تۇركيانىڭ 130 مىڭ تيراجبەن تارالاتىن «Takvim (كۇنتىزبە)» گازەتى «كەزەكتە كىم بار!» اتتى ماقالا جاريالادى. ماقالا تىكەلەي قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ماسەلەسىنە قاتىستى دابىل كوتەرگەندىكتەن، وقىرماندار نازارىنا ۇسىنامىز، - دەپ جازادى «قامشى» باسىلىمى.

ايتا كەتەيىك، اتالمىش گازەت تۇركيادا قازىرگى بيلىكتىڭ سويىلىن سوعاتىن اقپارات قۇرالدارىنىڭ ءبىرى رەتىندە سانالادى. الايدا، ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان ماقالاسىن قاتارداعى بىرەۋ ەمەس، گازەتتىڭ باس رەداكتورى ەرگۇن دىلەر جازعان. ماقالانىڭ كوركەمدىك قالپىن بۇزباي، اۆتور ستيلىنە قۇرمەت تانىتتىق.

***

فەتو دەگىم دە كەلمەيدى ءتىپتى

سەبەبى، قاراپايىم فەتوشىلەر دە ەمىن-ەركىن بۇنداي تۇسىنىككە تيىسە الادى. بوقتىق ايتقاندار دا تابىلادى. بىراق، ءدال سول كىسىلەر فەتحۋللاح گۇلەن دەگەنىڭىزدە «اعىپ جاتقان وزەندەرى توقتايدى». (FETÖ/PDY  - تۇركياداعى "فەتحۋللاحشىل تەررور ۇيىمى /پاراللەلدى مەملەكەتتىك قۇرىلىمداسۋىنىڭ» قىسقارتىلعان اتى. سونداي-اق، گۇلەن قوزعالىسى، گۇلەن جاماعاتى، حيزمەت دەپ تە ايتىلادى - رەد).

ەشكىم بۇل ەسىمدى اتاپ ايتپايدى.  گۇلەننىڭ جاقتاستارى اشىق-جاسىرىن تۇردە بىزگە شابۋىلداپ جاتىر، شابۋىلدايدى دا. ويتەرىنە كۇمان دە جوق.

الايدا، بىزگە شابۋىل جاسايتىندار ولاردىڭ اشىق-جاسىرىن تۇستارىن جازبايمىز دەپ ويلاسا، قاتتى قاتەلەسەدى. سوڭىنا دەيىن جازامىز. كوڭىلدەرى توق جۇرە بەرسىن. اسىرەسە جاسىرىن فەتحۋللاحشى بولعاندار. ءبىر قولىمەن پەنسيلۆانيانى، ءبىر قولىمەن انكارانى ۇستاعىسى كەلەتىندەر... سولار ءتۇسىندى!

سونىمەن...

گۇلەن باندىسىنان جالعاستىرايىق...  

بىراق، قازاقستاندا دا توڭكەرىسكە دايىندىق جۇمىستارى ىشىندە ەكەنىنەن جالعاستىرايىق، جىڭىشكەلەپ، اتتارىن اتاپ، تۇستەرىن تۇستەپ.

قازاقستاننىڭ حالىق سانى 17 ميلليون... قازاقتاردىڭ ۇلەس سالماعى %61, ورىستار %27, وزبەكتەر %3, كارىستەر %1, تۇرىكتەر %1, ۇيعىرلار %4, باسقا ۇلتتار بولسا %1.

قوش دەيىك، وسى كىشكەنتاي، بىراق، جەر اۋدانى ۇلكەن بولعان باي مەملەكەتتە گۇلەن باندىسى قانداي جاعدايدا؟ مىنە وسىنى بىلە بەرمەيمىز. گۇلەن جاماعاتىنىڭ ەڭ تامىرلانعان جەرىن ەشكىم ايتىپ جاتقان جوق تۇركيادا. بارلىعى نىساناعا تيگىزە الماي ءجۇر.

الدىمەن، بۇل ەلدە 33 فەتو ليتسەيى بار، 2 حالىقارالىق مەكتەپ، 1 ۋنيۆەرسيتەت، 58 ءپان كۋرستارى مەن ءتىل كۋرستارى...

مارقۇم ءوزالدىڭ (قازاقستان تاۋەلسىزدىك جاريالاعان تۇستاعى تۇركيا پرەزيدەنتى – رەد.) باستاۋىمەن بۇلار قازاقستانعا تابان تىرەدى. 1991-دەن سوڭ دامىل قاققان جوق، قازاقستانعا قاراي باستارىن سۇيرەپ زاۋلادى كوبى.

