ارداقتى ۇستاز – ومار جالەل
ۇماي – انا.
ۇماي –جىر.
جاتىرىندا جانتالاسىپ تۋلايدى ۇل.
و، ءسۇيىنىشى، ومار تۋدى قازاقتان!
بىراق، حايام تۋماي تۇر...
(سەرىك اقسۇڭقار ومار جالەلۇلىنا)
«جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن ايت، نۇرى تاسىسىن. جاماننىڭ جاماندىعىن ايت، قۇتى قاشسىن» دەگەن قازاق دانالىعى بارشامىزعا بەلگىلى. ءبىز «جاقسى» دەپ جۇرگەن كىم؟ قازاق حالقى «جاقسى» دەگەنگە «يگى» ءسوزىن تىركەستىرىپ «يگى جاقسىلار» دەسە كەرەك. يگى جاقسى دەپ – قازاق قوعامىندا ءدۇيىم حالىققا كوسەم بولىپ، القالى توپتا ءسوز باستايتىن، سوڭىنان ەرگەن جۇرتقا نۇرلى اقىلى، ونەگەلى دانالىعىمەن ساۋلە شاشاتىن ابىز تۇلعالاردى ايتامىز. مىسال رەتىندە، بۇقار جىراۋ، تولە، قازىبەك ، ايتەكە بيلەرىمىزدى، اباي، ءماشھۇر ءجۇسىپ، شاكارىم سياقتى دانالارىمىزدى، ءاليحان، احمەت، ماعجان سىندى الاش ارىستارىن ايتساق بولادى. بۇل اۋزى دۋالى، ويى قۋاتتى اياۋلى ازاماتتار التى الاشقا ءجون سىلتەگەن، باعىت بەرگەن، شىن قامقور بولعان ءبىرتۋار دارىندار ەدى.
جاقسى مەن جاماننىڭ پارقى تالاي اقىن-جىراۋلارىمىزدىڭ دا شىعارمالارىنا ارقاۋ بولعان تاقىرىپ. اسىرەسە اقىن ءسۇيىنباي ارونۇلىنىڭ مىنا ولەڭىندە جاقسى مەن جاماننىڭ ايىرماسى ءدوپ باسىپ ءدال ايتىلعان:
جاقسى جىگىت ەل - جۇرتىنىڭ قالاسىنداي،
جاقسى ايەل اممە جۇرتتىڭ اناسىنداي.
جاقسىعا ەشكىمنىڭ دە جاتتىعى جوق،
كورەدى ءبارىن دە ءوز بالاسىنداي.
جاقسى جىگىت سوزىنە ساق تۇرادى،
قىراننىڭ قىردان بايقار بالاسىنداي.
جامان پارقى جاقسىمەن بىردەي ەمەس،
جاقسى جىگىت ەلىنىڭ اعاسىنداي.
جاقسىنىڭ ءسوزىن اركىم پايدالانار،
ميۋالى الما، ورىكتىڭ اعاشىنداي.
ەندەشە قازاق ەلىنىڭ گۇلدەنۋى مەن كوركەيۋ ءۇشىن جاقسىلارىمىزدىڭ ايتقان وسيەتىن ەسىمىزگە ءتۇسىرىپ، سانامىزعا توقۋىمىز كەرەك. ابايدى، ءماشھۇردى، شاكارىمدى وقىپ، ۇمتىلىپ بارا جاتقان قۇندىلىقتارىمىز بەن قاسيەتتەرىمىزدى قايتارىپ، قازاققا ءتان بولمىس پەن ءبىتىمىمىزدى قالىپتاستىرۋ مىندەتى الدا تۇر. بۇعان ءبىز تەك ادەبيەتتى وقۋ ارقىلى جەتە الامىز. وسكەلەڭ ۇرپاق اباي، ءماشھۇر ءجۇسىپ، شاكارىم مۇراسىمەن سۋسىنداپ تاربيەلەنسە، ۇلتىنا ادال قىزمەت ەتەتىن، ادامزاتقا پايدا تيگىزەتىن اسىل ازامات بولىپ وسەتىنىنە كۇمان جوق.
«انا ءسۇتىن ەمگەندەي،
الاشقا بۇل
اباي رۋحىن ەمىزەر كەزەڭ كەلدى»،- دەپ اقىن سەرىك اقسۇڭقار جىرلاعانداي، ابايدى وقۋ، تانۋ، ءتۇسىنۋ - زامان تالابى. رۋحى بيىك، كوكىرەك كوزى اشىق ۇرپاق تەك ابايدى وقۋ ارقىلى ء وسىپ-جەتىلە الادى.
