باستاۋىش سىنىپ وقۋشىسى كەزىمدە العاش رەت لەنتالى ماگنيتوفوندى كورىپ تاڭقالعان بولاتىنمىن. ادامنىڭ داۋىسى، باسقا دا دىبىستاردىڭ ءجىپ-جىڭىشكە لەنتاعا سول كۇيىندە جازىلاتىنى مەن ءۇشىن اقىلعا سيىمسىز بولىپ كورىنەتىن. تەحنيكا مەن عىلىمنىڭ ەڭ ۇزدىك جەتىستىگى وسى شىعار دەگەن ويدا بولدىم. سول ۋاقىتتاعى قاريالاردان ەستىگەن اڭگىمەلەر دە ەسكە تۇسەدى. وتكەن عاسىردىڭ باسىندا اۋىل ادامدارىنىڭ كينونى العاش كورۋى دە قىزىق. ەكرانداعى (قابىرعاعا ىلىنگەن ماتا) زىمىراپ كەلە جاتقان پاراۆوزدى كورگەن ادامدار ءبىزدى باسىپ كەتەدى دەپ جان-جاققا قاشقان كورىنەدى. نەمەسە راديونى تىڭداعان اجەي بۇل شاعىن قوراپتىڭ  ىشىنە ادام قالاي سيىپ وتىر دەپ ايران-اسىر بولعان ەكەن.

ال ءبىر كەيۋانا گاز باللونىمەن جۇمىس ىستەيتىن كادۋىلگى گاز پليتاسىنىڭ جۇمىسىن كورگەننەن كەيىن «اپىرماي بۇل ءوزى بەس ايەلدىڭ جۇمىسىن اتقارادى ەكەن» دەپ شىن مانىندە ريزا بولىپتى. ەندى قايتسىن، بۇرىن وزدەرى دالادان جىڭعىل شاۋىپ، ونى بۇتاپ، ءۇي الدىنداعى  قازان استىنا جاعىپ، اس-سۋىن دايىنداعان بولسا.

 ول ۋاقىتتان بەرى عىلىم مەن تەحنيكانىڭ قالاي دامىعانىنا ءوزىمىز دە كۋامىز. وسىدان ون جىلداي  بۇرىن مارقۇم اقىن اعامىز اسقار كىرەباەۆ رەداكتسياعا كەزەكتى ءبىر كەلگەنىندە «ويپىرماي، زاماننىڭ جەتىستىگىن-اي! كوشەدە كەلە جاتىپ، امەريكامەن سويلەسۋگە بولادى. بۇرىن وسىنداي بولادى دەسە، ءتىپتى دە سەنبەس ەدىك. بۇل ەندى دامۋدىڭ ەڭ شەگى شىعار» دەپ ۇيالى تەلەفونىن كورسەتىپ ەدى. اعامىزدىڭ سونداي «كىرپىش» دەپ اتالاتىن قالتا تەلەفونىن بۇگىندە مۇراجايدان عانا تابۋعا بولار. بۇگىنگى سمارتفونداردىڭ مۇمكىندىگى تىپتەن بولەك. ال ينتەرنەت شە!؟ ەندى بۇدان اسىرىپ بىردەڭە جاساۋ مۇمكىن ەمەس سەكىلدى.  مۇنداي وي شاماسى بارلىق كەزەڭنىڭ ادامدارىنا ءتان بولسا كەرەك.  «ويلانىپ تابىلاتىن نارسەنىڭ ءبارى جاسالىپ ءبىتتى» امەريكانىڭ پاتەنتتەر بيۋروسىنىڭ ارناۋلى وكىلى چارلز ديۋەلل 1899 جىلى وسىنداي پىكىر قالدىرىپتى.  «الەمدىك رىنوكتا بەس كومپيۋتەرگە سۇرانىس بولادى دەپ ويلايمىن» IBM كومپانياسىنىڭ ديرەكتورى توماس ۋوتسوننىڭ 1943 جىلعى ايتقان ويى وسىنداي. ال «Popular Mechanics» جۋرنالىنىڭ 1949 جىلعى نومىرىندە «بولاشاقتا كومپيۋتەرلەر سالماعى 1,5 توننادان اسپايتىن بولادى» دەپ جازىلىپتى.  بۇگىنگى كۇننىڭ دەڭگەيىمەن الساق بۇل پىكىرلەر ءتىپتى كۇلكىلى. ايتا كەتەيىك، ەڭ العاشقى ەلەكتروندى باعدارلامالى كومپيۋتەر ENIAC 1946 جىلى 14 اقپاندا امەريكادا ىسكە قوسىلدى. (كومپيۋتەر ماماندارى سودان بەرى 18 اقپاندى وزدەرىنىڭ كۇنى سانايدى.) ۇلكەن بولمەنىڭ ءىشىن الىپ تۇرعان بۇل كومپيۋتەردىڭ سالماعى 30 توننا ەدى. وندا 18 مىڭعا دەيىن ەلەكتروندى شامدار ورنالاسقان. ENIAC جۇمىس ىستەۋ جىلدامدىعىن بۇگىنگى كومپيۋتەرمەن سالىستىرعاندا تاسباقا جۇرىسىنە تەڭەۋگە بولار. ونىڭ جىلدامدىعى بار بولعانى سەكۋندىنا 5 مىڭ وپەراتسيا ەدى. ول توعىز جىل، ياعني 1955 جىلعا دەيىن جۇمىس ىستەدى. مىنە وسىنداي قۇرىلعىلاردى كورگەن ادامنىڭ ونىڭ بولاشاقتاعى سالماعى 1,5 تونناداي اسپايدى دەۋىنىڭ ءوزى باتىلدىق.

