ناۋرىز مەيرامىنىڭ جالپىحالىقتىق ساۋىقتىق سيپات الۋىن، مازمۇندىق رامىزدەرىنىڭ (سيمۆوليكاسىنىڭ) اجار-كوركىن ارتتىرۋ ماسەلەسى - بۇگىنگى قازاقستاندىق قوعامدا وتكىر تۇرعان ءۋازيپا. شىعىس كۇنتىزبەسىندە جاڭا جىل رەتىندە قابىلداناتىن ناۋرىزدى تويلاۋدا قانداي ساۋىقتىق سيپات الۋى مۇمكىندىگى تۋرالى ءوز ويىمىزدى بىزدەر بۇرىندا ورتاعا سالعان بولاتىنبىز. بۇل جولى ونىڭ رامىزدىك سيپاتىنا جانە ونىڭ باستاۋ ارناسىنا نازار سالۋدى ءجون ساناپ وتىرمىز.

ءاز-ناۋرىز كەڭ-بايتاق قازاق جەرىنە كوكتەمنىڭ العاشقى ايى تۋعاندا اياق باسادى. بۇل كەزەڭ قازاقتىڭ كوك جۇزىندەگى ايدىڭ قوزعالىسى ارقىلى جۇرگىزىلەتىن ەسكىشە ەسەبى بويىنشا ناۋرىز 14-ىنەن باستالسا (اي ەسەبىندە 13-ىنەن 14-ىنە قاراعان ءتۇنى جاڭا اي تۋادى), استرونوميالىق ەسەپ شارتىمەن كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭ كەلەتىن توعىسىن بەلگىلەگەن يران-پارسى كۇنتىزبەسىندە - 22 ناۋرىز.

ناۋرىزدىڭ باستى راسىمدەرى مەن رامىزدەرى، عۇرىپتىق سيپاتى التى اي قىس مەزگىلى ءبىتىپ، جازعىتۇرىم ۋاقىتتىڭ كەلىپ، تابيعاتتىڭ جاڭارۋىن قۋانىش ەتۋمەن بايلانىستى تۋىندايدى. ناۋرىزدىڭ 13-ىندە قازاقتار «توقسان» دەپ اتاپ كەتكەن، شارۋانى، تۇرمىس-تىرشىلىكتى «قىسىپ تاستاعان» توقسان كۇندىك قىس ءبىتىپ، اياق-قول كەڭەيەتىن جاز مەزگىلى جەر بەتىنە اياق باسادى. التى اي قىستا ۇيقىعا، ياعني ءولى كەزەڭدە بولعان تابيعات قايتا ءتىرىلىپ، جاڭا تىرشىلىگىن باستايدى. «...ناۋرىزدى ءبىزدىڭ قازاقتىڭ مەيرام ەتۋى ايىرىقشا سىيىمدى، ارتىقشا دالەلدى،- دەپ جازادى م.دۋلاتوۆ،- نەگە دەسەڭىز، مارتتىڭ ەسكىشە 9–دا، جاڭاشا 22-ىندە كۇن مەن ءتۇن تەڭەلەدى، قىس ءوتىپ، جاز جەتىپ، شارۋا كەنەلەدى. قىس بويى اق كەبىنىن جامىلىپ، ءولىم توسەگىندە جاتقان تابيعاتتىڭ, جاندى-جانسىزدىڭ ءتىرىلۋى كىمنىڭ دە بولسا كوڭىلىنە شاتتىق بەرەتىنى انىق بولسا، تىرشىلىك جاعىنان قىستىڭ وتۋىنە، جازدىڭ جەتۋىنە قازاقتان ارتىق تىلەكتەس، قازاقتان ارتىق قۋاناتىن ەل جوق دەۋگە سايادى».