جاساپ العان شارىقتارىندا ءار جىلى مىڭداعان وقۋشىنى تۇلەتتى. ءالى دە، 5 تە 7 مىڭ اراسىنداعى ستۋدەنتتى جىل سايىن شەتەلگە وقۋعا جىبەردى. كەتكەن قايتا كەلەدى. جانە باسەكەسىز مامان رەتىندە. بۇلاردان باسقا قازاقستاندا بۇنداي مەتودى بار قۇرىلىم دا جوق.

ولار ءار جەردە بار. بيلىكتىڭ ءار ساتىسىندا دا بار. ەل باسشىسى نازارباەۆ ىزگى نيەتتى، كەڭ جۇرەكتى ءبىر ادام... بۇلارعا ادال كوڭىلىمەن جول بەردى.

بۇلار بولسا، قارتاڭ تارتقان مەملەكەتتىك كادرلاردىڭ التەرناتيۆىن دايىندادى. جىلدار بويى بۇل جوسپار ءمىنسىز اتقارىلىپ كەلەدى... وقۋلار تۇگەلدەي بۇلاردىڭ باسقارۋىنداعى بالالارعا تولى. بيۋروكراتيا دا، بيزنەس الەمى دە سونداي. جەتىلدىرگەن بۇلار، ورنىقتىرعان بۇلار... قارتايعاندار زەينەتكە كەتەدى، ورىندارىنا وسىلار كەلەدى. باسقا بىرەۋدىڭ كەلۋى مۇلدە مۇمكىن دە ەمەس.

وسى جاعدايعا ءھام رەسەي، ءھام تۇركيا  كەرى ىقپال ەتىپ جاتىر، قاۋىپتىڭ قايدان ەكەنىن ءبىلدى. بىراق، مەملەكەت ولاردىڭ قولىندا. تەك قازىرگى مەحانيزم ءوز پايدالارىنا ەسەتىن شىنايى ءبىر داۋىلعا مۇمكىندىك بەرمەي تۇر. ونىڭ جولىن توسىپ تۇرعان تومەنگى تاپتار. پارتيالار، كاسىپوداقتار، سونداي-اق ازاماتتىق قوعام ءالى تۇگەلدەي «ۇيىمداسپادى»، ياعني تولىقتاي «جاماعاتتىڭ» قولىنا كوشپەدى.

سولاي بولسا دا، جاماعات وكىلدەرى كەڭىنەن تامىرلانىپ، نيەتىن جەڭ ىشىندە جاسىرىپ ءجۇر. قازاقستانداعى ەڭ ۇيىمداسقان قۇرىلىم وسىلار. ساعات سياقتى سىرتىلداپ ىستەپ تۇرعان جۇيەسى بار. بۇلاردىڭ قاتارىنا جاتپايتىن تۇرىك بيزنەسمەندەرى اتتاپ باسا المايدى. بارعاندار بىردەن قايتۋعا ءماجبۇر بولادى. ال، ولاردىڭ وكىلدەرى بولسا تۇركيادان قۇستاي ۇشىپ كەتىپ جاتىر. ءتىپتى كەيبىرى ول جاقتا (قازاقستاندا. –رەد) فەتوشى بوپ كورىنۋگە ءماجبۇر. بۇلار وبلىس اكىمدىكتەرىنەدە دە، ورتالىقتا دا كۇشتى. اقشانى، ەكونوميكانى وپ-وڭاي كونترولىندە ۇستايدى. قالاماعان ادامدارىنا ادىم اتتاتپايدى. بانكتەردە دە سونداي جاعداي، اقشانى قالعانىنا بەرەدى، باسقاشا مۇمكىن ەمەس.

اشا تۇسەيىك...

اتتارىن اتايىق...