ايتسە دە وزىق ويلى ادامدار اركەز بولاشاق كەزەڭنىڭ مۇمكىندىكتەرى جايلى ايتىپ، جازىپ كەتكەن جانە بۇل ءۇردىس توقتامايدى دا. فانتاست- جازۋشىلاردى سولاردىڭ قاتارىنا قوسۋعا بولار.  ولار قيالداعان دۇنيەلەردىڭ شىندىققا اينالعاندارى دا از ەمەس. ىبىراي التىنسارين اتامىزدىڭ «ايشىلىق الىس جەرلەردەن، لەزدە حابار الدىرتار» دەگەنى قازىرگى زاماننىڭ كۇندەلىكتى ۇيرەنشىكتى تىرشىلىگى بولىپ قالدى.

سونىمەن عىلىم مەن تەحنولوگيا العا باسا بەرەدى. قازىر ەشكىمدى ەشتەڭەمەن تاڭقالدىرۋ دا مۇمكىن ەمەس. جاڭادان شىعىپ، جۇرتتىڭ نازارىن وزىنە اۋدارىپ جاتاتىن دۇنيەنىڭ ومىرگە كەلۋىنە ۇزاق ۋاقىتتار كەتەتىنى بەلگىلى. ولار ۇزاق ىزدەنىستەر مەن زەرتتەۋلەر، تاجىريبەلەر مەن سىناقتار ناتيجەسىندە پايدا بولادى. قازىر ينتەرنەت جەلىسىنەن جاھانداعى جاڭالىقتاردىڭ نەبىر ءتۇرىن كورەسىڭ. ونىڭ ىشىندە ادامدار سىناقتان وتكىزىپ جاتقان نەشە ءتۇرلى تەحنيكالار دا بار. ولاردىڭ اراسىندا ۇشاتىن كولىكتى، سۋ بەتىنەن كوتەرىلىپ، اۋادا قالقىپ جۇرەتىن اپپاراتتى دا بايقادىق. دەمەك، كەلەشەكتە بۇلاردىڭ جەتىلدىرىلگەن تۇرلەرى ومىرگە قادام باسىپ، بۇل سالادا شىن مانىندە رەۆوليۋتسيالىق وزگەرىستەر دە ورىن الىپ قالۋى عاجاپ ەمەس. نەمەسە قىتايدا 15 كۇن ىشىندە 30 قاباتتى قوناق ءۇيدى سالىپ ءبىتىرۋى تۋرالى اقپاراتتى الايىق. كەرەمەت ەمەس پە!؟ بۇل تاجىريبە دە قولدانىسقا ەنىپ، قۇرىلىس سالاسىندا توڭكەرىسكە الىپ كەلەتىنى انىق. مۇنداي مىسالداردى ءار سالاعا قاتىستى كوپتەپ كەلتىرۋگە بولادى.

