امانگەلدى ايتالى: جىلى-جىلى سويلەسەڭ، جىلان ىنىنەن شىعادى
ءداستۇرلى ەمەس يسلام جانە مەملەكەت ساياساتى
قوعام تۇراقتىلىعىنا ءدىني فاكتوردىڭ ىقپالى ەكى ءتۇرلى: ءبىر جاعىنان، قوعامنىڭ تۇتاستىعىنا جاعداي جاسايدى، ەكىنشى جاعىنان، ەل تۇتاستىعىنا قاۋىپتە تۇعىزادى. جاستاردىڭ بىرقاتارى بۇگىن سالافيزمگە شالدىعىپ، قارۋلى قاقتىعىسقا دەيىن بارىپ ءجۇر.
ءسالافيزمنىڭ سەبەپتەرى
ءار نارسەنىڭ سەبەبىن اڭىقتاۋ- ونى جەڭۋدىڭ جولى. ال سەبەپتەر كوپ: ينتەرنەت ارقىلى اۋىزدىقتاۋ، يسلامنىڭ قاستاندىققا بەيىمدىگى، سىرتتاعى تەرىس اعىمداردىن ەنگىزۋ، الەۋمەتتىك ەكونوميكالىق جاعدايلار (كەدەيشىلىك، جۇمىسسىزدىق). ءسوز جوق، ولاردىڭ ازدى-كوپتى ىقپالى بار، بىراق ولار راديكاليزمنىڭ تولىق دالەلى بولا المايدى. مىسالى، قازاق اۋىلى جاپپاي كەدەي، جۇمىسسىز دەۋ شىندىققا ساي ەمەس. اۋىلدا كىشى بيزنەس، كەيدە كولەڭكەلى سيپات السا دا، دامىپ كەلەدى. وندا داۋلەتتى، ورتا جانە كەدەيلەر بار، بىراق قايىرشىلار، قاڭعىباستار جوقتىڭ قاسى. اۋىلدا قيسايىپ قۇلاپ تۇرعىن ۇيلەر دە ازايدى.
راديكاليزم يسلام دىنىمەن دە بايلانىستى ەمەس. نارازىلىق كوڭىل كۇي بولسا، ول باسقا سەبەپتەرگە بايلانىستى. كەيدە يسلام جيھاد جاساۋشى تەرروريست جۇماققا بارادى دەيدى، سوندىقتان ماڭگىلىك راحات قا بولەنۋ ءۇشىن كەيبىر جاستار قۇربان بولۋعا دايىن دەپ تە ايتادى. دەگەنمەن مىنانداي بەلگىلى مىسالدار بار. بۋدديستەر ەلى شري-لانكەدە 1987 جىلدان 2002 جىلعا دەيىن سەپاراتيستەر، نەگىزىنەن 15 جاسقا دەيىنگى بالالار مەن جاس وسپىرىمدەر، 170 رەت وزدەرىن جارىپ تاستاعان. «تاميل-يلام جولبارىستار قوزعالىسى» بالالاردى ولىمشىگە اينالدىردى. يسلام يدەولوگياسىنا ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىن بۇل قوزعالىس سوتسياليستىك مەملەكەتتى قۇرۋ ءۇشىن كۇرەستى. وسى تۇرعىدان راديكالدانۋدىڭ قازاقستاننىڭ ءارتۇرلى ايماقتارىندا ەرەكشە كەلبەت الۋىن ءتۇسىندىرۋ وڭاي ەمەس.
سالافيزم قازاقستاندىق قوعامىنداعى ماڭىزدى وزگەرىستەرمەن بايلانىستى. بىرىنشىدەن, تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن ەكونوميكالىق رەفورمالار، جەكەشىلەندىرۋ سالدارىنان قالىپتى الەۋمەتتىك تۇرمىس قارقىندى جاڭالىققا ۇشىرادى، كەڭشار، ۇجامشارلار تارادى، كوپتەگەن زاۋىت پەن فابريكالار جۇمىسىن توقتاتتى، قوعامدىق ۇيىمدار دا ىدىرادى، اركىم وزىنشە كۇن كوردى. بالاپان باسىنا، تۇرىمتاي تۇسىنا كەتىپ، اۋىل قالاعا كوشتى. اۋىل ادامىنا قالانىڭ ورتاسى بوتەن، قورقىنىشتى، ال قالالىقتار «ءبىز» بەن «ولار» دەپ ءبولىندى. بۇرىڭعى قاتىناستاردى رەتتەيتىن تەتىكتەر، باقىلاۋ جويىلىپ، ادامدار اراسىنداعى جاڭا قاتىناستاردى رەتتەيتىن نورمالار ءالى قالىپتاسپادى، قىلمىستىق ەتەك الدى. سوتسيولوگيا ىلىمىندە بۇل قۇبىلىستى انوميا، نەمەسە، زاڭسىزدىق دەيدى. 90 –شى جىلدارى ن.نازارباەۆ تا بۇل ماسەلە تۋرالى ماقالا دا جازدى.