دوكتور زەكي پيلگە ەڭ باي، ەڭ ىقپالدى ءبىر تۇلعا. ول KATİAD (قازاقستان جانە تۇركيا ىسكەر ادامدار قوعامى)-ءتىڭ 16 جىل توراعاسى بولدى. زەكي، بۇل قوعامنىڭ ىشىنە ىڭعاي فەتوشىلەردى تولتىردى. قوعامنىڭ قۇرۋشىسى بولعان ءالي بايرام گۇلەننىڭ جيەنى. ولاردىڭ اراسىندا قازاقستاندا يمامدىق جۇمىس ىستەگەن ءالي توكۋل، ءۇنال وزتۇرىك سياقتى ادامدار دا وسى ساپتىڭ ىشىندە رول العان. گۇلەن جاساعىنىڭ قازاقستاندا تامىرلانۋىن قامتاماسىز ەتكەن زەكي پيلگە بولاتىن. اقىلدى بولاتىن، بىراق بايلانىستارىن جاسىرا الدى دەپ ويلامايمىن، كۇنىنىڭ بولاشاعىن ويلامايتىن دا شىعار.

زامان گازەتىندە جۇمىس ىستەگەندەردەن بىلگەنىمدەي، بىزدەردى SELAM TEVHİD KUMPASI-نا شاتقان ءالي فۋات يىلماز بولاتىن. ەش تانىماعان ادامىم، ەش بىلمەگەن ۇيىمعا ء«بىزدى» كىرگىزدى (Tevhid Selam نەمەسە Tevhid Selam قۇدىس ارمياسى، حيزبۋللاح قۇرۋشىلارىنان يراندىق ويشىل جانە ساياساتشى مۇسا ءال-سادىردىڭ يدەياسى نەگىزىندەگى يسلامدىق مەملەكەت قۇرۋدى ماقسات ەتكەن ۇيىم),

ەشكىم دالەل سۇرامايدى دەپ ويلايدى عوي، 17-25 وقيعاسىندا كىمنىڭ داۋىسى شىعار ەدى.(باس پروكۋراتۋرانىڭ 2013 جىلعى 17 جەلتوقسانداعى تۇركيانىڭ 4 بىردەي ءمينيسترىنىڭ ۇلدارىنىڭ، بىرقاتار ءىرى كاسىپكەرلەردىڭ تۇتقىندالۋى مەن 25 جەلتوقسانداعى پرەزيدەنتتىڭ بالاسى ءبىلال ەردوعانعا قاتىستى جەمقورلىق بويىنشا قىلمىستىق ايىپ تاعۋىمەن باستالعان داۋ. ولاردىڭ قىلمىستارىن «دالەلدەيتىن» ءبىراز ماتەريال باق-تا جاريالاندى). وسى  ىستەگى پوليتسيا باستىعىنىڭ قايىناتاسى جانە ادۆوكاتى بولعان ءبىر ەسىمنىڭ شىن مانىندە كىم بولعانن بىلەسىز بە؟ قۇسەيىن اتاول. ءيا، ول زەكي پيلگەنىڭ ەڭ جاقىن دوستارىنىڭ بىرەۋى ەدى.

2009 جىلدان كەيىن زەكي پيلگە بۇل كىسىنى جانىنان تاستامادى. ەگەر «15 شىلدە باس كوتەرۋى» ءساتتى بولعاندا وسى اتاول ادىلەت ءمينيسترى بولۋعا ءتيىس ەكەنىن ەستىدىم. ولاي بولا قالسا، زەكي پيلگە كىم بولار ەدى، ءتىپتى بىلمەيمىن.

شاماسى، وسى پيلگەنىڭ ارقاسىندا اتاول قازاقستاننىڭ ءىرى كومپانيالارىنىڭ ءبىرى قازمۇنايگاز-ءدىڭ ىشىنەن ورىن الدى (كەشە تۇركيالىق باق، قۇسەيىن اتاولدىڭ اتالمىش كومپانيانىڭ ادۆوكاتى بولعانىن جازدى. اقپاراتتا، قازاقستاننىڭ ماڭىزدى ستراتەگيالىق اقپاراتتارى CIA-گە گۇلەن ارقىلى اتاولدان بەرىلگەنى ايتىلدى.  – رەد). ول وتە ماعىزدى، ۇلكەن كەلىسىمشارتتاردىڭ كۋاسى بولعانى انىق، ماڭىزدى اقپاراتتاردى CIA-گە جىبەرىپ وتىرۋى ەش قيىن بولماعانى دا بەلگىلى.

بۇل ادۆوكات، بۇرىنىراق ىستامبۇل جاس كاسىپكەرلەر قوعامىن باسقارعان. وسى قوعاممەن قازاقستانداعى قوعامدى بىرلەستىردى. ەكى جاقتى كونتسەسسيالار جاساۋدى وڭايلاتتى. سونىڭ ارقاسىندا تۇركياداعى كەيبىر كاسىپكەرلەر قازاقستاندا ەمىن-ەركىن ارەكەت ەتتى.