سونىمەن ءبىزدى بولاشاقتىڭ تەحنولوگياسى قانداي جاڭالىقتارىمەن تاڭقالدىرادى. اناۋ بولادى، مىناۋ بولادى دەپ ساۋەگەيلىك جاساي المايمىز. ايتسە دە، كەلەشەكتىڭ عىلىمى مەن تەحنيكاسىنىڭ مۇمكىندىكتەرىنە قاتىستى  بولجام جاسايتىن ارناۋلى عىلىمي  ورتالاردىڭ كەيبىر بولجامدارىنىڭ بىرقاتارىن كەلتىرىپ كەتكەن ارتىق بولماس.

العاشقى كەزەكتە قۋات كوزىنە قاتىستى ويلارعا ورىن بەرەيىك. عالىمداردىڭ ايتۋىنشا بولاشاقتا وتە كوپ كولەمدە ەنەرگيا قاجەت بولادى. ونىڭ نەگىزگى كوزى ءبىراز ۋاقىتقا دەيىن كومىرسۋتەك بولىپ قالا بەرەدى. كەيىن قالپىنا كەلەتىن جانە بالامالى ەنەرگيا كوزدەرى ىعىستىرا باستايدى. ياعني قايتا وڭدەلگەن ماتەريالداردان الىناتىن ەنەرگيا مەن سۋ، كۇن جانە جەل ەنەرگياسى كوبەيەدى. ايتسە دە، عالىمدار بولاشاقتا قاۋىپسىز اتوم ەنەرگياسىنا كوپ يەك ارتادى. ويتكەنى، تەك اتوم عانا ادامزاتتى قاجەتتى ەنەرگيامەن قامتاماسىز ەتە الماق.

ادام ءۇشىن ەڭ باستى بايلىق ونىڭ دەنساۋلىعى، ولاي بولسا مەديتسينا سالاسىن ءسوز ەتپەي كەتۋگە بولماس. وسىدان ون جىلدان استام ۋاقىت بۇرىن الەمدىك دەڭگەيدەگى عالىمنىڭ سۇحباتىن وقىعانىم بار. ول سۇحباتىندا بولاشاقتا ادامنىڭ ميىنان باسقا بارلىق مۇشەسىن اۋىستىرۋعا قول جەتكىزىلەدى دەپ ايتقان ەدى. ميدى اۋىستىرۋعا ادامزاتتىڭ قۇدىرەتى جەتپەيدى دەگەن پىكىرىن كەلتىرگەن. ءيا، قازىردىڭ وزىندە كوپتەگەن ورگانداردى اۋىستىرۋ جۇزەگە اسۋدا. بۇگىنگى مەديتسينانىڭ وزىندە جوعارى تەحنولوگيالار قولدانىلۋدا. مىسالى، تەلەكامەرا ورتاتىلعان كاپسۋلالار ادام اعزاسىنداعى وزگەرىستەردى انىقتاپ بەرۋدە ۇلكەن كومەك كورسەتۋدە. ال بولاشاقتا دارىگەرلەر باعدارلاما ەنگىزىلگەن حيميالىق «بومبالار» كومەگىنە جۇگىنەتىن بولادى. ولار اينالاسىنداعى ساۋ ءتىندى زاقىمداماي، قاتەرلى ىسىككە ءدال سوققى بەرىپ، ادامدى ساۋىقتىرادى. بولاشاق مەديتسينانىڭ ەمدەۋ سالاسىنداعى جاڭا قادامى دەرتتىڭ پايدا بولماي تۇرعانىندا كۇرەس جۇرگىزۋ بولىپ تابىلادى. ءارى قاراي ءتىپتى قىزىقتى. بولاشاقتا گەندى تەراپيا بۇگىنگى عىلىمعا بەلگىلى 5 مىڭداي گەنەتيكالىق اۋرۋ ءتۇرىنىڭ بارلىعىن نەمەسە تۇگەلگە جۋىعىن ەمدەپ جازاتىن شاماعا جەتەدى. عالىمدار سونداي-اق 2100-جىلعا قاراي ادامنىڭ قارتايۋ پروتسەسىن تەجەپ، ونىڭ 150 جىلداي ءومىر سۇرۋىنە قول جەتكىزەدى. گەندى تەراپيا ادام دەنەسىندە «قوسالقى بولشەك» ءوسىپ شىعۋىنا، سونداي-اق قارتايعان گەندەردى ساۋىقتىرۋعا كومەكتەسەدى.

