وسى اتاۋمەن اتالاتىن كاسىپورىن اۋىلدىڭ جەرىن ۇپتەپ، بانككە كەپىلگە قويىپ، ميللياردتاعان تەڭگە نەسيە اقشانى قالتالارىنا باسىپ، ءوزىم-قايىم جوعالعانىن وسىعان دەيىن دە جازعان ەدىك. اۋىلداعى ونسىز دا تۇرمىسى جۇپىنى تۇرعىندارىنىڭ پايعا العان جەرلەرىن «جامباستارىنا» باسىپ، مۇرتتارى مايلانعان بوگۆيلىكتەردىڭ بۇل اسىرا سىلتەۋلەرىنە ەشكىم توقتاۋ سالا الار ەمەس.

ادىلدىكتىڭ جارشىسى – زاڭ دا تال تۇستە پايلارىنان ايرىلعان ۇلەسكەرلەر جاعىندا ەمەس. الدىندا بىردە اۋىلدىقتارعا «بۇيرەكتەرى» بۇرسا، ەندى تىپتەن  ايدى اسپانعا بىراق شىعارعان «بوگۆي» كاسىپورنىنىڭ سويىلىن سوعىپ كەتتى. «بۇيرەگى بۇردى»، «سويىلىن سوقتى» دەپ جاتقانىمىز سوتتىڭ زاڭ تىلىندە  بىردە ۇلەسكەرلەردىڭ ەسەبىنە، ەندى بىردە قاراما-قارسى تاراپتىڭ پايداسىنا شەشىم شىعارعانى عوي. سوندا زار قاقساعان اۋىل ادامدارىنا كىم اراشا تۇسەدى ەكەن؟!

بۇل استە جاۋابى تابىلماي، كۇرمەۋى شەشىلمەي، ارتى سيىرقۇيىمشاقتانعان   ماسەلە بولىپ تۇر. ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان زەرەندى اۋدانىنا قاراستى شاعالالى، جامانتۇز، جەلتاۋ اۋىلدارىنىڭ 367 تۇرعىنى ءتورت جىلدان بەرى سوتتان-سوتقا جۇگىنىپ، توزىمدەرى ابدەن تاۋسىلعان سياقتى. ەندى وسىدان ونداعان جىلدار بۇرىن مارقۇم بولسا دا، ولاردىڭ اتتارىنا جالعان سەنىمحات الىپ، كەپىلگە قويىلعان جەردىڭ ۇلەسكەر يەلەرى، ياعني، «ولىلەر»  «بوگۆيدى» سوتقا بەرمەكشى.

بالكىم، «ولىلەر سوتقا بەرەدى» دەگەن مەنى الجاسىپ وتىر دەپ ويلارسىزدار. جوق، ولاي ەمەس. جاڭاعى «مارقۇمداردىڭ» اتىنان ولاردىڭ مۇراگەرلەرى بەرەمىز دەپ وتىر. نەگە دەسەڭىز، اۋىلدىڭ ءتىرى تۇرعىندارى ءتورت جىلدان بەرى ادىلدىك تابا الار ەمەس. مۇمكىن، زاڭ جانە سوت ورىندارى «ولىلەرگە» شىندىقتىڭ بەتىن اشىپ بەرەر؟! ارۋاقتاردى سىيلاپ، ولارعا «تيەسىلى» جەردى بانكتىڭ قۇرساۋىنان بوساتار. سەبەبى، «بوگۆي» باسقانىڭ جەرىن كەپىلگە قويعان كەزدە  بۇل ارۋاقتار باياعىدا مارقۇم بولىپ كەتكەن ەدى. ولاردىڭ قاراسى دا از ەمەس. جوعارىدا اتالعان ءۇش اۋىلدان وسى شۋلى وقيعاعا دەيىن و دۇنيەلىك بولعاندار سانى جيىرمادان اسادى ەكەن.

شىنىندا، بوگۆيلىكتەردى سوتقا بەرسە  «ارۋاقتار» ادىلدىككە جەتە الا ما؟ جەر باسىپ ءتىرى جۇرگەندەرگە اناداي الىمجەتتىك جاساسا، «ولىلەرگە» قانداي قىساستىق جاسالادى ەكەن. كورەيىك، ارتىن باعايىق. ويلانار، ءادىل شەشىم شىعارار...

ال ەندى وسى داۋلى وقيعا جايلى شەگىنىس جاساپ كورەلىكشى. «اتىڭ شىقپاسا جەر ورتە» دەمەكشى، ەلدى شۋلاتقان «بوگۆي اگرو» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگىندە بارلىعى 603 جەكە تۇلعا قاتىسۋشى بولعان ەكەن. ونىڭ 367-ءسى جاڭاعى ءۇش اۋىلدىڭ تۇرعىندارى بولىپ تابىلادى. ءسويتىپ، سوڭعىلارىنىڭ شارتتى جەر ۇلەستەرى 6851,1 گەكتاردى قۇرايدى.

ءبىر وكىنىشتىسى، وسىنشا جەر تەلىمىن يەلەنگەن «بوگۆي اگرو» سەرىكتەستىگى ءوزىنىڭ جارعىلىق كاپيتالىندا اۋىل تۇرعىندارىنىڭ جەر ۇلەستەرىن بار-جوعى 55 مىڭ 650 تەڭگەگە عانا باعالاعان بولىپ شىقتى. سونىمەن، اتالعان كاسىپورىننىڭ جارعىلىق كاپيتالىنداعى  بۇل ۇلەس 9,2 پايىزبەن باعالانسا، ال، سەرىكتەستىك باسشىسى ۆ.بوگدانەتستىڭ ۇلەسى 90,7 پايىز ەتىپ كورسەتىلەدى. وعان قوسا، ۆ.بوگدانەتس ءوزىنىڭ جەر پايىزىن سەرىكتەستىك جارعىسىنا مۇلدە ەنگىزبەگەن. بۇل اتالعان سەرىكتەستىكتىڭ بارلىق جەر تەلىمى پاي يەلەرى مەن جەكە تۇلعالارعا تيەسىلى ەكەنىن اڭعارامىز.

اۋىل تۇرعىندارىن الداعان «بوگۆي» ۇلەسكەرلەر جەرىن بار-جوعى 55 مىڭ تەڭگەگە باعالاسا دا، بانككە كەپىلگە قويىپ، نەسيە الۋ كەزىندە بۇل ۇلەس جەردىڭ قۇنى قالايشا ميللياردتاعان تەڭگەگە بىراق شارىقتادى ەكەن دەيسىڭ. قۇيتىرقىلىقتىڭ دا، اۋىلدىقتاردى بوپسالاۋدىڭ دا استارى قانداي ەكەنىن وسىندان-اق كورۋگە بولادى.

ۇلەسكەرلەردى جابىرقاتقان جاعداي قانشا جىلدان بەرى ءوز پايلارىنا جىلىنا ءبىر قاپ ۇن الاتىندىعى ەدى. ءبىر جاعىنان، اۋىلدىڭ بار جەرىن جامباسىنا باسىپ السا دا، جۇمىسشىلارعا جارىتىپ جالاقى تولەمەي، ەلدىڭ الەۋمەتتىك  جاعدايىنا كوز قيىعىن سالماعانى وكىنىشتى-اق. ءتىپتى، قىستىڭ قىتىمىرايازدى، بوراندى كۇندەرىندە جولدى تازالاۋدىڭ ءوزىن ۇمىتقان.

مىنە، «دايرابايدىڭ كوك سيىرىنىڭ داۋى» دا وسى تۇستا قىلاڭ بەردى. جەر ۇلەسى يەلەرى وسىلاي اتالعان سەرىكتەستىك قۇرامىنان شىعۋعا ارىز بەردى.

