كەزىندە 2011 جىلى مۇحتار شاحانوۆ باستاعان ۇلت زيالىلارىنىڭ    كونستيتۋتسيادان  قازاق تىلىنە تۇساۋ بولىپ كەلە جاتقان 7 باپتىڭ 2-ءشى تارماعىن الىپ تاستاۋ تۋرالى تالابىن ونداعان مىڭ ادام قولداعانى بەلگىلى.  بىراق، كرەملگە قاراپ ورازاسىن اشاتىن ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ  بۇل حالىق تالابىن ورىنداۋعا شاماسى جەتپەدى.  اتازاڭداعى  7 باپتىڭ 2-ءشى تارماعىن الىپ تاستاماي قازاق ءتىلىن دامىتامىز دەگەن – ناعىز كوزبوياۋشىلىق، حالىقتى الداۋ!  بۇنى دالەلدەپ،  كەزىندە  بىرنەشە ماقالا دا جازعان ەدىك.  “اتا زاڭدى وزگەرتپەي، ءتىلدى ۇيرەنۋ – سۋعا تۇسپەي ءجۇزۋدى ۇيرەن دەگەنمەن بىردەي…” http://www.qazaquni.kz/?p=8911 3

ال بيلىككە قوسىلىپ كەتىپ، قازاق زيالىلارىنىڭ تالابىنا – قازاق تىلىنە – قازاق مۇددەسىنە قارسى شىققانداردىڭ ىشىندە  بەلگىلى جۋرناليست گءۇلجان ەرعاليەۆا باستاعان ءبىراز «زيالىلار»  بار ەكەن!  سونىمەن بىرگە  «ادام قۇقىعى جانە زاڭدىلىقتى ساقتاۋ جونىندەگى قازاقستاندىق حالىقارالىق بيۋرو ديرەكتورىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى روزا اقىلبەكوۆا، قازاقستان مەديا اليانسىنىڭ توراعاسى ءاءدىل جءالەلوۆ دەگەن،  «امان-ساۋلىق» قوعامدىق قورىنىڭ پرەزيدەنتى باقىت تءۇمەنوۆا, قۇقىقتىق ساياساتتى زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى نازگءۇل ەرعاليەۆا,  ساياساتتانۋشى ءاءدىل نۇرماقوۆ,  «العا!» پارتياسىنىڭ توراعاسى  ۆلاديمير كوزلوۆ, جۋرناليست سەرگەي دۋۆانوۆ,  ء«ادىل ءسوز» حالىقارالىق ءسوز بوستاندىعىن قورعاۋ قورىنىڭ پرەزيدەنتى تامارا قالەەۆا  ت.ب.  قول قويىپتى…

ادام قۇقىن ساقتاعىش اقىلبەكوۆاعا قازاقتىڭ قۇقى –قازاق ءتىلىنىڭ قۇقى كوك تيىنعا كەرەگى جوق ەكەنىن كورسەتتى. كورىنگەن جەرگە تۇمسىعىن سۇعىپ، زاڭ ايتقىش باقىت تۇمەنوۆا  ءۇشىن قازاق ءتىلىنىڭ تورگە شىعۋى زاڭسىز ەكەن… ء «ادىل» دەگەن اتتان ساداعا كەتكىر، انا ءبىر ەكەۋدىڭ ءوز انا تىلدەرىنە ادىلەتسىزدىك جاساپ وتىرعاندارى دا ميلارىنا كىرمەيتىن بولار… قۇقىقتتىق ساياساتتى زەرتتەگىش تاعى ءبىر ەرعاليەۆانىڭ (نازگۇل), تەك ءوز جەكە باستارىنا پايدالى بولسا عانا «شىندىق» ىزدەگىش جۋرناليستەر سەرگەي دۋۆانوۆ، يگور ۆينياۆسكي، تامارا كالەەۆالاردىڭ جانە جوعارىدا اتى اتالعانداردىڭ بارلىعىنىڭ تىرلىگى «اس بولسا –بىزگە، تاس بولسا –وزگەگە» ۇستانىمىمەن عانا ءومىر ءسۇرۋ ەكەنى ەلگە بەلگىلى بولىپ قالعان قازىر. قالعان قازاق تىلىنە قارسىلاردى  ءبىر-ءبىر ۇيىمنىڭ باسشىلارى بولسا دا جىعا تانىمادىق…

