پاريج!.. ول شىنىندا دا ەڭ ادەمى قالا ما؟ ەيفەل مۇناراسى ەڭ عاجايىپ ساۋلەت تۋىندىسى ما؟ شىندىعىندا دا لۋۆردى ءبىر كورگەن ادامدا مۇلدەم ەش ارمان قالماي ما؟ فرانتسۋز كەلىنشەكتەرى راسىندا دا الەمدەگى ەڭ ادەمى كيىنەتىن سانقويلار ما؟ فرانتسۋز باگەتى دامدىرەك پە، الدە كرۋاسسانى ما؟ مىنە، وسى سۇراقتار بۇرىن-سوڭدى فرانتسيادا بولماعان ادامدى قىزىقتىرارى حاق. وسى جولساپار وچەركىن جازۋ بارىسىندا جوعارىدا ايتىلعان جانە ودان دا باسقا سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەپ كورمەكپىز.

رەسمي اتاۋى: فرانتسۋز رەسپۋبليكاسى (République Française)

استاناسى: پاريج

مەملەكەتتىك قۇرىلىمى:  ۋنيتارلى رەسپۋبليكا

ۇلتتىق قۇرامى: فرانتسۋزدار، برەتاندىقتار، فلاماندىقتار، باسكىلەر، كورسيكالىقتار، افريكالىقتار، ارابتار.

ۇرانى: «ازاتتىق، تەڭدىك، باۋىرلاستىق!» ( Liberté، Égalité، Fraternité!)
ءانۇرانى: «مارسەلەزا» 

پرەزيدەنتى: فرانسۋا وللاند
پرەمەر-ءمينيسترى: مانۋەل ۆالس

ەڭ ءىرى قالالارى: پاريج، مارسەل، ليون، تۋلۋزا، بوردو، ليلل

حالقىنىڭ سانى: 65 447 374 (الەم بويىنشا 20-ورىن)

جەر اۋماعى: 674 685 شارشى شاقىرىم (الەم بويىنشا 47-ورىن)

رەسمي ءتىل: فرانتسۋز ء تىلى

ءار تۇرعىنعا ءجىو : US$  42,747 

ۆاليۋتاسى: ەۋرو

تەلەفون كودى +33

ينتەرنەتتىك دومەن: .fr

دەرەك پەن دايەك

فرانتسيا – باتىس ەۋروپاداعى ەڭ ءىرى مەملەكەت، جەرىنىڭ اۋدانى جاعىنان ول ۇلىبريتانيادان ەكى ەسە ۇلكەن. فرانتسيانىڭ قۇرامىنا كورسيكا ارالى، جەرورتا تەڭىزى مەن بيسكاي شىعاناعىنداعى ۇساق ارالدار ەنەدى. فرانتسۋز وداعى دەپ اتالاتىن بىرلەستىككە بەس شالعاي دەپارتامەنت (كاريب تەڭىزى الابىنداعى گۆادەلۋپا، مارتينيكا، وڭتۇستىك امەريكاداعى گۆيانا، ءۇندى مۇحيتىنداعى رەيۋنون، اتلانت مۇحيتىنداعى سەن-پەر مەن ميكەلون) جانە ت.ب. جاتادى. فرانتسۋزدار ءوز ەلىن «گەكساگون» (التىبۇرىش) دەپ اتايدى. ەۋروپانىڭ باتىسىندا ورنالاسقان ەلدىڭ نەگىزگى اۋماعىنىڭ قۇرىلىقتاعى شەكارالارى سولتۇستىكتە بەلگيا مەن ليۋكسەمبۋرگ، شىعىستا گەرمانيا مەن شۆەيتساريا، ال وڭتۇستىك-شىعىستا يتاليا جانە موناكومەن، وڭتۇستىك-باتىستا يسپانيا جانە اندوررامەن شەكتەسكەن.

اۋەجايدا

مىنە، اتاعى جەر جارعان، ء«بىر كورىپ، ولە بەرۋگە بولادى» دەگەن تۇراقتى تىركەس تەڭەۋىنە ارقاۋ بولعان،  ناپولەون بوناپارت پەن الەكساندر ديۋمانىڭ، جاننا د`ارك پەن كوكو شانەلدىڭ، انتۋان دە سەنت-ەكزيۋپەري مەن ۆيكتور گيۋگونىڭ، ۆولتەر مەن البەر كاميۋدىڭ ەلى فرانتسياعا دا تابان تىرەدىك. ءپاريجدىڭ اۋەجايى ءبىزدى «جىميىپ»، بىراق «قاتقىل جانارمەن» قارسى الدى. كەدەندىك تەكسەرىستەن وتەر الدىندا مۇزداي كيىنگەن پوليتسەيلەر پيستولەتتەرىن بۇيىرىنە قىستىرىپ قويىپ، الدىن-الا قۇجاتتارىمىزدى قاراپ شىقتى. كەدەندىك باقىلاۋ تەرەزەسىنە جاقىنداعاندا  «بوڭجۋ!» دەپ سىپايى جانە ءوز مەملەكەتتىك تىلىندە امانداسقان قىزمەتكەر تولقۇجاتىمىزعا ۇزاقتاۋ ءۇڭىلدى. «ۇزاقتاۋ» دەگەندە، سالىستىرمالى تۇردە عوي. بىزگە دەيىنگى 7-8 ادامنىڭ ارقايسىسىنا كوپ بولسا 1-2 مينۋت قانا ۋاقىت بولگەن فرانتسۋز قىزمەتكەرىن "ستان" دەپ اياقتالاتىن ەلىمىزدىڭ اتاۋى «ويلانتسا» كەرەك، 7-8 مينۋتىن سارپ ەتىپ، ءبىراز شۇقشيدى. دەمىمىزدى ىشىمىزدەن الىپ، سابىر ساقتاۋدان باسقا امال جوق ەدى...

اۋەجايدىڭ ءىشى ىعى-جىعى حالىق. مىڭداعان ادام ەرسىلى-قارسىلى جۇرگەنىن كورگەندە، باسىڭ اينالىپ، تۋرا ءبىر بۇرىشقا سايا تاۋىپ وتىرا كەتكىڭ كەلەدى ەكەن. بىراق بولمايدى، ارينە. جوڭكىپ بارا جاتقان جولاۋشىلار «كوشىنە» ىلەسىپ وتىرىپ،  ونداعان اينالمالى لەنتادان ءوز  جولاعىڭدى تاۋىپ، جۇگىڭدى الۋىڭ كەرەك. ءبىر قىزىعى، جاڭا جىلعا ەكى كۇن قالعان ۋاقىتتا كەلسەك تە، اۋەجايدىڭ ءىشى-سىرتىندا قىزىل-جاسىل جارقىراعان شىرشالار، بەزەندىرىلگەن ويىنشىقتار كورىنبەدى. تويلاسا، وسى ەۋروپا «تۋعان مەرەكەسىن» دۇركىرەتىپ تويلايتىن شىعار دەگەن جورامالىمىزدىڭ كۇلى كوككە ۇشتى.