ءبىلىم سالاسى دا كوپ وزگەرىسكە ۇشىرايدى دەپ بولجانۋدا. ادامنىڭ قاي جەردەن بولماسىن كەز-كەلگەن اقپاراتقا سول ساتتە قول جەتكىزە الۋ مۇمكىندىگى ۇيدەن جانە سىرتتان وقۋ جۇيەسىنە الىپ كەلەدى. ال وقۋ ورنىنىڭ نەمەسە مەملەكەتتىك ورگاننىڭ باستى مىندەتى ستۋدەنتتىڭ العان ءبىلىم دەڭگەيىن باقىلاۋ جانە ديپلوم بەرۋ عانا بولماق.

جەر شارىندا ادام سانىنىڭ ارتۋى بۇرىن پايدالانىلماي كەلگەن ورتالاردى يگەرۋگە ىقپال ەتەدى. ونداي ورتالارعا سولتۇستىك جارتى شار، مۇحيت، عارىش، ۆيرتۋالدىق شىندىقتى جاتقىزۋعا بولادى. ىشكى ميكروكليماتى بار تۇتاس قالالار پايدا بولىپ، ولاردىڭ سىرتقى جاعدايلارعا تاۋەلدىلىگى وتە از دەڭگەيگە تۇسەدى. بۇل قالالار باسقا پلانەتالارعا قونىستانۋدىڭ العاشقى ۇلگىلەرىنە جول اشادى.

روبوتتار ءبىزدىڭ اياق-قولىمىزعا، كوزىمىز بەن قۇلاعىمىزعا، قىسقاسى، ءبىزدىڭ قىزمەتشىلەرىمىزگە اينالادى. ولار وندىرۋمەن، تازالىق ساقتاۋمەن، جيناستىرۋمەن، ەمدەۋمەن، سوعىسۋمەن، ويلاۋمەن اينالىساتىن بولادى. ادامنىڭ جوعارى تەحنولوگيالىق كومەكشىلەرى العاشقى كەزدە بارلىق قول ەڭبەگىن، ودان كەيىن وي ەڭبەگىنىڭ ءبىراز بولىگىن اتقارا بەرەتىن دارەجەگە جەتەدى.

ءبىز كورىپ جانە پايدالانىپ جۇرگەن اۆتوكولىكتەر بولمايدى. سولارمەن بىرگە جەر بەتىندەگى قازىرگى جولداردىڭ دا بولماۋى ىقتيمال. ولاردى اۋە ترانسپورتتارى الماستىراتىن كورىنەدى.

يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيانىڭ قارقىنداپ دامۋى ارقاسىندا عالىمدار جاقىن بولشاققا بولجام جاساۋ ارقىلى ادام بالاسى ءححى عاسىردا قانداي وزگەرىستەرگە كۋا بولاتىنىن انىقتاپ كوردى.  الداعى ءبىر عاسىردا اشىلاتىن جاڭالىقتار لەگىن Skeptical Science قوعامى جىلدىق كورسەتكىشتەرىمەن رەتتەپ شىعىپتى. ەندى سول تىزىمنەن بىرقاتارىن كەلتىرىپ وتەلىك.

