(اقىن ءشاھيزادا ابدىكارىموۆ تۋرالى ويماقتاي وي)

 شاھيزادا اعامنىڭ شاپاعاتىن كورگەن ىنىلەرىنىڭ ءبىرى مەنمىن. ول تۋراسىندا ۇزاق ايتۋعا بولادى. اللا جازسا، ونى «سەكۋندانت– ۋاقىت، ايالدا ءبىر ءسات، وتىنەم»، دەپ شاكەڭنىڭ  جەتىنشى مۇشەل جاسىنا قالدىرا تۇرايىن. سوندا ءبارىن ايتام...

اقىن ءشاھيزادا ابدىكارىموۆتىڭ جىرلارىنا بەرتىندە وڭ-سولىمىزدى تانىعان شاقتا كەزىكتىم. اقىندىققا ارالاسقان البىرت جاستىق جەلىك قانشا قىسقانىمەن ارىنى قاتتى ادۋىن جىرلاردى ەلەمەي وتە شىعۋ  مۇمكىن ەمەس-ءتى. سورىمىزعا قاراي ول كەزدەرى شايىردىڭ  ولەڭدەرىن جەر-كوكتەن ىزدەپ تابۋدىڭ ءوزى مۇڭ بولاتىن. جاۋھار جىرلارىن جاريالاۋعا كەلگەندە شاكەڭ دە بارىنشا ساراڭ، جىل ارالاتىپ مەرزىمدى باسپاسوزگە شىققان ولەڭدەرىن اۋزىمىزدىڭ سۋى قۇرىپ، ايلار بويى سولىعىمىز باسىلعانشا ازىق ەتەمىز. «ساراڭ» دەگەننەن شىعادى-اۋ، كەيىن بايقاساق بۇل ءوزى حاس تالانتقا عانا ءتان قاسيەت ەكەن عوي. شاكەڭ ءوزى كەيىنىرەك: « ەكى ولەڭىنە  ەڭىرەپ سىيلىق سۇراعان، مەنىڭ قاتارىم پىسىق قوي» دەپ جازعان دا ەدى. ءار ادىمىن ساناپ باسىپ، الدى-ارتىن جيناستىرىپ جۇرەتىن ءپانداۋي پىسىقتىقتان اعام ءاۋ باستان ادا بولدى. كادۋىلگى تىرشىلىك ولشەمدەرىنەن بيىك تۇرعان اقىن قاراپايىم پەندەگە تيەسىلى قىزىقتىڭ ءبارىن اقىندىققا قۇربان ەتكەنىن، ونى ءوزى دە باعامداي بەرمەيتىنىن بىزدەر ول شاقتا بىلگەن جوقپىز. بەلگىلى اقىن، ءارى كوسەمسوزشى قۇلتاس دوستانوۆ شاكەڭنىڭ جىرلارىن جاستاي جاتتاپ ءوسىپتى. كەيىننەن اقىننىڭ تۇڭعىش «بايقوڭىر» دەپ اتالاتىن جىر جيناعىن شىعارىپ ساۋاپتى ءىس جاساعان دا وسى ازامات. بۇل تۋرالى اقىننىڭ ءىنىسى، كورنەكتى عالىم باۋىرجان وماروۆ  ءوز ەستەلىگىندە اسەرلى اڭگىمەلەيدى. قۇلتاس اقىنمەن كەزدەسىپ وزىنەن وسى جايلى سۇراعانىمدا: «شاكەڭنىڭ جىرلارىنا جاستاي عاشىق بولدىم. سول كەزدەگى باسپاسوزگە شىققان ولەڭدەرىن تەگىس جاتقا بىلەتىنمىن. رەداكتسيالارعا بارىپ جىل بويعى گازەت تىگىندىلەرىنەن اقىننىڭ ولەڭدەرىن ىزدەۋشى ەدىم. ونداعىلار گازەتتى الىپ كەتۋگە بەرمەيتىن، رەداكتسيادا وتىرىپ ولەڭدەردى اسىقپاي  كوشىرىپ الاتىنمىن. مۇنىڭ ءبارى كەيىن كادەگە استى. شاكەڭ تۇڭعىش جيناعىن شىعارىپ بەرگەنىمدە بالاشا قۋاندى. سۇلەيلەردىڭ سارقىتى، جاستاي جىرلارىنا عاشىق بولعان اقىن كىتابىن شىعارۋ باقىتى ماعان بۇيىرعانىنا مەن دە ريزامىن»،-دەپ اقەدەن كوڭىلمەن ايتىپ بەردى.

