جازۋشى، الاشتانۋشى عالىم تۇرسىن جۇرتبايدىڭ «بەسىگىڭدى تۇزە!..» كىتابىنىڭ جالعاسى. وتكەن بولىمدەرىن مىنا سىلتەمەلەردەن وقي الاسىزدار:

http://abai.kz/post/view?id=7271

http://abai.kz/post/view?id=7292

http://abai.kz/post/view?id=7363

http://abai.kz/post/view?id=7851

http://abai.kz/post/view?id=7819

http://abai.kz/post/view?id=7851

http://abai.kz/post/view?id=7963

http://abai.kz/post/view?id=8004

http://abai.kz/post/view?id=8164

http://abai.kz/post/view?id=8190

http://abai.kz/post/view?id=8438

http://abai.kz/post/view?id=8635

http://abai.kz/post/view?id=8747

http://abai.kz/post/view?id=8925

http://abai.kz/post/view?id=8955

http://abai.kz/post/view?id=9050

http://abai.kz/post/view?id=9536

http://abai.kz/post/view?id=9857

http://abai.kz/post/view?id=10194

http://abai.kz/post/view?id=10277

http://abai.kz/post/view?id=10532

http://abai.kz/post/view?id=10740

http://abai.kz/post/view?id=10973

http://abai.kz/post/view?id=11107

http://abai.kz/post/view?id=11260

http://abai.kz/post/view?id=11485

http://abai.kz/post/view?id=11583

http://abai.kz/post/view?id=12512

http://abai.kz/post/view?id=12602

http://abai.kz/post/view?id=12674

http://abai.kz/post/view?id=12762

http://abai.kz/post/view?id=12863

http://abai.kz/post/48131

http://abai.kz/post/50447

http://abai.kz/post/50997

بۇل – قازاق اۆتونوميالى رەسپۋبليكاسىنداعى ءباسپاسوز ورىندارىنا، ەندi-ەندi عانا ءسوز ونەرiنiڭ تiزگiنiنەن ۇستاعان «كەدەيشiل اقىندارعا» تiكەلەي قىر كورسەتۋ بوپ كورiندi. بايبالام ساياسي جالاعا ۇلاسىپ، «تاشكەنتتە بۇرىنعى «الاش» جازۋشىلارى جينالىپ، كەڭەسكە قارسى توپ قۇردى» – دەسiپ ايعايلاستى. وزگە-وزگە ەمەس «شولپاننىڭ» باعىتىن ءتۇسiنiپ، ءوزi دە ارالاسۋعا بەيiل بiلدiرگەن ساكەن سەيفۋللين دە «قىرىن قارادى». بiز، بۇل اشىق حاتتىڭ مۇحتار ومiرiنە بايلانىستى الداعى ۋاقىتتا سان مارتە تiلگە تيەك بولاتىنىن ەسكەرiپ، تولىق ماعلۇمات الۋ ءۇشiن قىسقارتپاي، تۇگەلدەي بەرەمiز. سونداي-اق مۇحتاردىڭ «كەسiرلi» پiكiرلەرiن بiلۋ دە كەرەك قوي:

«قازاق قالام قايراتكەرلەرIنە»

(اشىق حات)

ادەبيەتتiڭ بiر سۇيەنەتiن دiڭگەگi گازەت-جۋرنال ەكەندiگiن بۇل كۇندە جۇرتتىڭ ءبارi دە ۇققان. داۋسىز حاحيقات ەكەنiن ءبارiمiز دە مويىندايمىز. گازەت-جۋرنال جالپى ادەبيەتپەن قوسىلعان جەردە ەلدiڭ قيسىعىن تۇزەيتiن، ءتۇزۋ-تەرسiن كورسەتەتiن اينا، ويى مەنەن كوڭiلiن بiلiم جارىعىنا قاراي ايدايتىن ايداۋشى ەكەنiن دە تەگiس ۇعامىز.

بiراق قازاق ءباسپاسوزi شىعا باستاعىنىنا بiرتالاي زامان بولسا دا ءدال ايتىلعان تاربيەنiڭ مiندەتiن اتقارىپ، ويدىڭ بiتiمi مەن رۋحىن ءوزi ۇعىپ، ءوزiنiڭ بەتiمەن رۋحىن ەلگە ۇنەمi ۇعىمدى قىلىپ، ءتۇزۋ جولمەن اۋماي ءجۇرiپ وتىرعان گازەت-جۋرنال كوپ بولدى دەپ ايتا المايمىز. بۇل سىندى كوتەرەتiن تولىمدى جالعىز گازەت «قازاق» ەدi. ونىڭ ءومiرi ۇزىن بولعان جوق. ودان كەيiنگi شىققان گازەت-جۋرنال بولسا كوبiنەسە بiر قالىپتا تۇرا العان جوق: نە باسىنداعى ادامى اۋىسادى، نە زامانى اۋىسادى، كوبiنiڭ ءومiرى تiپتi بولىمسىز، قىسقا بولادى. سونىمەن ءتاۋiر ءسوزدiڭ قادiرiن ۇعىپ، قۇلاعىن ءتۇرiپ قالعان قازاق بارىنەن دە قانا جۇتا المادى، ادەبيەتتiڭ ءتاۋiر بۇيىمدارىن كوكسەپ وتىر.

