بيىل ەلىمىزدە اۋىل شارۋاشىلىق جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە بارلىعى 366,8  مىڭ توننا ديزەلدىك وتىن قاجەت. 2016 جىلى قر ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى شارۋالارعا ەگىن ەگۋ جۇمىستارىنا ارنالعان ديزەلدىك وتىننىڭ كوتەرمە ساۋداداعى باعاسى ليترىنە 79 تەڭگە بولادى دەپ مالىمدەدى، ال بولشەك ساۋدا باعاسى ليترىنە 99 تەڭگەنى قۇرايدى. وتكەن 2015 جىلى اۋىلشارۋاشىلىق تاۋار  وندىرۋشىلەرىنە قاجەتتى وتىن شىعىنىنىڭ نورماتيۆتەرىنە سايكەس ديزەلدىك وتىنعا سۇرانىس  786,4 مىڭ توننانى قۇراعان بولاتىن (ونىڭ 365,7 مىڭ تونناسى – كوكتەمگى ەگىن، 420,7 مىڭ تونناسى – كۇزگى استىق جيناۋ جۇمىستارىنا ءبولىندى). جالپى،  سوڭعى بىرنەشە جىلدا اۋىل شارۋاشىلىق سالاسىنىڭ وكىلدەرى كوكتەمگى ەگىس جانە استىق جيناۋ ناۋقاندارى كەزەڭىندە جانار-جاعارمايدىڭ وسى كولەمىن تۇتىنىپ كەلەدى.

ايتا كەتەرلىگى، مەملەكەت ديزەلدىك وتىن باعاسىن رەتتەۋگە ارالاسقانمەن،  ججم قۇنىن ارزانداتۋعا تىكەلەي بيۋدجەتتەن قاراجات بولىنبەيدى. اۋىلشارۋاشىلىق تاۋار وندىرۋشىلەرى ججم ساتىپ الۋعا قاراجات تابۋ ماسەلەسىن ءوز كۇشتەرىمەن شەشۋى ءتيىس. ال، اۋىلشارۋاشىلىق تاۋار وندىرۋشىلەرى ءۇشىن ماۋسىمدىق ەگىس جۇمىستارىن جۇرگىزۋ كەزىندە ارزانداتىلعان ديزەلدىك وتىن باعاسىن بەكىتۋدىڭ ءتاسىلى باسقادا. ياعني،  وسى ۋاقىتقا دەيىن  ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى اكىمشىلىك جولمەن اۋىلشارۋاشىلىق وندىرۋشىلەرى  ءۇشىن مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارىمەن بىرلەسىپ ديزەلدىك وتىن بوساتۋدىڭ كوتەرمە باعاسىن بەلگىلەيدى. ول باعا نارىقتىق كوتەرمە باعادان ءسال تومەن بولادى جانە ارزانداتىلعان دەپ اتالادى.  اۋىلشارۋاشىلىق تاۋار وندىرۋشىلەرىنە ارنالعان ديزەلدىك وتىننىڭ وسى بوساتۋ باعاسى مۇمكىندىگىنشە بەلگىلى ءبىر مەرزىمگە ناقتى بەكىتىلەدى.  قر «مۇناي ونىمدەرىىنڭ جەكەلەگەن تۇرلەرىن ءوندىرۋ جانە ونىڭ اينالىمىن مەملەكەتتىك رەتتەۋ تۋرالى»  زاڭىنىڭ 7-بابى 4-تارماعىنا سايكەس،  ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى جىل سايىن ارنايى كەستە جاسايدى. سونداي-اق،  مۇناي ونىمدەرىن كوتەرمە  ساۋدادا ساتىپ الۋشىلار مەن بولشەك ساۋدادا  وتكىزۋشىلەر جىل سايىن 2 ناۋرىزدان 3 مامىرعا دەيىن، 1 تامىزدان 31 قازانعا دەيىن مۇناي ونىمدەرىن ساتىپ وتكىزۋ كەزىندە اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىن وندىرۋشىلەرگە باسىمدىق بەرۋى مىندەتتى.  

