1991 جىلعى 16—جەلتوقساندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگى تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق زاڭى قابىلداندى. تاۋەلسىزدىك — ءتاڭىردىڭ ءبىزدىڭ ۇرپاققا بەرگەن ۇلكەن باقىتى، حالقىمىزدىڭ ماڭگىلىك قۇندىلىعى. ءبىز بۇگىنگە دەيىنگى بارلىق جەتىستىكتەرىمىزگە تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسىندا قول جەتكىزدىك. جيىرما جىلدان استام ۋاقىت ىشىندە ەلدىڭ ال—اۋقاتىن كوتەرىپ، ءتول مادەنيەتىمىز بەن مەملەكەتتىك ءتىلدى جاڭعىرتۋ ىسىندە قىرۋار جۇمىستار جاسادىق. ەلىمىزدە ءبىلىم، عىلىم، دەنساۋلىق، سپورت سالالارى ايرىقشا دامۋ ۇستىندە. تاۋەلسىزدىك—بىزدىڭ ەڭ باستى يگىلىگىمىز، باعا جەتپەس قۇندىلىعىمىز. جاس مەملەكەت تاريحىنداعى جاڭا ءداۋىر ءدال وسى تاۋەلسىزدىكتەن باستاۋ الادى [1].

قازاق حالقىنىڭ ەگەمەندىككە ۇمتىلعان قادامى ساتىمەن جۇزەگە استى. دۇنيەگە جاڭا مەملەكەت—تاۋەلسىز قازاقستان رەسپۋبليكاسى، دەربەس قازاق ەلى كەلدى. 1991 جىلدىڭ 17—جەلتوقسانىندا الماتىداعى ورتالىق الاڭدا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگى جاريالانۋىنا جانە 1986 جىلعى جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ بەس جىلدىعىنا ارنالعان ميتينگ بولى ءوتتى. جينالعان سان مىڭداعان ادامنىڭ الدىنا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ بىلاي دەپ ءسوز سويلەدى: «دەربەس مەملەكەت قۇرۋ قازاق حالقىنىڭ عاسىرلار بويى اڭساعان ارمانى ەدى. مىنە، ەندى سول كۇنگە دە جەتتىك... تاۋەلسىزدىك تابالدىرىعىندا تۇرعان وسى جان تەبىرەنتەر ساتتە قازاق ەلىنىڭ ەركىندىگى، بوستاندىعى جولىندا باس تىككەن ازاماتتاردىڭ، سولاردىڭ قاتارىندا بۇل كۇنگە جەتە الماي، تۋعان قازاقستاننىڭ ەگەمەندى ەل، تاۋەلسىز مەملەكەت بولعانىن كورە الماي ومىردەن وتكەن جەلتوقسان قۇرباندارىنىڭ رۋحىنا تاعزىم ەتىپ، ەسكە الۋدى پارىز سانايمىن... تاۋەلسىزدىكتىڭ ءبىزدىڭ بارىمىزگە ارتار مىندەتى مول. ەندى ەڭسەلى ەل بولۋدىڭ جولىنا شىنداپ ءتۇسۋىمىز كەرەك. اۋلەتىمىزدىڭ اسۋى دا، داۋلەتىمىزدىڭ تاسۋى دا وز قولىمىزدا. كەڭ—بايتاق جەرىمىزدىڭ بايلىعى وسى دالانىڭ تۇپكىلىكتى حالقىنا دا، تاعدىر قوسىپ بىرگە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان وزگە ۇلت وكىلدەرىنە دە مولىنان جەتەدى. نە ىستەسەك تە اقىلمەن ىستەيىك، ارزان ۇرانعا ەرمەيىك، ۇشپا سەزىمگە ەرىك بەرمەيىك دەگىم كەلەدى. اسىرەسە جاستار سالقىنقاندىلىقتان، ۇلكەندى سىيلاۋدان، سوزگە توقتاۋدان اينىماسا، قاشاندا دوستىققا ادال بولسا، باۋىرماشىل، كەڭپەيىل بولسا، حالىقتىڭ اتىنا ءسوز كەلتىرەتىن ۇستامسىزدىق اتاۋلىدان اۋلاق جۇرسە دەپ تىلەيىك. تاريح كوشى ۇزاق. اسىقساق تا اپتىقپايىق. قازاقستاننىڭ كوپ ۇلتتى حالقىنىڭ جۇلدىزى جوعارى بولاتىنىنا، تۋعان ەلىمىزدە داۋلەتتى دە ساۋلەتتى ءومىر ورنايتىنىنا كامىل سەنەمىن» [2, 3 ب.].

قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن رەسمي تۇردە ەڭ العاش بولىپ مۇحيتتىڭ ارعى جاعىندا جاتقان امەريكا قۇراما شتاتتارى مويىندادى، ەكىنشى بولىپ ايداھارداي ايبارلى قىتاي، سونان سوڭ ۇلىبريتانيا مويىندادى. ونىڭ ارتىنان موڭعوليا، فرانتسيا، جاپونيا، وڭتۇستىك كورەيا جانە يران يسلام مەملەكەتى مويىندادى. يران — قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن مويىنداعان العاشقى مۇسىلمان مەملەكەتى. ال «تاۋەلسىزدىگىمىزدى ەڭ العاش بولىپ باۋىرلاس تۇركيا مەملەكەتى مويىندادى» دەگەن ءسوزدىڭ اقيقات ەمەستىگىن بىلگەنىمىز ءجون. تۇركيا العاش بولىپ قازاقستاندا وز ەلشىلىن اشتى، بىراق تاۋەلسىزدىگىمىزدى مويىنداۋدا ون جەتىنشى بولدى. بۇل دەرەكتى ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىن اتقارعان، ەلدىڭ سىرتقى ساياسات تۇجىرىمداماسى اۆتورلارىنىڭ ءبىرى بولعان ۆياچەسلاۆ عيززاتوۆ كەلتىرگەن. العاشىقى كۇندەرى الەمنىڭ سالماقتى ەلدەرى مويىنداپ، كەيىننەن باسقا دا ەلدەر مويىنداپ جاتتى. وسىلايشا الەمدىك ساياسات ارەناسىندا قازاقستان دەگەن مەملەكەت ءتاي—تاي باستى. نەبارى بىرنەشە اپتانىڭ ىشىندە الەمنىڭ كوپتەگەن بەدەلدى ەلدەرى قازاق ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن مويىنداپ، ديپلوماتيالىق قاتىناستار باستالدى [3, 58 ب.].

اقش، قىتاي، ۇلىبريتانيا، گەرمانيا، فرانتسيا، ت.ب. ءىرى—ىرى مەملەكەتتەر قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن 1991 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن مويىندادى.

قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن دەربەس مەملەكەت رەتىندە حالىقارالىق ارەناعا شىقتى. 1992 جىلى 2 ناۋرىزدا بۇۇ-نا كىردى. سونىمەن قوسا حالىقارالىق ۆاليۋتا قورىنا، حالىقارالىق رەكونسترۋكتسيا جانە دامۋ بانكىسىنە، دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ، حالىقارالىق دامۋ اسسوتسياتسياسىنىڭ، ينۆەستيتسياعا كەپىلدىك بەرەتىن كوپجاقتى اگەنتتىكتىڭ، ينۆەستيتسيالىق تالاستاردى شەشۋ جونىندەگى حالىقارالىق ورتالىقتىڭ، دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ مۇشەسى بولدى.

وسىدان جيىرما جىل بۇرىن قازاقستاننىڭ مەملەكەتىك تاۋەلسىزدىگى تۋرالى زاڭ قابىلدانعاننان كەيىن عانا حالقىمىز وز مەملەكەتتىگىن، شىنايى تاريحى مەن مادەنيەتىن قايتا تۇلەتۋگە جىگەرلەنە قۇلشىنىسپەن كىرىستى، ەلدىڭ ىشكى جانە سىرتقى ساياساتىن، ءوزىمىز بۇرىن ءومىر سۇرگەن قوعامنان تۇبىرىنەن وزگەشە جاڭا، دەموكراتيالىق قوعام قۇرۋ پرينتسيپتەرىن دەربەس ايقىندادى. ارينە، ەڭ الدىمەن بۇرىنعى جۇيەنىڭ قۇلاۋىنىڭ زارداپتارىن، الەۋمەتتىك—ەكونوميكالاق كۇيرەۋ مەن داعدارىستى باستان كەشىردىك. سوعان قاراماستان قازاق مەملەكەتى وركەندەۋدە ءوز جولىن تابا ءبىلىپ، وركەنيەتكە وز ۇلەسىن قوسا باستادى.

بۇگىنگى كۇندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پارلامەنت سەناتىنىڭ دەپۋتاتى، سول ۋاقىتتاردا تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدىڭ تۇڭعىش ۇكىمەتىنىڭ مۇشەسى، پرەمەر—مينيستردىڭ ورىنباسارى قىزمەتتەرىن ابىرويمەن اتقارىپ، حالىقىمىزدىڭ سەنىمىنە كىرگەن قوعام قايراتكەرى قۋانىش سۇلتانوۆ ءوزىنىڭ 2005 جارىق كورگەن «سەرپىندى كەزەڭ» اتتى ەڭبەگىندە ەلىمىزدىڭ دامۋ قارقىنىنا بىلايشا باعا بەرەدى: «قۋاتتى ساياسي، ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك جانە دەموكراتيالىق قايتا قۇرۋلار كوپ عاسىرلىق تاريحىمىزدىڭ قويناۋىندا وتكەن زاماننىڭ ەشبىر كەزەڭىندە بولماعان مۇلدە جاڭا ءۇردىس، تىڭ قۇبىلىس جاعدايىندا دامىپ كەلەدى. ءبىز ساياسي تۇراقتىلىقتى ساقتاپ قانا قويماي، سونىمەن بىرگە ونى نىعايتا تۇسۋگە جانە ءوزىمىزدىڭ قازاقستاندىق ۇلتارالىق كەلىسىم ۇلگىسىن جاساۋعا قول جەتكىزدىك. توتاليتارلىق جۇيەنىڭ قۇلدىراۋىمەن بىرگە كسرو—نىڭ ۇلتتىق ساياساتىنىڭ تىم يدەولوگيالاندىرىلىپ جىبەرىلگەن، تۇبىرىمەن قاتە ۇلتتىق ستراتەگياسىن 1986 جىلعى الماتىداعى جەلتوقسان كوتەرىلىسى اياۋسىز اشكەرلەپ بەرگەن بولاتىن. سوندىقتان اياعىنان ەندى عانا تۇرعان قازاقستان مەملەكەتى ءۇشىن مۇلدەم جاڭا ىشكى ساياسات جۇرگىزۋى ءتيىس ەدى. وسى تۇرعىدان كەلگەندە قازاقستان ۇلتارالىق جانە كونفەسسياارالىق قوعام قۇرۋدىڭ ءتيىمدى جولىن قالىپتاستىردى. ءبىزدىڭ رەسپۋبليكا ەتنوسارالىق جانجالداردى قازىر دە، بولاشاقتا دا بولدىرماۋعا بولاتىنىن بۇكىل الەمگە سەنىمدى تۇردە دالەلدەدى. ۇلتارالىق تۇسىنىستىكتىڭ قازاقستاندىق مودەلى قالىپتاسىپ، ناتيجەلى جۇمىس جاساپ كەلەدى. ءارى وعان باسقا مەملەكەتتەر دە قىزىعۋشىلىقتارىن ءبىلدىرىپ وتىر. بۇل ءبىر ەكونوميكالىق فورماتسيادان باسقا، ۇلكەن ەكونوميكالىق قيىندىقتار مەن الەۋمەتتىك پروبلەمالارعا ءوتۋدىڭ كەزىندەگى كەدەرگىلەرگە قاراماستان ادامدار اراسىنداعى بىر—بىرىنە دەگەن سەنىمنىڭ بولعاندىعىنىڭ جارقىن كورىنىسى بولىپ تابىلادى» [4, 149 ب.].

تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى كۇندەرىنەن باستاپ رەسپۋبليكانىڭ ساياسي باسشىلىعى ءوز ازاماتتارىنىڭ قۇقىقتارىنىڭ ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتۋگە ايرىقشا نازار اۋداردى. كەشە عانا 30—تامىزدا قابىلدانعانىنا 16 جىل بولعان ەلىمىزدىڭ كونستيتۋتسياسىندا ادامدى تەگىنە، الەۋمەتتىك، لاۋازىمدىق جانە مۇلىكتىك جاعدايىنا، ناسىلىنە، ءدىني كوزقاراسىنا بايلانىستى ەشقانداي كەمسىتۋگە بولمايتىنداعى انىق ايتىلعان.