پاريج اۋەجايى دەربەس بىرنەشە عيماراتتاردان تۇرادى ەكەن. ارقايسىسى ءبىر-ءبىر وتاۋ. ولاردى بىرىنە-ءبىرىن جالعاپ تۇرعان تۋنەلدەردىڭ ءىشى ارنايى ەكسكالاتورمەن جاراقتالعان. جاڭادان عيمارات سالۋ ءۇشىن ەسكىسىن بۇزباي، سونىڭ ىڭعايىمەن، قاسىنان جاڭا عيمارات سالىپ ۇلكەيتكەنى كورىنىپ تۇر. (استاناداعى «قازترانسويل» مەكەمەسىنىڭ  «رەكونسترۋكتسيا جاسايمىز» دەگەن جەلەۋمەن ءاپ-ادەمى سپورتكەشەنىن تۇگەل قيراتىپ تاستاعانى ەسىمە ءتۇسىپ كەتتى. ءتاپ-ءتاۋىر، تىم قاتتى ەسكى دە ەمەس عيماراتتى بىزدىكىلەردىڭ قالاي بۇزىپ جاتقانىن كورسە، فرانتسۋزدار تولاسسىز كۇلەر مە ەدى، الدە ەسىل ەڭبەك پەن قايران قاراجاتتى  اياپ، جىلار ما ەدى، كىم ءبىلسىن؟..)

مەترودا

جۇگىمىزدى الىپ، اۋەجايدان شىقتىق. فرانتسۋزداردىڭ شىنايى، قاراپايىم ومىرىمەن تەزىرەك تانىسقىمىز كەلىپ، بىردەن مەتروعا بيلەت الدىق. بۇل جەردە كوپ دۇنيە، ءبىز ويلاعاننان دا اۆتوماتتاندىرىلعان ەكەن. مەترونىڭ بيلەتىن الماقشى بولىپ، سونداي ءبىر اۆتوماتتىڭ بىرىنە ارنالعان قاز-قاتار كەزەككە تۇرا كەتتىك. (ايتپاقشى، ءبىز قولداناتىن «بيلەت» ءسوزى فرانتسۋزدىڭ «billet» سوزىنەن شىققان ەكەن، «قىسقا حات» دەگەن ماعىنا بەرەدى.) قالانىڭ ورتالىعىنا دەيىن مەترومەن جەتۋ ءبىر ادامعا 20 ەۆروعا، ال بىزدىكىنە شاققاندا 4000 تەڭگەگە شىعادى ەكەن.

قولىمىزدا بيلەت. توبەدە تابلو. نەشە مينۋتتان سوڭ كەزەكتى مەترو پوەزى كەلەرى كورسەتىلىپ تۇر. ارينە، الماتىنىڭ جاپ-جاڭا، تاپ-تازا مەتروسىمەن سالىستىرا المايسىڭ. قانشا دەگەنمەن، ءبىزدىڭ ەل ءۇشىن مەترو ءالى دە تاڭسىق: بۇقارالىق سيپاتتاعى،  كۇندەلىكتى قالىپتى كولىك تۇرىنە ازىرگە اينالا قويماعان عوي، ال مۇندا 1898 جىلدىڭ وزىندە مەترونىڭ التى باعىتىن ىسكە قوسىپ جىبەرگەن. 117 جىل بويى قولدانىلىپ كەلە جاتقان بۇل كولىك ءتۇرى فرانتسۋزدار ءۇشىن ەڭ قاراپايىم، ەڭ ءجيى قولدانىلاتىن قوعامدىق كولىك.

ەكى مينۋتقا جەتەر-جەتپەس ۋاقىتتا مەترونىڭ ىشىندە بولدىق. تەك كوزىممەن جەرگىلىكتى حالىققا ۇقسايدى-اۋ دەگەن «تيتۋلدى ۇلتتىڭ» ازاماتتارىن ىزدەگەنىممەن، باسىم كوپشىلىگى قارا ءناسىلدى، وزگە ەلدەن كەلگەن ازاماتتار ەكەنى كورىنىپ تۇردى. وسى ساتتە «فرانتسيادان فرانتسۋزدى تابۋ مۇڭ بولىپ بارادى» دەگەن ءسوز ويىما ورالدى... جايعاسا بەرگەنىمىز سول ەدى، ءبىر قارا ءناسىلدى، ۇزىن بويلى، ءتاپ-ءتاۋىر كيىنىپ العان جىگىت ۆيزيتكا سياقتى سارى ءتۇستى قاعازداردى كەشىرىم ءوتىنىپ تۇرىپ، ۆاگونداعىلاردىڭ بارىنە تاراتا باستادى. قازاق ەلىندە ادەتتە مۇنداي دۇنيەنى ءبىر ساۋدا جەلىلەرىندە ارنايى ناۋقان نەمەسە جاپپاي ساتىلىم بولعاندا جارنامالىق ماقساتپەن تاراتادى ەمەس پە؟ مەنىڭ ويىم سول بولعاندىقتان، فرانتسۋز جانە اعىلشىن تىلىندە كومپيۋتەرمەن باسىلعان سوزدەرگە اسا زەر سالىپ قاراماعان ەدىم. ءبىر 5 مينۋتتاي ۋاقىت وتكەن سوڭ، الگى جىگىت سول قاعازدارىن تاعى دا كەشىرىم سۇراپ ءجۇرىپ، جيناي باستادى. كەي جولاۋشىلار، قالتاسىنان تيىن-تەبەن بەرىپ جاتىر. سوندا بارىپ ءبىر-اق ءبىلدىم: بۇل – كادىمگى مادەنيەتتى قايىرشى ەكەن عوي... ءبىز سەكىلدى نەمقۇرايلىق تانىتقان جولاۋشى كوبىرەك بولدى ما، بىلمەدىم،  الگى «سابازىمىز» ازداپ ۇنجىرعاسى ءتۇسىپ، كەلەسى ايالدامادان ءتۇسىپ قالدى.