ولاردىڭ ىشىندە:

احمەت جوشكۋن - SÜVARİ-ءدىڭ 18 ماگازينىن اشتى.

يسمايل حاككى قىسقاجىق - LC Waikiki-ءدىڭ 23 ماگازينىن اشتى.

حاسان – يرباحيم ساين –«Çiçek Mangal»-ءدىڭ جەلىسىن قۇردى.

مەملەكەتتەن تەندەرلەر الدى. بۇلارمەن قوسا، فاتيح اقتاش، ەۆرەن قاراجا، رەشات قورقماز، مۇرات سۇنگۋرلۋ، فارۋك گۇللوعلۇ جانە نەجات گۇللۇ  الدى توسقاۋىلسىزدار تىزىمىندە بولدى. باسقالارى دا بار ەدى، ولارعا كەيىن كەڭىرەك توقتالامىز.  

ادۆوكات قۇسەيىن اتاول «پوليتسيا، پروكۋرور، سوت» ءۇشبۇرىشىندا اتقارعان قىزمەتىندە كوپتەگەن ىسكەر ادامداردى قۇرتىپ جىبەردى. ءتىپتى اسا وراسان سوماداعى قاراجاتتى ۇيىمدارىنا ىسكەر ادامداردان «الىپ بەرگەنى» تۋرالى دا ايتىلادى. ارينە جالعىز ءوزى ەمەس. ءھام بيزنەس الەمىنەن، ءھام قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنان ۇلكەن كومەك الاتىن. كەيبىر بيۋروركراتتار مەن ساياساتكەرلەردىڭ «تازالىق» جۇمىسىن جاساعان دا وسى ەسىم. ۇيىمداعى قىزمەتى بولسا «ادۆوكات يمامى» ەكەنىن ەستىدىم.

ال وسى ادام، قازاقستانداعى ەڭ مىقتى مەكەمەنىڭ ءدال ورتاسىندا.

زەكي پيلگەگە كەلەيىك، ول ... 17-25-تەن كەيىن دە ادۆوكاتىن قاسىنان تاستامادى. يەلىك ەتتى. قۇسەيىن اتاولمەن جولى ۇشىراسقان ىسكەر ادامداردىڭ كوپتەگەنى تۇتقىندالىپ نەمەسە قاشىپ جاتقاندا پيلگە نەگە ەكەنى ونىڭ قاسىندا قاسقايىپ ءجۇردى.

ويلاڭىز، ادۆوكات  «15 شىلدەدەن»  كەيىن مينيستر بولسا پيلگە كىم بولار ەدى؟

ءبىز بىلمەيتىن ءبىر كەلىسىمشارتتارى بولعان دا شىعار.

پيلگە بارلىق ايماقتارعا اقش-تىڭ ماركالارىن ساتقان ەڭ ىقپالدى تۇلعا بولاتىن. مىقتى كومپانيانىڭ يەسى بولاتىن، «15 شىلدەدەن» قانداي نارسە كۇتكەنىن بىلمەيمىن. ال، قازىر قۇسەيىن اتاول گەرمانيادا قاشىپ ءجۇر.

قىرعىزستانعا ءجيى كەلىپ-كەتىپ جۇرگەن كورىنەدى.  قىلمىستىلاردى اۋىستىرۋ كەلىسىمى بولماعاندىقتان سوندا بوي كورسەتىپ، قازاقستانداعى جۇمىستارىن اتقارادى. جانە قاۋىرت جۇرگىزىپ جاتىر.

بۇعان دا ايتارىم جوق، قولىمىزدان ەشتەڭگە كەلمەيدى سەبەبى. بىراق، بۇلاردىڭ نە ىستەي الاتىنىن بىلەمىن. 1991-دەن بەرى قاراي دايىندىق جاسادى. مەملەكەتتىڭ بارلىق نۇكتەسىندە ورنالاسقان. بايلىق تا بۇلاردىڭ قولىندا.

ەلەۋسىز قارالمايتىنداي كۇشتەرى بار. بانكتەردەن ۇقك-گە دەيىن. ەڭ جاقسى ءبىلىمدى وسىلار بەرگەندىكتەن، شەتەل كورگەندەردىڭ ءبارى وسىلاردان بولعانى ءۇشىن بۇلارعا باسەكەلەس تە جوق، بۇلارداي ايلاكەر دە جوق.