 ال اڭقاۋ ەلگە  «وپپوزيتسياشى» كورىنىپ  جۇرگەن،  اقىرى  «سۆوبودا سلوۆا» گازەتىن  بيلىككە ساتىپ جىبەرىپ،  بۇگىندە بەلگىلى قايسار ساياساتكەر  عالىمجان جاقيانوۆتىڭ وتباسىنىڭ سوڭىنا ءتۇسىپ الىپ،   سوتقا بەرىپ  جۇرگەن گۇلجان ەرعاليەۆا قازاق تىلىنە قارسى حاتقا قول قويىپ تۇرىپ، اكەسى الاشتىڭ اردا اقىنى حاميت ەرعاليەۆتىڭ ارۋاعىن ويلامادى ما ەكەن دەيسىڭ.  بىراق، بۇكىل الەمگە  ينتەرنەت ارقىلى تىرجالاڭاش  دەنەسىن كورسەتىپ ەلدى شوشىتقان، بەلگىلى  تەلەجۋرناليست سەرىك اباس-شاح  جازعانداي،  «اقىننىڭ قىزى دامبالسىز» «جالاڭاش كەمپىردە» نەعىلعان ۇلتتىق مۇددە بولسىن…  ال 2009 جىلى  بىزبەن بىرگە  رەسپۋبليكا سارايىندا  «مەملەكەتتىك ءتىل» ميتينگىسىنە قاتىسىپ، ءسوز سويلەگەن «العا» پارتياسى توراعاسى    ۆلاديمير كوزلوۆ بولسا، ەكىجۇزدىلىك تانىتىپ، قازاق تىلىنە قارسى قايرات كورسەتىپ جۇرگەنى اشكەرە بولدى. ال كوزلوۆتىڭ  باس قوجايىنى مۇحتار ءابىلازوۆتىڭ كەزىندە 138-ءدىڭ حاتىنا اشىق قارسى شىعىپ، باسپاسوزدە حات جازعانى ءمالىم. سول كەزدە عوي، كەيىن قاناتتى سوزگە اينالىپ كەتكەن ء«بىزدىڭ ورىسقۇل بيلىكتەن اينىمايتىن ورىسقۇل وپپوزيتسيامىز بار» دەگەن ءسوزدى ايتىپ جۇرگەنىمىز.. سوندىقتان بولار، كەزىندە كوزلوۆتىڭ قولىنان جەم جەپ ۇيرەنگەن،  ونىڭ  ۇلتشىلدارعا قارسى قويىپ جۇرگەن ء بىراز «وپپوزيتسيونەرلەرى» قوجايىندارىنا جاعىنۋ ءۇشىن  138-ءدىڭ حاتىنا قول قويماي قاشقان كەزدە: «ول 138-ءدىڭ حاتى بيلىكتىڭ تاپسىرماسى» دەگەن بەيشارا جەلەۋلەرىن  بەتپەردە قىلعان ەدى…   وسىلاي   قايراتكەر سەرىك ساپارعالي اعانىڭ ارقاسىندا ء بىراز «اڭقاۋ ەلگە ارامزا  مولدالار»  سۋ بەتىنە شىعىپ جاتىر…

«قازاق ءۇنى»  گازەتى 2004 جىلى  (ول كەزدە «جاس قازاق ءۇنى») پارلامەنتتە  قازاق تىلىنە قارسى شىققان دەپۋتاتتاردىڭ ءتىزىمىن جاريالاپ،   ەلدى ءدۇر سىلكىندىرگەن ەدى.  ءبىز 2014 جىلى، ون جىل وتكەن سوڭ سول ءتىزىمدى قايتا جاريالادىق،  ۇلتتىق مۇددەگە ساتقىندىق جاساعانداردىڭ ەسىمدەرىن ينتەرنەتتە قالدىرۋ ءۇشىن… ايتقانداي-اق،  ولاردىڭ اتتارى  سۋرەتتەرىمەن بىرگە…ينتەرنەتتە  جايىلىپ كەتتى.   ەندى ، مىنە، قازاق تىلىنە قارسى شىققانداردىڭ تاعى ءبىر  شوعىرىن تانىپ الىڭىزدار.