ەسەسىنە، ءبىر توپ جولاۋشى ءدال وسى ايالدامادان كىردى. وتىرا سالىسىمەن، بىرنەشەۋى سومكەلەرىن، پاپكالارىن اشىپ، ىشىنەن ءبىر-ءبىر كىتاپ، جاستارى جۋرنالدارىن الىپ، وقي باستادى. قوعامدىق كولىككە مىنسە، دەرەۋ «اقىلدى» تەلەفوندارىنا شۇقشياتىن ءبىزدىڭ تۇرعىندارعا كوزىم ۇيرەنگەن مەن ءۇشىن مىنا كورىنىس كۇتپەگەن توسىن كورىنىس بولدى. ماعان قارسى وتىرعان فرانتسۋز اتامىزدىڭ ءوزى قولى دىرىلدەپ وتىرىپ، 200-250 بەتتەي بولاتىن شاعىن كولەمدى كىتابىنا ءۇڭىلۋىن قويار ەمەس. «نە كىتاپ وقىپ وتىر ەكەن؟..» دەپ قاراعىم كەلىپ بارادى. فرانتسۋزداردى قىزىقتىراتىن ادەبيەت تۇرىمەن تانىسقىم كەلدى. الگى اتامىزدىڭ تۇسەر ۋاقىتى بولدى دا، كىتابىنىڭ ورتاسىنا قاي بەتتە ەكەندىگىن ۇمىتىپ قالمايتىن ارنايى قىستىرعىشىن مۇقيات سالىپ قويدى دا، كەتتى...

تەرەزەدەن سىرتقا قاراپ قويامىن. بىزبەن قاتارلاس تاعى 20 شاقتى شويىن جول سايراپ جاتىر. جەلتوقسانىڭ سوڭعى كۇندەرى بولسا دا، كۇن جايماشۋاق، ءار جەردەن قىلتيىپ گۇلدەر كورىنەدى، جاسىل شوپتەر جايقالىپ تۇر، بەينەبىر استانانىڭ مامىر ايىن ەسكە تۇسىرەدى ەكەن. ءبىر كەزدە ءار ءتۇرلى كارتوندار مەن قاڭىلتىر قۇرىلىس ماتەريالدارىنان بىرىكتىرىلىپ تۇرعىزىلعان «لاشىق» دەيمىز بە، «ۆرەميانكا» دەيمىز بە، قىسقاسى، ۋاقىتشا باسقا  پانا بولۋعا جارارلىق ۇيشىكتەر تىزبەكتەلىپ كورىنە باستادى. بۇل ءسىرا، قالا شەتىندەگى ءۇيسىز-كۇيسىزدەردىڭ تۇرعىزىپ العان «باسپانالارى» بولسا كەرەك دەپ توپشىلادىق. ءار جەردەن ۇيىلگەن قوقىستار كورىنەدى. مەكتەپ باعدارلاماسىنان باستاپ «دامىعان» ەلدەر دەپ سىرتتاي تامساناتىن فرانتسيامىزدى مىنا كورىنىستەرگە ىشىمنەن ازداپ قيماي تۇردىم...

دەرەك پەن دايەك

فرانتسياعا افريكالىقتار مەن ارابتاردىڭ تولاسسىز جەر اۋىپ كەلىپ جاتقانىنا ءبىر جاعىنان فرانتسيانىڭ ءوزى دە «كىنالى» دەۋگە بولادى. تاريحقا ۇڭىلسەك، 1956 جىلى فرانتسيا ماروككو مەن تۋنيستىڭ تاۋەلسىزدىگىن مويىنداۋعا ءماجبۇر بولدى. افريكاداعى فرانتسۋز وتارلارى — گۆينەيا، سۋدان، سەنەگال، ماداگاسكار، داگومەيا، نيگەر، جوعارعى ۆولتا (قازىرگى اتاۋى بۋركينا-فاسو), ءپىل سۇيەگى جاعالاۋى (قازىرگى اتاۋى كوت-د'يۆۋار), چاد، ورتالىق افريكا رەسپۋبليكاسى، كونگو، گابون، ماۆريتانيا، توگو مەن كامەرۋن تاۋەلسىزدىككە يە بولدى. 1962 جىلى ۇزاققا سوزىلعان سوعىستان كەيىن الجير دە تولىق تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزدى. دەگەنمەن، ول ەلدەردىڭ كوبى فرانتسۋز ءتىلىن ەكىنشى ءتىل رەتىندە مەڭگەرگەن جانە ۆيزاسىز كەلۋ قۇقىعىنا يە.

لۋۆر

فرانتسياعا كەلگەندە ءبىزدىڭ ەلدىڭ ادامىنا ەڭ الدىمەن قولايسىزدىق تۋعىزاتىن تۇسى – ساعاتتاعى ايىرماشىلىق دەر ەدىم. باتىستىڭ اتى باتىس. ءبىزدىڭ ەلدە كەش بولىپ جاتسا، كۇن بۇل جاقتا كەشىرەك اتقاندىقتان، تيىسىنشە كەشىرەك باتادى. ايىرماشىلىق – 5 ساعات! سودان اعزاڭىز دا تاڭ مەن كەشتەن جاڭىلىپ، اسقازان دا نە سۇرارىن بىلمەي، ءارى-ءسارى كۇيگە تۇسەدى. دەگەنمەن، ساناۋلى كۇنگە كەلگەن ساياحاتتىڭ ءار سەكۋندىن ءماندى دە ءساندى وتكىزۋ ءۇشىن مۇنداي «مايدا-شۇيدە» فاكتورلارعا نازار اۋدارماۋعا تۋرا كەلدى.

ءسويتىپ، وتاعاسىمەن بىرگە تاڭعى اسىمىزدى ادەتتەگىدەن 5-اق ساعات كەش ءىشىپ الىپ، ەڭ الدىمەن اتاعى جەر جارعان، داڭقى الەمدى دۇرلىكتىرگەن لۋۆرعا بوي تۇزەدىك. ازىرگە مەن ءۇشىن بۇل مۇراجاي ءپاريجدىڭ باستى سيمۆولى بولىپ سانالاتىن ەيفەل مۇناراسىنان دا ماڭىزدى نىسان بولىپ تۇر.