2017 جىلى ەلەكتروندى انىقتاۋ تەتىگى قىزمەتكە قوسىلعاننان كەيىن ادامداردىڭ جوعالۋ قاۋپى ازايادى. سينحروندى اۋدارمانى قامتاماسىز ەتەتىن اپپاراتتار قۇلاقتىڭ ىشىنە قوندىرۋ 2019 جۇزەگە اسادى. 2024 جىلى ەلەكتروندى مەكتەپتەردەگى العاشقى وقۋ جىلى باستالادى. 2025 جىلى رەاكتيۆتى تاكسيلەر اۋەدەگى ترانسپورتتىڭ ساپالىق دەڭگەيىن ءبىر ساتىعا كوتەرەدى. 2027 جىلى قاراپايىم دوڭگەلەكتى قالامساپتار تەك جازىپ قانا قويماي، ارىپتەردى تانيتىن بولادى. ولار ءسىزدىڭ دۇرىس جازۋىڭىزدى باقىلايدى. 2031 جىلى التسگەيمەر جانە پاركينسون اۋرۋلارىنا ەم تابىلادى. اۋانى تازارتاتىن عالامدىق سالقىنداتقىش كومەگىمەن وندىرىستىك قالالار اۋا تاپشىلىعىنان ارىلاتىن كەزەڭ 2035 جىلى باستالادى ەكەن. 2050 جىلى سوڭعى جانارماي قامداۋ ورتالىعى جابىلادى. ەندى بارلىق كولىك سۋتەكپەن جۇرەدى. جەر سىلكىنىسى اپاتى تۋرالى الدىن الا باعدار بەرە الاتىن «دەمەترا» سەيسميكالىق ورتالىعىن اشۋعا 2055 جىلى قول جەتكىزىلەدى. ال 2059 جىلدان باستاپ سەمىزدىكتەن ارىلۋ پروبلەما بولماي قالادى. 2076 جىلى يەروگليفتى وقي الاتىن ماشينا مايالاردىڭ جازباسىن وقيتىن بولادى. 2088 جىلى سمارتفوندار مۇلدەم قولدانىستان شىعادى. 2092 جىلى تولەم كارتالارى مۇلدەم قولدانىلماي قويادى. سەبەبى ادامدار قولىنا باسىلعان دنق تەتىك ارقىلى تولەيتىن بولادى. 2094 جىلى مارس اتموسفەراسىندا وسىرىلگەن العاشقى روزا جەرگە جەتكىزىلدەدى. تەڭىزدە جۇزەتىن قالالاردىڭ پايدا بولا باستاۋى 2099 جىلعا سايكەس كەلىپ تۇر. ال 2100 جىلى ءححىى عاسىردىڭ يننوۆاتسيالىق دامۋىنا قاتىستى بەيجىڭدە حالىقارالىق كورمە وتەدى.

ارينە، فۋتۋرولوگتاردىڭ (بولاشاققا بولجام جاسايتىن عالىمدار) بولاشاققا قاتىستى ايتقاندىرىن تۇگەلدەي  كەلتىرە بەرۋگە ماقالا كولەمى كوتەرمەيدى. ولاردىڭ بولجامدارى نەگىزىنەن جاقسى جاڭالىقتارعا تولى. ايتسە دە، ولاردىڭ بولاشاقتان قاۋىپتەنەتىن تۇستارى دا بار. ماسەلەن، ينتەرنەت باقىلاۋ قۇرالىنا اينالىپ كەتە مە دەگەن وي ايتادى. نەمەسە سينتەتيكالىق ءومىردىڭ تابيعي ومىرگە قاۋىپ ءتوندىرۋى مۇمكىن دەگەن دە كۇدىكتەرى بار. دەسە دە، بولاشاقتىڭ ادامدارى بۇعان جول بەرە قويماس دەگەن سەنىمگە يە بولايىق. بولاشاعىمىز جارقىن بولسىن! 

تاقىرىپقا تۇزدىق: