جۋىردا استانا قالاسىنداعى وقۋشىلار سارايىندا قر پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتى جابال ەرعاليەۆتىڭ «جان شىرىلى» تۋىندىسى نەگىزىندە «ەسىگىمدى قاققان كىم؟» اتتى دراماسىنىڭ پرەمەراسى قويىلدى. مۇنىڭ الدىن بۇل سپەكتاكلدى كورمەسەك تە، ءدىني تاقىرىپتى قامتىعان جات اعىمدار تۋرالى ەكەنىن قۇلاعىمىز شالعان بولاتىن. ەندى مىنە، قاللەكيلىكتەر ساحنالاعان درامانى تاماشالاۋدىڭ ءساتى ءتۇستى.

شىمىلدىق اشىلدى. كادىمگى قازاقى وتباسى، توردە داستارحان جايۋلى. وڭ بوساعادا قارا شاڭىراقتىڭ قازىناسى كارىم قاريا نەمەرەلەرىن ويناتىپ وتىر. ولاردىڭ جاتتاپ العان تاقپاقتارىن ايتىپ شىققانىنا بالاشا ءماز. كۇندەلىكتى كورىنىس. ءبىر ۋاقىتتا ساحنادا نەمەرەسى جانار اتاسىنا اناسىن ساعىنىپ جۇرگەنىن، كەلىپ نەگە الىپ كەتپەيتىنىن ايتىپ مۇڭ شاعادى. سول ۋاقىتتا اجەسى ءرازيا اناسىنىڭ كەلەتىنىن ايتىپ قۋانتادى.  كەلىنى جانياعا داستارقاندى ازىرلەي بەر دەپ تاپسىرادى. ارتىنشا كوپ كۇتتىرمەي قىزى گۇلنۇر كەلەدى. كەلدى، بىراق قاپ-قارا بوپ كيىنىپ تۇمشالانىپ العان، ءتىپتى قولىنا دەيىن قولعاپتىڭ ىشىندە. اكە-شەشەسى توبەلەرىنەن جاي وعى تۇسكەندەي سوستيىپ تۇرىپ قالادى. اناسى كەرەك دەسەڭىز، ءوز قىزىن تانىماي ۇستەلدى اينالا قاشادى. اۋىر كورىنىس.

ونسىز دا تۇسىنىكتى جايتقا تۇسىنىكتەمە بەرۋ، مورال تۋرالى ەزگىلەۋ وقىرماننىڭ جۇيكەسىنە تيەتىن نارسە. ال بۇل تراگەديانى ساحنالاۋ مۇلدەم باسقاشا ەكەن. زالداعى كورەرمەندەر سىلتىدەي تىنىپ قالدى. ءتىپتى، وقيعا قالاي ءوربىر ەكەن، قازىر اتا-اناسى نە دەيدى، قىزى قالاي رەاكتسيا بەرەدى؟ وقيعانى رەجيسسەر نۇرلان جۇمانيازوۆ قالاي شيرىقتىرا تۇسەدى؟

تاۋەلسىزدىككە دەيىن دە، كەيىن دە مەن بىلەتىن قازاقى وتباسىنىڭ قانىمىزعا سىڭگەن ورتاق كورىنىسى بولاتىن. ول عاسىرلار بويى ۇلاسىپ كەلە جاتقان ۇلتقا ءتان قۇندىلىعىمىز ەدى. كەنەت سول شاڭىراققا ساقالدارى قاۋعاداي بولىپ، اق ماتادان تىگىلگەن اق كويلەك، اق دامبال كيگەن، قولدارىندا ءتاسپىسى، اۋزىنان «اللاسى» تۇسپەيتىن ەكى قوناق كەلىپ كىرەدى. ءبىرى نۇرگۇلدىڭ كۇيەۋى اسقار، ەكىنشىسى ارباۋشى جۇمان. كىرگەننەن «سەندەر كاپىرسىڭدەر، كوممۋنيستىك رەجيمنىڭ تاساسىندا قالىپ كەتكەنسىڭدەر، دومبىرا تارتپاڭدار، ءان ايتپاڭدار، باتا وقىلعاندا بەتتى سيپاماڭدار، تەك قانا اللاعا سىيىنىڭدار» دەگەن وركوكىرەك، نادان، قۋىس كەۋدەدەن شىعىپ جاتقان تاكاپپارلىققا تولى وكتەم دە تىيىمعا تولى سوزدەر ايتىلىپ جاتتى.

