1930 جىلدارداعى اقىرى الاپات اپاتقا، اشتىققا اكەپ سوقتىرعان ەكونوميكالىق-شارۋاشىلىق رەفورمالارىن جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا جۇرگىزىلگەن الەۋمەتتىك قۋعىن-سۇرگىن سالدارىنان حالىققا مەملەكەتتىك دەڭگەيدە جاسالعان اۋىر قىلمىستار تۋرالى از جازىلعان جوق جانە جازىلا بەرمەك. ويتكەنى، بۇل ادامزات تاريحىنداعى تۇتاس ەتنوسقا قاتىستى قولمەن جاسالعان بىردەن-ءبىر ورنى تولماس قيانات. بۇل - كسرو سياقتى مىزعىماس الىپ مەملەكەتتى قۇرۋداعى ونىڭ كوسەمىنىڭ جەكە باسىنا تابىنۋشىلىقتىڭ عانا ەمەس، ونىڭ باسقا تىكەلەي باسشىلارىنىڭ تاجىريبەسىزدىگىنىڭ، بىلىمسىزدىگىنىڭ، ماقساتقا كەز كەلگەن باعامەن جەتۋدەگى قاتىگەزدىگىنىڭ، سونداي-اق جەرگىلىكتى بيلىك وكىلدەرىنىڭ «شاش ال دەسە باس العان» وزبىرلىعىنىڭ، قالا بەردى ىسكە ولاقتىعىنىڭ، ەڭ باستىسى - سىبايلاس جەمقورلىعىنىڭ ناتيجەسى.

وقىرمان نازارىنا ۇسىنىلىپ وتىرعان دەرەك كوز - 1930 جىلى اقمولا وڭىرىنە قاراستى كەزىندە سوتسياليستىك دەپ اتالعان اۋدان تۇرعىنىنىڭ ي. ستالين اتىنا جازىلعان دومالاق ارىزى. اتالعان ارىز قازاقستان بويىنشا بىرىككەن مەملەكەتتىك ساياسي باسقارما، بك(ب)پ قازاق ولكەلىك باقىلاۋ كوميسسياسى - قازاق كسر جۇمىسشى-شارۋالار حالىق كوميسسارياتى سياقتى رەسپۋبليكالىق باقىلاۋ ورگاندارىندا قولدان قولعا وتكەن. اقىرى سوڭعى ۇيىم قورىنا ءتۇسىپ، ونىڭ مۇراگەرى - قر پرەزيدەنتى مۇراعاتىندا ۇزاق جىلدار بويى قۇپيا ساقتالىپ كەلگەن.

1930 جىلدارداعى اقىرى الاپات اپاتقا، اشتىققا اكەپ سوقتىرعان ەكونوميكالىق-شارۋاشىلىق رەفورمالارىن جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا جۇرگىزىلگەن الەۋمەتتىك قۋعىن-سۇرگىن سالدارىنان حالىققا مەملەكەتتىك دەڭگەيدە جاسالعان اۋىر قىلمىستار تۋرالى از جازىلعان جوق جانە جازىلا بەرمەك. ويتكەنى، بۇل ادامزات تاريحىنداعى تۇتاس ەتنوسقا قاتىستى قولمەن جاسالعان بىردەن-ءبىر ورنى تولماس قيانات. بۇل - كسرو سياقتى مىزعىماس الىپ مەملەكەتتى قۇرۋداعى ونىڭ كوسەمىنىڭ جەكە باسىنا تابىنۋشىلىقتىڭ عانا ەمەس، ونىڭ باسقا تىكەلەي باسشىلارىنىڭ تاجىريبەسىزدىگىنىڭ، بىلىمسىزدىگىنىڭ، ماقساتقا كەز كەلگەن باعامەن جەتۋدەگى قاتىگەزدىگىنىڭ، سونداي-اق جەرگىلىكتى بيلىك وكىلدەرىنىڭ «شاش ال دەسە باس العان» وزبىرلىعىنىڭ، قالا بەردى ىسكە ولاقتىعىنىڭ، ەڭ باستىسى - سىبايلاس جەمقورلىعىنىڭ ناتيجەسى.

وقىرمان نازارىنا ۇسىنىلىپ وتىرعان دەرەك كوز - 1930 جىلى اقمولا وڭىرىنە قاراستى كەزىندە سوتسياليستىك دەپ اتالعان اۋدان تۇرعىنىنىڭ ي. ستالين اتىنا جازىلعان دومالاق ارىزى. اتالعان ارىز قازاقستان بويىنشا بىرىككەن مەملەكەتتىك ساياسي باسقارما، بك(ب)پ قازاق ولكەلىك باقىلاۋ كوميسسياسى - قازاق كسر جۇمىسشى-شارۋالار حالىق كوميسسارياتى سياقتى رەسپۋبليكالىق باقىلاۋ ورگاندارىندا قولدان قولعا وتكەن. اقىرى سوڭعى ۇيىم قورىنا ءتۇسىپ، ونىڭ مۇراگەرى - قر پرەزيدەنتى مۇراعاتىندا ۇزاق جىلدار بويى قۇپيا ساقتالىپ كەلگەن.

