ءبىر ۇشى جاقتاۋدىڭ سامايىنا شەگەلەنگەن سەرىپپەنىڭ ەكىنشى باسىن شەكەسىمەن شىرەي سوزىپ، قوتىر حرۋشەبكانىڭ ساتپاق قوڭىر ەسىگى ساڭىلاۋ جۇتقانى سول ەدى، كومەيىنەن ءزاردىڭ ءيىسى مۇڭك ەتە ءتۇستى. كەلەر ءسات شىبجىڭ ەتىپ قالاقتاي جيرەن سارى يتاقاي شىعا كەلدى. قارعىباۋى قۇلاشتان اسقاندا قوڭىر ەسىك تە شالقالاپ، ەندى تايداي مۇرتتى ماتروشكە كورىنگەن. يتاقايدىڭ تۇرقى كوز بەن قۇلاقتان عانا تۇرا ما دەرسىڭ. ال مۇرتتى ماتروشكە ابدەن سەمىرىپتى. اياعىنىڭ استىنداعى ماقۇلىق قىڭسىلاي قىلعىنىپ، جەر تىرەي العا ۇمسىنادى. بۇل بولسا سالبىراي ىركىلدەگەن قوس تورسىعىمەن كەشكى اۋانى قاق جارا نايقالعاندا، ساۋىرى تومەن تارتىپ، ارەڭ كەلەدى. نە زاماتتا ىرسىلداي ەڭكەيىپ، ءتورت اياقتى «بالاسىن» قولتىقتان ءىلىپ الدى دا، قارعىباۋىن اعىتىپ قويا بەردى. اناۋ دا قارعىپ ءتۇسىپ، تۇرا شاپتى. اۋدەمنەن شاتقاياقتاي بۇرىلىپ، قايتا قايقايدى. سوسىن كىلت توقتاپ، يەسىنىڭ اياعىنا وراتىلدى. سارىسۋ كەۋلەگەن قىزىل اسىقتى تىمىسكىلەي اينالسوقتاعان. ماتروشكە «فۋ-ۋ» دەپ بەزدىرىپ جىبەردى. يتاقاي ەندى بۇلكەكتەي تىمىسكىلەپ، قاپتالدا قالىپ بارا جاتقان شارباقتى، قاراعاشتىڭ ءتۇبىن، جولدىڭ كەنەرە تاسىن اداقتادى. ءبىر ءسات جەلگە قارسى تاناۋىن ءشۇيىرىپ، تۇكپىردەگى قوقىس جاقتان ءيىس اۋلاعان. سودان سوڭ ارى قاراي جەلە جونەلەدى. جول بويىندا تۇمسىعى تيمەگەن نارسە قالمادى. سوندا دا قۇشىرىن قاندىرار قارا تاپپاي كەلەدى.

بۇلار اۋلاداعى الاڭقايدى كەسىپ ءوتىپ، قارسىداعى ءۇيدى ىرگەلەي تروتۋارعا شىققان. قابىرعا ورنىندا ەكەن...

***

قابىرعانى جاڭبىر ءمۇجىپ، جەل ۇككەن، جارىقشاق تورلاپ، شوگە باستاعان. جوق، شوككەن قابىرعا ەمەس ەكەن، قوقىس، توپىراق ءۇيىلىپ... ىرگەسى بيىكتەپ كەتىپتى. ارشىپ، ارىلتسا ءباز-باياعى بيىك قالپىنا قايتا كەلەردەي. يا، شوكپەگەن. ءارى قامال تەكتى بەرىك ەدى.

قابىرعانىڭ بۇل ارادا قاشاننان بارىن ەشكىم بىلمەيدى. ىرگەسى قالانعان كەز ەستە جوق ەسكى زامان ەدى دەپ بولجام ايتۋعا ەستىلەردىڭ دە اقىلى جەتپەيتىن. ۇلكەندەر بىلگىسى كەلگەننىڭ، تالپىنعاننىڭ تاباعىنا ءبىز تۋعاندا تۇرعان دەۋدەن ارتىق جەتىم لاقتىق جەم تاستاي المايدى. كىشىلەر تىپتەن ناۋمەز – مەيلى، تۇرا بەرسىن دەيدى. تۇرماسا... كۇيرەپ قالسىن! باس قاتىراتىن باسقا نارسە قۇرىپ قالىپ پا؟!