قاشاندا جۇمباق دۇنيەنىڭ قۇدىرەتتى بولىپ كورىنەتىنى بار عوي. ول جايىنداعى داقپىرت  كۇن وزعان سايىن زورايىپ، زارەمىزدى الدى. ولەڭ ولكەسىندە جان-جاعىمىزعا ۇرلانا قاراپ، سوقتالى جولداعى سوقپاققا اپارار سۇرلەۋدى ىزدەپ سابىلعان بىزدەرگە راسىندا شوڭ اقىنمەن كەزدەسۋ زور سىناق سياقتى ەدى. «جىلدارىم-اي... زامانامەن ۇندەسكەن! اللاڭىزبەن انادايدان تىلدەسكەن، ايداھاردىڭ ارقاسىنا مىزعىپ اپ، جولبارىستىڭ جوتاسىنا مىنگەسكەن»،-دەپ ءوزى جازعان ايداھارداي ىسقىرىپ تۇرعان اقىننان شىنتۋايتىندا تىكسىنبەۋ دە قيىن عوي.

شاكەڭمەن وبلىستىق «سىر بويى» گازەتىنىڭ رەداكتسياسىندا ويدا-جوقتا كەزدەستىك. ايتسا، ايتاتىنداي بار ەكەن. قىرىقتىڭ ءىشىن ەركىن ارالاپ كەتكەن اقىن ارقىراپ، قولدى-اياققا تۇرار ەمەس. بۇل ءبىزدىڭ تۇڭعىش كەزدەسۋىمىز ەدى. ول كەزدە اقىن بايقوڭىردا قىزمەت اتقاراتىن. سول جولى ازداعان عانا ۇنسىزدىكتى پايدالانىپ:

«جۇلدىزدارمەن تالاسسام، نازىم عوي بىلدىرگەن،

اراسىنان سولاردىڭ ءوزىمدى ىزدەپ ءجۇرمىن مەن.

 بولماعان سوڭ بىردەڭە... «ۇقساپ باعىپ» نە كەرەك،

ابايلاماي ابايىم ايتقان شىعار كىم بىلگەن؟»،-دەپ اقىننىڭ  «الىپتارمەن تىلدەسۋ» اتتى ولەڭىنىڭ وسى ءبىر ۋىتتى جەرىن ايتىپ سالدىم. بالاشا اڭقاڭداپ، ارقالانعان شاكەڭ مەنى قاپسىرا قۇشاقتاپ، ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى. مەن ارمان بولعان اقىنىممەن وسىلاي تانىستىم.

شاكەڭنىڭ ءومىر جولى مەن شىعارماشىلىعىنا ءسال شەگىنىس جاساساق، العاش رەت ون جەتى جاسىندا «جالىن» شىعىپ ء دۇيىم جۇرتتى ءدۇر سىلكىندىرىپتى. سونان كەيىن ءۇزىپ-جۇلقىپ ءباسپاسوز بەتتەرىندە عانا كورىنگەن. اراعا ۇزاق جىلدار سالىپ، ەل-جۇرتى مەن وقىرمانىنان قىسىلعان بولار، اقىن قۇلتاستىڭ باياعى «بايقوڭىرىنان»  كەيىن جىرلارىن جيناستىرىپ ەكى-ءۇش كىتابىن شىعاردى.

ءشاھيزادا ابدىكارىموۆ ەسىمى قازاق پوەزياسىندا وتكەن عاسىردىڭ 70-ءشى جىلدارىنىڭ سوڭى مەن 80-ءشى جىلداردىڭ باسىندا تانىلىپ ۇلگەرگەن. اقىن شىعارماشىلىعىن زەردەلەسەڭ، الار اسۋ، شىعار شىڭىنا شاكەڭ وتىزعا جەتپەي شىعىپ العانعا ۇقسايدى. بۇگىنگى بىزدەر ايتىپ جۇرگەن «سپارتاك» سىندى وتتى جىرلارى سول جيىرمانىڭ ماڭايىندا جازىلىپتى. ءبىر قىزىعى، قازاق ولەڭىندە وتىزعا جەتپەي وردا بۇزعان اقىندار اسا ءبىر كوپ ەمەس. وتىزىندا ومىردەن وزعان تولەگەن ايبەرگەنوۆتەن كەيىن وسىنشالىق زور ەكپىنمەن كەلگەن اقىندى كەزدەستىرە قويمايسىز. ونداعان جىلدارعا سوزىلعان وسى ۇنسىزدىكتى سۇراپىل، جويقىن جىرلارىمەن  بۇزا-جارىپ كەلگەن ءشاھيزادا اقىن ەكەنى بۇگىندە ونشا ءبىر ايتىلا بەرمەيدى. پەندەمىز عوي...