لۋۆردىڭ الدىندا ىعى-جىعى حالىق. ءتىپتى، قاي ەلدەگى قانداي كەزەكپەن تەڭەرىمدى دە بىلمەيمىن. ونى كوزبەن كورۋ كەرەك. ماعان ەرەكشە اسەر ەتكەن وسىناۋ كورىنىستى ەستەلىك ەتەيىن دەپ فوتواپپاراتىما قاي جاعىنان الىپ تۇسىرسەم دە، وبەكتيۆكە سىيا قويمادى... ەرتە كەلدىك دەگەننىڭ وزىندە مىناداي ۇشى-قيىرى كورىنبەيتىن كەزەك بولسا، تۇسكە قاراي حالىق ءنوپىرى قانداي بولار ەكەن دەپ ويلادىم. بۇل كەزەكتىڭ سوڭىنا بارىپ تۇرۋ مۇمكىن بولماعاندىقتان، بالالى ادامدار پايدالانا الاتىن «ارتىقشىلىقتى» قولدانۋعا تۋرا كەلدى.  كەز كەلگەن مادەنيەتتى قوعامداعىداي، ءسابيلى قوناقتارعا ارنايى كەزەك  بار ەكەن، ول جەردە 10-15 مينۋت قانا كۇتىپ، جۇزدەگەن ادام انتالاپ جاتقان لەككە ءبىز دە كەلىپ قوسىلۋ «باقىتىنا» يە بولدىق. بۇل مۇراجايعا 5 جاقتان كىرۋگە بولادى ەكەن. سىرتتان ىشكە ەنگەندە الدىمەن  اتاقتى مۇراجايدىڭ  ءمولدىر اينەكتەن جاسالعان پيراميداسىنىڭ استىنان شىعادى ەكەنسىڭ. اينالامىزدا تاعى دا جاڭا كەزەككە تۇرۋعا ۇمتىلعان ءنوپىر حالىق. بيلەت الۋ ءۇشىن. بۇل جەردە دە اۆتوماتتاندىرىلعان جۇيە جاقسى جۇمىس جاساپ تۇردى. ونىڭ وزىنە تولەم كارتوچكاسىن ۇستاپ، كۇتىپ تۇرعان ادام جەتەرلىك. ءار ادامعا 12 ەۋروعا شىققان (جوبامەن 2500 تەڭگە) بيلەتىمىزدى  الىپ، انىقتاما بولىمىنە كەلدىك. الەمنىڭ 20-دان استام تىلىندە باسىلىپ شىققان مۇراجاي مارشرۋتى كورسەتىلگەن انىقتاما كارتاسىنىڭ قانشا داناسىن الساڭىز دا ءوزىڭىز بىلەدى ەكەنسىز.  سولاردىڭ ىشىنەن ورىس جانە اعىلشىن تىلىندەگى نۇسقالارىن تاڭداپ الىپ، مۇراجايدى ارالاۋدى باستاپ كەتتىك. ايتپاقشىداي، «ورىس ءتىلىن بىلگىم كەلمەيدى» دەپ شىرەنەتىن كەيبىر قازاقتار بار عوي بىزدە. الەمدىك دەڭگەيدە قارار بولساق، شەت ءتىلى رەتىندە، قوسالقى ءتىل رەتىندە قاجەتىڭە جارايتىنىن، كومەككە كەلەتىنىن وسىنداي جايلار اڭعارتادى ەكەن. سوندىقتان ءوز تۋعان تىلىڭە، ويلاۋىڭ مەن سويلەۋىڭە، ۇلتتىق دۇنيەتانىمىڭا سالقىنىن تيگىزبەسە،  كوپ ءتىل ءبىلۋدىڭ ارتىقتىعى جوق ەكەنىنە تاعى دا ءبىر رەت كوز جەتكىزدىم.

دەرەك پەن دايەك

فرانتسيا كورولدەرىنىڭ بۇرىنعى سارايى بولعان لۋۆر مۇراجايىن تۇركياداعى توپكاپى، دولماباقچا ساراي-مۇراجايلارىمەن، تايلاندتاعى «التىن سارايمەن، سانكت-پەتەربۋرگتەگى ەرميتاجبەن سالىستىرۋعا بولادى. نەگىزى XII عاسىردا قالانعان لۋۆرعا 1793 جىلى «مۇراجاي» مارتەبەسى بەرىلەدى. مۇندا ەجەلگى وركەنيەتتەردىڭ، ورتاعاسىردان باستاپ ءحىح عاسىرعا دەيىنگى يسلام  جانە باتىس مادەنيەتىنىڭ ەڭ باي توپتاماسى جيناقتالعان. لۋۆر – الەمدەگى كەلۋشىلەر سانى ەڭ كوپ مۇراجاي (جىلىنا 8,5 ملن ادام) بولىپ سانالادى.

الدىمەن لۋۆردىڭ ىرگەتاسىن ارالاپ، ونىڭ سالىنۋ، دامۋ تاريحىمەن تانىستىق. بۇل عيباداتحانا ريشەلە قاناتى، دەنون قاناتى، سيۋللي قاناتى دەپ اتالاتىن نەگىزگى 3 بولىمنەن تۇرادى ەكەن. استى 2 قاباتتان، ۇستىڭگى بولىگى 3 قاباتتان تۇراتىن تاريحي عيماراتتى تۇگەلدەي ارالاپ شىعۋ ءۇشىن بىرنەشە كۇننىڭ ءوزى از بولاتىن شىعار دەپ توپشىلادىم. نە دە بولسا، تاۋەكەل. قولىمىزداعى مۇراجاي كارتاسىندا ءار قاباتتىڭ مارشرۋتىنان باستاپ، سول بولىمدەگى ەڭ ماڭىزدى، ەڭ قىزىقتى دەگەن ەكسپوناتتاردىڭ سۋرەتى بەرىلگەندىكتەن، مىڭداعان تۋريستپەن بىرگە مۇراجاي ارالاۋ اسا قيىندىق تۋدىرمادى. و-و-ي، كىم جوق دەيسىز مۇندا. توپ-توبىمەن قىتايلار دا ءجۇر، شاشتارىن ءتۇرلى-ءتۇرلى ەتىپ ءورىپ العان افريكالىقتار دا ءجۇر، جۇپ-جۇبىمەن اعىلشىندار دا ءجۇر، ءوز تاريحىن جاقسىراق تانىعىسى كەلە مە، كىم ءبىلسىن، فرانتسۋزدار دا جەتكىلىكتى. بۇلبۇلشا سايراعان يسپاندىقتاردى دا، ماڭ-ماڭ باسىپ، كەربەزدەنگەن تۇرىكتىڭ قالتالى ازاماتتارىن دا، قولدارىن كوكىرەك تۇسىنا قويىپ باسىن ءيىپ زىرىلداپ بارا جاتقان جاپوندىقتاردى دا، سونداي-اق ءار ءتۇرلى ۇلتتان جاساقتالىپ، جوعالىپ كەتپەسى ءۇشىن، قولدارىنا باسقالاردان ەرەكشەلەندىرىپ تۇراتىن ء بىر-ءبىر گۇل، ءبىر-ءبىر جالاۋ ۇستاعان جولسەرىكتەرى بار تۋريستىك ءتۇرلى ميني-توپتاردى دا كورەسىز بۇل جەردەن.