ۇلكەندەردىڭ بىلمەيتىن، كىشىلەردىڭ بىلگىسى دە كەلمەيتىن ءجونى بار-دى. مىناۋ قابىرعا بۇل ارادا تۇرعاندا ماڭايىندا ءالى قالا دا جوق بولاتاتىن. تۋسىرىلعان قۇت مەكەن، ازات بايتاقتاعى جالعىز قارا ءوزى ەدى. ەل شەتىنە جاۋ كەلسە ەرلەر تاپ وسى قابىرعاعا ارقا سۇيەپ اتتاناتىن. قابىرعانى قورعاپ قان كەشەتىن، قابىرعادان ارى اتتاعان جاۋدىڭ قالعان پيعىلىنا، قالاعان كىساپىرلىگىنە جەم بولارمىز دەسەتىن. سولاي بولارى دا بەك مۇمكىن ەدى. ءسوزسىز سەنىم – كوزسىز ەرلىك!

بۇل قابىرعانى قۇدايدىڭ ءوزى قۇيىپتى. تاۋ-قيادان تاس جيىپ، توپىراق ءۇيىپ ورمەگەن. مەيىرلەنە ءيىلىپ كەلىپ، بار قۇدىرەتىمەن تۇتاس قىلىپ جاراتىپتى. سودان بەرى ارۋ پاكتىگىمەن، ازامات – مارتتىگىمەن، حان – اقىلىمەن، قارا – حانعا جاقتىعىمەن، باتىر – ەرلىگىمەن، اقىن – ورلىگىمەن سەرت ەتىسكەندە، وسى قابىرعانى كۋاگە كولدەنەڭ تارتاتىن بولىپتى. اڭىز وسىلاي دەيدى. اڭىز ەمەس، اقيقات-شىنى سول بولاتىن.

زاماننان زامان وزادى، تەكتىدەن جامان وزادى. سونداي ءبىر الاساپىراندا ادامنىڭ ايلاكەرى ازعىننان جەندەت جيىپ، قابىرعانى قورعان تۇتقان، قابىرعاسىن كۇزەتكەن قاۋىمعا قارسى قاندى سونارعا شىعىپتى. بۇل كەز – قابىرعا باياعىداي ەڭسەلى ەدى. بىراق ءار جەر، ءار جەرىنە جارىقشاق تۇسە باستاعان. جاقسى ىرىم دەي الماپتى جۇرت. جاماندىقتى دا اركىمنىڭ ءىشى سەزگەن...

قابىرعانىڭ ىرگەسىندەگى قاۋىمنىڭ باسىن شىرماعان جويقىن قۇبىلىس كوسەمدەرىنەن ايىرىلعان كۇنى باستالىپتى.

قوش. جالاڭداعان جەندەتتەر قاۋىمىم دەگەن سەركەلەردى قويشا ايداپ، قابىرعانىڭ تۇبىنە الىپ كەلەدى. قاۋىمى قارسى شاپپاق تۇرىپتى، داۋىس سالۋعا باتا الماي، ىشتەي ءمۇجىلىپ، ءۇنسىز ەگىلىپتى. ال جەندەتتەر اكىرەڭدەي نۇقىپ، جەلكەلەپ قورلاپ، ولىمگە كەسىلگەن ەرلەرگە وزدەرىنە سىرت بەرىپ تۇرۋدى بۇيىرادى. جولبارىستىڭ وتتى كوزىنە كوزى ءتۇسىپ كورمەگەن، سورلاتقاندا قاراي دا المايتىن قورقاۋلار ءۇشىن تۋ سىرتتان ىستىك تۇيرەۋ اسا جەڭىل كاسىپ ەدى. الايدا قابىرعانى قارا تۇتقان قاۋىمنىڭ سوڭعى سەركەلەرى سوڭعى ساتتە دە دەگەنىنەن قايتپاپتى. اجالدى قارسى قاراپ تۇرىپ توسىپ الۋعا بەكىنگەن.

قابىرعانى قاۋىمىنان «ازات ەتۋ» ۇكىمى قالاي تەز شىقسا، سولاي جەدەل جۇزەگە اسادى: وڭ جاقتاعى تۇتقىن – ساقال-مۇرتى اپپاق قۋداي، زامانى ەڭكەيتكەن قارت عالىم ەكەن. «قابىرعامدى قايىستىردى-اۋ!» - دەپتى، كۇبىرلەپ. وكشەلەپ ءجۇرىپ، اقىرى قۇرىعىنا تۇسىرگەن اجالعا نالا ايتقانى ەمەس. ارتىندا قالىپ بارا جاتقان قاۋىمىنىڭ ەندىگى كۇنىن ويلاپ ءبىر پاستە شوككەن ءساتى بولسا كەرەك. شاڭق ەتكەن مىلتىق داۋىسىمەن بىرگە ەكپەتىنەن تۇسەدى. دۇنيە ءدىر ەتە قالعان!