ارىز يەسى ءبىر عانا اۋدانداعى باي-قۇلاقتاردى تاپ رەتىندە جويۋ، جەرگىلىكتى جەرلەردەگى استىق دايىنداۋ، تۇقىم قورىن جيناۋ بارىسىنداعى حالىققا ورىنسىز، مولشەرسىز سالىنعان سالىقتار، ونداعى ورىن العان ولقىلىقتار مەن كەمشىلىكتەر، باسشىلاردىڭ اكىمشىل-امىرشىلىكپەن باسقارۋ نىسانى، ءوزارا سىبايلاس جەمقورلىق فاكتىلەرى، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى جەندەتتەرى تاراپىنان بولعان وزبىرلىق ارەكەتتەرى، ناتيجەسىندە ەلدە جايلاي باستاعان اشارشىلىقتى اشىنا اڭگىمەلەگەن. وسى ارىزدان-اق جەرگىلىكتى جەرلەردەگى بۇل ەكونوميكالىق-شارۋاشىلىق ناۋقانىنىڭ قالاي جۇرگىزىلگەنىنىڭ شىنايى بەت-بەينەسىن كورۋگە بولادى.

ارىز ءماتىنىنىڭ ءسوز ساپتاۋ مانەرىنە قاراعاندا يەسى سلاۆيان حالقىنىڭ وكىلى. ءماتىن ورىس تىلىندە جازىلعاندىقتان قازاق تىلىنە ماعىناسىنا قاراي ىقشامدالىپ اۋدارىلدى. قايتالانىپ كەلگەن ويلار اۋدارىلماي، كوپ نۇكتەمەن بەلگىلەندى.

قر پرەزيدەنتىنىڭ مۇراعاتى. 719-ق. 1-ت. 125 ءىس، 132-134-پ. كوشىرمە. ورىس تىلىندە. ماشينامەن باسىلعان.

ماتەريالدى وڭدەپ، باسپاعا دايىنداعان سەيسەنباەۆا ايناش، قرپم باس ساراپشىسى

ء[ساۋىر] 1930 ج.

سوتسياليزم قۇرامىز - پرولەتارياتتىڭ الەمدىك ديكتاتۋراسىنىڭ بەكىنىسىن سالامىز. بەسجىلدىقتى لەنينشە 4 جىلدا ورىندايمىز! ىسكە ولاقتىق پەن قىسىم جويىلسىن! العا توق قارىن!

س ت ا ل ي ن جولداس !

ولاقتار ءسوتسياليزمدى قالاي ورناتىپ جاتقانى تۋرالى ايتۋ [دات]

(اقمولا وكرۋگىنىڭ سوتسياليستىك اۋدانى)

ۇلى وزگەرىس جىلى حالىقتىڭ ەزىلگەن جانە زورلىق-زومبىلىق جىلى بولدى. باي-قۇلاقتى جويامىز دەپ كەدەيدى، ورتاشانى، كاسىپوداق مۇشەسىن، كوممۋنيستەردى جويدى. جالپى كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ پايداسىنا شەشىلمەدى.