ەكىنشىدەن, جاڭا زاماندا كەڭەستىك تاربيە، كەڭەستىك قۇندىلىقتار جوققا شىعارىلدى، ولار ءتىپتى جاستاردىڭ جاڭا زامانعا بەيىمدەلەۇىنە زياندى دەپ تانىلدى. وسىلاي ۇرپاقارالىق بايلانىس ءۇزىلدى.
ەڭبەك ادامدارى، ينتەلليگەنتسيا وكىلدەرى، مادەنيەت، ونەر، عىلىم قايراتكەرلەرى بۇرىڭعى رۋحاني بەدەلدەرىنەن ايىرىلدى. قالاي تابىلعانىنا قاراماستان، بەدەلدىڭ كوزى بايلىق بولدى. بۇل جاستاردىڭ نارازىلىعىن تۋدىردى، سەبەبى ولاردىڭ دا وسۋ جولىندا قيىندىقتار تۋدى. وسىدان كەلىپ جاستار اراسىندا ابىرجۋ، كۇيزەلىستەن شىعۋ جولدارىن ىزدەۋ باستالدى.
ۇشىنشىدەن ءبىزدىڭ بۇگىنگى ءومىرىمىزدىڭ تاعى ءبىر ەرەكشىلىگى- ول بەيمالىم، ءدۇدامال جاعدايلاردىڭ كوپتىگى. اۋىلدىق جەردە، مىسالى، تابىستىڭ كوزى-مال ۇرلىعىنىڭ كوبەيۋى، دەر كەزىندە قاجەتتى مەديتسينالىق كومەك الا الماۋ، ەكسترەميست دەپ مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ كۇدىگى مەن قىسىمى، تابيعي اپات، جۇمىسسىز قالۋ جانە تاعى باسقالار ەرتەڭگى كۇنگە سەنىمسىزدىك تۋعىزادى. ادامدار ۇزاق مەرزىمگە بولجاۋ جاساۋعا قورقادى، ماڭگىلىك ءومىر ماسەلەسى كوپ الاڭداتادى («مۇمكىن ەرتەڭ ولەرسىڭ، ون جىلدىعىندى ويلاۋ نەگە قاجەت» دەيدى). يسلام، باسقادا دىندەر ءدىننىڭ بارلىق قاعيدالارىن ورىنداسا جۇماقتىڭ ەسىگى اشىق دەيدى. وسىدان تۇراقتى ءومىر تەك ول دۇنيەدە، بۇل ءومىر وتكىنشى دەگەن پىكىردى تالاي ەستىپ ءجۇرمىز. اينالىپ كەللگەندە، بۇل پسيحولوگيا وسى ومىردەگى بەلسەندى ءىس-امالدىڭ قۇندىلىعىن كەمىتەدى. ال ۇرپاقتار ساباقتاستىعىنىڭ ءۇزىلۋى ءدىن جاعىنان ساۋاتسىز اكە-انا، اتا-اجەنىڭ بەدەلىن ءتۇسىردى، ولاردىڭ ورنىن جالعان «اۋليەلەر» باستى.
وسىلاي تازا سۋ بولماعاندىقتان جاستار لاي سۋعا تاپ بولىپ، ءداستۇرلى ەمەس يسلام يدەولوگتارىنىڭ ىقپالىنا ءتۇستى. بۇل يدەولوگيا ادامنىڭ ءىس-قيمىلىن ەگجەي-تەگجەيلەرىنە دەيىن رەتتەپ، ءومىر سالتى مەن قىلىقتارىن قالىپتاستىرادى. «جاراتۋشى ءبارىن كورىپ وتىر، ودان ەشتەڭە جاسىرا المايسىڭ»-دەگەندى ءجيى ەستيمىز.