بۇل تۇستا ناۋرىز ايىنداعى جىل باسىن قاي كۇننەن باستاۋ الاتىنىن بەلگىلەۋ حح عاسىردىڭ باس كەزىندەگى اعارتۋشىلىق كەزەڭدە دە ايقىن بولماعاندىعىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك. اتالمىش ماسەلەگە كەزىندە ا.بايتۇرسىنۇلى دا ارالاسىپ، وعان مىناداي ءۇن قوسقان ەدى:«ناۋرىز – قازاقشا جىل باسى. بۇرىنعى كەزدە ءھار ەلدە ناۋرىز تۋعاندا مەيرام قىلىپ باس اسىپ، قازان-قازان كوجە ىستەپ، اۋىلدان اۋىلعا، ۇيدەن-ۇيگە ءجۇرىپ كارى-جاس، قاتىن-قالاش- ءبارى دە ءماز بولىپ، كورىسىپ, ارالاسىپ قالۋشى ەدى. بۇل كەزدە ول عۇرىپ قازاق اراسىندا قالىپ بارا جاتقان سەكىلدى. قۇتى ناۋرىزدىڭ قاي ايدا، قاي كۇنى بولۋى حاقىندا دا ءھار ءتۇرلى سويلەنەدى. بىرەۋلەر ناۋرىز مارتتىڭ بىرىندە، ەكىنشىلەرى توعىزىندا كەلەدى دەسەدى... جاڭا جىلىمىز – ناۋرىز مارتتىڭ باسىندا بولسىن، ورتاسىندا بولسىن، ايتەۋىر مارتتا كەلەتىن بولسا، شىن ماعىناسىمەن جاڭا جىل دەپ ايتۋعا لايىق».

الاشتىڭ ارداقتى تۇلعالارى جازىپ قالدىرعان اتالمىش پىكىرلەردەگى ء«ولىم توسەگىندە جاتقان تابيعات»، «كارى-جاس، قاتىن-قالاش- ءبارى دە ءماز بولىپ، كورىسىپ، ارالاسىپ قالۋشى ەدى» دەگەن جولدار حالقىمىزدىڭ كونە ميفتىك تۇسىنىگىنەن حابار بەرەدى. كوشپەلى تىرشىلىگى تابيعاتپەن ەتەنە بايلانىستى بولعان كوشپەلىلەر تابيعات اناداعى جاڭارۋدى ەرەكشە قۋانىشپەن قارسى الىپ، ءوز دۇنيەتانىمىن بەلگىلەيتىن سيمۆوليكالار تۋدىرعان. سونداي سيمۆوليكانىڭ ءبىرى – تابيعاتتىڭ ءولىپ قايتا ءتىرىلۋىن بەلگىلەيتىن ءراسىم.

ناۋرىزداعى مۇنداي كونە تانىمنىڭ بەلگىلەرى قازاقستاننىڭ باتىس ايماعىندا تەرەڭىرەك، ايقىنىراق ساقتالعان. بۇل ولكەدە جاڭا جىلدى 14 ناۋرىزدا قارسى الادى جانە ونىڭ جالپى جۇرتشىلىق اراسىندا ورنىققان باستى ءراسىمى، ەجەلگى عۇرپى – كورىسۋ (ياعني قاۋىشۋ نەمەسە امانداسۋ). مۇنى «قايتا ءتىرىلۋ» دەپ تە اتاساق تا بولادى. بۇل – وتكەندى، ەسكىنى ارتقا تاستاپ، جاڭامەن جاناسۋدىڭ، اماندىقپەن قاۋىشۋدىڭ، قايتا تابىسۋدىڭ ءارى ءتۇزۋ كوڭىلدىڭ، ادال تىلەكتىڭ ءرامىزى.

«وتكەنگە –سالاۋات، بولاشاققا - امانات» - ناۋرىزدىڭ باستى فيلوسوفياسى. اتا-باباسىنىڭ رۋحىنا دۇعا باعىشتاۋ، كورشى-كولەمىن، اعايىن-تۋعانىن امان كورىپ، ولارعا سىي-سىياپات جاساۋ، تارتۋ-تارالعى بەرىپ قۇرمەت ەتۋ، اللا تاعالا بەرگەن جاستىڭ ءبىر جىلعا ۇزارۋىنا شۇكىرشىلىك ەتۋ – كورىسۋدىڭ باستى امالدارى.

