قازاقستاننىڭ اقپاراتتىق كەڭىستىگىن بۇگىندە رەسەي يدەولوگياسى جايلاپ تۇرعانى جايلى كۇندە ايتىلىپ تا، جازىلىپ تا جاتىر. قازاقستاندىقتار دۇنيەجۇزىندە بولىپ جاتقان ساياسي-قوعامدىق وقيعالار جونىندە تەك ورىس تىلىندە عانا اقپارات الاتىنىن بىلەمىز. جانە ولار رەسەيدىڭ سۇزگىسىنەن ءوتىپ كەلەتىنى دە ەشكىمگە جاسىرىن ەمەس. سوندىقتان ءبىز قازىر الەمدىك ساياسي الاڭدا بولىپ جاتقان كەز كەلگەن شارۋاعا تەك رەسەيدىڭ كوزىمەن قاراپ، سولارشا وي قورىتامىز. ال ەۋروپا ەلدەرىنىڭ كۇندەلىكتى ءباسپاسوزى نە ايتىپ جاتىر، باسقاداي دامىعان ەلدەر نە دەيدى، ءبىز ءۇشىن ونىڭ ونىڭ ەسىگى جابىق.

قازىر ەلىمىزدە رەسەيدىڭ «يزۆەستيا»، «كومسومولسكايا پراۆدا»، «ارگۋمەنتى ي فاكتى»، «روسسيسكايا گازەتا»، «كوممەرسانت»، «كراسنايا زۆەزدا»، «ۆەدوموستي»، «ارگۋمەنتى نەدەلي»، «پراۆدا»، "پارلامەنتسكايا گازەتا", «سوبەسەدنيك»، «سوۆەتسكايا روسسيا»، «گۋدوك»، «دوچكي-ماتەري»، «يتوگي»، «گازەتا»، «مير نوۆوستەي»، «ۆەرسيا»، «موسكوۆسكي كومسومولەتس»، «موسكوۆسكيە نوۆوستي»، «مويا سەميا»، «نوۆايا گازەتا»، تاعى دا تولىپ جاتقان گازەتتەرى مەن جۋرنالدارى ساتىلادى جانە «قازپوشتا» ارقىلى تاراتىلادى.

بۇلاردان باسقا قازاقستاننىڭ وزىنىكى بولىپ ەسەپتەلەتىن «ۆرەميا»، «مەگاپوليس»، «كاراۆان»، «Central Asia Monitor»، «كازاحستانسكايا پراۆدا»، «ۆەچەرني الماتى»، «ۆەچەرنيايا استانا»، «كاپيتال»، «كومسومولسكايا پراۆدا-كازاحستان»، «نوۆايا گازەتا-كازاحستان»، «ارگۋمەنتى ي فاكتى-كازاحستان»، «نوۆوە پوكولەنيە»، «پانوراما»، «ەكسپرەسس-ك» (تولىق ءتىزىم ەمەس), تاعى بىرنەشە ءورىستىلدى گازەتتەر بار. بۇلاردان بولەك ءار وبلىستاردا ورىس تىلىندەگى تورتەۋ-بەسەۋدەن شىعاتىن جەكەمەنشىك گازەتتەر، تەلەارنالار بار ەكەنىن ەستەرىڭىزگە سالامىز. بۇعان جانە اۋداندار مەن شاعىن قالالاردا شىعاتىن جەكەمەنشىك ءورىستىلدى گازەتتەردى قوسىڭىز. وسىعان قاراپ، قازاقستاندا قاي تىلدە شىعاتىن گازەت باسىم ەكەنىن ەسەپتەي بەرىڭىز. سونداي-اق، ورىس تىلىندەگى ونداعان ينتەرنەت رەسۋرستار بار ەكەنىن ەسكەرىڭىز.

ەندى وقىرماندار تۋرالى ايتار بولساق، سولتۇستىك ايماقتاردا حالىقتىڭ باسىم كوپشىلىگى (90-95 پايىز دەسەك قاتەلەسپەيتىن شىعارمىز) ورىس تىلىندە وقيدى، باسقا ايماقتاردا دا ورىسشا وقيتىندار جەتكىلىكتى. ەڭ سۇمدىعى، سولتۇستىك وڭىردەگى بارلىق وبلىس ورتالىقتارىندا، ودان باسقا ليساكوۆسك، رۋدنىي، ستەپنوگورسك، اقسۋ، ەكىباستۇز، كۋرچاتوۆ سەكىلدى دەربەس قالالارداعى گازەت دۇڭگىرشەكتەرىنە قاراساڭىز، 99,9 پايىزى ورىس تىلىندەگى باسىلىمدار ەكەنىن كورەسىز. مىسالى، ستەپنوگورسكىدە دۇىڭگىرشەك تۇگىلى، پوشتا بولىمشەسىنىڭ وزىندە قازقاشا گازەتتى ساتۋ سورەسىنە قويمايتىنىن كوزىمىز كوردى. ونىڭ سەبەبىن سۇراساق، "ەشكىم المايدى قازاقشا گازەتتى" دەيدى.

