جەك كورىنىشىن بىلدىرمەۋگە تىرىسىپ، قوش ايتىسىپ جۇرە بەردى.  ءتۇرى بۇزىلىپ كەتكەن، كوكىرەگىندە تاكاپپار ايەلگە دەگەن كەك تۇتاندى.

ايتەۋىر بۇل ەشقانداي سەزىم ەمەس، سونى پروفەسسور انىق بىلەدى. جەك كورىپ تۇرعان ايەلدى  اڭساۋعا، ساعىنۋعا بولادى ما؟  سەبەبى ول اسەمدى جاقسى  كورمەيتىنىن  بىلەدى، سۇيمەيدى دە،  ونىڭ جاسىنداعىلارعا ءسۇيۋ دەگەندى ويلاۋدىڭ ءوزى ارتىق.  ەندى نە كۇش، بۇنى اسەمگە ماگنيتتەي تارتا بەرەتىن؟  تەك جابايى، قۇشتارلىق قانا دەپ ويلادى پروفەسسور. جاقسى كورۋ مەن جەك كورۋدىڭ اراسى ءبىر-اق قادام  دەمەي مە، اسەمگە قۇشتارلىعى ارتقان سايىن، ونى قاراپتان قاراپ جەك كورۋشىلىگى دە ارتا ءتۇستى.  سىرتتاي بولسا دا رەتى كەلسە ءىلىپ قالۋعا، شاماسى كەلگەن جەردە شالىپ قالۋعا تىرىستى.  ءبىر كۇنى «ىزدەگەنگە سۇراعان»، اسەمگە كۇشىن كورسەتۋدىڭ دە  رەتى كەلگەندەي بولدى. پروفەسسور جۇمىس ىستەيتىن مەملەكەتتىك جوعارعى وقۋ ورنىنىڭ رەكتورىنا كىرىپ:

-  مەن جيەنىمدى، ياعني، سۋديا بولىپ ىستەيتىن قىزىمنىڭ قاراعاندىدا وقيتىن بالاسىن   وسىندا كوممەرتسيالىق توپقا اۋىستىردىم.  ول جاق ورىسشا عوي، بالا ۇيرەنە الماي جۇرسە كەرەك دەپ ءبىر توقتادى. ارينە جيەنىن قاسىنا الىپ، ءوزى باس كوز بولىپ، ديپلومىن جاقسى باعالارمەن بىتىرتكىزىپ بەرمەك ويى بارىن جاسىردى.

-  سول بالانى ءبىرازدان كەيىن رەتىن كەلتىرىپ، بيۋدجەتتىك، اقىسىز توپقا اۋىستىرىپ بەر. ءسوزىن اياقتاۋى مۇڭ ەكەن، پروفەسسوردىڭ جەكە باسىنىڭ كۇيىن كۇيتتەگەن تاۋسىلمايتىن پروبلەماسىنان شارشاعان با، الدە كوڭىل كۇيى كەلمەي وتىر ما رەكتور دا جۇلىپ العانداي «قالاي اۋىستىرام؟ جيەنىڭىز ساباقتى ناشار وقيدى ەكەن، نە سپورتسمەن ەمەس، نە ونەرلى ەمەس»-دەپ، شاق ەتە تۇسكەن رەكتور، اينالا بەرە:

-  ماكە، جيەنىڭىزدى اقىسىز توپقا اۋىستىرىپ بەرەيىن، مەن ۋنيۆەرسيتەتتە از-مۇز وزگەرىستەر جاساپ، ماعان «نەۋدوبنىي» ونشاقتى ادامنان قۇتىلۋىم كەرەك، ءسىز مەنى كەڭەستە وزىڭىزدە قولداپ، مەنى قولداۋعا ادامدار ۇيىمداستىرىڭىز. كەڭەس مۇشەلەرىنىڭ كوبى ءسىزدىڭ كافەدرادان، ولاردى ۇگىتتەۋ سىزگە قيىندىققا تۇسپەيدى.  ال جيەنىڭىزدىڭ باعالارىن ءار دەكانعا ايتىپ، ولار ءوز كەزەگىندە مۇعالىمدەرگە ايتىپ، تۇزەتۋ وڭايعا تۇسپەيدى، تەك ابىروي بولعاندا جيەنىڭىزدىڭ فاميلياسى باسقا دەدى. ەكەۋى ادەتتەگىشە تەز ءتىل تابىستى، ءار كىم ءوز كەزەگىندە مىندەتتەرىنە نە العاندارىن جاقسى ۇقتى.  رەكتوردىڭ  اۋىستىرعىسى كەلگەن، نەمەسە مۇلدەم قۇتىلعىسى كەلگەن ونشاقتى ادام ەمەس، وتىز شاقتى ادامدارىنىڭ ىشىندە اسەمنىڭ دە بار ەكەنىن بىلگەندە پروفەسسور بۇل ىسكە ەرەكشە قۇلشىنىسپەن كىرىستى.  «اسەم مەنىڭ الدىما كەلەدى، سول كەزدە ونى ءوزىم قۇتقارىپ الام دا، ايتقانىما كوندىرەم»-دەپ ويلادى. 