دەگەنمەن، رەسپۋبليكامىزداعى مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارى ديزەلدىك وتىنمەن قامتاماسىز ەتۋدە باسىمدىققا يە  سالالاردىڭ سۇرانىسىن تولىق قاناعاتتاندىرۋعا مۇمكىندىگى جەتپەيدى. جانارمايدىڭ ءبىر بولىگى شەتتەن يمپورتتالادى، قىسقا ارنالعان ديزەلدىك وتىن نەگىزىنەن رەسەيدەن تاسىمالدانادى. ونىڭ ءبىر سەبەبى جانار-جاعارمايدىڭ ساپاسىنا كەلىپ تىرەلەدى، ويتكەنى، قازاقستاندا وندىرىلەتىن مۇناي قۇرامىندا كۇكىرتتىڭ مولشەرى جوعارى ەكەندىگى بەلگىلى. بۇل ونىڭ ساپاسىنا جانە وزىندىك قۇنىنا ىقپال ەتپەي قويمايدى. 

جالپى، قازاقستانداعى مۇناي ونىمدەرىن وندىرۋشىلەر –  اتىراۋ مۇناي وڭدەۋ زاۋىتى، پاۆلودار مۇناي-حيميا زاۋىتى، شىمكەنتتەگى «پەترو قازاقستان ويل پروداكتس» (پقوپ) – ەلىمىزدى جانار-جاعارمايمەن نەگىزگى قامتاماسىز ەتۋشىلەر. بۇل ءموز-دا وندىرىلەتىن مۇناي ونىمدەرى قازىرگى ۋاقىتتا ەۆرو-2 ستاندارتتارىنا ساي كەلەدى (بۇل ەسكى، 1996 جىلعى ستاندارت، دامىعان ەلدەر قۇرامىندا زياندى زاتتارى شەكتەلگەن، ەكولوگيالىق ەۆرو-4 جانە ەۆرو-5 ستاندارتتارىنا كوشتى). جانە دە اتالعان زاۋىتتاردىڭ مۇنايدى قايتا وڭدەۋ بويىنشا قوسىندى قۋاتتىلىعى جىلىنا 14,5 ملن. توننا مۇنايدى قۇرايدى. زاۋىتتاردىڭ ورناسالقان جەرلەرى ەل وڭىرلەرىن بىركەلكى قامتاماسىز ەتۋگە قولايلى.

2016 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىندا ديزەلدىك وتىندى تۇتىنۋ كولەمى 2240,7 مىڭ توننانى قۇرادى، ونىڭ  2091,1 مىڭ تونناسى وتاندىق جانار-جاعارمايدىڭ ۇلەسىندە، ال يمپورت 140,7 مىڭ توننانى قۇرايدى.

وسى رەتتە، ەلىمىزدەگى مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارىندا وندىرىلەتىن مۇناي ونىمدەرىنىڭ ساپاسى مەن كولەمىن ارتتىرۋ، سۇرانىستى تولىق قاناعاتتاندىرۋ ماقساتىندا اتالمىش زاۋىتتاردى قايتا جاڭعىرتۋ شارالارى جۇزەگە اسىرىلۋدا. بۇل جۇمىستار يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق دامۋ باعدارلاماسىنىڭ اياسىندا جۇرگىزىلەدى جانە  كەزەڭ-كەزەڭمەن 2017 جىلى  اياقتاۋ كوزدەلگەن. وسى زاۋىتتاردى قايتا قۇرۋ جۇمىستارىنىڭ ناتيجەسىندە ىشكى نارىقتىڭ سۇرانىسىن تولىق كولەمدە قاناعاتتاندىرۋ، جوعارى وكتاندى بەنزيندەردىڭ يمپورتىنان قۇتىلۋ،  بەنزين مەن ديزەلدىك وتىننىڭ  قۇرامىنداعى كۇكىرتتىڭ دەڭگەيىن ازايتىپ، ساپاسىن جاقسارتۋ،  قورشاعان ورتاعا تيگىزەتىن زيانىن ازايتۋ، مۇناي ونىمدەرىنىڭ ساپاسىن ەۆرو-4 جانە ەۆرو-5 ستاندارتتارىنا جەتكىزۋ، زاۋىتتاردىڭ قۋاتتىلىعىن جىلىنا 17,5 ملن. تونناعا جەتكىزۋ ىسپەتتى جوسپارلار ورىندالۋى ءتيىس.

Abai.kz