بۇل بايلامدى كوڭىلگە تۇيۋگە سەبەپ بولعان ارداقتى ۇستازىمىز – ومار جالەلۇلىنىڭ دارىستەرى. بەدەلدى وقۋ وردامىز ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ف.ع.ك دوتسەنت، ابايتانۋشى ومار اعاي ء ار ساباعىندا اباي، ءماشھۇر ءجۇسىپ، شاكارىم مۇراسىن جاس ۇرپاققا جىلىكتەي شاعىپ، بۇگە شۇگەسىنە دەيىن ءتۇسىندىرىپ، تاپسىرلەيدى. ۇستازىمىز وسى ارقىلى جاستاردى اباي ايتقان ىنساپ، ار، ۇيات، سابىر، تالاپتى بارىنەن بيىك قوياتىن «تولىق ادام» بولىپ قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتىپ تاربيەلەۋدە. اعايىمىزدىڭ دارىستەرىنەن كەيىن كوپتەگەن ستۋدەنتتەردىڭ ومىرگە دەگەن كوزقاراسى مەن پىكىرى دۇرىس جاققا وزگەرەدى. قازاقي دۇنيەتانىم، قازاقي ويلاۋ، پايىمداۋ فورماسى جۇيەلەنەدى دەپ ايتساق ءجون بولار. ومار جالەلۇلى قازاقي دۇنيەتانىمدى ارقاشان ءبىرىنشى ورىنعا قويادى، «مۇسىلمان بولام دەسەم، الدىمەن قازاق بول» دەگەن ۇستانىمدى ءار ۋاقىتتا العا تارتادى. بۇل اعايدىڭ ۇلتجاندىلىعى مەن ادامشىلىعىنىڭ جارقىن كورىنىسى دەپ ويلايمىز. اباي، ءماشھۇر ءجۇسىپ، شاكارىم شىعارماشىلىعىن قازاقي وي – تانىممەن بايلانىستىرۋ ناتيجەسىندە ۇلتىمىزدىڭ بولمىسى مەن كەلبەتىن تەرەڭنەن تانۋعا مۇمكىندىك جاساعان ومار اعايىمىزعا العىسىمىز شەكسىز.
ومار جالەلۇلىنىڭ دارىسىتەرى ستۋدەنتتەرگە وزدەرىن جان – جاقتى تانىپ بىلۋگە، عىلىمنىڭ شىن پايداسىن تۇسىنۋگە سەپتەسەدى. مىسالى، ءماشھۇر ءجۇسىپتىڭ «عىلىم-ءبىلىمنىڭ ءبىرىنشى پايداسى–مىنەز تۇزەتۋ» دەگەن دانالىعىن ومار اعاي ەرەكشە باعالايدى. سەبەبى، قازىرگى تاڭدا ءار ادام عىلىمنىڭ پايداسىن ءتۇسىنىپ، ءوز-ءوزىن تاربيەلەپ، كەمشىلىكتەرىن جويۋعا ۇمتىلۋعا ءتيىس ەكەندىگىن ۇعىنعان ءجون.
ومار اعايمىز كەڭ پەيىلدى، مۇباراك ءجۇزدى، ءبىلىمى سۇڭعىلا ارداقتى ۇستاز، ءتىلى ءمىردىڭ وعىنداي شەشەن، تەرەڭ ويلى فيلوسوف. «تۇلپاردان تۇلپار تۋادى، سۇڭقاردان سۇڭقار تۋادى، اسىلدان اسىل تۋادى» دەمەكشى ومار جالەلۇلى تەكتى جەردىڭ اسىل پەرزەنتى. قازاقتىڭ تالاي عۇلاما تۇلعالارى دۇنيەگە كەلگەن، كيەلى قاراعاندى جەرىنىڭ تۋماسى. سەرىك اقسۇڭقار ايتقانداي «ومار جالەل سەرى» دەسەك ارتىق ەتپەس. قازاقتى جانىمەن سۇيەتىن، اۋزىن اشسا جۇرەگى كورىنەتىن، الۋا-شەكەر اقىلىمەن جان-جاعىنا شۋاق شاشاتىن، شاكىرىتتەرىنە دەگەن مەيىرى مەن ماحابباتىن اياماي توگەتىن ابزال ازامات. ۇستازىمىزدى ماقتان تۇتامىز. «اللانىڭ ادامعا جاساعان جاقسىلىعى -جولىندا جاقسى ادامداردى كەزىكتىرۋى» - دەگەن ەكەن. ءدال وسى قاستەرلى ءسوز ومىردە جول سىلتەگەن ءاربىر ۇستازىما قاتىستى. ونىڭ ىشىندە ومار اعايعا دا قاتىستى ەكەنىن رياسىز كوڭىلمەن جەتكىزەمىن.
رۋحى اسقاق، پاراساتى بيىك، مىنەزى كوركەم، ەڭبەگى ادال، ۇلتجاندى ازاماتتارىمىز كوپ بولعاي!
گۇلسەزىم تەمىرتاس، ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۇۋ-ءنىڭ 4 كۋرس ستۋدەنتى
Abai.kz