استىق دايىنداۋ ناۋقانى كەزىندە وتكەن جىلى نەگە از ادام سوتتالدى؟ ويتكەنى، ەگىن شىعىمى جاقسى بولدى جانە تازا قۇلاقتاردى سوتتادى، حالىق مۇنداي جاپا شەكپەدى، ساتىلىمدا نان مەن تاۋار بولدى. ال، بۇل جىلى قۇلاقتاردى سوتتاعاندا ورتاشالاردى دا شارپىدى، ەندىگى كەزەك كەدەيلەرگە كەلدى. قۇلاقتاردىڭ باقىلاۋ ساندارىنىڭ جوسپارىن كەدەيلەر مەن ورتاشالار ورىندادى. قۇلاقتار استىقتى كۇنى بۇرىن جاسىرىپ، وتكىزىپ جىبەردى. شارۋاشىلىقتارىن تاراتىپ، اقشاعا اۋدارىپ الدى. تاركىلەۋگە مۇلكىنىڭ قالدىقتارى عانا ءتۇستى. قۇلاق كەدەيلەردى ساتىپ الدى. الدىن الا ايتقاندارى كەلدى. ال بيلىك پەن پارتيا ۇيىقتاپ جاتتى: كوپىرگەن ۇراندار تاستاۋمەن جانە قۇلاقتارعا قارسى ۇگىتتەۋمەن اينالىستى. كوپتەگەن جاقسىلىقتارعا ۋادە بەردى. بارلىعى بوس ءسوز بولىپ شىقتى. قۇلاق ايقاي استىندا ءوزىنىڭ ءىسىن جاساپ الدى دا، كيىم-كەشەكتەرىن جيناپ-تەرىپ، قاشىپ كەتتى. تەك قۇلاقتىڭ قول استىنداعىلارى مەن اڭقاۋلارى عانا قالدى. استىق دايىنداۋدىڭ بۇكىل اۋىرتپالىعى حالىقتىڭ قالعان بولىگىنە ءتيدى: شارۋالاردى (تاركىلەنىپ تۇرمەدە وتىرعان، قاشىپ كەتكەن قۇلاقتاردان باسقاسى) ايداپ، اۋىر سالىق سالىپ ازاپتادى، كاسىپوداق مۇشەلەرىن شارۋاعا، كوممۋنيستەردى تازى-توبەتتەردىڭ وتارىنا اينالدىردى: زارلەنگەن ۋاكىل دەرەۆنيانى ويسىراتۋدا (جالپى ولار دەرەۆنيادا وزدەرى پاتشا، وزدەرى قۇداي. دەرەۆنيانىڭ تاعدىرى سولاردىڭ ۋىسىندا). سول ءۇشىن ولار ۇكىمەتتەن جاقسى اتاق الادى. دەگەنمەن، ادىلدىك پەن قايرىمدىلىق سەزىمى بار ادامدار ەگەر مۇنى ورىنداماساق «وڭشىل ۋكلون»، «قۇيىرشىق»، «قاشقىن» تاعى باسقا موداعا ەنگەن ۇعىمدارمەن اتاق تاعىلادى، پارتيادان شىعارادى، تۇرمەگە جابادى» - دەپ دالەلدەۋگە تىرىسادى.

پارتيانىڭ كۇرەستە شىنىققان ادال مۇشەلەرىنەن ايىرىلعان كەزدەرى كوپ ەمەس پە؟ قۇلاق بولسا، قازىر مىسقىلداپ وتىر. ول توق، استىقتى پۇتىن 15-30 سومنان ساتىپ، كەدەيلەردى جانە باسقالاردى استىق قوقىمىنا ساتىپ الادى. ونىڭ حالىق اراسىندا دا، پارتيادا دا مىقتى سۇيەنىشى بار. بيلىك مۇنى قۇيىرشىق دەپ اتايدى، بىراق ءوزى بيلىك توق بولۋعا قۇقىق بەرمەيدى، تەك ۋادە بەرەدى. كىم قۇلاقپەن ىستەس بولسا، سول ەركىنشە نان، كەيدە جارما جەيدى، ال كەڭەس وكىمەتىنە كۇدىكپەن سەنەتىندەر 300, 200, 150 گر. نان، 250 گر. ەت جارناسىندا عانا وتىرادى. مىنە، 2 اپتا بولدى ەت مۇلدەم جوق. 300 گر. نان - بارلىق ءومىر. كوپشىلىگى كەبەك، تالقاندالعان سۇيەك جەيدى دە اش وتىرادى. ۇن قاداعىن الۋ قۇقىعىنان ايىردى. ەگەر ءبىر كەدەيدىڭ ۇيىنەن 15-20 سومعا ساتىپ الىنعان پۇت تاۋىپ السا، جارنادان ايىرادى. 24 ساعات جۇمىس ىستەۋگە ماجبۇرلەيدى، مالداردى اربامەن ارى-بەرى تاسىپ ازدىردى، بازدا جەم-ءشوپ جوق. سۇلىنى بەرەدى دە، قايتا تارتىپ الادى، ول تۇقىم قورى سالىعىن تولەيتىندەرگە جاسىرىن ساتىلادى. اتتار قىرىلىپ جولداردا جاتادى، دىتتەگەن جەرىنە جەتە المايدى. ويتكەنى، مالدار اش.

كونستيتۋتسيا بالالار ويىنشىعىنا اينالدىرىلعان: سايلاۋ قۇقىنان كىم بولسا سونى ايىرادى. ال، كەيبىرەۋلەر مۇنداي قۇقىقتان ايىرىلمايدى. ەندى مىنە، استىق تولىق وتكىزبەگەنى ءۇشىن ايىردى. استىق دايىنداۋ ناۋقانى كەزىندە: بارلىعىن وتكىز، ال ساعان جارنا، تۇقىم بەرىلەدى - دەدى. كوپشىلىگى وعان سەنىپ، باقىلاۋ سانى جوسپارىن ارتىعىمەن ورىندادى، ولارعا تاعى سالىق سالىندى، تاعى ورىندادى، تاعى سالىندى. وسى سوڭعى سالىقتا بارلىعى ويسىرادى، ويتكەنى، كۇشتەرى تاۋسىلدى. ورتاشالاردى سوتتادى (نوۆوسەلوۆكا پ.). استىق دايىنداۋ بارىسىن كۇشەيتۋ ءۇشىن بريگادالار قۇرىلدى، كەيبىر پوسەلكەلەردە ولار پاتشانىڭ جازالاۋ وتريادتارىنا ۇقساس بولدى. ەسىك الدىنا باسا كوكتەپ كىرەدى، بىرەۋلەرى شۇڭقىر ىزدەيدى وندا استىق تىعىپ قويۋ مۇمكىندىگى بولدى، باسقالارى قازداردى، تاۋىقتاردى، شوشقالاردى قۋالاپ ءجۇرىپ ۇستايدى، قايماقتى، ءسۇتتى، پىسكەن ناندى جەپ، تاپتايدى، تالقاندايدى. ناتيجەسىندە تىسكە باسار تۇك تە قالعان جوق. (كراسنايا پوليانا پ.). تولىق وتكىزبەگەندەردى اتۋعا الىپ كەتتى، ۇستىلەرىنە سۋىق سۋ قۇيدى، تۇندە ىشكيىمىمەن ايازعا ايداپ شىعاردى، كوشەدەن كوشەگە جەلكىلدەتىپ جۇگىرتتى، قامشىمەن شىقپىرتتى. كورشى پوسەلوكتى (ماكاەۆكا پ.) تونادى، قامبادان استىق تارتىپ الىندى. ... قاراۋىلدا پوستىدا تۇرعانداردى مىلتىقپەن قورقىتتى (اتباسار، ازات اۋداندارىندا). وسى تارتىپ الىنعان استىقتى بارلىعى ازات اۋدانىندا ءبولىسىپ الدى. «قالدىق استىقتى» وتكىزۋدەگى وسىنداي «ەركىنشىلىك» ناتيجەسىندە باقىلاۋ ساندارى (جوسپارى) ارتىعىمەن ورىندالدى. سەن، ستالين جولداس، استىق دايىنداۋداعى ۇلكەن تابىستار تۋرالى جازاسىڭ. كوردىڭ بە، ونىڭ قالاي الىنعانىن؟ سوندىقتان مۇنداي «جەڭىسكە» كوپ قىزىقپا!