بىراق، پروفەسسوردىڭ ويلاعانى بولمادى. جۇمىس ورنى قىسقارتۋعا تۇسكەن اسەم  زاڭ بويىنشا جۇمىس ىزدەۋگە بەرىلگەن ءبىر اي ۋاقىتىن دا پايدالانباستان، ءبىر كۇندە ءوز ەركىمەن ارىز جازىپ شىعىپ كەتىپتى.  اسەم ءوزى كەتكەنمەن بەينەسى كوز الدىنان كەتپەي، وڭاشا قالعان ساتتەرىندە ويىنا ورالىپ ەسىن الدى.  اسەمدى ويلاعاندا «جۇيرىگى دە» جارىسقا دايىندالعانداي اتويلايتىن.  ەكى-ءۇش رەت جەڭىل ءجۇرىستى ايەلدەرمەن بولماقشى بولىپ ەدى، «جۇيرىگى» باس كوتەرمەي جاتىپ الىپ، ءتىل الماعان بالاداي، ويلاعانىنا كونبەگەن.  سودان بەرى ارادا ەكى-ءۇش اي وتكەن.  ەندى مىنە ۇيىنە بۇگىن وسى حات كەلگەن. حات تاپسىرىسپەن ءوز اتىنا كەلگەن، پروفەسسورعا ۇيقى بەرمەي وتىرعان وسى حات.

حاتتىڭ بۇكتەۋىن جازىپ، كوز اينەگىن كيدى دە كوز جۇگىرتىپ وقي باستادى.

«پروفەسسور مىرزا!» دەپ سالقىن باستالىپتى حات. «مەن الا جاعىم كەتسە دە ايتا جاعىم كەتپەسىن»-دەيتىن قازاقتاردىڭ ءبىرىمىن، سوندىقتان وسى حاتتى جازىپ وتىرمىن.