نۇرسۇلتان نازارباەۆ وتە ادال نيەتتى ءبىر اقساقال... تۇركيانى سۇيەتىن ادام. بىراق، جاماعات ۇيىمى تۇركياداعىداي ۇيىمداسۋعا ۇقساس ءبىر ارەكەتتى، ءتىپتى ودان دا زورىن جوسپارلاعان بولۋى دا مۇمكىن.

قازاقستان بايلىعى مەن جاعراپيالىق پوزيتسياسى باقىلاۋدا ۇستالۋعا ءتيىس ءبىر ورتالىق. جاماعات CIA-ءدىڭ كومەگىمەن باقىلاۋدى ەشكىمگە دە بەرگىسى كەلمەيدى. وسى ءۇشىن دە كەلەدى ولار...

سەبەبىن ناقتى بىلمەيمىن، بىراق نۇرسۇلتان نازارباەۆ وسى سەبەپتەن دە ەنەرگەتيكالىق سامميتكە (14 قازاندا ەرەۆاندا وتكەن ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك كەلىسىمى كەزەكتى جينالىسى. –رەد.) بارماي قالدى. كىم ءبىلسىن، بىراق ونىڭ جەكەباسىنىڭ دا قاتەر ىشىندە ەكەنىنىڭ اقيقاتىن جوققا شىعارا المايمىز.

باۋىرلاس ەلىمىز ۇلكەن قاۋىپ استىندا

ەلەۋسىز قالار تۇسى جوق.

بۇنداعىلار «15 شىلدەنىڭ دە»، «17-25 داۋىنىڭ» دا ءدال ورتاسىندا بولعاندار.

بارلىعىن بىرگە ويلاستىردى.

بۇلاردىڭ اراسىنداعى كەيبىر تۇلعالاردىڭ شىن كەلبەتىن تانىساڭىز، تاڭعالاسىز. قازىرگە باسقا ادامداردىڭ اتىن اتاعىم كەلمەيدى. بىراق، تارحيم حانگاردان (1994 جىلى قۇرىلعان جەكە ۇشاقتار جالعا بەرەتىن كومپانيا، جاماعاتپەن بايلانىستى. –رەد.) ينجيرلىككە («15 شىلدە» ارەكەتىندە جاماعات قولدانعان ماڭىزدى اسكەري اۆياتسيلىق نىسان. – رەد.), اۋديوتاسپالارعا (پرەزيدەنت ەردوعان مەن ۇلى ءبىلال اراسىندا پاراقورلىق اقشا تۋرالى وتكەن ديالوگ جازباسى دەلىنگەن باق-تا جاريالانعان دالەل. –رەد), «15 شىلدەگە» بارعان جولدىڭ تاسىن بۇلار بىرگە توسەگەن.

ەشقايسىسى دا بىلمەيتىن ەسىمدەرىمىز ەمەس، بايلانىستارى دا سىر ەمەس. تىم بولماعاندا مەن ءۇشىن.

قازاقستاندى ەسكەرتەيىك، قاشاتىن ءبىر جەر بولماسىن بۇلارعا، ول جاقتاعى ەسىكتەرىن جابايىق...

***

ەستەرىڭىزدە بولسا، تۇركياداعى جاعدايدان كەيىن تۇرىك بيلىگى قازاقستاننان جاماعاتقا قاتىسى بار ءبىلىم ۇيالارىن جابۋدى رەسمي سۇراعان بولاتىن. ءتىپتى، نازارباەۆتىڭ انكارا ساپارىندا دا وسى ماسەلەنى ەردوعان تىكە ءوزى سۇراعان. ءوز كەزەگىندە ەلباسى تۇگەلدەي تەكسەرىس جۇرگىزىلەتىنىن ايتقان ەدى. ال، اتالعان ماسەلەگە قازاق قوعامى ەكى جارىلىپ، ءبىر جاق «جابايىق» دەسە، ءبىر جاعى «ىشكى شارۋامىزعا تۇركيا كيلىكپەسىن!» دەسكەن. تۇركيالىق باق قازاقستان تۋرالى وسىنداي ماقالا جاريالاسا، ءبىزدىڭ قۇزىرلى ورگاندارىمىزدىڭ قاراپ وتىرعانى جاراماس.

اۋدارعان: نۇرعالي نۇرتاي

Abai.kz