ال، سونىمەن قۇلاعىمىزعا ەلەكتروندى گيدتى قويىپ، مۇراجاي ىشىنە ساياحاتتى باستاپ كەتتىك.  نە قاجەت، قانداي تاريح بەتتەرىن اقتارعىڭىز كەلەدى؟ نەندەي جادىگەرلەر قىزىقتىرادى؟ بارلىعىن تۇپنۇسقادا، ءوز كوزىڭىزبەن كورىپ، قولىڭىزبەن ۇستاۋعا مۇمكىندىك بار. پەرعاۋىندى ەگيپەت، گرەكيا تاريحى، 7-19 ع.ع. يسلام ونەرى، سولتۇستىك ەۋروپاداعى، يتالياداعى، يسپانياداعى ءمۇسىن ونەرى، ەترۋسكىلەر، افريكا، ازيا، امەريكا، پارسى ونەرى... كەتە بەرەدى، كەتە بەرەدى. ال ەڭ باستىسى، ارينە، فرانتسۋز تاريحى مەن ونەرى، مادەني جاڭعىرۋلارىنىڭ ايعاقتارى ورتا عاسىرى بار، نەوكلاسسيتسيزم، روكوكو، قايتا ورلەۋ كەزەڭى بار، بارلىعىن قامتي وتىرىپ، ناپولەوننىڭ باي اپارتامەنتتەرىمەن تامسانتا وتىرىپ، الدىڭىزدا سايراپ جاتادى. تەك ءبىر قىمسىنتقانى، ەۋروپا مادەنيەتىنىڭ كوركەمسۋرەتى بولسىن، ءمۇسىن ونەرى بولسىن، جالاڭاش دەنەنى سالۋعا دەگەن شەكسىز-شەتسىز «قۇشتارلىقتىڭ» قۇربانى بولىپ كەتە بارعان با دەگەن وي قىلاڭ بەرەدى ەكەن. ءبىزدىڭ حاندارىمىز ەڭكۋ-ەڭكۋ جەر شالىپ، ەگەۋلى نايزا قولعا الىپ، تۇلپارىنا ءمىنىپ، جاۋىنا قارسى شاۋىپ جاتقان كەزدە، ولاردىڭ كورولدەرى تىرداي جالاڭاش، اينالاسىنداعى كومەكشىلەرى ءبىر-ءبىر ايەلدى قۇشاقتاپ الىپ، قىلىشتارىن اراسىندا  جالاڭداتىپ قويىپ، اسپانعا قاراپ قيالدانعان با دەپ ويلايسىڭ. مىسالى، داۆيد سالعان ارقايسىسى ءبىر-ءبىر قابىرعانى الىپ تۇرعان كارتينالاردا بەينەلەنگەنى سول، ەندى. سونىمەن قاتار، ءبىزدىڭ انشىسىماقتار «ماريا-ماگدالەنا» دەپ، شيق-شيق ەتىپ اندەتەتىن ولەڭنىڭ ارقاۋىنا اينالعان «اۋليە ماريا ماگدالەنانىڭ» شاشى جالبىراعان، تىرداي جالاڭاش، قيسايىپ تۇرعان سۇلباسىن كورگەندە...  اۋزىمىزعا ءسوز تۇسپەدى. XVI عاسىردىڭ سۋرەتشىسى گرەگور ەگارت جاساعان بۇل ءمۇسىندى ء«بىزدىڭ سابازدارعا ءبىر كورسەتسە عوي، شىركىن» دەپ ويلادىم... وڭعا قاراساڭ دا جالاڭاش ءمۇسىن، سولعا قاراساڭ دا جالاڭاش ءمۇسىن، تىكە جۇرسەڭ دە جالاڭاش دەنەلەر سالىنعان كارتينا، ارتىڭا قاراساڭ دا ءدال قايتادان سوندايلار... ەندەشە ادامزات دامۋىنىڭ بەرتىنگى كەزەڭىنە دەيىن وسىلايشا، كيىم دەگەننىڭ نە ەكەنىن بىلمەي، ازعىنداۋدىڭ ءتۇرلى ۇلگىلەرىن كورسەتكەن ەۋروپاعا نەگە وكپەلەپ، نەنى دامەتىپ، نە ءۇمىت، نە قايىر كۇتىپ ءجۇر ەكەنبىز دەپ، كۇلكى قاتتى قىسپاسى بار ما؟..

ءۇمىتىمىز «ازداپ» اقتالماعان سوڭ، لەوناردو دا ءۆينچيدىڭ اتاقتى «مونا ليزاسى» - ايگىلى «دجوكونداسىن» كورەيىكشى  ەندى،  دەپ شەشتىك. ەڭ بولماسا، سۋرەتشىلەر اراسىندا اڭىزعا اينالعان بۇل تۋىندىنى كورىپ، شابىتتانىپ كەتىپ، كوزىمىزگە جاس الارمىز دەگەن وي بولدى. دەنون قاناتىنداعى 2-قاباتتىڭ D بولىمىندە ورنالاسقان «دجوكوندانى» كورۋگە  ءبىر مەزەتتە بىزدەن باسقا 2000-عا جۋىق ادام تالپىندى. قوزعالىس تەك ءبىر باعىتتا. ۇلكەن زالدىڭ سوڭىنا قاراي ورنالاسقان، كولەمى شاعىن عانا كارتينانى قاۋمالاي ونداعان كۇزەت قىزمەتكەرلەرى «سۋرەتكە تۇسىرۋگە بولمايدى!» دەگەن ەسكەرتۋ تاقتايشاسىن تاپتاپ ءوتىپ، ەنتەلەي ۇمتىلعان كەلۋشىلەردى  يگەرە الماي اۋرە. سەڭدەي تولقىعان سول لەكپەن ءجۇرىپ وتىرىپ،  كارتينانى كوز قيىعىمەن كورىپ، ودان ارعى جاعىنداعى ەسىكپەن شىعىپ كەتۋىڭىز كەرەك. اۋا تار. قاپىرىق. قاراقۇرىم حالىق.

فرانتسۋزدارعا ريزا بولدىم. 15-16 ع.ع. ءومىر سۇرگەن يتاليا سۋرەتشىسىنىڭ سۋرەتىنىڭ تۇپنۇسقاسىن ءوزىنىڭ مۇراجايىنا ءىلىپ قويىپ، سودان برەند جاساپ، جىلىنا ميلليونداعان ادام ء«تاۋ ەتىپ كەلەرلىكتەي» مادەنيەت پەن ونەر عيباداتحاناسىنا اينالدىرىپ، سەكۋندىنا مىڭداعان ادامنان اقشا ءتۇسىرىپ وتىرۋ... كەرەمەت ونەر تۋىندىلارى مەن مادەني قۇندىلىقتارعا يە باسقا دا ەلدەر بار، بىراق ولاردىڭ ەشبىرى مۇراجاي ءىسىن ءدال وسىلاي پايدا كوزىنە اينالدىرا الماعانى انىق.  قىسقاسى، لۋۆر مۇراجايى فرانتسياداعى ونداعان مادەنيەت پەن ونەر وشاقتارىنىڭ ىشىندەگى تۇعىرى بيىك ورداسى بولىپ سانالعان جانە الداعى ۋاقىتتا دا سول دارەجەسىن ساقتاپ قالا بەرەتىنىنە كوزىم جەتتى.