 قارا ولەڭنىڭ قالپىنان شىقپاي-اق، ءتۇر مەن ءپىشىن وزگەرتۋگە ولەرمەندىكپەن ۇمتىلماي-اق– اقىن ولمەس، ءورشىل جىرلارىن دۇيەگە اكەلدى. شاكەڭنىڭ جىرلارى سونشالىقتى تۇسىنىكتى بولىپ كەلەدى، وندا ابستراكتىلى، بەيمالىم ۇعىمدار، ەلەس پەن ەسسىزدىكتىڭ اراسىنداعى عايىپقا ۇمتىلۋ سىندى بۇگىنگى ولەڭدەردەگىدەي تۇسىنىكسىز ءحال جوق.  اقىن جىرلارى اۋەلدەن ءبۇتىن، قۇراۋسىز قۇيما.

تولەگەننەن كەيىن وتىزعا جەتپەي جىر كوگىندە جاسىنداي كورىنگەن ءشاھيزادا اقىن بولدى دەگەنگە كەلىسپەيتىندەر دە تابىلار. الايدا، كوزى قاراقتى، جىر سۇيەر وقىرمان بۇگىنگى مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرلەرى، شاكەڭنىڭ زامانداستارى، ءتىپتى اعالارى دا قىرىقتىڭ قىرقاسىنا شىعىپ، ەلۋدى ەڭسەرىپ جان-جاقتى تولىسقان شاقتارىندا عانا وزدەرىن ايقىنداعان تۋىندىلارىن تۋدىرا العانىن ءبىلۋى  ءتيىس. اقيقاتى وسى.  ءال-فارابي  اقىنداردى ءۇش توپقا ءبولىپ قارايدى عوي. العاشقىسى ناعىز تۋما تالانت بولسا، ەكىنشىلەرى بويداعى ازعانا تالابىن جەتىلدىرىپ قاتارعا قوسىلاتىندار،  ءۇشىنشىسى ولمەيىن دە، قالمايىن دەيتىن ولەرمەندەر بولىپ كەلەدى. يا، سولاي وتكەن عاسىردىڭ 70-80 جىلدارى شاكەڭدەي الماتىنى «شۋلاتىپ» ارتىنا اڭىز قالدىرعان اقىن تابۋ قيىن. شاكەڭدە «ۇلىلىق» دەگەن ولەڭ بار: «قاسارىسقانمەن قاناتىن جايماس داراعىڭ، سەن جۇرەر قانشا جول ءالى. مويىنداي قويشى، مويىنداشى ونى، قاراعىم،... وزىڭە جەڭىل بولادى»،-دەپ اياقتالادى.

سوناۋ ءبىر جىلى، جەكە باسىلىمدا رەداكتور بولعانىم بار. سوندا سىرداعى اقىن-جازۋشىلار تۋرالى ايتىپ كەلىپ شاكي اعام جايلى بىلايشا سوعىپ جىبەرگەنمىن عوي.

   ... «وسى وتىزدىقتىڭ  ىشىنەن ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىن 22 جىلدا اۋپىرىممەن بىتىرگەن شاھيزادا ابدىكارىموۆ اعامىزدى اتتاپ ءوتۋ ابەستىك بولار ەدى. ون سەگىزىندە ورداسىن دا بۇزىپ، قامالىن دا العان اقىن ەرتەرەك توقمەيىلسىپ، تىرلىكباستى بوپ كەتتى. ناعىز اتتەگەن-ايدى وسى جەردە ايتۋعا بولاتىن شىعار، ءسىرا. قازاق پوەزياسى وي-ولشەمى باسقادان بولەك، ناعىز تارپاڭ پەگاسكاسىنان «تىرىلەي» ايىرىلدى. اقىن البىرتتىقتان ارىلىپ، اعالارىن قۋىپ كەمەل جاسقا دا جەتىپ قالدى. «سارى تەنتەك»، «سپارتاكتىڭ» ينەرتسياسى قاي جەرگە دەيىن الىپ بارادى؟ نەنى كۇتىپ ءجۇر؟ بۇل ارينە، اللاعا، سوسىن شاھيزاداعا عانا ايان. ءبىز دە كۇتىپ ءجۇرمىز».

ماسساعان، بۇ نە دەرسىز! وسى ماقالانى وقىعان اعام «سەنىڭ نە ايتپاق بولعانىڭدى مەن تۇسىنەمىن»، دەپ ارقامنان قاقتى سوندا. رەنجىگەن جوق. مەنىڭ قيالىمدا قالىقتاعان اڭساۋ مەن دامەلى كوڭىلىمنىڭ اڭسارىن سەزدى. بۇگەجەكتەپ، اقتالىپ، الاسارمادى. مەن دە سونى كۇتكەم.