اكەسى كارىم: «مىنالاردىڭ ازعىرىندىسىنا ەرىپ كەتكەن ەكەنسىڭ عوي! سورلى قىزىم-اي! وسى كەزدە ازعىرۋشى جۇمان: اعا، ءبىز جۇرتتى ازعىندىققا شاقىرىپ جۇرگەن سايتان ەمەسپىز... كەرىسىنشە ءبىز يمانسىز قالعان بۇكىل قازاقتى يماندىلىققا شاقىرىپ ءجۇرمىز» دەدى. ال تۇمشالانعان قىزىنىڭ كەيپىنە كۇيىنگەن انا: «قىزىم-اۋ، شەششى انداعىڭدى... تاستاشى! مەن بىلەتىن گۇلنۇرىمنىڭ قوس جانارى وت شاشىپ، قوس بۇرىمى مەن قاستارى ءوزىنىڭ وڭىنە ادەمى سۇلۋلىق بەرىپ تۇراتىن ەدى» دەيدى تىزەرلەپ جالىنىپ. قىزى: «ماما! ۇستىمدەگى مىنا نيحقابىمدى ەندى شەشە دە المايمىن... تاستاي دا المايمىن! مەن سەندەر سياقتى كاپىر بولعىم كەلمەيدى ەندى!

جانات: «سەندەر سياقتى كاپىر بولعىم كەلمەيدى» دەپ تۇرعانىڭ مىنا سەنى دۇنيەگە اكەلگەن مىنا اكەمىز بەن ... توعىز اي كوتەرىپ، تولعاتىپ تاپقان... ءتۇن ۇيقىسىن ءتورت ءبولىپ، اق ءسۇتىن بەرىپ وسىرگەن اناۋ انامىز با؟! سوندا سەن ءوزىڭدى تۋعان... ءوزىڭدى اسىراپ ساقتاعان... مىنا ءوز اكەڭ مەن ءوز اناڭدى... مىنا ءبىزدى كاپىرسىڭدەر دەپ تۇرمىسىڭ؟! وندا مەن دە ايتايىن. الماتىعا بارىپ كەلگەن وسى اۋىلدىڭ بىرەۋى ايتىپ كەلگەن جوق پا ەدى انادا... «سەندەردىڭ كۇيەۋ بالالارىڭدى كوردىم، ساقالىن قاۋعاداي قىلىپ ءوسىرىپ جىبەرىپتى، بالاعى توبىعىنا جەتپەيتىن شالبار كيىپ الىپتى... ءوزى ناماز وقيدى دەپ!». ەلدى دۇرلىكتىرىپ جىبەردى ەمەس پە؟!  گۇلنۇر ەش ساسپاستان: «نەسى بار، سۋننامەن، قۇرانمەن جۇرسە، بۇعان دا شۇكىرشىلىك! اراق ءىشىپ ساندالىپ جۇرسە قايتەر ەدىڭ؟! ەل ايتقانداي ساقالىن قاۋعاداي قىلىپ ءوسىرىپ جىبەرسە قايىن اتاسى مەن اكەسىنىڭ اتقارماعان قۇلشىلىعىن وتەسە نەسى ايىپ؟ ءبىز قۇران جانە سۋننامەن جۇرەمىز» دەدى بەزەرىپ.