بۇل ايتىلعان ءسوز بiزدiڭ ءباسپاسوزدiڭ ۇيقىن-تۇيقىن بولىپ، جوندەپ شىعا الماي جۇرگەن بiر داۋiرiنە تيiستi بولسا، وسى سوڭعى بiر-ەكi جىلدىڭ iشiندە تاعى بiر ءداۋiر تۋىپ وتىر. بۇل ءباسپاسوزدiڭ باسىلۋى كۇشەيگەن ۋاقىت دەۋگە بولادى. بiراق قالىڭ قازاقتىڭ تiلەگiنە كەلگەندە بۇل سانى بار، ساپاسى جوق سوزدەرگە ۇقسايدى. وتە كوپ، وتە قيىن جاڭا سوزدەر سويلەنiپ جاتىر. سولاردىڭ ادەبيەت ارقىلى بiردە-بiرi قازاقتىڭ ميىنا كiرiپ، رۋحىنا سiڭدi مە؟ سiڭگەن جوق. سiڭبەي، بۇل سوزدەر سۇيىقتىق قىلىپ وتىر. ەلدiڭ قىشۋلى جەرiن تاۋىپ، ءوزiنiڭ كەرەك بولارلىق ورنىن بiلمەگەندiكتەن، وقۋشىنى تابا الماي وتىر.

سوندىقتان بiزدiڭ وسى كۇنگi باسپا سوزiمiزدەن ارزان ءسوز جوق. بۇل ارادا ەل بiرجولاتا ءباسپاسوزدi وقي بiلمەيدi, نادان، ءسوز قادiرiن ءالi ۇققان جوق دەپ ەلدi ورىنسىز كiنالاۋدىڭ قيسىنى جوق.

ەجەلدەن جازۋ زاڭى – ءاربiر جازۋشى وزiنە لايىقتى وقۋشى تابۋ كەرەك. ءاربiر ادەبيەت، رەتتi ادەبيەت بولام دەسە سول وقۋشىنىڭ اۋدانىن ۇلكەيتۋ كەرەك. سوندىقتان جازۋشىنىڭ مiندەتi: ول نەگە قىزىعادى، نەنi كوكسەيدi قانداي رۋحى بار، سونى ۇعىپ الۋ hام سوعان لايىقتاپ ءسوزiن جازۋ.

بiزدiڭ وسى كۇنگi گازەتتەرiمiزدi الساق – كەيبiرi بۇل شارتتاردان بiرجولاتا تازا بولىپ امان تۇر. كەيبiرiنiڭ كiم ەكەنi بەلگiسiز. كوبi ارى-بەرi ساندالۋدا. سوندىقتان گازەتتەردەن قازiرگi ۋاقىتتا جۇرتتىڭ كوبi جامانداۋ قازاق مiنەزiندە وسەكشiلدiكتiڭ سالدارى: بۇل جەردە گازەت تە ەل رۋحىنا جاقىندايدى. سوندىقتان ول ءبولiمنiڭ وقۋشىسى بار.

ونىڭ ۇستiنە، وزگە كiشiلiكتi قويا تۇرعاندا، قازiرگi كەيبiر باسپاسوزدەر دە كورiنە، قازاقتىڭ ماقتانشاقتىعى شىعاتىن بولدى. بۇل ادەت وقۋشى جيۋدىڭ ورنىنا كوپ جۇرتتى باسپاسوزدەن جيرەنتiپ بارادى. وسى ايتقاننىن ءبارi دە ادەبيەتتiڭ ەلگە تاربيە بەرە الماي، ءيا رۋحىنا جاقىنداي الماي جۇرگەندiگiنiڭ بەلگiسi.

بiراق وسىمەن قاتار ەلدiڭ قازiرگi تiلەگiنە، ادەبيەتتەن iزدەيتiن بولiمiنە (سپروسىنا) قاراساق، ول بەلگiلi: اشىق، دۇرىس بiر-اق تiلەك بولىپ وتىر. قازiر دە قالاداعى وقىعان توبىن بىلاي قويىپ، قىردىڭ كوپشiلiگiن الساق تا، سولاردىڭ وسى كۇنگi iزدەيتiنi تازا ادەبيەتتiڭ بۇيىمدارى ەكەنi داۋسىز.