تۇقىم سەبۋ ناۋقانىندا پارتيانىڭ ءبىرىنشى نۇسقاۋى مىناۋ بولدى - «قازىر دەرەۆنيادا تۇقىم قورى جوق، ويتكەنى تۇقىم بەرەمىز جانە ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتەمىز دەپ استىقتىڭ ءبارىن الىپ كەتتى - دەپ ايتادى. وعان سەنبەڭدەر، بۇل قۇلاقتىق ۇگىت. تۇقىم بار، جوسپاردى ورىندايمىز. شۇڭقىرلاردى ىزدەڭدەر، تاباندىلىق كورسەتىڭدەر، قۇلازىماڭدار». وسىلايشا جەرگىلىكتى جاۋاپتى كوممۋنيستەردى اكىمشىلىك تارتىپپەن دەرەۆنيالارعا قۋالاپ باقىلاۋ ساندارىن «جالپى جينالىستا قابىلداندى» دەپ كۇشتەپ تاڭدى ... «كەدەيلەرگە مەملەكەتتەن تۇقىم، جارنا، تراكتور ت. ب. بەرەمىز، تەك جوسپاردى قابىلداڭدار» - دەپ باقتى. ەگەر بۇل ارەكەت اسەر ەتپەسە، قىرىپ-جويامىز دەپ قورقىتتى. شارۋالار اۋىر كۇرسىنىپ قابىلدادى. ازاپ باستالدى: سوتتار، تاركىلەۋ، تۇتقىنداۋلار. ال نۇسقامادا ەرىكتى ءىس دەپ كورسەتىلدى. پوسەلوكتاردان شىعۋعا تىيىم سالىندى، كىمدەرگە تىيىم سالىندى؟ كەدەي، باتراقتار مەن ورتاشالارعا. ال قۇلاقتاردىڭ پوسەلوكتان شىعىپ كەتۋىنە تىيىم سالىنبادى. ورتاشالاردىڭ استىق دايىنداۋدان امان قالعاندارى تۇقىم قورىن وتكىزۋدە بار ناپاقاسىنان تولىق ايىرىلدى. سورىنا قاراي ½ وندىق دەسياتينا جەرگە ەگىن ەككەن قىزمەتشىلەرگە دە سالىق سالىندى. بىراق ەگىننىڭ كوپ بولىگى شىقپاي قالدى. ال سالىق سالعاندا ونى ەسەپكە المادى. بيلىك بۇيرىعى بويىنشا ەگىن شىعىمى 100 پۇتقا جوسپارلانعان. بۇل وندىق سالىق قىستا ءوندىرىلۋى ءتيىس بولدى. جارنا 8, 10, 15, 20, 25 پۇتقا بەلگىلەندى. جارنا 1 د.، ½ د. تۇقىم سەۋىپ، 15, 25, 30 پۇتتان وتكىزگەندەرگە دە ءتۇستى. قايدان الادى؟ ولار 15-20 سومنان نان ساتىپ جەيدى. ونىڭ ءوزىن كۇندىز-ءتۇنى ىزدەپ ءجۇرىپ تابادى، ويتكەنى اشىق ساتىلمايدى، ساتسا تارتىپ الادى. كەيبىرەۋلەر 1, ½، ¾ وندىق جەرگە عانا باقشا ەكسە دە ولارعا تۇقىم قورى سالىعى سالىندى. ... تاپسىرمايسىڭ با؟ - «كاسىپوداق مۇشەلىگىنەن، جۇمىستان شىق، قاساقانا تاپسىرماعان ادام رەتىندە تۇرمەگە وتىر» - دەلىنەدى. حالىق سارقىلا وتىرىپ تاپسىرادى. قايدان الادى؟ قۇلاقتان 15-20 سومنان. قانشا اقشا كەرەك ەكەنىن ەسەپتەڭىز! كىمدى ويسىراتادى؟ قۇلاقتى ما؟ جوق. بارلىعى قۇلاقتىڭ مۇددەسىنە جانە باسقالارىنىڭ ولىمىنە جاسالىپ جاتقان نارسە. تۇقىم قورىن ورتاشا ەسەپپەن 25 پايىزعا جينادى، ال دەرەۆنيالاردى 100 پايىزعا جويدى. قانشاما ەرلەردىڭ ءومىرى ويراندالدى، بيشارالىق حالگە ءتۇستى، كەڭەس وكىمەتى اتىنا قانشاما لاعىنەت ايتىلدى؟! ماقتان پارتيا، ماقتان بيلىك! جەڭدىڭدەر. دەرەۆنيادا سوتسياليزم ورناتتىڭدار.

ۇجىمدىق شارۋاشىلىق قۇرىلىس. سەنىمدى، سانالى تۇردە قۇرىلعان بىردە ءبىر ۇجىمدىق شارۋاشىلىق جوق. استىق دايىنداۋ جانە تۇقىم سەبۋ گۇرسىلىنىڭ استىندا ۇيىمداستىرىلدى. اكىمشىلىك قىسىم جاساۋ فاكتىلەرىن بىلمەيمىن، بىراق ەكونوميكالىق قىسىم ايدان انىق. مۇنداعى زور تابىستار دەگەنىڭ سابىننىڭ كوبىگى عانا. جاعداي جەڭىلدەگەندە اسكەري كوممۋنيزم كەزەڭىندەگى كوممۋنالار سياقتى بىتىراپ كەتەدى. كەيبىرەۋلەرى تاراپ كەتپەيدى دەپ سەنگىسى كەلەدى، بىراق بۇل سەنىم ءالسىز. قالعاندارى باسىبايلى جانە جالدامالى بولىپ جۇمىس ىستەيتىن بولادى.