قازاق تىلىنە قارسى اتالمىش «اشىق حاتقا» كەلەيىك.

«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارىنا، پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆقا، (سول كەزدەگى) پرەمەر-مينيستر كاءرىم ءماسىموۆكە، پارلامەنت سەناتىنىڭ بۇرىنعى سپيكەرى قايرات ءماميگە، پارلامەنت ءماءجىلىسىنىڭ سپيكەرىرى بولعان مارقۇم  ورال مۇحامەدجانوۆقا  ارناعان  اشىق حات:

قۇرمەتتى وتانداستار!

قازاقء تىلىنىڭء روءلىنىڭ كۇشەيۋى مەن قازاقستانداعى ورىس ءتىلى ءمارتەبەسىنىڭء وزگەرۋى تۋرالى قازاقءتىلدى زيالى قاۋىم توبىنىڭ جازعان حاتى ءبىزدى بەي-جاي قالدىرا المادى. ءبىزدىڭ ويىمىزشا، ۇسىنىلىپ وتىرعان جول تىم راديكالدى ءجانە قوعام ءومىرىنە كەرى باعىتتاعى ءتۇبەگەيلى ءوزگەرىستەر ءاكەلۋى ءمۇمكىن.
كونستيتۋتسيادان ورىس ءتىلىنىڭء مارتەبەسىنە قاتىستى نورمانى الىپ تاستاۋ، ءاسىرەسە، بۇل ءىس-ءارەكەتتى اسىعىس-ءۇسىگىس ءجۇرگىزۋ قوعامداعى شيەلەنىستىڭء ورشۋىنە، ۇلتارالىق قارىم-قاتىناستىڭ ۇشىعۋىنا، تىلدىك نەگىزدە ءبولە-جارا قاراپ، شەتتەتۋگە، جاپپاي ەميگراتسيا مەن ءوزگە دە ءتۇيتكىلدى ءماسەلەلەرگە ءاكەلىپ سوعادى. مۇنىڭء بىزدىڭ ميلليونداعان ازاماتتارىمىزعا، قازاقستاننىڭ يگىلىگى ءۇءشىن ءوءمىر بويى تەر ءتوككەن بىرقاتار وتانداستارىمىزعا وڭاي تيمەسى انىق.
ءتىلدى مەڭگەرۋگە شاقىرۋ شەتتەتۋ، كسەنوفوبيا ءجانە قوعامدا استان-كەستەن ءوزگەرىستەر جاساۋ ارقىلى ەمەس، اعارتۋشىلىق قاسيەتتەر مەن شىدامدىلىق ەرەجەلەرىنىڭ نەگىزىندە، الدىڭعى قاتارلى ءالەمدىك ءتاجىريبەنىڭ ەسكەرىلۋىمەن ءجۇرگىزىلۋى ءتيىس. ءبىز ءتۇپتەپ كەلگەندە ءوركەنيەتتى ءجانە سىندارلى ءىس-ءارەكەتتىڭ عانا دۇرىس ءناتيجە بەرە الاتىنىنا ەش كۇءماندانبايمىز. 
قازاقستان ۇلتى مەن تەگىنە قاراماستان بارلىق ازاماتى تەڭء مۇمكىندىككە يە مەملەكەت ءجانە كەلەشەكتە وسىلاي بولىپ قالا دا بەرمەك. ءبىزدىڭ پايىمداۋىمىزشا، ۇلتارالىق تۇراقتىلىقتى ساقتاۋ ءجانە تەڭ قۇقىقپەن قامتاماسىز ەتۋ – رەسپۋبليكانىڭ قازىرگى ءجانە بولاشاق ازاماتتارى ءۇءشىن ماڭىزدى مىندەتتەردىڭء بىرى" - دەپ،  نەگىزگى جاندى جارانى  جابۋلى قالدىرىپ، جاناي شاۋىپ، جالپىلاما سوعادى.