قۇرمەت پەن سىيلاستىقتى اق جالاۋ ەتكەن قاۋىشۋ كۇنى بۇرىنعى وكپە-رەنىش كەشىرىلىپ، ارازدىق ۇمىتىلادى. ءومىردىڭ ءتۇرلى جاعدايىنان تۋىنداپ، ادامدار اراسىندا پايدا بولاتىن وكپە-رەنىش، ارازدىق، وشتەسۋ سىندى كوڭىل-كۇي سارىندارىن وتكەن ۋاقىتتىڭ، ەسكى جىلدىڭ ەنشىسىنە قالدىرۋعا ۇمتىلعان ادامنىڭ نيەتى ىزگىلىككە بالانسا، ال ونى كەشكەن، ءسويتىپ تاتۋلىق ءجىبىن قايتا جالعانۋىنا مۇرىندىق بولعان جاننىڭ ارەكەتى ادامگەرشىلىكتىڭ بيىك دەڭگەيى دەپ سانالعان. ءتىپتى، كورىسۋ كەزەڭى تۋعاندا جاۋلاسىپ جۇرگەن ەل نەمەسە رۋ-تايپالار ارازدىقتى توقتاتىپ، جاۋلاستىقتى جويۋعا ىمىرالاسىپ، بەيبىتشىلىكتى قالپىنا كەلتىرۋگە ۇمتىلعان.

مۇنداي ىزگى نيەتتەر جەر بەتىندەگى ءىرى ءدىني سەنىمدەردىڭ دە فيلوسوفياسىنا ورنىققان. سوندىقتان اتا-بابالارىمىز ەرتەدەن ءداستۇر ەتكەن «كورىسۋدىڭ» باستى ۇستانىمدارى مەن امالدارىن جاڭا زاماننىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىنە، ادامدار اراسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ ۇيلەسىمدىلىگىن قامتاماسىز ەتۋگە، ءتىپتى، قوعامنىڭ ءتۇرلى توپتارى ەل-جۇرتتىڭ وزىنە نازار اۋدارۋىنا سەپ بولاتىن ساياسي تەحنولوگيالارىنا دا پايدالانۋعا بولادى. وسى ارەكەتتەر ارقىلى كونە عۇرىپتى زاماناۋي سيپاتتا جانداندىرىپ، ونى جاڭا مازمۇنمەن، تىڭ ورنەكپەن بايىتۋ بۇگىنگى كۇننىڭ مىندەتى دەپ سانايمىز.

الەمنىڭ وزىق ەلدەرىندەگى يننوۆاتسيالىق-تەحنولوگيالىق جاڭالىقتار باسەكەلەستىكتى تەرەڭدەتىپ، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ماسەلەلەردىڭ جاھاندىق سيپات الۋىنا كەڭ جول اشتى. ۇلت پەن ۇلىس پەردەسىن «ىسىرىپ تاستاعان» قىم-قۋىت، كۇيكى تىرشىلىك تاسقىنى، قوعامدىق قاتىناستاردىڭ كۇردەلەنۋى ادام بالاسىنىڭ جان دۇنيەسىنە، جۇيكە جۇيەسىنە قاتتى اسەر ەتىپ جاتقانى ءسوزسىز. بۇل ورايدا سول قاۋىپتەرگە تويتارىس قويا الاتىن پسيحولوگيالىق تەگەۋرىندەردى قالىپتاستىرۋدا كورىسۋ عۇرپىنىڭ كومەككە كەلە الاتىنى انىق.

تۇيىندەي كەلگەندە، تابيعاتتاي جاڭارۋدى ىشكى جان-دۇنيەسىنەن باستايتىن ادامزات بالاسىنىڭ رۋحاني تۇلەۋىندە كورىسۋ ىرىمىنىڭ ءمان-ماڭىزى زور. ونى حالقىمىزدىڭ كونە داۋىرلەر قويناۋىنان جەتكەن عۇرىپى رەتىندە ناۋرىز مەيرامى ۇستىندە اتاپ وتۋگە، ايتۋلى مەرەكەنىڭ باستى راسىمدىك سيپاتىنا قوسۋعا ابدەن بولادى. بۇل تۇستا ساناعا مىناداي ۇعىمداردى ورناتقان ءجون سەكىلدى: قايتا تۇلەگەن، جاڭعىرعان رۋح جاڭانى، جاقسىلىقتى، تابىستى، دوستىقتى، ماحاباتتى، قۋانىشتى كوڭىلدىڭ شەڭبەرىنە قابىلداي الادى. وسى ءبىر ادامي قۇندىلىققا نەگىزدەلگەن ىزگى ارەكەتتەر ارقىلى ول تىلسىم جاراتىلىستان وزىنە باعىتتالعان سىيعا دا، سىباعاعا دا، ساۋاپقا دا، ىرىزدىققا دا كەڭ جول اشا الادى دەپ باعامداۋعا بولادى.

الماس ابسادىق،

فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى.

قوستاناي

Abai.kz