ەلىمىزدە پرەزيدەنت قىزمەتىنىڭ ەنگىزىلىۋى قوعامدىق—ساياسي ومىردە تەرەڭ ساياسي رەفورمالار جۇرگىزۋگە مۇمكىندىك بەردى. قازاقستاندا ءبىر پارتيالىق جۇيەنىڭ ورنىنا كوپپارتيالىق جۇيە قالىپتاسا باستادى. 1996 جىلدىڭ 30—قاڭتارىنان باستاپ ەكى پالاتالى پارلامەنت جۇمىس جاساپ كەلەدى. بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا ەركىندىك بەرىلدى. تاۋار تاپشىلىعى جوعالىپ، ءونىم ساپاسى جاقساردى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارى ەكونوميكالىق ەركىندىكتىڭ ارقاسىندا مەنشىك يەلەرىنە اينالدى. 1993 جىلى 15—قاراشادا ۇلتتىق ۆاليۋتا—تەڭگە اينالىمعا شىقتى. وسى كۇندە تەڭگەمىز تۇراقتى، سەنىمدى قارجى بىرلىگى بولدى. جاڭا تاۋەلسىز قازاقستان رەسپۋبليكاسى حالىقتىڭ جاڭا ءتيىمدى تۇرمىسىن قالىپتاستىرۋ جولىنداعى كۇردەلى ەكونوميكالىق رەفورمالاردى وتە ءساتتى جۇزەگە اسىرا الدى. مۇنداي وراسان زور وزگەرىس وڭايشىلىقپەن كەلگەن جوق ەدى. جەتپىس جىلدان استام قالىپتاسقان سانانى، دۇنيەتانىمدى وزگەرتۋ مىندەتى دە وڭايعا سوقپادى. مەنشىككە قاتىستى كوزقاراستىڭ وزگەرۋىنە ءومىردىڭ ءوزى تۇرتكى بولعاندىقتان، جاپپاي جەكەشەلەندىرۋ ەكونوميكالىق قايتا قۇرۋ جولىنداعى العاشقى باتىل قادام بولدى. سىرتقى ساۋدانى ودان ءارى ىرىقتاندىرۋعا جانە ەلدى دۇنيەجۇزىلىك شارۋاشىلىق جۇيەسىنە ەنگىزۋگە باعىتتالعان سىرتقى ەكونوميكالىق قىزمەت رەفورماسى تابىستى جۇرگىزىلدى. بانك جۇيەسى باتىل تۇردە رەفورمالاندى، حالىقتىڭ بانككە دەگەن سەنىمى ارتى جانە جەكە تۇلعالاردىڭ بانك جۇيەسىندەگى سالىمدارى تۇراقتى تۇردە ءوستى.

نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ ەلىمىزدىڭ قارۋلى كۇشتەرىن قۇردى. بۇۇ-نىڭ شەشىمىمەن تاريحقا «بەيبىتشىلىك ميسسياسى» رەتىندە ەنگەن، سەمەي يادرولىق پوليگونىن جابۋ سەكىلدى عالامدىق ماڭىزعا يە شارالارعا قول جەتكىزدى.

ەلىمىزدەگى اسا وزەكتى ءارى كەزەك كۇتتىرمەس باستى ماسەلەمىزدىڭ ءبىر بولىپ سانالاتىن — ءتىل ساياساتىن تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى كۇندەرىنەن باستاپ ءبىز پاراساتتى بايىپتىلىق تانىتىپ جۇرگىزىپ كەلە جاتىرمىز. دەگەنمەن، قازاقستان حالقى مىنانى تۇسىنۋلەرى كەرەك: قازاق ءتىلى وسى مەملەكەتتىڭ نەگىزگى قولدانىس ءتىلى. بۇل ءتىل وسى مەملەكەتتەن باسقا ەشبىر ەلدە دامي المايدى، بۇل ءتىلدىڭ باسقا وتانى جوق. مەملەكەتتىك ساياساتتا بۇل تىلگە الداعى ۋاقىتتا دا باسىمدىلىق بەرىلەدى. قازاقستاندى ءوز وتانىم دەپ ەسەپتەيتىن ءاربىر ازامات بۇل ءتىلدى بىلۋگە مىندەتتى. ءتىپتى قازاقستاندىق پاتريوتيزم ءبىزدى وسىعان جەتەلەۋى قاجەت.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ۇلت ساياساتىنىڭ باعدارلاماسى ساياسي تۇراقتىلىقتىڭ كەپىلى بولىپ قالا بەرمەك. 2030 جىلعا دەيىنگى دامۋ ستراتەگياسىنداعى ۇزاق مەرزىمدى جەتى باسىم باعىتتىڭ ىشىندە ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتەن كەيىنگى ەكىنشى ورىندا كورسەتىلگەن. بارلىق قازاقستاندىقتاردىڭ تەڭدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ادىلەتتىك پرينتسيپ پەن ۇلتارالىق تاتۋلىق ساناسىن قالىپتاستىرۋ ماڭىزدى. ءول ۇشىن قازاقستاندا ءبىرىنشى قازاق حالقىنىڭ تۇپكىلىكتى ۇلتتىق مۇددەلەرى دۇرىس شەشىلگەندە عانا وزگە ۇلتتار مەن ەتنوستىق توپتاردىڭ دامۋىنا جول سالىنادى. ءار بىر ازامات قازاقستان — مەنىڭ وتانىم، مەنىڭ ەلىم دەگەن ۇراننىڭ ماڭايىنا توپتاسۋى كەرەك.

تاۋەلسىز دامۋ كەزەڭىندە ۇلتارالىق كەلىسىمدى ساقتاۋ مەن نىعايتۋدىڭ وز ەلىمىزگە عانا ءتان ۇلگىسى قالىپتاستى. وسىعان وراي قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ەرەكشە ءرولى تۋرالى ايتپاي كەتۋگە بولمايدى. ول شىن مانىندە 16 جىلدىق ۋاقىتتان بەرى ءوزىنىڭ باستى مىندەتى، ۇلتارالىق قاتىناستاردى ۇيلەستىرۋ ءۇشىن بارلىق ەتنوستىق توپتاردىڭ مۇددەسىن سايكەستەندىرەتىن قىزمەتتى جۇزەگە اسىرىپ كەلە جاتقان قۇرىلىم بولىپ تابىلادى. قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ بەدەلى ايتارلىقتاي جوعارىلاپ، كونستيتۋتسيالىق ۇيىمعا اينالدى. پارلامەنتكە وز وكىلىن جىبەرۋگە مۇمكىندىك الدى. سوندىقتان ۇلتارالىق كەلىسىمنىڭ قازاقستاندىق ۇلگىسى حالىقارالىق قوعامداستىقتىڭ تاراپىنان جوعارى باعالاناتىنىنا ەشكىمدى دە تاڭ قالدىرماسى انىق. 2010—جىلى قازاقستاننىڭ ەقىۇ-نا تابىستى توراعالىق ەتۋىنە جاردەمى تيگەن نەگىزگى دەرەكتەرمەن، دايەكتەردىڭ اراسىندا ەلىمىزدىڭ ۇلتارالىق جانە دىنارالىق كەلىسىم تاجىربيەسى بولعانى قۇپيا ەمەس. حالقىمىزدىڭ تولەرانتتىلىعى مەن دانالىعىنا نەگىزدەلگەن سالماقتى مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ ناتيجەسىندە بىزگە وتكەن جىلدار بەدەرىندەگى قانداي ءدا بىر قيىندىقتارعا قاراماستان، ەلىمىزدە ۇلتارالىق كەلىسىمدى ساقتاۋعا مۇمكىندىك بەردى جانە بۇل ءسوز جوق، ءبىزدىڭ ماڭىزدى ستراتەگيالىق رەسۋرسىمىز. تەك بىرلىك پەن تۇراقتىلىق جاعدايىندا عانا كەلەشەك دامۋىمىزعا قاتىستى كەڭ اۋقىمدى مىندەتتەر قويا الامىز.

بولاشاقتا ەلىمىز الەمدەگى باسەكەگە بارىنشا قابىلەتتى 50 مەملەكەتتەردىڭ قاتارىنان ورىن الاتىنىنا بارلىق قازاقستاندىقتار كۇمانسىز سەنەدى. وسىنداي سەكىرىس جاساۋ ءۇشىن بارلىق قوعامدىق رەسۋرستاردى توپتاستىرۋ مەن جۇمىلدىرۋعا تۋرا كەلەدى. باي دا باقۋاتتى قازاقستان يدەياسى ەل كەڭىستىگىندەگى ىشكى ۇلتتىق ىنتىماقتاستىقپەن ءتيىمدى ءبىرتۇتاس رۋحاني، مادەني، ەكونوميكالىق جانە ساياسي جۇيەنىڭ جەلىسىن ايقىنداپ، ولاردىڭ قالىپتاسۋىنا وڭ ىقپالىن تيگىزەدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى تمد مەملەكەتتەرى اراسىندا ءبىرىنشى بولىپ ۇزاق مەرزىمگە ارنالعان ستراتەگيالىق دامۋى جوسپارىن تاڭداپ العان ەلدىڭ ءبىرى بولدى. 1997 جىلدىڭ 11 قازاندا «قازاقستان—2030» اتتى ۇزاق مەرزىمدى دامۋى ستراتەگيالىق باعدارلاماسىن قابىلدادى. مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن كورشىلەس شەت ەلدەرمەن ەكى اراداعى شەكارانى دايەكتىلىكپەن بەكىتتى. «قازاقستان-قىتاي مەملەكەتتىك شەكارا سىزىعىن دەماركاتسيالاۋ تۋرالى حاتتامانى بەكىتۋ» زاڭىنا سايكەس 1999 جىلى مەملەكەت باسشىلارى شەكارالىق ماسەلەلەردى تولىق رەتتەپ، قۇجاتقا قول قويدى.

بۇل كەلىسىم-شارتتىڭ تاريحي ماڭىزى ەرەكشە زور ەدى. سەبەبى قىتاي 15 مەملەكەتپەن شەكتەسەدى. ولاردىڭ بىزدەن باسقا ءبىر دە بىرەۋىمەن قىتايدىڭ تولىق شەكارالىق كەلىسىمى ءالى جوق. عاسىردان عاسىرعا سوزىلعان شەكارالىق داۋعا سوڭعى نۇكتە قويىلدى. ەندى 1782 شاقىرىمدىق شەكارا سىزىعىنداعى بەلدەۋ حالىقارالىق دەڭگەيدە مويىندالعان زاڭمەن قورعالادى. ال 2005 جىلى 18 قاڭتاردا الەمدەگى ەڭ ۇزىن شەكارالىق بەلدەۋ بولعان قازاقستان—رەسەي شەكاراسى انىقتالىپ، بۇۇ تاراپىنان مويىندالدى. قازاقستان-رەسەي شەكارالارى قۇرلىقتاعى ەڭ ۇزىن شەكارا بولىپ تابىلادى. ونىڭ ۇزىندىعى — 7591 شاقىرىمدى قۇرايدى. قازاقستان مەن رەسەي اراسىنداعى شەكارانى مەجەلەۋ سياقتى ساياسي سالماعا اۋىر ماسەلە الەمدىك حالىقارالىق قۇقىقتىق تاجىريبەدە وتە سيرەك كەزدەسەدى، سوعان قاراماستان قىسقا ۋاقىت ارالىعىندا شەكارا سىزىعىنىڭ بارلىق نۇكتەلەرى كەلىستىرىلدى. قازاقستاننىڭ رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك شەكاراسى بەلگىلەندى [5, 163 ب.].

ەلىمىزدە يندۋستريالدىق—يننوۆاتسيالىق دامۋ باعدارلاماسى قارقىندى تۇردە جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. قازاق ەلىنىڭ ءدال جۇرەگىنەن، ەۋرازيا كىندىگىنەن بارشا قازاقستاندىقتاردىڭ ماقتانىشى ءارى ۇلتتىق جەتىستىگىمىز—استانا قالاسى بوي كوتەردى. ن.ءا. نازارباەۆ قازاقستان رەسپۋبليكاسىن جانە ونىڭ ەلورداسى—استانانى بۇكىل الەمگە پاش ەتتى. ەلوردامىز—رەسپۋبليكانىڭ باس قالاسى—استانا كۇننەن—كۇنگە كوركەيىپ قانات جايىپ كەلەدى. ونىڭ بۇگىنگى بەينەسىنىڭ وزى—اق كوز الدىمىزعا ەۋرازيانىڭ كەلەشەكتەگى جۇرتقا ءماشھۇر شاھارىن ەلەستەتەدى [6, 61 ب.].

تابىستى جۇرگىزىلگەن سىرتقى ساياساتتاعى جەتىستىكتەردىڭ ارقاسىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى بۇۇ، يۋنەسكو، ەقىۇ، يكۇ سەكىلدى بەدەلدى حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ سالماقتى مۇشەسىنە اينالىپ قانا قويماي، مەملەكەتارالىق قارىم-قاتىناستاردا دا ەلىمىزدىڭ مارتەبەسىن كوتەرەتىن ساياسي وقيعالارعا، تاريحي كەزەڭدەرگە دە باستاماشى بولدى. 2010 جىلدىڭ 1–2 جەلتوقسانىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ توراعالىعىمەن ەقىۇ—نىڭ 56 مەملەكەتىنىڭ باسشىلارى ەلوردامىزدا باس قوسىپ، استانا دوكتريناسىنىڭ ءبىراۋىزدان قابىلدادى.

مۇنداي تاريحي ماڭىزى زور وقيعا ەلىمىزدىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدەگى تالاسسىز بەدەلىنىڭ ارقاسىندا كەلگەنىن جانە قازاق ديپلوماتياسىنىڭ سىرتقى ساياساتتاعى تابىستى ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسى دەپ بىلەمىز. ءوسىپ-وركەندەگەن جانە قۋاتتى قازاق ەلى ەلباسى باستاعان جاڭعىرۋلاردىڭ ماقساتى مەن مازمۇنى بولادى. ەلىمىزدىڭ نىعايىپ حالىقارالىق بەدەلىنىڭ وسكەنىن كورگەن ءاربىر قازاقستاندىقتىڭ كەۋدەسىندە ماقتانىش سەزىمى پايدا بولادى. قازىر ىرگەلى تاۋەلسىز ەل، دەموكراتيالىق ءداستۇردى بەرىك ۇستانعان قۋاتتى مەملەكەت بولدىق.

تاريحتى جاسايتىن تۇلعالار تاعلىمى وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ ۇلت مۇددەسىنە قىزمەت ەتۋىنە جول اشىپ قانا قويماي، الەمدىك وركەنيەتتىڭ دامۋىنا دا ىقپال ەتەدى. ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن قازاقستان حالقى ىنتىماقتاسىپ، جالپىۇلتتىق، ۇلتارالىق بىرلىكتى نىعايتۋعا، رۋحاني—مادەني جاڭعىرۋعا قول جەتكىزىلدى. قىسقا مەرزىم ىشىندە تاۋەلسىز رەسپۋبليكامىز كەڭەس يمپەرياسىنان مۇرا بولىپ قالعان كوپتەگەن وتكىر دە وزەكتى ماسەلەلەردىڭ شەشىمىن تاۋىپ، ساياسي، ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك—مادەني سالالارعا دا رەفورمالار جۇرگىزىلدى.

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى:

1. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىك كۇنى // http: kk.wikipedia.org/wiki

 2. اياعان ب.ع.، ءابجانوۆ ح.م.، ماحات د.ا. قازىرگى قازاقستان تاريحى. — الماتى: راريتەت، 2010. — 448 ب.

3. سۇلتانوۆ ق. سەرپىندى كەزەڭ. — استانا: ەلوردا، 2005. — 608 ب.

4. ابراحمانوۆ س. تاۋەلسىزدىك شەجىرەسى. — الماتى: اتامۇرا، 2006. — 392 ب.

5. نازارباەۆ ن.ءا. نۇر وتاننىڭ دامۋىندا جاڭا بەلەس باستالدى. مەملەكەت باسشىسى ن.ءا. نازارباەۆتىڭ «نۇر وتان» پارتياسى ساياسي كەڭەسىنىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا سويلەگەن ءسوزى // ەگەمەن قازاقستان. — № 21 — 18—قاڭتار. — 2008.

6. ابدۋلپاتتاەۆ س. حالىقارالىق قاتىناستار جانە قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتى. — الماتى: قاراساي، 2006. — 216 ب.

كاريگۋلوۆا س.س.، وقىتۋشى، № 61 ورتا مەكتەپ، قاراعاندى ق.

دەرەككوزى: e-history.kz

Abai.kz