 ەكى كوزقاراس، ەكى تۇسىنىك، ەكى تانىم، قايشىلىققا تولى دۇنيەنىڭ قابىسپايتىنىن ساحنالاعان شىعارمانىڭ ايتارىنان ايتپاي قالعانى كوپ ەكەنى ءاربىر دەتالدىڭ استارىنان بايقالىپ تۇردى. كورەرمەن رەتىندە جۇيكەمە ەڭ ءبىرىنشى رەت سوققى بولىپ تيگەن درامالىق شىعارما وسى شىعار. سەبەبى، تەاتر تۋىندىسىن كورىپ وتىرعانىمدى ۇمىتىپ كەتىپ، الگى ساقالدى كەيىپكەردىڭ سونشالىقتى اشۋ-ىزاما تيگەنىن مويىندايمىن. ادەتتە كەز كەلگەن ەموتسيا شىنايىلىقتى بىلدىرگەنىمەن ونى پاراساتتى سالقىنقاندىلىقپەن، وبەكتيۆتى كوزقاراسپەن باسقارا بىلمەسەڭ ءىس ناسىرعا شابادى. بارلىق نارسەنىڭ ەكى جاعى بار. ءدىن – سەنىمدى ۇيىستىرۋشى بولسا، ەكىنشى جاعىنان ءىرىتۋشى قۇرال رەتىندە دە پايدالانىلادى ەكەن. دىندە جازىق جوق، ادامنىڭ سەنىمىنە دە، سەنگىسى كەلگەن نارسەسىندە دە ايىپ جوق، تەك سونى ءوز پايداسىنا شەشىپ، ارام پيعىلىن جۇزەگە اسىرۋشىلار قازىر الەمنىڭ تىنىشىن كەتىرىپ تۇرعانىنا ءبىرشاما جىلدىڭ ءجۇزى بولدى.

اقپاراتتىق سوعىس ءجۇرىپ جاتقان وركەنيەتتە اقيقاتتى، شىندىقتى، ىشتەگى قۇدايىن ىزدەۋشىلەر سىرتقى تۇسىنىكتەرمەن سايكەستەندىرە قالامىن دەيتىندەر كوپ ءالى. سوقىر سەنىمگە ەرىپ، فاناتيزممەن اۋىراتىن، گيپنوز بەن ارباۋدىڭ ارانىنا تۇسكەن جاستاردىڭ السىزدىگى نەدەن شىقتى؟ ءبىزدىڭ قازاقى ءتۇپ تامىرىمىز سونشالىقتى قاۋقارسىز با ەدى؟ جۇمىسسىزدىقتى، جوقشىلىقتى سىلتاۋراتۋ ما؟ جوق. مۇنىڭ ءبىرى دە ەمەس ەكەن. كەشەگى «ەسىگىمىزدى قاعىپ كىرگەن» جات اعىمدارعا السىزدەر عانا ەرىپتى. درامادان سونى كوردىم. تەاتر ارتىستەرى كورەرمەنگە سونى ۇقتىردى. ولىسپەي بەرىسپەيتىن تارتىستار مەن سەنىم قايشىلىقتارى ءبىزدىڭ قوعامعا الدەقاشان ەنىپ كەتىپتى. كەشەگى قويىلىمنىڭ وكىنتەتىنى دە، وكىرتەتىنى دە سول تۇس بولدى.

«اللا» دەگەن ءسوزدىڭ ءوزىن درامادا سوقىر سەنىمدەگى كەيىپكەردىڭ اۋزىنان سونشالىقتى جيىركەنىشتى ەستىلەدى دەپ كىم ويلاعان؟ ونسىز دا سول ءبىر جاراتۋشىنى اقيقات، ول جارىق نۇر، ادىلەت شاپاعىنىڭ ءبىرىنشى يەسى، قۇدىرەتى كۇشتى اللام دەپ سىيىنىپ وتىرعان قازاققا «تەك قانا اللاعا سىيىنىڭدار!» دەۋى قيتىعىنا تيمەي قايتسىن! ەموتسيا! وعان بەرىلمەي ءسال سابىر ەتسەڭ، كەز كەلگەن اگرەسسيانىڭ دا تۇبىندە ءبىر جاقسى نيەتتىڭ بۇلقىنىپ جاتقانىنان پايدا بولعانىن كورۋ قيىن ەمەس. سوندىقتان، كەۋدەسىندە جانى بارلاردىڭ ءبارى دە ءوز قۇدايىن، دۇرىسىراعى جارىق ساۋلەسىن ىزدەۋگە قۇقىلى. بىراق، وزگەگە وكتەمدىكپەن، تاكاپپارلىقپەن، قاراڭعىلىقپەن، قاتالدىقپەن ەمەس.

مەنىڭشە، ادامدا سانا جەتىلۋى كەزەڭ-كەزەڭمەن جۇزەگە اسادى. ءبىلىم ارقىلى قورىتىلىپ، جاس ۇلعايا كەلە كورەگەندىلىكپەن سىڭىرىلمەسە، ول ءبىلىم بولسىن، ءىلىم بولسىن، تۇسىنىگى ساياز كۇيىندە قالماق. الگىندەي جات اعىمعا ەرۋشىلەر سول ساناسى رۋحاني دەڭگەيگە جەتپەي جاتىپ، بالاڭ كۇيىندە فاناتيزمگە شالدىققاندار دەۋگە كەلەدى. ولار ناداندىقتىڭ ۋىسىندا قالىپ كەتىپ، كەمەلدىككە ۇمتىلعانداردى ەشقاشان تۇسىنە الماي ءوتۋى دە سودان بولسا كەرەك. 

مىنە، مەن ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق قازاق مۋزىكالىق دراما تەاترىنىڭ قويىلىمىنان وسىنى كوردىم. جايشىلىقتا ءدىن تۋرالى، ونىڭ توڭىرەگىندە كۇن سايىن تالقىعا ءتۇسىپ جاتقان جات اعىم تۋرالى ايتۋ ءبىر بولەك تە، كوز الدىڭدا سول ماسەلەنى ساحنادان كورۋدىڭ اسەرى بولەك ەكەن. درامادا ەكى شارىقتاۋ شەگى بار. بىرىندە نۇرگۇل ءوز اناسىن كەۋدەسىنەن يتەرىپ جىبەرىپ، «قىزىمنىڭ سەندەر سياقتى كاپىر بولعانىن قالامايمىن دەپ، ونى دا قاپ-قارا عىپ كيىندىرىپ الىپ، كۇيەۋىمەن قول ۇستاسىپ سيرياعا اتتانىپ كەتە بارادى. بۇل ءبىر. ەكىنشى، وسى قايعىعا شىداماي كارىم قاريا كوز جۇمادى. «اكەمىز قايتىس بولدى، رايىڭنان قايت. ءوز اكەسىنە توپىراق سالماپتى دەگەندى ەل ەستىسە نە دەيدى؟» دەپ ولەردەگى ءسوزىن ايتىپ، اۋەجايدا توقتاتپاق بولعان ءىنىسى جاناتتىڭ دا سوزىنە قۇلاق اسپاي ء«بىز اللانىڭ جولىنا تۇسكەن ادامدارمىز» دەپ ءبىر-اق قايىرادى. شىمىلدىق جابىلىپ، ەكىنشى بولىمگە دايىندالدىق. ەندى نە بولار ەكەن؟

كۇندەلىكتى تەلەديداردان كورىپ جۇرگەن اتىس-شابىستى ساحنادا ۇرەيلى ءارى سۇستى ەتىپ دايىنداپتى. دەكوراتسيا دا شەبەر ۇيلەستىرىلگەن. قارۋ اسىنعان، قارا كيىمدى، قابا ساقالدى تاجالدىلار نە نارسەنى بولسىن اللانىڭ اتىمەن جاساپ جاتقانىنا قانىڭ قاراداي قاينايدى. ايەلى مەن قىزىن ەرتىپ سوناۋ ايدالادان جۇماق ىزدەپ كەتتى مە، اقيقات ىزدەپ كەتتى مە، ءوزى دە ناقتى بىلمەيدى. سول جەردە اۋىلداس دوستارىن، ءىنىسىن كورگەن ولار اسقارعا «مۇندە نەگە كەلدىڭ؟» دەپ ۇرسادى. وزدەرىنىڭ اداسقانىن كەش تۇسىنگەن ولار وكىنگەننەن پايدا بولماسىن ءبىلىپ تۇر. تۋعان جەر، قازاقى تامىر، ۇلتتىق سانا، جۇرەكتەگى ءدىل كەيىپكەردىڭ بىرىنە «انادان العاش تۋعاندا» دەگەن ءاندى سالعىزسا، كەيىننەن ءبىرازىنا «قايدا جۇرسەم اتامەكەن، كوكەيىڭدە جاتادى ەكەن. كۇننىڭ نۇرى قيماي ونى، ۇياسىنا باتادى ەكەن» دەپ حورمەن ءان سالعىزۋى دا رەجيسسەردىڭ شەبەرلىك ۇتىمدىلىعى دەپ تۇسىندىك.

كورىنىستە زورلىقپەن جيھاد جاساتۋ، جەكە باسقا تابىنۋ، اراب تىلىندە تۇسىنىكسىز ايتىلعان بىرەۋلەردىڭ ارباۋىنداعى ۇگىتكە ەلتۋ، قانىندا جاسىرىنىپ جاتقان وزبىرلىقتى ساف تازالىقپەن ۇپتەلگەن اللانىڭ اتىمەن بۇركەمەلەۋ، قان توگۋ  – كورەرمەننىڭ نازىك پايىمىنا اۋىر ءتيىپ جاتتى. اقىرى نە كەرەك، فينالدا نە بولعانىن اداسقان كەيىپكەردىڭ وزىنە ايتقىزىپ كورەيىك. گۇلنۇر: مەن توزاقتان، مەن كوردەن كەلىپ تۇرعان جانمىن! تانىماي-اق قويىڭدار، قاجەتى جوق ەندى تانۋدىڭ.

ءبىرى قۇداي ءبىر دەسە، ءبىرى ايتادى «كوپ قۇداي».

ءبىرى ء«تاڭىرى كۇن دەسە»، ءبىرى دەيدى - «جوق قۇداي».

مىنە وسىدان بايقالدى، ءبارى ىزدەپ ءجۇر يەسىن.

جاراتۋشىنىڭ جاراتىلىس ىلىمدەرىن ءدال تاپپاعان جاعدايدا دىندەردىڭ كوبەيىپ، سوزدەردىڭ مولايىپ، جاراتۋشى تۋرالى شىندىق كومەسكىلەنە باستايتىنى وكىنىش.

مۇحاممەدتى كورە السام، ءسوز قاتىپ جاۋاپ بەرە السام. سول قۇمنىڭ اراسىندا ەسىم كىرمەي-اق، سول قالپىمدا ءولىپ-اق قالۋىم كەرەك ەدى مەن بەيباقتىڭ. ولمەدىم عوي. جانارىم مەنىڭ، سەنىڭ شىرىلداعان جان داۋىسىڭ ءومىر بويى ءتىپتى ولسەم دە قۇلاعىمنىڭ تۇبىنەن كەتەر مە ەكەن! ەندى مىنە كۇن سايىن ءولىپ، كۇن سايىن ءتىرىلىپ ازابىن تارتار بولدىم مىنا جالعاننىڭ!». شىمىلدىق جابىلدى.

قويىلىمدا اكتەر مەن اكتريسالاردىڭ ويىنى ازداپ شيكىلەۋ، ءبىراز شيراتىلماي دا قالدى. انىعى ايقاي سالىپ «ويبايلايتىن» تۇستارعا «تۇزدىق» جەتپەي قالعانى راس. الايدا، كوتەرىلىپ وتىرعان تاقىرىپ تىم وزەكتى بولعاندىقتان، قويىلىمنىڭ كەمشىلىكتەرى كەشىرىمدى بولدى. دراما اۆتورى مەن رەجيسسەردىڭ قيالى ەمەس، ءومىر شىندىعىنان تۋىنداعان بۇل شىعارمانىڭ اششىلىعى سونداي، العان اسەرىمنەن ءالى ەسەڭگىرەپ وتىرمىن دەسەم، ارتىق اسىرەلەمەگەندىگىمنەن بولار، ءسىرا. شىعارما اۆتورى بۇل تۋىندىنى اقتوبەدەگى لاڭكەستىك وقيعا بولاردىڭ الدىن جازعان ەكەن. ساحناعا جول الىپ ۇلگەرگەن بۇل شىعارمانىڭ قوعامنىڭ بەتپەردەسىن سىپىرىپ الىپ تاستاۋعا شاماسى جەتەدى. تەك كورەرمەنى كوپ بولىپ قانا قويماي، ناتيجە شىعاراتىندارى دا كوپ بولسا دەيسىڭ. ونىڭ ۇستىنە، قويىلىمدى سەناتتىڭ ءبىراز دەپۋتاتتارى دا كەلىپ تاماشالاعانىن ەسكەرسەك، ءدىن تۋرالى زاڭعا دا، جات اعىم اكەلگەن زارداپتىڭ بەتىن قايتارۋعا مىسقالداي بولسا دا ۇلەس قوسادى دەپ سەنگىم كەلەدى. سونداي-اق، سپەكتاكل سوڭىندا قر پارلامەنتى سەناتىنىڭ توراعاسى قاسىم-جومارت توقاەۆ پەن استانا قالاسىنىڭ اكىمى اسەت يسەكەشەۆ تەاتر ۇجىمىنا العىسىن ءبىلدىرىپ، ىقىلاس گۇلىن سىيعا تارتۋ ەتتى.

قاي ۇستانىم، قانداي سەنىمدە بولساڭ دا بەيبىت ۇستانعانعا جانە ءوزىڭ ءۇشىن ۇستانعانعا نە جەتسىن. الايدا، بەس ساۋساق بىردەي ەمەس. اركىم سول ەموتسيانىڭ جەتەگىنە ەرىپ، «وزىنىكىن دۇرىستايتىن» زامان.

يسلام – بەيبىتشىلىك ءدىنى. ىرىتكى سالۋ، ساياسيلاندىرۋ كەيبىر زۇلىم توپتىڭ جۇزەگە اسقان «قالاۋ كۇشى» دەپ تۇسىنسەك، دەمەك اق پەن قارا ماڭگى شايقاستا قالا بەرەدى ەكەن. تۇنەكتىڭ تۇرعىنى سياقتى تۇمشالانباي، بەتىڭ اشىق، جۇرەگىڭ تازا، قۇدايدى سۇيەتىن بولساڭ، جاماندىق اتاۋلى تامىر جايماس پا ەدى؟ كىم ءبىلسىن، زۇلىم پيعىل دا ەموتسيا. ال، ەموتسيانى باسقارۋ، اشۋدى اۋىزدىقتاي ءبىلۋدى پايعامبارىمىز (س.ع.س) مۇحاممەدتىڭ ءوزى  دە مىقتىلىق دەپ ايتىپ كەتكەن. كىم بولساق تا، نەگە سەنسەك تە، وزىمىزگە ادال، ارىسى جاراتۋشى حاققا ادال بولساق جەتىپ جاتىر ەمەس پە؟ الدە مەنىكى دە مورال وقۋ بولىپ كەتتى مە ەكەن؟..

جانسايا سىدىقباي، استانا قالاسى

Abai.kz