ءورىستىلدى حالقى باسىم قوستاناي وبلىسىندا بارلىعىن قوسقاندا 100-دەن ارتىق باسىلىم بولسا، سولاردىڭ ىشىندە تازا قازاقشاسى وبلىستىق «قوستاناي تاڭى» گازەتى مەن ا.بايتۇرسىنوۆ اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ جانىنان شىعاتىن «جاس وركەن-قوستاناي» جۋرنالى عانا ەكەن. وبلىستىق اكىمدىكتىڭ گازەتى بولىپ ەسەپتەلەتىن «كوستانايسكيە نوۆوستي» گازەتىنىڭ نەگىزگى اكتسياسىن اتى بەلگىلى «يۆولگا» اگروحولدينگى ۇستاپ وتىر دەگەن اقپارات الدىق. ولار سوسىن اكىمدىككە باعىنا ما؟ ال، اۋداندىق بولىپ ەسەپتەلەتىن گازەتتەردىڭ كوبىنىڭ اتاۋى قازاقشا بولعانىمەن، مازمۇنى ورىسشا، ىشىندە ءبىر-ەكى بەت قانا اۋدارما قازاقشاسى جۇرەدى.

پەتروپاۆلداعى وبلىستىق بولىپ ەسەپتەلەتىن «سەۆەرنىي كازاحستان» گازەتى دە جەكە سەرىكتەستىك. مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن جۇمىس ىستەيدى. ياعني، بيۋدجەت تولەگەن قارجىنىڭ كولەمىندە عانا اكىمدىكتىڭ ماتەريالدارىن سالادى، قالعان جەرگە نە قويسا دا وزدەرى ەرىكتى. سول جەردەگى «نەدەليا»، «دوبرىي ۆەچەر» گازەتتەرى جانە «پروۆينتسيا» جۋرنالى وسى «سەۆەرنىي كازاحستانمەن» ءبىر سەرىكتەستىككە بىرىكتىرىلگەن. بۇلاردان باسقا ءوز بەتىنشە شىعاتىن «پەتروپاۆل. كز»، «كۆارتال»، «پروسپەكت»، «ينفورم-ۆەست» سەكىلدى ءورىستىلدى باسىلىمدار تارايدى.

ەندى جوعارىداعى اڭگىمەگە ورالساق، قازاقستاندا جاپپاي ساتىلىپ، تارالىپ جاتقان رەسەيلىك گازەتتەر نەنى ۋاعىزدايتىنىن بىلەسىزدەر. ودان بولەك قازاقستاننىڭ وزىنىكى بولىپ ەسەپتەلەتىن ءورىستىلدى باسىلىمدار دا سول باعىتتا جۇمىس ىستەيتىنىن قازىر ساياساتكەرلەر اشىقتان-اشىق ايتىپ جاتىر. سوندا مەملەكەتتىك يدەولوگيامىز كىمدىكى دەيمىز؟

قازاقستانداعى رەسەي اقپاراتىنىڭ ىقپالى بۇرىننان كۇشتى بولاتىن. ەستەرىڭىزدە شىعار، وسىدان ەكى جىل بۇرىن رەسەيدىڭ قازاقستانداعى اقپاراتتىق بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن ارنايى زەرتتەۋ ورتالىعى قۇرىلىپ، وعان 5 ميلليارد رۋبل كولەمىندە قارجى بولىنگەن دەگەن ءسوز شىققان. ءدال سول كەزدە ەل ىشىنە ىرتكى سالۋ باعىتىندا بىرنەشە رەت جالعان اقپاراتتار تاراتىلعانىن بىلەمىز. مىسالى، باتىس قازاقستان ءوڭىرى قازاقستاننان بولىنبەكشى دەگەن اقپارات بولعانى ەسىمىزدە. ودان سوڭ، ەل زيالىلارىنىڭ اتىنان «ورنىڭىزدى تاسماعامبەتوۆكە بەرىڭىز» دەگەن مازمۇنداعى پرەزيدەنت نازارباەۆقا جولدانعان حات جاريالاندى. بىراق سوڭىنان حاتقا قول قويدى دەگەن ادامداردىڭ بارلىعى بۇدان حابارسىز بولىپ شىققان. وسى سەكىلدى بىرنەشە مىسالداردى كەلتىرۋگە بولادى. بۇنىڭ بارلىعى سولتۇستىكتەگى كورشىمىزدىڭ جاساپ وتىرعان قۇيتىرقىسى ەكەنى بەلگىلى. سوندا ءبىزدىڭ اقپارات كوميتەتى، مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتى، باسقاداي مەكەمەلەر قايدا قاراپ وتىر دەپ ويلايسىز...  