باياعىدا ءبىر باي اقىلدى ءبىر ادامنان «مەن قانشا تۇرام؟»-دەپ سۇراسا، ول «مىڭ ءدىللا تۇراسىز»-دەپتى. وعان باي «مەنىڭ تەك بەلىمدەگى بەلدىگىمنىڭ ءوزى مىڭ ءدىللا تۇرادى»-دەسە، اقىلدى ادام «سول مىڭ دىللالىك بەلدىكتەن باسقا باعالى ەشتەڭە كورمەي تۇرمىن»-دەپ جاۋاپ بەرگەن ەكەن. سول سەكىلدى باجاڭىز، ۇلكەن عالىم قارتاەۆتىڭ كومەگىمەن سىزگە اداسىپ بارىپ قالعان عىلىم دوكتورى دەگەن جالاڭ  اتاعىڭىز بولماسا، ءوز باسىڭىز تۇككە تۇرعىسىز، ناقۇرىس جانسىز. جامان ادام ەكەندىگىڭىز ءوز الدىنا، ناعىز بارىپ تۇرعان زۇلىم ادامسىز.  وتىرىك جىميىپ ءجۇرىپ، جۇرتتىڭ قانىن تەسپەي سوراتىن ادامسىز جانە جىمىڭىزدى بىلدىرمەيسىز-اۋ، جىمىڭىزدى بىلدىرمەيسىز.  سىزدەي ادامسىماقتى  سول ءوزىڭىز تىرناعىن باتىرعان ادامداردىڭ قارعىستارى اتپاي، قارا جەردىڭ قالاي كوتەرىپ جۇرگەنىنە تاڭىم بار. ءسىز ماعان بۇدان وتىز جىلعا جۋىق بۇرىن كەڭەس وكىمەتىمەن بىرگە كەتكەن «كولحوزنوە پراۆودان» ساباق بەرگەنسىز.  مەن ءسىزدى ۇستاز دەمەك تۇگەل، ادام دەۋگە ۇيالامىن، سەبەبى، ءسىزدىڭ سول كەزدەگى قىلىقتارىڭىز ءالى كوز الدىمدا. ورىس حالقىندا «بۇكىردى مولا عانا تۇزەيدى» دەگەن ماقال بار، ءسىزدىڭ سول يتتىكتەرىڭىز 70-كە كەلسەڭىز دە ءالى قالماپتى. ءسىز بىزبەن ءبىر كۋرستا وقىعان گۇلجاندى جۇكتى ەتىپ قويعانسىز.  بايعۇس قىزدى قورقىتىپ، ابورت جاساتىپ، سىرتتاي وقۋعا اۋىستىرىپ جىبەرگەنسىز. بىردە دوسىڭىز ەكەۋىڭىز قاراپ ءجۇرىپ اراققا تويىپ الىپ، ماس بولىپ كوشەدە ءجۇرىپ، ايىقتىرعىشقا وزدەرىڭىز بارىپ تۇسكەنسىڭدەر. سوندا سىزدەردىڭ ماسەلەلەرىڭىزدى سول كەزدەگى رەسپۋبليكاداعى جالعىز ۋنيۆەرسيتەتتىڭ پارتبيۋروسىندا قاراپ، جوعارىداعى وتىرعان تۋىسقاندارىڭىزدىڭ، ودان قالسا ۇلكەن عالىم باجاڭىزدىڭ ابىرويى ارقاسىندا قاتاڭ سوگىسپەن جۇمىستارىڭىزدا ارەڭ قالدىرعان. سول كەزدە گۇلجاننىڭ دا جاعدايىن جاقسى بىلەتىن  پارتبيۋرونىڭ ەڭ جاس مۇشەسى مەن ىشىمنەن قورلانىپ، جارىلارداي بولىپ ارەڭ وتىرسام دا ەشتەڭە ايتا الماعانمىن. ماسەلە  نە وقۋ ۇلگىرىمى، نە جاستاردىڭ تاربيەسى  مەن ءتارتىبى ەمەس، مەن ءالى سىرىن جەتىك بىلمەيتىن، ءتىپتى ەسىگىنەن سىعالاپ تا ۇلگىرمەگەن جەكە باس، ونىڭ ىشىندە  ەركەك پەن ايەلگە قاتىستى  ماسەلەلەر بولاتىن، ول مەنىڭ بويىما دا، ويىما دا شاق ەمەس ەدى، سول سەبەپتى ەشتەڭە ايتا الماعانمىن. ءسىزدىڭ  ەمتيحان العان ستۋدەنت قىزداردىڭ اراسىندا ءسىز  انايى ءازىل ايتپاعان، نە ءتۇرلى ۇسىنىس جاساماعان  قىز جوق شىعار؟  ءسىز وتە ناقۇرىس ادامسىز. وتىز جىلعا جۋىق ۋاقىت وتسە دە  سول جيىركەنىشتى قىلىقتارىڭىزدى جالعاستىرىپ كەلەدى ەكەنسىز، جۇمىس بابىڭىزدى  ايەلدەرگە قارسى جامان  ءىس-ارەكەتتەرگە  پايدالانۋ سىزگە ءومىر ءسۇرۋ نورماسى بولىپ، ادەتكە اينالعان. وعان ءبىر جاعىنان اينالاڭىزداعى ادامدار دا كىنالى، شىندىقتى كورگىسى كەلمەيدى، كورسە دە «سەن تيمەسەڭ مەن تيمە بادىراڭ كوز» بولىپ جۇرە بەرەدى، بىراق، ەڭ باستىسى ءوزىڭىز كىنالىسىز. 

  ءسىز قازىر تەك انشەيىن اقشا الىپ ءجۇرسىز، ءسىزدىڭ ساباق بولاتىن كۇنى دەكانات جىبەرگەن كەز-كەلگەن مۇعالىم ورنىڭىزعا كەلىپ، ستۋدەنتتەرمەن قىسىر اڭگىمەمەن ۋاقىت وتكىزەدى. ياعني، پروفەسسورسىماق،  ءسىز ستۋدەنتتەرگە ءجاي مۇعالىمنىڭ بەرگەن ءبىلىمىن دە  بەرمەيسىز. كەشە جاقىن ءسىڭلىمنىڭ ءبىرى ءسىزدىڭ قالاي ەكزامەن قابىلداعانىڭىزدىڭ شەت جاعاسىن ايتتى.  ارينە، جۇرتتىڭ ءبارى اسەم ەمەس، ءسىز ۇمىتقان ەكەنسىز، ەسىڭىزگە تۇسىرەيىن، بۇدان وتىز جىلعا تاياۋ ۋاقىت بۇرىن بەتىڭىزگە ءبىر تۇكىرىپ قاشىپ كەتەتىن جاس كەلىنشەك ەسىڭىزدە مە، مەن سول ەدىم. ءسىزدىڭ جيىركەنىشتى ۇسىنىسىڭىزدان كەيىن اۋىردىم دەپ ساباعىڭىزعا كەلمەي، دەكانعا بارىپ ماسەلەنى ايتتىم دا، ەمتيحاننان قۇلاعاندارمەن بىرگە  باسقا ادامعا تاپسىرعانمىن. اۋرۋ قالسا دا ادەت قالمايدى دەگەن شىن ەكەن. ءسىز ايەل بالاسىنا شابۋىلداۋدى ادەت ەتكەنىڭىز ءوز الدىنا، ءسىز اۋرۋسىز، سۇمىراي ادامسىز، ءسىزدى قارا جەر اۋىرسىنباي قالاي كوتەرىپ ءجۇر ەكەن؟ ءسىز دەم العان اۋامەن دەمالۋدىڭ ءوزى ماعان جيىركەنىشتى. قۇداي-اۋ، قارعىس وتپەيتىن قانداي جان ەدىڭىز، تالاي قىز-كەلىنشەكتەردىڭ كوز جاسىنا قالىپ ەدىڭىز، قارا جەر جاقسى ادامداردى العانشا سەندەي الباستىنى نەگە المايدى ەكەن؟ ...