دەرەك پەن دايەك

ءدال قازىر فرانتسياداعى مۇراجاي سانى 1290 شاماسىندا. بۇل كورسەتكىش اۋىتقىپ تۇرادى، سەبەبى، ءار كۇن سايىن كەيبىر مۇراجايلار جابىلىپ، جاڭا  مۇراجايلار اشىلىپ جاتادى. ول مۇراجايلاردىڭ  باسىم بولىگى فرانتسيانىڭ مادەنيەت جانە بۇقارالىق بايلانىس مينيسترلىگىنە قارايدى. بۇل ەلدەگى مۇراجاي ءىسى XVIII-XIX  عاسىرلاردا قارقىندى دامىپ، ونىڭ قۇقىعى زاڭمەن قورعالادى. فرانتسيا مۇراجايلارىنىڭ جوعارى كەڭەسى ۇلتتىق مۋزەيلەرگە قاتىستى ءتۇرلى ماسەلەلەردى شەشىپ، قۇقىقتىق جاعىن قامتاماسىز ەتەدى. «ۇلتتىق مۇراجاي» دەگەن اتاۋدى زاڭسىز پايدالانعان مەكەمەگە 15 مىڭ ەۋرو كولەمىندە ايىپپۇل سالىنادى.

 پاريج – ساياحاتشى كوزىمەن

ەگەر ءسىز الدا-جالدا پاريجگە بارىپ قايتام دەپ شەشسەڭىز، ول جاقتا بولىپ كەلگەن تانىسىڭىز مىندەتتى تۇردە سەنا وزەنى بويىمەن باتوباستا سەرۋەندەۋدى ۇسىنارى حاق. باتوباس – سۋداعى مارشرۋتتى كەمە. ىڭعايلى جۇيە. قولجەتىمدى باعا. بيلەت ساتۋشىسىنىڭ الدىنا كەلىپ تۇرعان مىڭىنشى تۋريست بولساق تا، اسىقپاي، كۇلىمسىرەپ ءبارىن ءتۇسىندىرىپ بەردى. كوپتەگەن ەلدىڭ استاناسىندا وسىنداي ۇلكەندى-كىشىلى وزەندەر اعىپ جاتۋى زاڭدىلىق دەسەك، ول وزەندەردە قايىقپەن سەرۋەندەپ شىعۋ – قاسيەتتى پارىز دەسە بولعانداي.  تۋريستەر ءۇشىن جاسالعان تاعى ءبىر جاعداي – بىرنەشە ايالدامادان تۇراتىن بۇل سەرۋەننىڭ مارشرۋتى باس-اياعى ەكى جارىم ساعات ۋاقىتىڭىزدى الادى دەگەنمەن، ءوزىڭىز قالاعان كەز كەلگەن ايالدامادان ءتۇسىپ قالىپ، سول جەردەگى ساياحاتىڭىزدى جاساپ، قايتىپ كەلىپ، كەلەسى باتوباسقا الدىڭعى بيلەتىڭىزبەن وتىرا الاسىز. ءبىر بيلەت ءبىر كۇنگە جارايدى. كەرەمەت ەمەس پە؟ سەنا وزەنىن ولاي-دا بۇلاي دا شارلاپ، 200 جىلدىق، 100 جىلدىق تاريحى بار كوپىرلەردىڭ استىمەن، تاريحي عيماراتتار بويىمەن سالقىن سامالدا سەرۋەن قۇراسىز.

سونداي ءبىر ايالدامانىڭ بىرىنەن ءتۇسىپ قالىپ، نوتر-دام سارايىن كورۋگە بەت بۇردىق. ءىىى عاسىردا نەگىزى قالانىپ، ءحىV عاسىردا سالىنىپ بىتكەن، ال 1831 جىلى ۆيكتور گيۋگونىڭ وسى اتتاس تۋىندىسىنا ارقاۋ بولعان بۇل حرامنىڭ بىزگە كونەنىڭ كوزىندەي بولعان سىرت كەلبەتى قىزىقتىردى. بۇل جەردە دە كەزەكتە تۇرعان كوپشىلىك. تەك لۋۆرمەن سالىستىرعاندا اناعۇرلىم از، ارينە. ءبىر قىزىعى، شىرشا جوق. استانادا بولسا عوي، ۇلكەنىرەك كەلگەن كەز كەلگەن عيماراتتىڭ الدىندا ءزاۋلىم-ءزاۋلىم شىرشالار تۇرۋشى ەدى. ءجاي تۇرماي، ەڭ كۇشتى اشەكەيمەن ارلەنىپ، جارق-جۇرق ەتىپ، نازاردى اۋدارىپ تۇرۋشى ەدى. ال حريستياندىقتىڭ قاينارى شىققان، ەۋروپانىڭ جۇرەگى بولعان پاريجدە جەلتوقساننىڭ سوڭعى كۇندەرىندە شىرشا كەزدەستىرۋ مۇڭ بولىپ تۇرعانى... ءتىزىلىپ تۇرعانداردىڭ ىشىنەن ءبىر كەزدە قازەكەمدەردى كوزىمىز شالدى. ءبىرىنىڭ ەسىمى «اينۇر» ەكەنىن ەستىپ قالدىق... شەت ەلدە جۇرگەندە ءوز قانداسىڭدى كورگەندە كوكىرەكتى تولقىعان سەزىم بيلەپ كەتەتىنى نەسى ەكەن، وسى؟.. اينۇر... قۇلاققا جىلى ەستىلدى...

كەلەسى كەزەكتە – ۇلتتىق وپەرا. ارينە، بارامىز! قازاقتىڭ ماقتانىشى مايرا مۇحامەدقىزى ەۋروپا ساحنالارىنداعى العاشقى جۇمىسىن ءدال وسى ءپاريجدىڭ ۇلتتىق وپەراسىندا روبەرتو الانيانىڭ «بوگەما» قويىلىمىنداعى ميۋزەتتا رولىمەن باستادى ەمەس پە؟ كورمەي كەتۋگە بولماس. وپەرا عيماراتىنىڭ توبەسىندە ورنالاسقان قاناتتى مۇسىندەرگە التىن جالاتىلعاندىقتان، ەرەكشە جارقىرايدى ەكەن. اينالاسىندا تىزبەكتەلە بوي تۇزەگەن جاسىل ءتۇستى سىلقىم ارۋلاردىڭ مۇسىندەرى – لۋۆردىڭ سىرتى مەن ىشىندەگى جالاڭاش مۇسىندەردەن كەم تۇسپەيتىنىن دالەلدەپ تۇر. ال التىنعا باتىرىپ العانداي، بىراق ءوزى ءتىرى، ءوزى قوزعالاتىن «ەسكەرتكىشپەن» ەستەلىككە ءتۇسۋ وتە قىزىقتى بولدى، تەك قانا ول شلياپاسىن باسىڭا قويىپ جاتىپ، بەتىڭە ۇڭىلە قاراعاندا، جۇرەگىڭ ء«دىر» ەتە قالادى ەكەن. ءتيىستى ەۋرومىزدى ءپاريجدىڭ قازىناسىنا قۇيىپ، بيلەتىمىز بەن جولنۇسقار كارتامىزدى الدىق تا، وپەرا سارايىن ارالاۋدى باستاپ كەتتىك.