سويتسە، اتالعان اۋىل تۇرعىندارىنىڭ جەر ۇلەستەرى تولىعىمەن ولاردىڭ كەلىسىمىنسىز  بانككە كەپىلدىككە قويىلعان بولىپ شىقتى. زاڭعا جۇگىنسەك، مۇنداي جەر كەپىلدىگى تۋرالى ماسەلە قاتىسۋشىلاردىڭ جالپى جينالىسىندا شەشىلۋگە ءتيىس ەكەن. ال، اۋىل تۇرعىندارى ونداي جينالىستىڭ وتكەنىنەن حابارسىز. مۇنداي باسقوسۋدىڭ بولماعانىن ايتادى.

كەرىسىنشە، سەرىكتەستىكتىڭ 2008 جىلعى 25 شىلدەدەگى جينالىسى حاتتاماسىمەن پايشىلار اتىنان س.ي.جەلاۆسكايا دەگەنگە سەنىمحات بەرىلىپ، بانككە جەر تەلىمدەرىن قويۋ كەزىندە سول ۇلەسكەرلەردىڭ  مۇددەلەرىن ۇسىنعانى انىقتالدى. ءبىر اتاپ وتەرلىگى، كەيىن بۇل ماسەلە سوتتا قارالعاندا س.ي.جەلاۆسكايانىڭ سەنىمحاتتى قانداي نوتاريۋستان العانى دايەك تاپپادى. بۇل سوتتىڭ سۇراۋى بويىنشا  بۋراباي اۋدانىنىڭ  مەملەكەتتىك مۇراعاتى بەرگەن جاۋاپتا دا باسى اشىلىپ ايتىلادى.

سەرىكتەستىكتىڭ جالپى جينالىسى قاتىسۋشىلاردى ون بەس كۇن بۇرىن ءباسپاسوز ارقىلى حاباردار ەتكەننەن كەيىن  عانا وتكىزىلۋى ءتيىس. شىنىندا، سەرىكتەستىك ونداي حابارلاندىرۋدى «اكمولينسكايا پراۆدا» گازەتىنىڭ 2008 جىلعى 10 شىلدەدەگى №86 سانىندا جاريالاعان. بىراق، ارىزدانۋشى تاراپ جالپى جينالىستىڭ  وتكىزىلۋ ۋاقىتى دا ورەسكەل بۇزىلعانىن ايتىپ وتىر. قاراپايىم ادامداردىڭ قۇقىعىن اياققا تاپتاعان جالپى جينالىس حابارلاندىرۋ شىققاننان كەيىن ون ءتورتىنشى كۇنى وتكىزىلگەنىن دە نازارعا الۋدى سۇراپتى جەر يەلەرى.

جالپى جينالىستا جەردى كەپىلدىككە قويۋ ماسەلەسى قارالعاندا قاتىسۋشىلاردىڭ ءبىراۋىزدان شەشىمى شىعارىلۋى ءتيىس. جارايدى، جينالىس پايشىلاردىڭ  قاتىسۋىنسىز ءوتسىن-اق دەلىك، بىراق ونىڭ شەشىمىمەن جۇرتتى حاباردار ەتۋگە ءتيىس ەدى عوي. بۇل جايىندا ولار ارادا بىرنەشە جىل وتكەسىن عانا ءبىلىپ وتىر.

ءسويتىپ، جەر يەلەرى 2013 جىلدىڭ 24 شىلدەسىندە  جەرگىلىكتى قارجى پوليتسياسىنا ارىز تۇسىرەدى. بىراق، قۇقىق قورعاۋ ورگانى  بۇل وقيعانىڭ استارىندا ازاماتتىق-قۇقىقتىق داۋ-داماي بار دەگەندى جەلەۋ ەتىپ، «بوگۆيدىڭ» باسشىلارىنا قىلمىستىق ءىس قوزعاۋدان باس تارتادى.