ازىق-تۇلىك ماسەلەسى جانە جالاقى. كسرو حالقىن تۋعان ۇل مەن وگەي ۇلعا ءبولدى. جۇمىسشىلارعا ءبارىن بەردى، ال، قىزمەتشىلەر مەن شارۋالارعا ەشتەڭە جوق. جۇمىسشىلار تاماق جەگىسى كەلەدى، ال سوڭعىلارىن اشتتىققا ۇيرەتكىسى كەلەدى جانە ولاردىڭ سوڭعى ناپاقاسىن سىپىرىپ الادى: «زاەم ساتىپ ال، تراكتور بەر، سامولەتكە بەر، سۋ استى قايىعىنا بەر، تانكىگە بەر، تۇقىمعا بەر، قىزىل ەشالونعا بەر، يندۋستريالاۋعا بەر، ۇلەس بەر، جالاقىڭدى تۇگەل جارناعا سال، اۋىلشارۋاشىلىعى ماشيناسىنا بەر، ديىرمەنگە بەر. بەر، بەر، بەر». ال، بەرمەسەڭ - جاۋسىڭ. «بارلىعىن بەر دە، 24 ساعات جۇمىس ىستە، نەگىزگى جۇمىسىڭدى دا، ناۋقان جۇمىسىن دا ىستە». ساعان دەمالىس تا، تىنىشتىق تا جوق، تەك تاستان سۋ سىعىپ شىعارا الماعانىڭ ءۇشىن تۇسكەن تۇرمەدە دەمالاسىڭ. تۇرمە استىق دايىنداۋ جانە تۇقىم قورى ءۇشىن قامالعان قۇلاقتارعا، قىزمەتشىلەر مەن كوممۋنيستەرگە لىق تولى. جالاقىدان 25 پايىزعا دەيىن ۇستايدى، قالعانى وتباسىنا تاماققا ازەر جەتەدى. ءبىر ءۇزىم نان ءۇشىن جۇمىس ىستەيسىڭ ...، جارنا جۇمىسشىعا 30 قاداق ۇن مەن ەت، ت.ب. ازىق-تۇلىك بەرەدى، ال قىزمەتشىگە 300 گر.، ونىڭ وتباسى مۇشەلەرىنە 250 گر.، ... نان بەرەدى. كەيبىرەۋلەرگە (كەدەيلەرگە) ول دا جوق. ەگەر قاندايدا ءبىر پۇت نان تاۋىپ السا جارنادان ايىرادى. ال جارنا - بارلىق ءومىر. نان ساتىپ الۋعا بولمايدى، ەت بەرمەيدى، ساتىلىمدا دا جوق. .... ال، ءومىر ءسۇرىپ كور!

بيلىك ءال-اۋقاتتى كوتەرۋگە ارەكەت جاسامادى، ەسەسىنە وق، ۆينتوۆكا، پۋلەمەتتەر دايىنداپ قويدى، ويتكەنى اش ادامدار كەز كەلگەن مەزەتتە كوتەرىلىسكە شىعۋى مۇمكىن. 1905 جىلدىڭ قاڭتارى قايتالانباي ما؟^* روبەسپەردىڭ ءولىمى ەستەرىڭىزدە مە؟^**

قالالىق تۇتىنۋ قوعامى. ساۋدا توقتاپ تۇر. تاۋار جوق. ولار قايدا كەتتى؟ 1926, 1927 جىلدارى تاۋاردان دۇكەندەر قايىسىپ تۇرماپ پا ەدى؟ زاۋىتتار نەگە توقتاپ قالدى؟ قازىر تۇتىنۋ قوعامى تەمىر، ۇساق-تۇيەك ساتادى. ... قانتتى ءار ءتۇرلى مولشەرمەن - 250, 300-400 گر. ساتادى، ءدال بەلگىلەنگەن مولشەر جوق. مانۋفاكتۋرانى جىل بويى كورگەن جوقپىز. ... كسرو بويىنشا تاماققا مولشەر ءارتۇرلى. اسىرەسە جۇمىسشىلار اۋداندارىندا مولشەر جوعارى. نەگە تاماق مولشەرى بارلىعى ءۇشىن بىردەي ەمەس. جۇمىسشىلار تاماق جەۋ كەرەك تە، شارۋالار جەمەۋ كەرەك. ودان دا «ولە بەرىڭدەر، تەك جۇمىسشىلار توق بولسا بولدى» - دەپ اشىق ايتقان دۇرىس ەمەس پە؟ جۇمىسشىلار پان، ال سەندەر ولاردىڭ قۇلىسىڭدار. ... الدارقاتۋدىڭ نە كەرەگى بار؟ لەنيننىڭ ۇلى ەسىمىمەن ماقتانۋدىڭ نە كەرەگى بار؟ سوتسياليزم كۇرەسكەرلەرىنىڭ جاساندى بەتىن جامىلىپ نە كەرەك؟؟؟ كەڭەس وكىمەتى «ومىرىندە ازاپ شەككەن ادام اش بولادى جانە قايىرشىلىقتا ءومىر سۇرەدى جانە نارازىلىق بىلدىرە المايدى، ويتكەنى ول كۇنا» - دەپ سەندىرگەن جانى جانناتتا بولعىر پوپ بيبلياسىنا اينالدى. كەڭەس وكىمەتى بەسجىلدىقتاردىڭ (جوسپارلار) قىزىل پلاكاتتارىن، كوپىرگەن ۇراندارىن شاشادى، قولدان جاسالعان كۇرەسپەن قۇلاقتاردى تاپ رەتىندە جويىپ جاتىر، حالىقتى اش وتىرىپ، نارازىلىق بىلدىرمەۋگە ماجبۇرلەيدى. حالىق قاجىپ ءبىتتى (ودان دا بايلاردى بىردەن جويعانداي بار ازىق-مۇلىكتى بىردەن تارتىپ الماس پا؟!). ... سوتسياليستىك پاتشالىقتان كۇتكەنىمىز وسى ما ەدى؟ باسقا، باسقا، بەسجىلدىق جوسپار بولسا، قان ساسيدى. نارازىلىقتار بوي كوتەرە باستادى. مىسالى، ءبىزدىڭ كوممۋنيستەر باسىپ تاستاعان قوستاناي كوتەرىلىسى. بۇل تۋرالى نەگە ءۇنسىز؟ ويتكەنى، بۇل ۇنامايدى. بۇل بەسجىلدىق ءۇشىن ماسقارا عوي.