ۇلتتىق وپەرا. گراند وپەرا. وپەرا گارنە. وسى اتاۋدىڭ بارلىعىن يەمدەنگەن، 15 جىل بويى سالىنىپ، 1875 جىلدان باستاپ جۇمىس جاسايتىن بۇل عيماراتتى كەشكىلىك قويىلىمداردان تىس ۋاقىتتا مىڭداعان تۋريست ارالاپ كورۋگە مۇمكىندىگى بار. ەسكىلىكتىڭ ءيىسى. ءتۇرلى-ءتۇستى ءمارماردان جاسالعان تەپكىشەكتەر، قولادان قۇيىلعان مۇسىندەر، ءتۇرلى مۋزىكالىق اللەگوريالار، ءجۇز جىل بۇرىنعى ساحنا كوستيۋمدەرى مەن وپەرا نوتالارى تۇسىرىلگەن ۇلكەن كىتاپحانا – وسىلاردىڭ بارلىعى ءسىزدى قولىڭىزدان جەتەلەپ وتىرىپ، 140 جىل بۇرىنعى ومىرگە سۇڭگىتىپ جىبەرگەندەي اسەردە بولادى ەكەنسىز. كەزىندە كورول سارايىنىڭ ىعاي-سىعايلارى سايران قۇرعان، كونەنىڭ كوزىندەي بولعان ورىندىققا وتىرىپ، «ساقالى» شىققان اۋراعا قانشالىقتى بوي ۇيرەتكىمىز كەلسە دە، جان دۇنيەمىزگە ءوزىمىزدىڭ كۇلاش، روزا، بيبىگۇل اپالارىمىز ءان شىرقاعان، تەرەزەسىنەن الاتاۋ باۋرايى كورىنەتىن اباي اتىنداعى ۇلتتىق وپەرا تەاترىمىز بەن تاۋەلسىز ەلدىڭ جاڭا ونەرلى بۋىنى ونەر كورسەتىپ جۇرگەن، ءوزى  اق، ءىشى دە جارىعىراق، جاڭاراق، بيىگىرەك، ال تەرەزەسىنەن بايتەرەگىمىز بەن حانشاتىرىمىز كورىنەتىن  استانا-وپەرامىز ىستىعىراق بولىپ تۇردى...

ەندىگى باعىتىمىز – اتاقتى ليۋكسەمبۋرگ باعى. بۇل باققا ۆەلوسيپەدپەن، يتپەن كىرۋگە بولمايدى. بىراق سوعان قاراماستان قوس-قوستان كۇشىك جەتەكتەگەن بىرنەشە تۇرعىندى كوزىمىز شالدى. تاريحي ەسكەرتكىشتەر مەن  جۇزجىلدىق فونتاندار ورنالاسقان  بۇل ساياباقتا ەرەكشە ءبىر تىنىشتىق سەزىمى بيلەيدى ەكەن. اۋا-رايى سالقىن بولسا دا، ورتالىق شەڭبەرلى فونتاننىڭ اينالاسىندا كۇنشۋاقتاپ وتىرعان كارى-قۇرتاڭنىڭ قاراسى كوپ. مۇز ارالاسقان سۋدىڭ بەتىندە قالىقتاپ جۇرگەن قۇستارعا جەم بەرگىسى كەلگەن جاستار سۋرەتكە دە ءتۇسىپ ۇلگەرىپ جاتىر. جاڭا جىلدىڭ كەلۋىنە بىرنەشە عانا ساعات قالعانعا مۇلدەم ۇقسامايدى. قازاقتا «ەكى قويىڭ ءبىر سوم» دەگەن تەڭەۋ ءدال بۇگىن، ءدال وسى فرانتسۋزدارعا ارنالعانداي ما، قالاي ءوزى؟.. ۇيىنە جۇگىرىپ، دۇكەندى «توڭكەرىپ»، قاربالاسىپ داستارحان جاساپ، وتشاشۋلار الۋعا ۇمتىلمايتىنى جۇزدەرىنەن كورىنىپ تۇر. ونى ايتاسىز، تۇنگى 11-گە دەيىن كوشەدەگى ساۋداگەرلەرى ۇيىنە قايتۋعا اسىقپاعانى تاڭعالدىردى. "بىزدەگى قاربالاس پەن بىزدەگى ەنتىگۋدى كورسە، بۇلار شوشىپ كەتەتىن شىعار" دەگەن وي كەلدى ماعان.

ليۋكسەمبۋرگ باعىنان ونشا الىس ەمەس جەردە ءبىر كەرەمەت مەيرامحانا بار. سونى ارنايى ىزدەپ تاپتىق. نەگىزى 1884 جىلى قالانعان بۇل مەيرامحانادا كەزىندە البەر كاميۋ مەن ەرنەست حەمينگۋەي  تۇستەنىپ، شالقىپ وتىرىپ كوفە ىشكەندى ۇناتادى ەكەن. «لە دە ماگوت» دەپ اتالاتىن بۇل تاريحي ءدامحانانىڭ  70-كە تاياعان داياشى اتاسى ء بىزدى قۇشاق جايا قارسى الىپ، زىر جۇگىرىپ ءجۇرىپ قىزمەت جاسادى. ءتىل ۇيىرەر كرۋاسسانى  (فر. «croissant» – جارتى اي) مەن ناعىز كۇرتىلدەگەن فرانتسۋزدىق باگەتتەن اۋىز ءتيىپ وتىرىپ، جوعارىدا اتى اتالعان «كوكەلەرىمىزدىڭ» بۇل جەردى نە ءۇشىن ۇناتقانىن تۇسىنگەندەي بولدىم. الايدا، وسى جاققا كەلەر الدىندا عالامتور ارقىلى وقىعان جازبادا: «الايدا... فرانتسۋزداردىڭ ۇلتتىق ناندارىنا دامدەۋىشتەردىڭ كوپ قوسىلاتىندىعى سونشالىقتى، ودان شىعاتىن ءيىس پارفيۋرمەريادان دا اسىپ تۇسەدى» دەگەن دەرەك بار ەدى. مۇرنىمىزعا ءاتىر ءيىسى ەمەس، ىستىق ناننىڭ عانا ءيىسى كەلدى.