ال، اقمولا وبلىسى پروكۋرورىنىڭ ورىنباسارى مارات ماعجانوۆ قىلمىستىق ءىس قوزعاۋ تۋرالى اتالعان ماتەريالدى قاراي كەلىپ، قارجى پوليتسياسىنىڭ قاۋلىسىن وزگەرتۋگە جانە قىلمىستىق ءىس قوزعاۋعا شەشىم شىعارادى. بۇل شەشىمدە «بوگۆي اگرو» سەرىكتەستىگىنىڭ لاۋازىمدى تۇلعالارى تاراپىنان الاياقتىق فاكتى ورىن الىپ وتىرعانى دا جوققا شىعارىلمايدى.

اقىرى، جاپا شەككەن اۋىل ۇلەسكەرلەرى سوتقا ارىز ءتۇسىردى. اقمولا وبلىستىق مامانداندىرىلعان اۋدانارالىق ەكونوميكالىق سوتىنىڭ 2014 جىلعى 30 قاڭتارىندا شىعارعان شەشىمىنە ءۇڭىلىپ كورەيىكشى.

سوت پروتسەسىندە  جاۋاپكەر سەرىكتەستىك وكىلدەرى باس كورسەتپەسە دە، سوت سەرىكتەستىكتىڭ 2008 جىلعى 25 شىلدەدەگى جالپى جينالىسىنىڭ زاڭ تالابىمەن وتكەندىگى جونىندە قاۋلى شىعارادى.

ءبىر قىزىعى، ارىزدانۋشىلار وسى جولى سەرىكتەستىكتىڭ باستى قوجايىنى ۆ.بوگدانەتستىڭ 2010 جىلى بانككە كەپىلگە قويىلعان جەر تەلىمدەرىنە نەسيە جەلىسى مەرزىمىن ۇزارتىپ، زايىمشىنىڭ ءوز مىندەتتەمەلەرىن ورىنداماعان جاعدايدا قارجى مەكەمەسى اتالعان جەردى سوت شەشىمىنسىز ساتۋعا رۇقسات بەرەتىن كەلىسىم-شارت جاساسۋ جونىندەگى جالپى جينالىس حاتتاماسىنىڭ  زاڭدىلىعىن دا اتاپ كورسەتكەن ەدى. وكىنىشتىسى سول، بانكتىڭ «بوگۆيدىڭ» ۇسىنىسىن قابىل الىپ، قوسىمشا  كەلىسىم-شارت جاساعانى انىقتالدى. سوندا بانك نەگە اتالعان سەرىكتەستىككە وسىنشا ەمەۋىرىن تانىتىپ، بۇيرەگى بۇرا تارتتى ەكەن دەيسىڭ.

ونى ايتاسىز، ۆ.بوگدانەتس وسى وقيعادان ەكى جىل وتكەندە، ياعني، 2012 جىلدىڭ 2 قازانىندا «بوگۆي اگرونىڭ» بانك الدىنداعى بار قارىزىن «اقجار-نان» دەگەن سەرىكتەستىككە بەرۋ جونىندە بانكپەن قوسىمشا كەلىسىمگە وتىرعانى دا بەلگىلى بولدى. سونىمەن، اتالعان سوت سوڭعى كەلىسىم-شارتتارعا نەگىز بولعان جالپى جينالىس  شەشىمدەرىن نەگىزسىز دەپ تاپتى.

ارادا ءتورت اي وتكەندە بۇل ءىس اقمولا وبلىستىق سوتىنىڭ اپەللياتسيالىق سوت القاسىندا قارالدى. بۇل جولى ۇلەسكەرلەردىڭ اتىنان سەنىمحات نەگىزىندە ارەكەت ەتكەن س.جەلاۆسكايانىڭ قاراكەتى دە ايعاقتارمەن راستالماعانى دالەل رەتىندە ۇسىنىلدى. بانك تە س.جەلاۆسكايانىڭ الگىندەي سەنىمحاتى مەن ۇلەسكەرلەردىڭ جازباشا كەلىسىمىنىڭ بار-جوعىن دالەلدەي المادى. سوتتىڭ بۇل ساتىسى ءىستىڭ پايداسىن ۇلەسكەرلەر جاعىنا شەشتى.