بالالار ءۇيى. وندا جاعداي اھ ۇرعانداي: سۋىق، لاس جەردە اش وتىر.

ءبىلىم بەرۋ. وقۋ توقتاتىلعان. مۇعالىمدەر ناۋقاندارعا قۋىلعان. جۇمىس توقتاپ تۇر، مەكتەپتەر اڭقيىپ تۇر. ... استىق سەبۋ، تۇقىم قورىنىڭ باقىلاۋ ساندارى مەكتەپكە دەيىن جەتكەن. بالالاردى ناۋقان جۇمىستارىنا سالىپ، توزدىرعان. وسى وقۋ ما؟ وقۋشىلار وقۋ وقىماي شارۋاشىلىقپەن اينالىسا ما؟ بالالاردا قانداي سەزىم؟ تەك «جۇرەكتەرى اينالادى، قۇسقىلارى كەلەدى».

جالپى، بارلىق سالا بويىنشا جۇمىس سەمىپ قالعان. بيلىك ءبىر-اق نارسەنى بىلەدى - استىق دايىنداۋ مەن تۇقىم قورى. بار كۇش وسى ناۋقانعا سالىنىپ، باسقا سالا جۇمىستارىنا نۇقسان كەلتىرىلگەن. ... مال 30 پايىزداي عانا قالدى، ونىڭ ءوزى اربامەن ءارى-بەرى ايدالىپ السىرەگەن. ازىق ءالىم-ءجىتىم، جەم-ءشوپ جوق. ەندى تەك ايقاي سالۋ عانا قالدى: ءبارى قۇرىپ ءبىتتى، ...! كىم كىنالى؟ شىندىق جوق. ءسوز بوستاندىعى جوق.. ىعىنا قاراي سويلە، قارسى سويلەسەڭ، مەملەكەتتىك ساياسي باسقارمادان، تۇرمەدەن ءبىر-اق شىعاسىڭ، «كونترەۆوليۋتسيونەر» دەگەن تاڭبا باسادى. وسىدان بارىپ قالاي شىندىققا جەتەسىڭ؟ ءبىر سوزبەن ايتقاندا، پاتشالىق قۇرىلىس جۇيەسى كەڭەس ۇكىمەتى الدىندا باسىم بولىپ شىقتى. اشتىقتان ولگەن نەمەسە ىسىگەن ادامدار. ... كىم كىنالى؟ ... ەح!!!

ستالين جولداس! تىكە جانە كەڭەستىك ەمەس، اسىرەسە پارتيالىق ەمەس رۋحتا ايتقانىما، كەشىر. باسقاشا جازسام، جالعان بولادى. ءبىر رەت شىندىقتى ايتقىم كەلەدى. جەرگىلىكتى جەرلەردە نۇسقاۋلار از جانە ونىڭ بۇرمالاناتىنى اۋىر قىنجىلتادى. ءۇش جىل بويى جەكە ءوزىم قولىمداعى ۆينتوۆكامەن كاپيتاليستىك جانجال باسقىنشىلىعىن تويتاردىم. ءولىم اۋزىندا قالدىم، جارالى بولدىم. بولاشاق بەرەكەسى ءۇشىن ەڭ قىمبات ءومىرىمدى قيا جازدادىم. نە ءۇشىن؟ 300 گر. نان ءۇشىن بە، الدە اشىعۋ ءۇشىن بە؟ ءبىز سياقتىلار از ەمەس، قانشاماسى ازامات سوعىسىنان ورالمادى، شەيىت بولدى.