كۇنتىزبە بويىنشا 2014 جىلدىڭ تۇگەسىلىپ، جاڭا 2015 جىلدىڭ باستالۋىنا بىرەر ساعات ۋاقىت قالدى. قوناقۇيىمىزگە جەتىپ الايىق دەپ كەرى قايتتىق. ادەتتەگىدەي، جەر استى الەمىنە ءتۇسىپ، 1900 جىلدان بەرى ۇزدىكسىز جۇمىس جاساپ تۇرعان، بۇگىندە 16 جەلىدەن تۇراتىن مەتروپوليتەن ارقىلى دىتتەگەن جەرىمىزگە ساناۋلى مينۋتتاردا جەتىپ باردىق. ءبىزدىڭ ەلدەگىدەي 10 مينۋتتان 30 مينۋتقا دەيىن اۆتوبۋس كۇتۋ دەگەن اتىمەن جوق، بارلىق قوعامدىق كولىك تابلودا كورسەتىپ تۇرعان 2-7 مينۋت سايىن  كەلەتىنىنە تاعى دا ءبىر كوز جەتكىزدىك.

جولاي دۇكەنگە سوعىپ، كىشكەنتايىمىزعا قاجەتتى زاتتاردى الماقشى بولىق. سول جەردە ءبىر فرانتسۋز قارياسى قولىمداعى سابيگە بايلانىستى ءوز تىلىندە بىرنارسەنى تەز-تەز ايتا باستادى.  ءوزى كۇلىمسىرەپ، جاۋابىمدى كۇتىپ تۇر. مەن اڭتارىلىپ، نە جاۋاپ بەرەرىمدى بىلمەي، اعىلشىن تىلىندە ول كىسىنى تۇسىنبەگەنىمدى ايتىپ، كەشىرىم سۇرادىم. سونداعى الگى قاريانىڭ ءتۇرىن كورسەڭىز!.. «نەگە؟.. فرانتسۋزشا قالايشا بىلمەيسىڭ؟!» دەپ جازعىرا دا، كىنالاي قاراپ، قاتقىل جۇزبەن كەتە باردى. (نەگە ەكەنىن كىم ءبىلسىن، ءدال سول رەنىش سوزدەرىن ءتۇسىندىم...) جىلىنا ءوز حالقىنىڭ سانىنان دا كوپ تۋريست كەلەتىن ەلدىڭ تۇرعىنىنىڭ ءوز تىلىنە قاتىستى ۇستانىمى، مىنە، وسىنداي ەكەن. تۋعان ءتىلى تۋرالى سونشالىقتى جوعارى پىكىرىنە قىزىعا دا تامسانا قاراپ، مەن قالدىم...

سۋپەرماركەتتىڭ شىعا بەرىسىنەن باقىلاپ تۇرىپ، ءبىراز نارسەگە كوز جەتكىزۋگە بولادى ەكەن. ساتىپ الۋشىلار دوڭگەلەكتى سومكەلەرىمەن كەلىپ، ونى باقىلاۋشىنىڭ قاسىنا قالدىرىپ، ىشكە ەنىپ كەتەدى دە، قاجەت زاتتارىن الىپ، وزىنە ءوزى قىزمەت جاساتاتىن اۆتوماتتى قۇرىلعىنىڭ قاسىنا كەلىپ، شتريح-كودىن وتكىزە باستايدى. ەڭ سوڭىندا تەرمينالعا پلاستيكالىق كارتاسىن سالىپ، ەسەپ ايىرىسادى. سونداي اۆتوماتتى تولەم جاسايتىن 8-9 قۇرىلعى تۇر. ال تولەم جاساۋدىڭ بالاما ءتۇرى  عانا بولىپ قالعان ء«تىرى» كاسسير بىرەۋ عانا. قالعانىنىڭ ءبارى – اۆتومات. زاتىن تولەپ شىققان ساتىپ الۋشىلار ءبىر رەتتىك پلاستيكالىق پاكەتىڭ قايدا دەپ سۇرامايدى ەكەن، العان زاتىن الگىندە قويىپ كەتكەن دوڭگەلەكتى سومكەسىنىڭ ىشىنە سۇڭگىتىپ-سۇڭگىتىپ جىبەرىپ، كەتىپ بارا جاتتى.

بولمەمىزگە كەلدىك. تەلەديداردى قوسساق، ۇيدەگى بالالارىمىز «بالاپان» ارناسى ارقىلى كۇندە كورەتىن "دجۋنگلي كiتابى", "پورورو" مۋلتفيلمدەرi بولىپ جاتىر ەكەن. بiزدiڭ «بالاپاندار»  ەۋروپانىڭ دامىعان ەلدەرi كورiپ جاتقان مۋلتيكتەردi زامان كوشiنەن قالماي كورەدى ەكەن عوي! ال اۋا رايىن ايتاتىن تەلەجۇرگىزۋشىلەرى ولپى-سولپى كيىمدەرىمەن، ساندەلمەگەن بەت-الپەتىمەن بiزدiڭ «ارۋلارمەن» سالىستىرعاندا، تiپتi "جايداق" كورiندi...

دەرەك پەن دايەك

ەيفەل مۇناراسى (فر. Tour Eiffel) - ءپاريجدىڭ ەڭ تانىمال ساۋلەتتىك تۋىندىسى. ءوزىنىڭ ايگىلى قۇراستىرۋشىسى گۋستاۆ ەيفەلدىڭ اتىمەن اتالعان. ءپاريجدىڭ بۇل نىشانى ۋاقىتشا عيمارات رەتىندە، 1889 جىلعى الەمدىك كورمەنىڭ كىرەبەرىس داربازاسى قىزمەتىن اتقارۋ ءۇشىن جوبالانىپ، سالىنعان بولاتىن. مانحەتتەندەگى كرايسلەر سالىنعانعا دەيىن 40 جىل بويى الەمدەگى ەڭ بيىك مۇناراسى بولىپ سانالدى. الەمنىڭ  زامانۋي 7 كەرەمەتىنىڭ ىشىندە ەيفەل مۇناراسى ەكىنشى ورىندا تۇر. وسى ۋاقىتقا دەيىن مۇنارانىڭ ءۇشىنشى قاباتىنا 200 ملن ادام كوتەرىلگەن. ول بۇگىندە فرانتسيانىڭ سيمۆولىنا عانا اينالىپ قويماي، جىلىنا 53 ميلليون ەۆرو اكەلەتىن ۇلكەن تابىس كوزىنە اينالدى. 2007 جىلى ەيفەل مۇناراسىنىڭ 120 جىلدىق مەرەيتويى اتالىپ ءوتتى.

(جالعاسى بار)

الما سايلاۋقىزى، جۋرناليست

Abai.kz