تورتىنشىدەن, مەشىت بۇگىن ءارتۇرلى باعىتتاعى مۇسىلمانداردىڭ تابىساتىن، ىقپالداساتىن، پىكىرلەسەتىن ورىنىنا اينالدى. كەدەي دە، باي دا، قايىرشى دا مەشىتتە بىردەي، بارلىعى ءبىر-بىرىنە باۋىر، بارلىعى دا بىردەي قۇرمەتتى، اللا الدىندا ايىرماشىلىقتارى جوق، ءبىر جاماعات. بۇل قاۋىمداستىق نارازالىق كوڭىل كۇيدى قولدايدى، ماتەريالدىق بايلىققا قۇرىلعان، جەمقورلىق پەن كلاندىق جۇيەگە نەگىزدەلگەن قوعامدى ماقۇلدامايدى جانە وعان ادىلەتتىككە نەگىزدەلگەن شارياتقا ۇيلەسىمدى مۇسىلمان مەملەكەتىن قارسى قويادى. كەيدە ونى نەگىزدەۋگە باسقا دا ۋاجدەر ايتىلادى. شاريات-ول جاراتۋشىدان. ال ءبىزدىڭ پارلامەنت قابىلدايتىن زاڭدار تەز وزگەرەدى، ناقتىلانادى، تولىقتىرىلادى جانە ولار جۇمىس ىستەمەيدى دە. سوندىقتان، ايىرماشىلىق جەر مەن كوكتەي. «زايىرلى زاڭداردى وزدەرى قابىلداپ، وزدەرى بۇزادى»- دەيدى مۇسىلمان مەملەكەتىن جاقتاۋشىلار.
سونىمەن، بۇل ءداستۇرلى ەمەس يسلامدى قولداۋشىلاردى اقتاۋ ءۇشىن ەمەس، ءارتۇرلى ءدىني اعىمدار سىرتتان كەلگەندەر ەمەس، ەڭالدىمەن ءبىزدىڭ قوعامنىڭ الەۋمەتتىك قارىم-قاتىناستارىنان تۋىندايدى. بىراق بۇل سالافيزم ساقتالا بەرەدى جانە وعان بالاما جوق دەگەندى بىلدىرمەيدى.
ءداستۇرلى ەمەس يسلامدى تاڭداۋدىڭ استارلارى
بىزدە مەملەكەتكە جاعىمدى، ءداستۇرلى ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى، مادەنيەت پەن ادەت-عۇرىپتاردى سىيلايتىن ءدىن دەپ ءداستۇرلى يسلامدى اتايدى. نەگىزىنەن سالافيزم دەپ اتالىپ كەتكەن ءداستۇرلى ادەت-عۇرىپقا وڭ كوزبەن قارامايتىنداردى ءداستۇرلى ەمەس يسلام دەيدى. وسىدان ءدىن سالاسىنداعى ساياسات ءداستۇرلى يسلامدى قولداۋعا، ال سالافيزمەن ىمىراسىز يدەولوگيالىق كۇرەسكە باعىتتالعان. بۇل ۇستانىم قالىپتاسقان جاعدايعا تىم جەڭىل-جەلپى قاراپ، بۇل سالادا كەسىمدى بايلام جاسايتىن مەملەكەتتىك ورگاندارعا دۇرىس باعىت- باعدار بەرمەي وتىر.
قازاقتار ءۇشىن ءداستۇرلى يسلام دەگەن ۇعىم دا بۇلدىر، ناقتى ەمەس. قازاقتاردىن باسىم كوپشىلىگى سۋنيتتەر مەن شيتەردى، مازحابتاردى ايىرا بەرمەيدى. حانافي مازحابىنا جاتاتىندارىن سەزىنبەيدى، ەلىمىزدەگى باسقا مازحابتار بارلىعىنان دا مالىمەتتەرى تاپشى. ادەت-عۇرىپ جاعىنان حانافي مازحابتاعىلاردىڭ اراسىندا ۇلكەن ەرەكشىلىكتەر بار، بىراق ولار مادەني ەرەكشىلىكتەردى سىيلايتىن، بايسالدى ۇستانىمداعى ءداستۇرلى يسلامداعىلاردىڭ تۇتاستىعىنا كولەڭكە تۇسىرمەيدى. قازاقستان مۇسىلماندارى ءۇشىن يسلام ەڭ الدىمەن مادەني، ۇلتتىق قۇندىلىق، ءداستۇر، سوسىن بارىپ سەنىم. ءدىن مەن ۇلتتىق قۇندىلىقتار قازاقتار دۇنيەتانىمىندا ۇيلەسىم تاپقان.
سونىمەن بىرگە ءداستۇرلى ەمەس يسلامدى دا سارالاپ باعالاۋ دۇرىس، سەبەبى ول اعىمداعىلاردىڭ كوزقاراستارى مەن ومىرلىك ۇستانىمدارى بىركەلىكى ەمەس. عىلىمي قاۋىمداستىق پەن ساياساتكەرلەر ءداستۇرلى ەمەس يسلامدى ساياسي ەمەس يسلام جانە ساياسي يسلام دەپ بولەدى. بىرىنشىلەرى جەكە تۇرمىستا سىرتقى كورىنىسىمەن، ادەپتەرىمەن، باسقالارمەن ارالاس- قۇرالاسىمەن ەرەكشەلەنەدى. بىراق ولار مەملەكەتكە قارسىلىق بىلدىرمەيدى، بيلىككە ىقپال جاساۋعا ۇمتىلمايدى. اللانىڭ الدىندا ءوز وتباسىنىڭ، جاقىن- تۋىستارى ءۇشىن پارىزىن مويىندايدى.
ساياسي يسلام، ونى كەيدە يسلاميزم دەيدى، بولاشاقتا يسلام- مەملەكەتى-حاليفات ورناتۋ ءۇشىن كۇرەسەدى. ولاردىڭ قاتارىندا كۇرەستى بەيبىت جولمەن جۇرگىزۋدى قولدايتىندار، بولاشاق دەموگرافيالىق وزگەرىستەرگە بايلانىستى مۇسىلماندار الەمدە سان جاعىنان باسىم بولعاندا عانا ءوز بيلىگىمىزدى جۇرگىزەمىز دەيتىن بايسالدىلدىلار دا بار.
بايسالدىلار مەن قاتار جيھادشىلار، «دىنسىزدەرگە» قارسى قارۋلى كوتەرىلىسكە شاقىراتىن دار بار. ولاردىڭ اراسىندا دا بەيبىت حالىقتى ءولتىرۋدى قولدامايتىندار جوق ەمەس. بىراق قاستاندىقپەن ادام ءولتىرۋدى يگى ءىس جانە باسقا دا كۇش جۇمساۋ كەرەك دەيتىڭدەر بۇگىن بارشىلىق. «يسلام مەملەكەتى» («دايش») ۇستانىمى سونىڭ كورىنىسى.
وسى جاعدايلاردان ءداستۇرلى ەمەس دىندەگىلەردىڭ بارلىعىن ەكسترەميستەرگە جاتقىزۋدىڭ قانشالىقتى ءجونى بار دەگەن ساۋال تۋادى. ەگەر قر كونستيتۋتسيا تالاپتارىنا جۇگىنسەك، وعان قايشى كەلەتىن قارۋلى كۇرەسكە بەيىمدى جيھادتى قولداۋشىلار. ال بەيبىت، بايسالدى سالافيتتەردىڭ دە ءىس- ارەكەتتەرىن قازاقستاندىق زاڭدىلىق تۇرعىسىنان باعالاۋ ءجون. قازاقستاندا تانىلعان يدەولوگيالىق جانە ساياسي ءار- الۋاندىق تۇرعىسىنان بولاشاقتا حاليفات ورناتۋ زاڭعا قايشى ەمەس. ءوز بولاشاق ماقسات - مۇراتتارىن كوممۋنيستەر دە، ەكولوگتار دا، باسقالار دا ناسيحاتتايدى.
يسلام ءدىن سالاسىندا «ۇلكەنگە»، شەيحقا، يمامعا بۇلجىتپاي باعىنۋدى تالاپ ەتپەي جاس ۇرپاققا قۇندىلىقتار مەن ءومىردىڭ ءمانىن وزبەتتەرىمەن تاڭداۋعا، ادەپتتەرگە كەڭ مۇمكىن بەرەدى.