ۋكراينامەن اراداعى قاقتىعىستان سوڭ، قازاقستانداعى رەسەيشىل باق-تاردىڭ بەلسەندىلىگى كۇرت ارتىپ كەتكەنىن بايقاپ ءجۇرمىز. بۇل كرەملدەگى «رەجيسسەرلەردىڭ» قازاقستاندىق شەنەۋنىكتەرمەن «قۋىرشاق تەتارىن» جاساپ وتىرعانىنىڭ ناتيجەسى دەمەسكە امالىڭ جوق. بەلگىلى ساياساتكەرلەردىڭ دەرەگىنە سەنسەك، ۋكراينا مەن اراداعى جانجال باستالعاننان بەرى، رەسەي اقپاراتتىق مايدان ءۇشىن اپتا سايىن ميلليون دوللارعا جۋىق قارجى جۇمسايدى ەكەن. قازىر قازاقستانداعى اقپاراتتىق بيلىك تۇگەلدەي رەسەي بيلىگىنە كوشكەن بە دەيسىڭ وسىعان قاراپ وتىرىپ. سەبەبى، باق باسشىلىعىنا بىرتىندەپ ءورىستىلدى نەمەسە سلاۆيان ۇلتتى ادامدار تاعايىندالىپ جاتقانىن كورىپ وتىرمىز. بۇل كىمنىڭ ىقپالىمەن جاسالىپ وتىرعان شارۋا سوندا؟

بۇرىن «الماتى» تەلەارناسىنىڭ باس پروديۋسەرى بولعان ەۆگەني گريۋنبەرگ «ۆەچەرني الماتى» گازەتىنىڭ ديرەكتور-باس رەداكتورى بولىپ بارعانىن بىلدىك.

«استانا اقشامى» مەن «ۆەچەرنيايا استانا» گازەتتەرى ءبىر سەرىكتەستىككە بىرىكتىرىلىپ، وعان بۇرىن «ارگۋمەنتى ي فاكتى-كازاحستان» باسىلىمىنا جەتەكشىلىك ەتكەن سەرگەي كۋزوۆنيكوۆ باردى.

پاۆلودار وبلىسىندا وسىنداي جاعدايلار ورىن الىپ جاتقانىن بۇرىن ايتقانبىز. قوستاناي مەن سولتۇستىك قازاقستانداعى جاعداي جوعارىداعىداي.

سوناۋ ءحىح عاسىردىڭ باسىندا فرانتسيا يمپەراتورى ناپولەون بوناپارت: «مەن سان مىڭداعان اسكەرگە قاراعاندا، ءۇش گازەتتەن كوبىرەك قورقام»-دەگەن ەكەن. سەبەبى، اقپاراتتىق مايداندا باق-قا باقىلاۋ جاساۋ دەگەن ءسوز – قانداي ەلدى بولماسىن قارۋسىز جاۋلاپ الۋ دەگەن ءسوز. ول اقىلىڭدى ازدىرىپ، ۇلتتىق بولمىسىڭدى جويادى. وسىندايدا سانامىزدى ۋلاپ جاتقان جات يدەولوگيا بولاشاقتا بەتىمىزدى باسقا جاققا بۇرىپ جىبەرمەس پە ەكەن دەگەن ويعا كەلەسىڭ.

راسىندا باق (بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى) يگىلىگىن كورىپ، ءوزىمىز يەلىك ەتىپ پايدالانساق – باق. ەلدىڭ باعى. ال، ونىڭ پارمەنىن بىلمەي، اقپاراتتىق كەڭىستىگىمىزدى يگەرە الماساق – سورىمىز. بۇگىن «باق - باق» دەپ ءجۇرىپ، ەرتەڭ «قاپ» دەپ قالمايىق.

سايلاۋ بايبوسىن

Abai.kz