مەن 1918 جىلدان پارتيا مۇشەسىمىن. كەزىندە وتتى دا، سۋدى دا، اشتىقتى دا باستان كەشتىم. ال، قازىر بەيبىت زاماندا اشتىقتان بالالاردىڭ ىڭىرانعانىن، ايەلدىڭ جىلاعانىن ءاربىر قادامدا بۇرالىپ جاتقان كەدەيلەردى كورىپ تۇرىپ، وتىرىك ايتىپ، جالعان ۋادەمەن اۋىز تولتىرىپ، ءىس جۇزىندە دىم بەرمەۋگە ماجبۇرلەنە وتىرىپ، ءوزى اش، قارعىس اتقىر كوممۋنيستەر مەن كەڭەس وكىمەتى، سوتسياليزم ورناتادى - شىدامىم جەتپەيدى. ەڭ بولماعاندا تولىق كۇيزەلىستەگى اش ادامعا سوتسياليزم نە كەرەك ەكەنىن تۇسىنەتىن ۋاقىت جەتتى.. ... ەلدە ادامزات تاريحىندا بولماعان جاڭا سوتسياليستىك شارۋاشىلىق پەن مادەنيەت كەلە جاتقانىن جاقسى تۇسىنەمىن. ... بارلىعىن بەردىم - قوعام ءۇشىن ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىن، مەنشىگىمدەگىنىڭ بارىنەن ايىرىلدىم، قيىندىقتار مەن قاتەلىكتەر - وسىنىڭ بارلىعى مەنىڭ تاباندىلىق رۋحىمدى نىعايتتى، ... شىندىقتى بك(ب)پ وك-نەن تابامىن دەپ ۇمىتتەنۋگە كۇش بەردى. ... ازىق-تۇلىك ماسەلەسىندە تۇراقتى تاپتىق ساياسات جۇرگىزۋ كەرەك. باتراقتاردى، كەدەيلەردى جانە قىزمەتشىلەردى ازىقپەن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك، ەڭ بولماعاندا سوتسياليستىك قۇرىلىس مۇددەسى ءۇشىن. ءبىزدىڭ ولاقتار بولسا تۇقىم قورىن قۇرۋ ءۇشىن جارنانى كەسىپ تاستاۋعا دەيىن باردى ... بىراق قازىر ماسەلە اشىق تۇر. ءدال وسىلاي ايتۋ مەن ءۇشىن پارتيانى جوعالتۋ جانە تۇرمەگە وتىرۋ.

^* ماكسيميلەن ماري يزيدور روبەسپەر (06.05.1758-28.07.1794) 1789-1794 جج. فرانتسۋز بۋرجۋازيالىق توڭكەرىسىنىڭ قايراتكەرى. حالىق مۇددەسى مەن دەموكراتيا قاعيدالارىن قورعادى، ساياسي تەڭدىكتى دامىتتى. ۇلتتىق كونۆەنتتىڭ دەپۋتاتى رەتىندە توڭكەرىستىك سوعىستى ناسيحاتتاعان جيرونديستەر ساياسي اعىمىمەن كۇرەستى. دەموكراتيالىق كونستيتۋتسيانى قابىلداعان ياكوبين توڭكەرىستىك ساياسي اعىمىنىڭ باستى دەم بەرۋشىلەرىنىڭ ءبىرى بولدى. كونستيتۋتسيالىق رەجىمنىڭ ورنىنا، توڭكەرىستىك-دەموكراتيالىق ديكتاتۋرانى ورناتتى. قوعامدىق قۇتقارۋ كوميتەتىن باسقارا وتىرىپ، ىشكى جانە سىرتقى توڭكەرىسكە قارسى كۇشتى جەڭدى. الايدا ياكوبين ديكتاتۋراسىنىڭ تابيعاتىنداعى قاراما-قايشىلىقتار م. روبەسپەردىڭ ساياسي قىزمەتىنە اسەرىن تيگىزدى. ول توڭكەرىستىك ۇكىمەتتى وڭ جاعىنان اتقىلاعان دانتونيستەرگە (ج. ج. دانتون جاقتاۋشىلارى) عانا ەمەس، پ. گ. شومەتت باستاعان سولشىل قوعامدىق كۇشكە دە قارسى كۇرەستى. ۇلتتى جاڭا، رەسپۋبليكالىق دىنگە (جوعارعى يەگە تابىنۋ) بىرىكتىرۋ ارەكەتى دە قاتە بولدى. 1794 ج. 27-28 شىلدەدە حالىق نارازىلىعى شەگىنە جەتىپ، تەرميدورياندىق (فرانتسيادا 1793-1805 جج. كۇنتىزبە بويىنشا جىلدىڭ 11-ءشى ايى) توڭكەرىسىمەن ياكوبين ديكتاتۋراسىن قۇلاتتى. م. روبەسپەردىڭ جانە ونىڭ جاقتاۋشىلارىنىڭ سوتسىز باستارى الىندى.

^** 1905-1907 جج. يمپەرياليزم كەزەڭىندەگى العاشقى ورىس بۋرجۋازيالىق-دەموكراتيالىق توڭكەرىسى. 1905 ج. 9 قاڭتاردا پەتەربۋرگ ق. قىسقى ساراي الاڭىنا الەۋمەتتىك-ساياسي تالاپتارمەن بەيبىت شەرۋگە شىققان جۇمىسشىلار جاپپاي اتىلدى.

«اقيقات» جۋرنالى