ءارتۇرلى ءدىني اعىمدار تاراعان ورتادا دىنگە قىزىعۋشىلىق تانىتقان جاستار ءبىر اعىمدى تاڭداۋدىڭ الدىنا تۇرادى. تاڭداۋعا كوپتەگەن فاكتورلار اسەر ەتەدى. ول الەۋمەتتىك ورتاعا، ءارتۇرلى مۇسىلماندارمەن ارالاسۋىنا، يمامنىڭ بەدەلىنە، ينتەرنەتتەگى اقپاراتقا بايلانىستى. سونىمەن بىرگە ولاردىڭ تاربيەسىنىڭ، ءبىلىم دەڭگەيىنىڭ، وتباسىنىڭ، اتا-انالارىنىڭ، كيەۋىنىڭ جانە ايەلىنىڭ ىقپالىنىڭ دا ورنى بولەك.
قىلمىستىق ورتا زورلىق - زومبىلىققا بەيىمدەيدى. قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ نەگىزسىز كۇدىگى، ۇنەمى باقىلاۋ، «سىرلاسۋعا» شاقىرۋى دا جاستاردى سىرتقا تەۋىپ، راديكالدىق اعىمعا يتەرمەلەيدى. ەگەر جاس جىگىت ءدىن ماسەلەسىنە بايلانىستى اتا- اناسىمەن كەلىسپەي، الەۋمەتتىك ادىلەتسىزدىكپەن بەتپە-بەت كەلىپ جۇرسە، ول ءداستۇرلى ەمەس اعىمعا ءوتۋى مۇمكىن.
جاس وسپىرىمدەردىڭ پسيحولوگياسىنا بايلانىستى تاعى ءبىر جاعدايدى ەسكەرگەن ءجون. ولارعا قارسىلىقتى باتىرلىققا، ەرجۇرەكتىككە تەڭەۋ ءتان. جاستار، اسىرەسە، ستۋدەنتتەر ەكسترەميستەرگە نيەتتەس بولىپ قانا قويماي، ولاردى ادىلەتسىزدىككە قارسى كۇرەسكەرلەر دەپ قابىلداپ، ۇلگى تۇتۋى، ەلىكتەۋلەرى دە مۇمكىن. ونىڭ ۇستىنە سىرتقى تۇرىمەن ەرەكشەلىنگەن جاستاردى ءبىز رەسمي ومىردەن شەتتەتىپ، قارسى جاقا قاراي يتەرمەلەيمىز، ولاردىڭ كوللەدج، جوعارى وقۋ ورنى بىتىرگەن ديپلومدارى بولسا دا جۇمىسقا ورنالاسۋى قيىن. سوندىقتان ولار راديكالداردىڭ ورتاسىندا، وزگە قۇندىلىقتاردى ماقۇلدايتىنداردىڭ اراسىندا وزدەرىن تانىتادى. مۇنداي كوڭىل-كۇي، اسىرەسە، بەيبىت قارسىلىق بىلدىرۋگە مۇمكىندىك جوق جاعدايدا اشىق كورىنىس الادى.
سالافيزمگە كۇشپەن اسەر ەتۋ ۋاقىتشا ماسەلەنى شەشەر، قارۋلى قارسىلىقتىڭ بەتىن قايتارار. بىراق تەرروريستەردى كۇشپەن باسۋ پسيحولوگيالىق جاعىنان قارسىلىقتى ورشىتەدى، جاڭا جاقتاستاردىڭ پايدا بولۋىنا سەبەپكەر بولادى، ولار ءوش الۋ ءۇشىن جاڭا سىلتاۋلار تابادى. ەكىنشى جاعىنان، ءوش الۋشىلار جاقىن جۋىقتارى تەرروردان قازا بولعان حالىقتىڭ اراسىندا دا كوبەيەدى. وسىلاي قوعامدى ارازدىق پەن ۇرەي جايلايدى، ادامداردىڭ كوڭىل-كۇيى زورلىق-زومبىلىققا بەيىمدەلە بەرەدى.
ساياسات باسىمدىقتارى
قازاقستاندا مۇسىلمان مەملەكەتىن ورناتۋ مۇمكىن ەمەستىگىن راديكالدار بىلەدى. بىراق قارسى تۇرۋ، قاسارىسۋدى قاجەت دەپ ەسەپتەيدى، بيلىك سول كۇندە عانا ساناسادى دەپ ويلايدى. بيلىكتىڭ سوڭعى كەزدە تەمىرجول جانە وزەن پورتتارىندا، اەروپورتتاردا ناماز وقۋعا رۇقسات بەرۋىن ءوز بەدەلدەرىن وسىرۋگە پايدالانۋدا.