ەرتەدەن ايتىپ جۇرەتiن بiر ءسوز بار: قازاق جاراتىلىسىندا بەللەتريست دەگەن. بۇل قازاقتىڭ قاي زامانىنا بولسا دا قيسىندى ءسوز. وسى كۇندەردە مۇنىڭ شىڭدىعىن كورiپ وتىرمىز. تازا ادەبيەتكە ءوسiپ كەلە جاتقان قازiرگi قۇمارلىق وسىنىڭ سالدارى.

سوندىقتان شىعىپ جاتقان گازەتتەردiڭ بۇنداي iستەرگە جامانداۋ مەن ماقتاۋدان قولى تيمەيتiن بولسا ولارعا بەتiڭنەن جارىلقاسىن دەپ، ادەبيەت ءبولiمi بار جۋرنالداردا ەلدiڭ الگi تiلەگiندە ەسكە الىپ، تازا ادەبيەت اۋدانىنداعى سوزدەردi جازۋى جاس جازۋشىلاردىڭ مiندەتi.

بۇل ايتىلعانداردان باسقا ەكiنشi بiر ماسەلە – قازاق ادەبيەتiنiڭ نەشە ءتۇرلi ۇلگiسi بولسا دا ءالi قالىپقا ءتۇسiپ بiر تارتiپكە سالىنعان جوق، سوعان hاركiمنiڭ پiكiرiن بiلiپ، تازا ادەبيەتكە بiر جول سالۋ، بەت تۇزەۋ دە بۇگiنگi كۇننiڭ قارىزى سياقتى. بۇل جەردە كومەكشi بولۋ – تاعى دا بiزدiڭ جازۋشىلاردىڭ مiندەتi.

«شولپاننىڭ» بەتiندە وسى ايتىلعان سوزدەردi iسكە اسىرامىز با دەگەن ۇمiتپەن باسقارما، جۋرنالدىڭ iلiم hام ادەبيەت بولiمدەرiنە لايىقتى ماقالالاردى جiبەرiپ تۇرۋىن قازاق جازۋشىلارىنان سۇرايدى.

باسقارما اتىنان مۇحتار اۋەزوۆ».

پiكiرلەردiڭ ءبارi دە ورىندى. بiراق تىرناق استىنان كiر iزدەگەندەر ءۇشiن مۇحتاردىڭ «تازا ادەبيەتكە» شاقىرۋىنىڭ ءوزi قىلمىس ەدi. ويتكەنi, ساياساتتان، قوعامنان تىس ونەر بولماق ەمەس. ول – تەك كەدەيلەردiڭ مۇددەسiن قورعاۋ تيiس. سوندىقتان، پرولەتاريات مادەنيەتiن – پرولەتارياتتار عانا جاساۋ كەرەك. قالعاندارى «جولبيكەلەر». ول «جولبيكەلەردiڭ» قاتارىنا – احمەت بايتۇرسىنوۆ، مىرجاقىپ دۋلاتوۆ، جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ، ماعجان جۇماباەۆ، مۇحتار اۋەزوۆ، دانيال ىسقاقوۆ، جانشا دوسمۇحامەدوۆ، قوشكە كەمەنگەروۆ قوسىلدى. جيىرما سەگiزiنشi جىلدارى بۇلاردىڭ توبىنا بەيiمبەت پەن Iلياس، وتىز ەكiنشi جىل ساكەن دە iلiندi. ال ناعىز كەڭەس جىرشىلارىنىڭ ادەبيەت تاريحىندا اتى قالعاندارى بiرەن-ساران عانا. سونداي-اق، مۇحتاردىڭ «قازاق» گازەتiن ۇلگi رەتiندە ۇستاۋىن «الاشتى» قايتا تiرiلتۋگە تىرىسقان «توزبەيتiن بەيباستىققا» سانادى.

مۇنىڭ بارلىعى، ارينە، وتكەن ءومiردiڭ جاڭعىرىعى. ۋاقىتتىڭ تىلسىمىندا تۇنشىعىپ قالعان «بايبالامداردىڭ» قازiر زالالسىز بوپ كورiنگەنiمەن دە، كەزiندە ولار تالاي تاعدىردىڭ تاس-تالقانىن شىعارىپ، اسقىنا-اسقىنا اقىرى «جولبيكەلەردiڭ» بiرازىن اتۋ جازاسىنا كەسiپ تىندى. بiراق جيىرما بەس جاستاعى ءالi ءومiر سوققىسىن كورمەگەن، مەسi قايتپاعان جiگiتتiڭ الابۇرتقان كوڭiلi قايرات-جiگەرگە، ءۇمiتتi ارمانعا تولى ەدi.

(جالعاسى بار)

Abai.kz