  پروفەسسوردىڭ حاتتى بۇدان ءارى وقىعىسى كەلمەدى، بولمەنىڭ قوڭىر سالقىن ەكەنىنە قاراماستان ءۇستىن قارا تەر باسىپ كەتتى. حاتتى مايدالاپ جىرتىپ قوقىسقا ارنالعان ىدىسقا سالىپ، ورنىنا كەلىپ جاتتى. بۇدان وتىز شاقتى جىل بۇرىن بەتىنە تۇكىرىپ قاشىپ كەتكەن جاس كەلىنشەكتى ەسىنە الدى.  اسەم دەسە اسەم ەدى-اۋ.  تاعدىر ونىمەن تاعى دا كوپ جىلدان سوڭ كەزدەسۋگە جازىپتى.  ەندى ەسىنە ءتۇستى، «اقىرى كۇيەۋىڭ بار ەكەن، مەن قوناقۇيدەن ورىن الايىن»، «كەشكە قاراي مىنا تۇرعان پاركتىڭ وڭاشا جەرىنە بارايىق»-دەگەن سەكىلدى تالاي ۇسىنىستار ايتقان. ءبىرتالاي قيناعانى شىن ەدى. بىردە «اكادەميالىق دەمالىس الىپ، كۇيەۋىنىڭ  ەلىنە  كەتىپتى»-دەگەندى ەستىگەن سوڭ، ءبىر ماقساتىنا قولى جەتپەگەندەي، كوڭىلى قىجىلداپ ءجۇرىپ، ارەڭ  ۇمىتقان.  سول اسەم ەكەن عوي. شىندىقتى ايتۋ وڭاي ەمەس، ادامداردىڭ  كوبى شىندىقتى اڭساعانمەن، ونى ايتپاۋعا تىرىسادى، ونىڭ سەبەبى، ءبىر جاعىنان اركىمنىڭ ءوز شىندىعى بار، ەكىنشىدەن، شىندىقتى  ەستىگەندە  قۇلاققا تۇرپىدەي تيەتىنى دە بار.  پروفەسسور تۋرالى شىندىقتى، وندا دا وزىنە ءبىر اق ادام، سول اسەم ايتىپتى. اسەم كوز الدىندا وتىرعانداي، «ناعىز ازامات»-دەپ كۇلىمسىرەدى پروفەسسور. اسەمدى پروفەسسوردىڭ باسى ۇمىتقانمەن، دەنەسىنىڭ بولشەكتەرى مە، جۇرەگى مە، باسقا جەرى مە ۇمىتپاپتى.  جۇرەگى تارسىلداپ سوقتى، ءوزى دە ءبىر شەشىمگە كەلگەندەي. «مەنىڭ سوڭعى ماحابباتىم»-دەپ، بىرنەشە رەت قايتالاعان ول ۇيقىعا جاتتى. جاتاردا كىم تۋرالى كوپ ويلاسا،  تۇسىڭدە سونى كورەدى دەۋشى ەدى –دەپ، كۇبىرلەگەن پروفەسسور ءوزىنىڭ اسەمنىڭ ءجۇزىن تۇسىندە بولسا دا كورگىسى كەلەتىنىن سەزدى... 

  ...ەرتەڭىنە پروفەسسوردىڭ بولمەسىنە كىرگەن كەمپىرى شالىنىڭ كۇلىمسىرەگەن كۇيى، ءولىپ جاتقانىن كوردى.  كوشەدە جەلتوقساننىڭ العاشقى قارى جاۋىپ تۇر ەدى. پروفەسسوردىڭ  اشىلعان جامان ىستەرىن  تەزىرەك جاۋىپ تاستاعىسى كەلگەندەي، ءىرى قار ۇلپالارى  توپەلەپ جاۋا بەردى. بيىلعى تۇسكەن العاشقى قار...

ر. قاميدۋللاقىزى

Abai.kz