ەڭ الدىمەن، مەملەكەتتىڭ زاڭىن ورىندايتىن، سونىمەن بىرگە ءداستۇرلى ەمەس يسلام ءومىر سالتىن جانە زورلىققا سۇيەنبەيتىندەرگە مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر مەن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى جاعىنان توزىمدىلىك پەن ورىندى قۇرمەت سەزىمىن كورسەتۋ ءجون. بىرجاقتى تەك رەسمي يسلامدى قولداۋ ءداستۇرلى ەمەس يسلام وكىلدەرىنە قارسى ارەكەت جاساۋ ءارتۇرلى راديكالدى باعىتتارمەن كۇرەستە ءتيىمدى ەمەس. قازاقستان مۇسىلماندار ءدىن باسقارماسىنىڭ ساياساتى باسقا مازحابتارمەن، ءداستۇرلى ەمەس اعىمدارمەن قارىم - قاتىناستى شيەلىنىستىرۋگە ەمەس، ءتىل تابىسۋعا، قايشىلىقتى باسۋعا نەگىزدەلۋى ءتيىس. «جىلى-جىلى سويلەسەڭ، جىلان ىنىنەن شىعادى»، دەيدى قازاق.
- بار كۇشتى ءار ءتۇرلى كوزقاراستاعى جاستاردى، اسىرەسە، شەت ەلدەردە ءبىلىم الىپ، راديكالداردىڭ ىقپالىندا بولعانداردى ەلگە ورالعاندا ۇلتتىق رۋحاني قۇندىلىقتارعا بەيىمدەۋگە جۇمساۋ كەرەك.
- قاراما - قايشىلىقتار اسقىنىپ قيىنداي تۇسپەۋ ءۇشىن بۇگىن ەكى جاققا بەدەلدى ادامداردى، ارداگەر-افگاندىقتاردى، دەپۋتاتتاردى، مادەنيەت قايراتكەرلەرىن ءباتۋا، توكتامعا، كەلىسىمگە پايدالانۋ ءجون.
- «ىزالى ادام عانا مەيىرىمسىز ەمەس، ىزالاندىرعان ادام دا مەيىرىمسىز» دەگەن ءسوز بار. بۇگىن كۇشتىلىك قۇرىلىمدار قىزمەتىن قاتاڭ باقىلاۋعا الماي بولمايدى. ءوز لاۋازىمدىق قۇقىن اسىرا سىلتەۋ جازالانۋى ءتيىس. كولونيالاردا سوتتالعانداردان ەكسترەميزمنەن باس تارتتىم دەپ قولحات الۋ ءۇشىن ۇرىپ سوعۋدى ايتپاعاندا، قورقىتۋ، «ساقتىق» ماقساتىندا قىسىم جاساۋ جاعدايلارى ءجيى كەزدەسەدى. كۇشتىك قۇرىلىمدار قىزمەتكەرلەرى زاڭدى ساقتاۋعا، ادەپتىلىككە مۇددەلى بولۋعا ءتيىستى، سەبەبى زاڭسىز زورلىق-زومبىلىقتان ەڭ الدىمەن وزدەرى جاپا شەگۋدە.
- ءداستۇرلى ەمەس يسلام ءومىر سالتىن ۇستاناتىن، ەرەكشە كيىنەتىن، اسىرەسە، قارسىلىق كورسەتەتىن توپتارعا قوسىلمايتىنداردى قۋدالاۋدى شەكتەۋ امالى بۇگىنگى جاعدايدا كوكەيگە قونىمدى.
- بيزنەسپەن اينالىساتىن سالافيتتەرگە قىسىم جاساۋعا بولمايدى، ولار راديكاليزمگە اسا بەيىمدى ەمەس. ال كۇنكورىسىنەن ايىرىلسا، اياناتىن ەش نارسە قالمايدى، كوز جۇمىپ راديكاليزمگە كەتۋى مۇمكىن.
- ءداستۇرلى ەمەس يسلامداعى جاستارعا زايىرلى جاستارمەن بىردەي ءبىلىم الۋىنا جانە جۇمىسقا ورنالاسۋىڭا مۇمكىندىك بولعانى دۇرىس. بۇل ولاردىڭ دۇنيەتانىمىنا جانە ازاماتتىق جەتىلۋىنە ىقپال ەتەدى.