مۇقاعالي اقىن راسۋل گامزاتوۆ جايلى ولەڭىندە ء«بىر ولەڭى ءبىر ەلدىڭ مۇراسىنداي»، دەپ كەلمەۋشى مە ەدى؟! اقىن جىرلارى ىشىنەن «پۋشكيندى وقىعاندا» اتتى ولەڭىن ەرەكشە جاقسى كورەمىن. وسى ولەڭدى ءار وقىعان سايىن قۇددى ءبىر كينو كورىپ وتىرعانداي اسەردە بولاتىنىم بار. تۇنىپ تۇرعان سۋرەت قوي. قاڭتار ايى، ورىس ورمانى، شىرشالى ساي...

ۇسكىرىك سوققان قاڭتاردىڭ قاتقىل كەزى ەدى،

اپپاق قار جاپقان شىرشالى سايدىڭ وزەگىن.

جيىرما بەس قادام...ىشىمنەن ساناپ باردىم دا،

دانتەسكە قاراي مۋشكەتىمدى ءۇنسىز كەزەدىم.

اشىندىرعان كەك ايانىشىڭا قاراي ما،

قۇتىلماس جەندەت، جاساسىن مەيلى قام-ايلا.

ءبىر رەت اقىن بەرىپ ەد ءسوزسىز كەزەگىن،

مەن بىراق بۇگىن ءمۇلت جىبەرمەيمىن قالايدا...

... زاماندا زاۋال قاپىدا كەتىپ زور دارىن،

قانشاما مارتە وكىنىش كۇيىن تولعادىم.

... كىرپىگىندە ءومىر شىرىلداپ تۇرعان كوزدەرگە

ءتۇستى دە كوزىم، دىرىلدەي بەردى قولدارىم.

اينالام تۇگەل قىپ-قىزىل قان با... ۇشىندىم...

قولىمدا اجال...وزگەرىپ كەتتى ءتۇسىم مىڭ.

القىنىپ ۇردى كەۋدەمدە اقىن جۇرەگىم،

ءتۇسىندىم ءبارىن...مەن سەنى پۋشكين ءتۇسىندىم...

الەم ادەبيەتىندە جاس شاماسىنا ءتان ەمەس شىعارمالار جازعان دارىندىلار اسا كوپ بولماسا دا كەزدەسەدى. وسى ولەڭدى ءشاھيزادا اقىن جيىرمادان ەندى اسقان شاعىندا جازىپتى. مۇندا اۆتوردىڭ جاي-كۇيى مەن جان تەبىرەنىسى عانا ەمەس، بەينە ءبىر پۋشكين قايتا دۋەلگە شىققالى جاتقانداي سەزىلەدى. ۇسكىرىك سوققان قىس، اينالا ۇشقان توپ قارعا، وكسىگەن باق، وسىنىڭ ءبارى اقىننىڭ جان دۇنيەسىمەن استاسىپ كەتكەن. ء«تۇسىندىم ءبارىن... مەن سەنى پۋشكين ءتۇسىندىم»، «كىرپىگىندە ءومىر شىرىلداپ تۇرعان كوزدەرگە». ءتىل جەتپەيدى...

سول جيىرماسىندا دۋەلدەگى پۋشكيننىڭ جان تەبىرەنىسىن تۇسىنگەن ءشاھيزادا اعام اسقارالى الپىسىنا كەلىپ جەتتى. ابىرويمەن جەتتى. دەي تۇرسا دا اقىن «جىلدارىم» اتتى ولەڭىندە ... «ۇرپيەدى ۇل-قىزىم مەن جۇلدىزىم، قالاي امان جەتكەنسىڭ دەپ بىزدەرگە»، دەپ قويادى. سوعان قاراعاندا قىزدان زيات، كىرپياز كوڭىل اقىن ءومىرى وڭايدان بولماعانعا ۇقسايدى.

اقىننىڭ تاعى ءبىر ولەڭى: «جالعىز جارىق كورىنسە كوز ۇشىندا، بايقاماي قاپ... بۇرىلىپ وتە كورمە!» دەپ اياقتالادى. ءبىر اقيقات بار، ول–بىردە الىستان، ال بىردە جاقىننان كورىنەر ءشاھيزادانىڭ جارىق جۇلدىزىن ولەڭ ولكەسىنە ۇمتىلعان قاي ۇرپاقتىڭ وكىلى بولسا دا، بايقاماي قاپ، بۇرىلىپ وتپەسى حاق.

ەلۋباي اۋەزوۆ

قىزىلوردا قالاسى

abai.kz