سول جاقتاعى تۇتقىن – قورلىقتان ىسىنگەن اقىن ەكەن. ء«تاڭىرىم، قابىرعامدى قاتايتا گور» - دەپ جىلبارىنىپتى. «ولىمىممەن دە سەلك ەتكىزە السام-اۋ...» - دەپ سوڭعى ارمانىن ايتىپتى، تاعى. شۇرىپپە باسىلعاندا-اق سول قاپتالىمەن سۇلاپ تۇسەدى. ارتىنشا الىستان، اسپان قيىرىنان نايزاعايدىڭ مىلقاۋ جارقىلى كوزگە شالىنادى. قاۋىم ەكى كەيىپتى دە وڭ ىرىمعا جوري الماپتى...

ورتاڭعى – قياق مۇرتىن قىراۋ شالعان، شالقاق كەۋدەلى شويىن كوسەم قاپ-قارا بولىپ تۇتىگىپ كەتكەن ەكەن. «قابىرعامدى سوگە الماسسىڭ!» - دەپتى، كوزى شاتىناپ. سوسىن جەمىن اداسپاي تاپقان اجال وعىنان سىلق ەتىپ... سىلق ەتە تۇسەر دەپ جەندەتتەر دامەلەنگەن. ال كوسەم سىلق ەتىپ وتىرىپ قالىپتى. جۇرەسىنەن. سول، قابىرعاعا جاۋرىنىمەن سۇيەنگەن قالپى شالقالاي قورقىراپ، زەڭگىر كوككە كوز توڭكەرەدى. «الاسارىپ باراسىڭ!» - دەۋگە عانا ءتىلى كەلگەن.

...اسپان الاسارماعان ەدى. كوسەم بيىكتەپ بارا جاتقان. اشىق قالعان جانارىندا كۇن تۇتىلىپتى!

***

و، قۇدىرەت! تاپ كوسەمدەرىنەن كوز جازىپ قالعان كۇننەن باستاپ قابىرعانىڭ قاسىن جايلاعان قاۋىم تىزەرلەپ قانا جۇرە الاتىن كەپكە ءتۇسىپتى. قارا جەرگە تابان تيگىزۋ مۇڭعا اينالعان. تىزەرلەپ كۇنەلتكەن سوڭ تاس ءتىلىپ، توپىراق قاجاپ، قاندى ىزدەرى سايراپ جاتادى ەكەن. ەندىگى جەردە جەمساۋىن جۇت جايلاعان جەندەتتەردىڭ كوكتەن تىلەگەنىن جەردەن بەرىپتى. ءىز سايراپ جاتىر. جولدان تايعاندى ساتىندە-اق قولعا ءتۇسىرىپ، جونگە سالۋ بۇيىم بولماي قالعان...

تاعى ءبىر قىساس – قانشا زامان وتسە دە ءبىز نەگە وسىنشاما ءپاس تارتتىق دەگەن وي تىزەرلەگەن قاۋىمنىڭ ەشقايسىسىن مازالاماپتى. كەرىسىنشە اسپان قالاي بيىكتەپ كەتكەن دەپ تامسانۋمەن ءجۇرىپ جاتىپتى. قول سوزۋعا قۇلىق دا بولماعان.

قالا ءوسىپ كەتكەن. قابىرعا الاسارىپ قالعانداي.

تىزەرلەپ جۇرۋدەن ابدەن قاجىعان قاۋىم، كۇندەردىڭ كۇنىندە قىرسىقتان قۇتىلۋدىڭ ەكى امالىن تابادى. ءبىرى – ءسىز ءۇمىت ەتكەن، تۇرەگەپ جۇرۋگە دەگەن تالپىنىس... ەمەس. جۇلىمى شىققان، تىلىنگەن، بۇلىنگەن تىزەلەردى شيكى تەرىمەن قىمتاي قۇرساپ، قايىسپەن شاندىپ بايلاپ الاتىن بولدى. سودان سوڭ قاندى ءىز دە قالمايدى، قاقساپ-سىرقىرامايدى دا. عالامات! ونسىز دا باكەنە قاۋىمدى قاجالا-قاجالا جەرمەن جەكسەن بولۋ اپاتىنان امان الىپ قالعان عاسىر داۋاسى دەپ شۋلاسىپتى.

ەكىنشى امال – قىر استىنداعى تۇرماق، دۇنيەنىڭ تۇبىندەگى كەساپاتتىڭ كوزىنەن تاسالانا المايتىن قارعىس اتقىر قابىرعادان قۇتىلۋ. ءبارى ءبىر قۇلاتىپ-قۇرتا الماس ەدى. اۋلاققا قاشۋدى ۇيعارىسادى. ءسويتىپ اياعى ءبۇتىن مولاق قاۋىم تىزەرلەي، ەڭبەكتەي بوسىپ قالاعا – كوشە-كوشەگە بىتىراپ جوعالادى...