- ءداستۇرلى ەمەس اعىمداعى جاستاردى قوعامدىق رۋحاني شارالارعا، «جاسىل ەل» باعدارلاماسىنا، ەكولوگيالىق يگىلىكتى باستامالارعا، كوركەم ونەرپازدار قىزمەتىنە، ءدىني جانە زايىرلى ەلدىن ماڭىزدى مەرەكەلەرىنە ۇنەمى بەلسەندى ارالاستىرۋ ازاماتتىق سانا-سەزىم قالىپتاستىرادى.
- يسلام تۋرالى دورەكى كەڭەس اتەيزمىنىڭ تاڭىلعان ءجونسىز، ۇشقارى پىكىرلەرىنەن ارىلىپ، جاستاردى يسلامنىڭ ادام ءومىرىنىڭ بارلىق سالاسىنا بايلانىستى كىسىلىك قۇندىلىقتارىمەن تانىستىرۋ بۇگىنگى كۇننىڭ وتكىر ماسەلەسى.
دەمەك، ءدىن ساياساتىندا مەملەكەتتىڭ باسىمدىقتى وزگەرتۋى اناعۇرلىم ءتيىمدى بولادى. قوعامدىق كەلىسىمگە سايكەس ءداستۇرلى يسلامدى قولداۋمەن بىرگە ءداستۇرلى ەمەس يسلامنىڭ بايسالدى وكىلدەرىنە كوزقاراستى قايتا قاراۋ ءجون. ءداستۇرلى ەمەس يسلام وكىلدەرى توڭىرەگىندە جاعىمسىز پىكىر قالىپتاستىرىپ، ولاردى قۇدالاۋعا شاقىرۋ جانە ولاردى ىمىراعا كەلمەيتىندەرمەن تەڭدەۋ مۇسىلمان قاۋىمداستىعى اراسىنداعى جىكتى اسقىندىرادى. ال ولاردىڭ اراسىنداعى بەيبىت جولدى تاڭداعانداردى سارالاپ، ەكشەپ باعالاپ قاتىناس ورناتۋ زورلىق-زومبىلىققا بەيىمدىلەردىڭ ىقپالىن شەكتەيدى.
ەگەر بايسالدىلارعا قىسىم جالعاسا بەرسە، ولاردىڭ كوپشىلىگى ىمىراعا كەلمەيتىندەردىڭ قاتارىنا قوسىلادى، شەت ەلگە كەتەدى، جاستاردى وزدەرىنە تارتادى، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، جاعداي شيەلەنىسە بەرەدى، راديكالدى كوزقاراستاعىلاردىڭ ىقپالى وسەدى.
ءداستۇرلى ەمەس يسلام وكىلدەرى ءوز تاعىدىرىنا، وتباسىنىڭ، جاقىن جۋىقتارىنىڭ، ۇلتىنىڭ بولاشاعىنا بەي-جاي قارامايدى. ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى ەلدىڭ ءبىلىمى، مادەنيەتى، رۋحاني دامۋىنا، كەلىسىمگە مۇددەلى. ارينە، ولاردىڭ بىرقاتارى بۇل قۇندىلىقتاردى وزدەرىنشە تۇسىنەدى. قوعامنىڭ ماقساتى ولاردى شەتتەتۋ ەمەس، پايدالى ىسكە تارتۋ.
ءدىن سالاسىندا مەملەكەتتىڭ ساياساتى ناقتىلانىپ، قازاقستان مۇسىلماندار ءدىن باسقارماسى دا ءداستۇرلى ەمەس دىندەگىلەردىڭ بارلىعىنا باسەكەلەستەر دەپ قاراماي، ۇستانىمدارىن اڭىقتاسا، ءبىز ەلىمىزدە دىنىشىلىك كەلىسىمگە كەلەمىز، بولماسا قاقتىعىستار جالعاسا بەرىپ تۇيىققا تىرەلەمىز. بۇل وڭاي جول ەمەس ەكەنى بەلگىلى. دەگەنمەن ۇلى اباي ايتاپ پا ەدى: «مەن ەگەر زاكون قۋاتى قولىمدا بار كىسى بولسام، ادام مىنەزىن تۇزەپ بولمايدى دەگەن كىسىنىڭ ءتىلىن كەسەر ەدىم» دەپ.
Abai.kz
