1951 جىلى قازاننىڭ 28-ءى كۇنى اباي ولەڭدەرىنىڭ تاعى ءبىر كوشىرمە قولجازباسى اقىن مۋزەيىنە تۇسكەن ەدى. اقىن ولەڭدەرى اراب ارپىمەن داپتەرگە جازىلعان ەكەن. قولجازبانىڭ نەگىزگى يەسى، رۋى توبىقتى، بۇرىنعى شىڭعىس بولىسىنىڭ ازاماتى ورازكە ۋاقباي بالاسى.  ورازكە وقىپ جۇرگەن كەزىندە، 1895-1900 جىلدارى اباي ولەڭدەرىن جازىپ الادى.

ورازكە اكەسى ۋاقبايدىڭ كوزى ءتىرى كەزىندە شىڭعىس ەلىنەن كوشىپ، قازىرگى سەمەي وبلىسى، نوۆو-پوكروۆكا  اۋدانىنا كەلىپ مەكەندەيدى. ۋاقباەۆ ورازكە  1942 جىلدارى قايتىس بولعان.

ورازكەنىڭ ءومىربايانى تۋرالى ماعلۇمات بەرگەن،  ونى جاقسى بىلەتىن اۋىلداسى  72 جاستاعى  نۇرتولەۋ ماساقباەۆ دەگەن اقساقال 1951 جىلى ورازكە قولجازباسى تۋرالى ايتا كەلىپ:

- ورازكەنىڭ ارتىنان كوپ ۇزاماي ايەلى دە قايتىس بولدى.  جالعىز بالاسى اسكەردە ەدى. سونان سوڭ، اباي ولەڭدەرى جازىلعان ورازكەنىڭ داپتەرىن مەن الدىم. مەنەن بۇرىن اۋىلدا تۇراتىن دۋلات ورازوۆ سۇراپ العان، - دەيدى.

ءسويتىپ اۋەلدە داپتەرگە ۇلكەن قالاممەن جازىلعان  اباي ولەڭدەرى قولدان-قولعا كوشىپ، كۇتىمسىز ۇستالىپ، توزعان. داپتەردىڭ كوپ بەتتەرى جىرتىلىپ، جوعالعان. وسىنداي وكىنىشتى كۇيگە ۇشىراعان قولجازبانىڭ جۇرناعى  ورازكە قايتىس بولعاننان كەيىن، ون جىلدان سوڭ،  اباي مۇراجايىنىڭ قورىنا كەلىپ تۇسەدى.

وسى قولجازبانىڭ امان ساقتالىپ قالعان بەتتەرىندە ابايدىڭ ون ءۇش ولەڭى جازىلىپتى. ولەڭدەرىنىڭ ىشىندە باسىلىپ جۇرگەن 1886 جىلى جازىلعان جەتى ولەڭى، 1890 جىلى جازىلعان ەكى ولەڭى، 1896 جىلى جازىلعان ءبىر ولەڭى، 1898 جىلى جازىلعان «جۇرەكتە قايرات بولماسا» دەپ باستالاتىن ولەڭدەرى بار.

سونىڭ ىشىندە «تەرەڭنەن قوزعاپ» دەپ باستالاتىن ۇزاق ولەڭ جازىلعان.   سول ۇزاق  ولەڭنىڭ باستاپقى سەگىز جولى:

تەرەڭنەن قوزعاپ،

جۇرەكتەن تولعاپ،

بۋىندى بويدى بوساتقان;

كورگىشتىڭ كوڭىلىن،

بىلگىشتىڭ ءومىرىن

جاڭارتىپ، جايىپ جاسارتقان.

جالىندى، نۇرلى كۇشتى ءتىل،

سايرايمىن دەسەڭ ءوزىڭ ءبىل، - دەپ باستالادى.

بۇل شۋماقتار ابايدىڭ جارىق كورگەن جيناقتارىندا جاريالانباعان.  ەندى وسى ولەڭنىڭ سوڭعى سەگىز جولىن كەلتىرەيىك:

باسىندا مىي جوق،

قورىقپاسا سىي جوق،

ەكى ءجۇزدى قايدا جوق.

تاسبيىقسىز يمان،

تاعاتىندا پايدا جوق،

مۇنافيق مىنەز شىنى جوق،

پايدادان باسقا مۇڭى جوق.

كادىمگى «سەگىز اياق» دەپ اتالاتىن ولەڭ. ورازكە قولجازباسىندا وسىدان ءارى، «الىستان سەرمەپ، جۇرەكتەن تەربەپ» دەپ بەلگىلى «سەگىز اياق» ولەڭى تۇگەل جازىلعان. ءبىز ولەڭنىڭ وسى كۇنگە دەيىن بەلگىسىز بولىپ كەلگەن، «الىستان سەرمەپتىڭ» الدىندا كەلەتىن جيىرما ءتورت جولىن عانا جاريالاپ وتىرمىز. ولەڭدى اباي جازعانىن دالەلدەپ جاتپاي-اق، مۇحتار اۋەزوۆتىڭ وسى ولەڭگە قاتىستى ايتقان ءسوزىن كەلتىرەيىك: «ابايدىڭ ادەتىندە ءبىر جازعان ولەڭىن قايتا تۇزەپ جازىپ، قايتادان قاراستىرۋ ماشىعى جوق. جالعىز عانا «سەگىز اياق» دەگەن ولەڭنىڭ باسىن قايتا ءبىر ءتۇرلى قىلىپ ايتىپ ەدى» دەگەن ءسوز بار. باسقا جالپى ولەڭدەرى تۋرالى; «قايتا جازسام، بۇدان جاقسىراق، تولىعىراق بولار ەدى» دەپ قانا ايتادى ەكەن»، - دەيدى، مۇحتار اۋەزوۆتىڭ 1933 جىلعى تولىق جيناعىنىڭ  382- ءشى بەتىندە.

ورازكە قولجازباسىنىڭ تاريحي قۇندىلىعى مۇحتاردىڭ «سەگىز اياق» ولەڭى تۋرالى ەستىگەن ءسوزىن راسقا شىعارىپ وتىرعاندىعى.

(بۇل ماقالا  قايىم مۇحامەدحانوۆتىڭ «جاڭادان تابىلعان سەگىز ولەڭ جايىندا» ەڭبەگىنەن ىقشامدالىپ الىندى).

دايىنداعان:  الماحان مۇحامەتقاليقىزى

Abai.kz