ودان سوڭ  «سونىمەن قاتار، ءبىز قازاقء تىلىنىڭء روءلى، ماڭىزدىلىعى ءجانە ءمارتەبەسى نىعايۋ قاجەت دەپ سانايمىز. قازاقء تىلىن ءبۇكىل ەل ازاماتتارىنىڭ جەتىك ءبىلۋى جولىندا مەملەكەت ءوءزىنىڭ ەۆوليۋتسيالىق رەسۋرستارىن ىسكە قوسا الادى دەپ سەنەمىز»-دەپ الىپ،  138-ءدىڭ حاتىنىڭ ناقتى، زاڭدى  تالابى بولماسا، ەشقاشاندا ەشقايسىسى ىسكە اسپايتىن جالاڭ ديداكتيكانى، 25 جىلدا بىرەۋى دە ناتيجە بەرمەگەن  شارالار  مەن «اقىل-كەڭەستەردى» ءتىزىپ شىعادى.

سونىمەن، قازاق تىلىنە قارسى شىققاندارمەن تانىس بولىڭىزدار:

روزا اقىلبەكوۆا، ادام قۇقىعى جانە زاڭدىلىقتى ساقتاۋ جونىندەگى قازاقستاندىق حالىقارالىق بيۋرو ديرەكتورىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى،
تامارا قالەەۆا،ء «ادىل ءسوز» حالىقارالىق ءسوز بوستاندىعىن قورعاۋ قورىنىڭ پرەزيدەنتى،
گۇلجان ەرعاليەۆا, Guljan.org مەديا جوباسىنىڭ باس رەداكتورى،
سەرگەي دۋۆانوۆ, تاۋەلسىز جۋرناليست،
ءاءدىلء جالەلوۆ، قازاقستان مەديا اليانسىنىڭ توراعاسى،
باقىت ءتۇمەنوۆا، «امان-ساۋلىق» قوعامدىق قورىنىڭ پرەزيدەنتى،
نازگۇل ەرعاليەۆا, قۇقىقتىق ساياساتتى زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى،
ۆلاديمير كوزلوۆ, «العا!» پارتياسىنىڭ توراعاسى،
ءاءدىل نۇرماقوۆ, ساياساتتانۋشى،
تاتيانا ترۋباچەۆا, «گولوس رەسپۋبليكي» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى،
اناستاسيا نوۆيكوۆا, «رەسپۋبليكا» مۋلتيمەديا جوبالارىنىڭ رەداكتورى،
ۆياچەسلاۆ ابراموۆ, جۋرناليست،
يگور براتتسەۆ, MediaNet حالىقارالىق جۋرناليستيكا ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى،
يرينا مەدنيكوۆا, قازاقستاننىڭ جاستار اقپاراتتىق قىزمەتىنىڭ ديرەكتورى،
ديانا مەدۆەدنيكوۆا, سولتۇستىك قازاقستان قۇقىقتىق مەديا-ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى،
يگور ۆينياۆسكي, «ۆزگلياد» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى،
الەكسەي گوستەۆ, «ۆزگلياد» گازەتىنىڭ باس رەداكتورىنىڭ ورىنباسارى،
الەكساندر كليۋشەۆ, قازاقستان ءدىني بىرلەستىكتەرى اسسوتسياتسياسىنىڭ توراعاسى،
ەلۆيرا ۆاتلينا, قازاقستان بالالار قورى باسقارماسىنىڭ ءتورايىمى،
ەۆگەنيا كوزىرەۆا, فەمينيستىك ليگا پرەزيدەنتى،
نادەجدا گلادىر, «پودرۋگي» داعدارىستىق ورتالىعى،
فاريدا سۋلەەۆا، «گازەتا دليا روديتەلەي»، «قارىز بەن پارىز» باسىلىمدارىنىڭ رەداكتورى،
ۆالەنتينا راگوزا، «امۋلەت» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ ديرەكتورى،
ولەگ سوسكين، «وتكرىتىي مير» قوعامدىق اقپاراتتىق ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى،
اندرەي سۆيريدوۆ, تاۋەلسىز جۋرناليست.

مىنە، بيىل  قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك العانىنا 25 جىل – شيرەك عاسىر بولسا دا،  مەملەكەتتىك ءتىلى ءالى  نان سۇراپ جەي المايتىن جاعدايدا قالۋىنا جانتالاسىپ، جانىن سالعانداردىڭ ەسىمدەرى!

ەشكىم دە، ەشنارسە دە ۇمىتىلمايدى!

قازىبەك يسا

qazaquni.kz