***

...قابىرعا ورنىندا ەكەن. مۇرتتى ماتروشكە تاعى دا جيىرىلا قالدى. قۇدايىم-اۋ، قالانىڭ كوركىنە سەلكەۋ تۇسىرگەن قۇبىجىقتىڭ ۇيىندىگە اينالعانىن شىنىمەن دە كورە الماي وتەمىن بە دەپ نالىعان. بۇل اتا-باباسىنان قالعان ارمان ەدى!

ەرتە-ەرتەدە ساقالىنان ءبيتى سورعالاي سۇيرەتىلىپ، بۇل دالانىڭ پۇشپاعىنا ارەڭ ىلىنگەن باباسىنىڭ الدىنان شىعىپتى. وسى جۇرتتىڭ سامالى مەن سۋى ءتىلىم-ءتىلىم وكشەسىنە ەم بولىپ، قابىرعاسىن ماي جاپقان سوڭ، قۇتىرىنا شاۋىپ ءجۇرىپ، اتاسى دا تالاي ات ويناتىپتى، ىرگەسىندە. اكەسى دە كۇن جەگەن قالپاعىن سەرمەپ قويىپ، بوس قولىن قالتانىڭ تەسىگىنەن جۇگىرتىپ، بوربايىن دىر-دىر قاسىپ تۇرىپ ءتۇپ ورنىمەن قوپارىپ تاستاۋ كەرەك دەپ تالاي كىجىنىپتى. ەندى مىنە، جەر باسقالى ءوزىنىڭ دە كوزىنە كۇيىك بولعان قابىرعا!

الاسارماعانىمەن، ىس باسىپ، ىرگەسى كۇل-قوقىسپەن بيىكتەگەن قابىرعانىڭ تۇبىندە ۇستىنە شوقپىت ىلگەن قوڭىر ادام وتىر ەكەن. جۇرەلەي شوگىپ، ەڭكەيگەن كۇنگە سىعىرايا تەلمىرىپ قالىپتى. قىزىل سارى يتاقاي ەش سەسكەنگەن جوق. قوڭىر ادامنىڭ ەتەك-جەڭىن جالاپ-جۇقتاي باستادى. وسى ءسات ىرسىلداپ ارەڭ جەتكەن مۇرتتى ماتروشكەنىڭ «فۋ-ۋ» دەگەن وقىس داۋىسىنان قوڭىر ادام سەلك ەتە تۇسكەن. يتاقاي قوجىر قابىرعادان دا، قوجىر قابىرعانى ىقتاعان قوجالاقتان دا ىعار ەمەس. ەندى تىمىسكىلەي ءيتىنىپ، قابىرعانىڭ ءتۇبىن كەزىپ كەتكەن. انا باسىنا ءبىر شىقتى، مىنا باسىنا ءبىر شىقتى. اقىرى قوڭىر قوجالاقتىڭ جەلكە تۇسىنا تامان كەلدى دە، ارتقى سول اياعىن اۋاعا اسىپ قويىپ، سارىپ جىبەردى. بوكسەسى دىردەكتەپ راحاتتانىپ تۇرىپ شورىلداتتى دەيسىڭ. سوسىن تىپىڭداي بۇلكەكتەپ يەسىنىڭ سوڭىنان كەتە باردى.

و، سۇمدىق-اي! وسى ءسات مىڭ جىل بويى مىزعىماعان قابىرعا تاپ جيرەن سارى يتاقايدىڭ ءزارى تيگەن جەردەن باستاپ كۇتىرلەي قوپسىپ، قوپارىلا سولقىلداپ، كەسەك-كەسەگىمەن قۇلاي باستادى. قوڭىر ادام قوزعالا دا الماي قالعان...

***

اياعىنىڭ استى تەڭسەلىپ كەتكەندەي بولعان. ۇشار بيىكتە قوناقتاپ وتىرعان كارى قىران باسىن كەگجەڭ ەتكىزىپ، كوزىن اشىپ الدى. جوق. دۇنيە تىنىش ەكەن. ءتۇسى ەكەن. كارى قىران پىشتاقتاپ-پىشتاقتاپ جىبەرىپ، تەبىنە سەرپىلدى دە كەرەگە قاناتىن اۋىر قاعىپ اۋەگە كوتەرىلدى. اۋانى سۋسىلداي ءتىلىپ، اينالىپ ۇشتى. جاڭا عانا كۇيرەپ قالارداي سەلت ەتكىزگەن قامال-قابىرعا كوكتەن دە زورايىپ، پاڭ كورىندى. داۋىل تۇرسا دا تەڭسەلمەيتىندەي!

كارى قىراننىڭ بويىن قۇرساعان ءبىر شوشىنىس بار ەدى... 

2015 جىل

Abai.kz