ورمەكشىنىڭ تورىنداي ابدەن شيىرلانعان بۇل ءىس 2014 جىلدىڭ 4 جەلتوقسانىندا وبلىستىق سوتتىڭ كاسساتسيالىق  القاسىندا قايتا قارالىپ، الدىڭعى سوت شەشىمى وزگەرىسسىز قالدىرىلدى.

وسىمەن بۇل وقيعانىڭ سوڭعى نۇكتەسى قويىلدى دەپ ويلاعامىز. ولاي ەمەس ەكەن. «حالىق بانك» جوعارعى سوتقا قۋىنۋ ارىزىن جولدادى. ءبىر قىزىعى، جوعارعى سوت تومەندەگى بىرنەشە ساتىدا قارالىپ، شىعارىلعان شەشىمدەردى وزگەرتىپ، 2015 جىلدىڭ 15 شىلدەسىندەگى ءوز قاۋلىسىمەن  قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىق پروتسەسسۋالدىق كودەكسىنىڭ 387 بابىنىڭ 3 بولىمىنە سايكەس قاداعالاۋ تارتىبىنە ەنگەن سوت اكتىلەرى ماتەريالدىق، نە پروتسەسسۋالدىق قۇقىق نورمالارى بۇزىلعان جاعدايدا قايتا قارالۋعا جاتادى دەگەن تۇجىرىمعا كەلدى. جوعارعى سوتقا وسىنشالىقتى سوتتىڭ بىرنەشە ساتىسىندا قارالعان شەشىمدى بۇزۋعا نە تۇرتكى بولدى دەگەنگە كەلسەك، تومەنگى سوت ساتىلارىندا كەپىلگە قويىلاتىن مۇلىك كولەمىنە قاتىستى جاعداي تەكسەرىلمەگەن دەلىنەدى. ۇلەسكەرلەر اتىنان  سەرىكتەستىكتىڭ جالپى جينالىسىنا قاتىسقان س.جەلاۆسكايانىڭ دا سەنىمحات الۋى تۋرالى نوتاريۋس دەرەكتەرى زەرتتەلمەگەن. بۇل ءىس جاعدايىن بىرجاقتى باعالاۋعا اكەلەدى. سوندىقتان، جاڭادان قاراۋعا شەشىم شىعارىلعانى ايتىلادى.

***

ۇلەسكەرلەر ءۇشىن بيىلعى جىلدىڭ باسى تاعى سوتقا جۇگىنۋمەن باستاۋ الدى. بىراق، اقمولا وبلىستىق سوتىنىڭ ازاماتتىق ىستەر جونىندەگى سوت القاسى ارىزدانۋشىلاردىڭ ءوتىنىشىن قاناعاتتاندىرعان جوق.  ونىڭ الدىندا ەل پرەزيدەنتىنەن باستاپ، بارلىق زاڭ ورگاندارىنا جازباشا شاعىمدانعان ەدى. ەش ناتيجەسى جوق. ەندى ولار  ونداعان جىل بۇرىن، بۇل داۋلى وقيعا ءالى تۋىنداماعان كەزدە «قايتىس بولعان» ۇلەسكەرلەر اتىنان سوتقا ارىزدانباقشى. دەسەك تە، تىرىلەردىڭ قۇقىعى اياققا تاپتالعاندا، «ولىلەرگە» قۇرمەت كورسەتەدى دەۋ قيىن.  ولاي بولسا، سوتتىڭ «ولىلەردىڭ» قۇقىعىن قاراعان شەشىمىن كۇتەيىك!..

باقىت سماعۇل، قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz