ۇستازداردىڭ تامىز كەڭەسى جاقىنداعان سايىن تۇلا بويىمدا قورقىنىش پەن جاسقانشاقتىق دەگەن جامان ادەت پايدا بولعاندا وزىمە ساۋال قويىپ، «نەگە قورقاسىڭ، جۇرتتىڭ الدىندا انت بەرەتىن جالعىز سەن بە؟ وزىڭدەي بىرنەشە جاستار بولادى ەمەس پە! قاراشى انە، عازيزدى كەرىسىنشە، ول ىشتەي قۋانىپ، ۇستازدار كونفەرەنتسياسىنىڭ تەزىرەك بولۋىن ارمانداپ،  مەكتەپكە جولداما الىپ، ساباق بەرۋدى تاعاتسىزدانا كۇتىپ ءجۇر. ال، سەن بولساڭ وقىتۋشى بولماي جاتىپ، كوپشىلىكتىڭ الدىنا شىعۋعا الدەن ات-تونىڭدى الا قاشقىڭ كەلەدى. ەگەر بويىڭدى بيلەگەن باتىلسىزدىق پەن جالتاقتىقتان ارىلماساڭ جاقسى ۇستاز بولام دەپ ويلاما»، - دەگەن ويلاردىڭ تەرەڭىنە باتىپ، ءوزىمدى جىگەرلەندىرىپ قويدىم. ءسويتىپ، قولىما حالىققا ءبىلىم بەرۋ ءبولىمىنىڭ بىزگە جاۋاپتى ادىسكەرى سالا قۇلاش جازىپ بەرگەن انتتى جاتتاۋعا كىرىسىپ كەتتىم.

ارتىنىپ-تارتىنىپ كۇتكەن مۇعالىمدەر جيىنى كوپ وتپەي جەتىپ كەلدى. اۋداننىڭ سوناۋ الىس نۇكتەلەرىنەن كەلىپ جاتقان مۇعالىمدەردىڭ جۇزدەرى بالبۇل جايناپ، ءبىر-بىرىمەن ۇزاق جىل بويى كورىسپەگەن ادامدارداي قۇشاق جايا امانداسىپ، جاعداي سۇراسادى. ارتقى تۇستا وتىرعان جاس شاماسى 40-تان اسقان ايەل: «9 سىنىپتى بىتىرگەن 22 وقۋشىدان 6-ۋى كوللەدجگە بارمايتىن بولىپ قالىپتى. اتا-انالارى كەلىسىمدەرىن بەرگەن ەدى، نەگە ولاي ەتكەندەرىن تۇسىنبەيمىن. ورتا ارناۋلى وقۋ ورنىندا وقىسا ءوز بالالارىنىڭ كەلەشەگى عوي، بەلگىلى ءبىر ماماندىق الىپ شىعادى. بالالارىن كوللەدجدە وقىتۋدى مەكتەبىمىزدىڭ ۇجىمى دا، ءبىلىم ءبولىمىنىڭ ماماندارى دا ايتقان بولاتىن. قازىر وسى ماسەلەنىڭ توڭىرەگىندە ءسوز ەستىپ، تاياق جەمەسەم بولعانى عوي»، - دەدى جانىندا وتىرعان نازىك جاندىلارعا.

- ءيا، - دەدى قاسىنداعى وتىرعان بىرەۋ ونىڭ ءسوزىن جالعاپ. – بايعۇس انالار بالالارىن جانىنان جىراقتاتقىسى كەلمەيدى. ونىڭ ۇستىنە ول جاقتا «ءاي» دەيتىن اجە، «قوي» دەيتىن قوجا جوق دەپ تۇسىنەتىن ولار ۇل مەن قىزىنىڭ قانداي ادام بولىپ قالىپتاساتىنىنا، قانداي ماماندىق الىپ شىعاتىنىنا كۇماندانادى. - ولاي ويلايتىن بولسا دۇرىس ەمەس، - دەدى تاعى بىرەۋ. - نەگە كۇماندانسىن؟ مۇعالىمدەرگە سەنىپ تاپسىرىلعان وقۋشىلارعا يە بولا المايدى دەگەنگە سەنبەيمىن. كوللەدجدە شەبەر، كۋراتور دەگەن بولادى. ولار ۋىسىنا مىقتاپ ۇستاسا، قاتاڭ باقىلاۋعا السا... مەنىڭشە ەشقانداي قورقاتىن تۇگى جوق.

ءوز وقۋشىلارىنىڭ كەلەشەگىنە الاڭداعان ۇستازداردى مەكتەپ باسشىلارى ەكەن عوي دەپ توپشىلادىم دا، ىشتەي مەن دە ۇزاق ويعا بەرىلدىم. راسىندا دا، جاڭادان سالىنىپ، بارلىق جاعداي قاراستىرىلعان، ءتىپتى جاتاقحاناسى دا بار، ءبىر مەزگىل تەگىن تاماق تا بەرىلەتىن كوللەدجدە ەل بولاشاعى - جاس جەتكىنشەكتەردىڭ دۇرىس ءبىلىم الماۋى، ماماندىقتى يگەرە الماۋى مۇمكىن ەمەس دەگەن تۇجىرىم جاسادىم. ءيا، اۋدانىمىزدا بۇرىن مۇنداي  كوپ قاباتتى عيمارات بولماعان. تاۋەلسىزدىك العالى رەسپۋبليكامىزدىڭ شالعايداعى ەلدى مەكەندەرىنە ەلباسىنىڭ نازارى ءتۇسىپ، قىزىلقۇمنىڭ باۋرايىنداعى ءبىزدىڭ اۋدانعا كەرەمەت كوللەدج تۇرعىزىپ بەرگەنىنە شۇكىر ەتۋىمىز كەرەك، - دەدىم.

وسىلاي ويعا بەرىلىپ وتىرعانىمدا اۋدان اكىمى، حالىققا ءبىلىم بەرۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى كىرىپ كەلدى. جۇرت ورنىنان ورە تۇرەگەلىپ، قايتا وتىردى. اۋدان باسشىسىنىڭ سۇستى كىسى ەكەنى اڭعارىلىپ تۇر. ەكى يىعىنا ەكى كىسى مىنگەندەي، جانارىمەن تىكتەپ قاراعاندا كوزى وڭمەنىڭدى تەسىپ جىبەرەتىندەي. ول جانىنداعى باس ۇستازعا «باستا» دەگەندەي يشارا جاسادى. قۇلماعانبەتوۆ پرەزيديۋمنان تۇرەگەلدى دە، موينىنا قىلعىنا تاعىلعان گالستۋگىنىڭ ءتۇيىنىن ءسال تومەن تۇسىرىڭكىرەپ، تريبۋناعا بەتتەدى. ەڭ ماڭىزدىسى، ول جاساعان بايانداماسىندا مەكتەپتەر مەن بالاباقشالارداعى ورىن العان جەتىستىكتەردى جىپكە تىزگەندەي، بىرىنەن سوڭ ءبىرىن تىزە بەردى. كەمىندە جارتى ساعاتقا جۋىق تىنباي سويلەدى. ءبىر كەزدە اۋدان باسشىسىنىڭ «توقتات جولداس، قۇلماعانبەتوۆ» دەگەن ءزىلدى داۋىسىنان سەلك ەتە قالدىم. ونىڭ دا قولىندا باياندامانىڭ ەكىنشى نۇسقاسى بولۋى كەرەك. «سەنىڭ مىنا اقپاراتىڭنان مەكتەپتەر مەن بالاباقشالاردا ەشقانداي كەمشىلىك جوق سياقتى. بارلىعى دەرلىك وقۋ جىلىن تابىستى اياقتاپ، جاڭا وقۋ جىلىنا دايىن تۇرعانداي» - دەدى. - جوق، كاكە، جەتىستىگىمىز دە، كەمشىلىگىمىز دە، بار، - دەدى ءبىلىم باسشىسى جاڭا عانا قۋانىشتى كوڭىل-كۇيدە تۇرعان سارى ءتۇستى ءجۇزى قىپ-قىزىل رەڭگە اينالىپ. «بار بولسا نەگە سونى دا ايتپايسىڭ»، - دەدى قاباعىن ءتۇيىپ. ماڭدايىنداعى شىپ-شىپ ەتكەن بۇرگە تامشى تەرىن قالتاسىنداعى ورامالىمەن ءسۇرتىپ العان باس ۇستاز الدىنداعى جاتقان قاعازاداردى ءبىر-ەكى رەت اۋدارىپ، قايتا وقي باستادى. ەكى-ءۇش مينۋت وتپەي-اق، اكىم مىرزا تاعى دا توقتاتىپ قويىپ، سۇراق بەردى. - ماعان ايتشى قانە، - دەدى بەينە ءبىر دۇرىس جاۋاپ بەرمەسە سالىپ كەلىپ قالاتىنداي تاستاي جۇدىرىعىن ءتۇيىپ العان ول. - اۋدان بيۋدجەتىنەن وبلىستىق وليمپياداعا، كونكۋرستارعا باراتىن بالالارعا قاراجات ءبولۋدى سۇراعاندى بىلەسىڭ، ال ولاردىڭ بەرگەن ءبىلىمدى اقتاي الىپ جاتقانىن بىلمەيسىڭ. مىناعان جاۋاپ بەرشى، - دەدى قايتادان ول جۋان داۋىسىن كوتەرىڭكىرەپ. «كوللەدجگە بالالار تولىق تارتىلىپ جاتىر ما؟ سپورتتىق سايىستاردان قايسى مەكتەبىڭ جۇلدە الىپ، تاقياسىن اسپانعا اتىپ كەلدى؟ وبلىستىڭ بىزگە جىبەرگەن قورىتىندىسىمەن، جۇرگىزگەن تالداۋلارىمەن تانىستىڭ با؟» - دەپ تانىسپاساڭ مىنە، تانىسىپ قوي دەگەندەي، قولىنداعى ءبىر جاپىراق قاعازدى جوعارى كوتەردى. قايتادان ءسوزىن جالعاستىرىپ: «ەڭ سوڭىندامىز جولداس، قۇلماعانبەتوۆ. قاشان ءبىز جاقسى كورسەتكىشكە ەرىسەمىز؟  ال، سەن «جەتىستىكتەرىمىز مول» دەپ ماقتاناسىڭ»، - دەدى وعان تەسىلە قاراپ.

جاس ۇرپاقتىڭ ءبىرى اناسى، ءبىرى اكەسى سانالعان مۇعالىمدەر مەن مەكتەپ باسشىلارىنا قاتتى سىن ايتقان اۋدان باسشىسى ءبىلىم سالاسىنداعى كەمشىلىكتەردى اششى دا وتكىر تىلمەن اتاپ كورسەتتى. وسى كەزدە كوز الدىما كۇللى ۇستازدار قۇددى بالالارى تەنتەكتىك جاساپ، ونىڭ زاردابىن زاڭ الدىندا تارتىپ جاتقان اتا-انالار سياقتى دا، ال قاتاڭ ءۇندى اكىم ولاردى جازالاپ جاتقان سۋديا ءتارىزدى بولىپ كورىندى. «بۇدان قورىتىندى شىعارىڭىزدار»، - دەگەن اۋدان باسشىسى سالدەن كەيىن ءوز قولىمەن بىرنەشە ۇستازدارعا العىس حات تابىس ەتتى. وسى ساتتە سانامنان «جوق، مۇعالىمدەردىڭ بارلىعىندا كەمشىلىك بار ەمەس، تابىسقا جەتكەن بىلىكتى جانە ىسكەرلەرى دە بار ەكەن» دەگەن وي قىلاڭ بەرگەندە، «مەن دە وسىلارداي بولسام عوي» دەپ ىشتەي اسقاق ارماننىڭ جەتەگىنە ەرىپ كەتە بەردىم.

مۇنان سوڭ كەزەك بىزگە دە كەلىپ، بۇكىل ۇستازداردىڭ الدىندا انت قابىلدادىق. «ءوسىپ كەلە جاتقان ۇرپاققا ساپالى ءتالىم-تاربيە بەرۋدە قوعام، مەملەكەت الدىندا وزىمىزگە جۇكتەلگەن جاۋاپكەرشىلىك مىندەتتى دۇرىس اتقارۋعا جانە دۇرىس شەشىم قابىلداي الۋعا، سونداي-اق، جۇمىسقا ۋاقىتىلى كەلۋگە انت ەتەمىز، انت ەتەمىز!»، - دەپ حورمەن ايتقانىمىزدا بۇكىل مۇعالىمدەر دۋ قول سوعىپ، قوشەمەت كورسەتتى. جيىن اياقتالىپ، اۋدان باسشىسى شىعىپ كەتكەن سوڭ قۇلماعانبەتوۆ سۇيەككە باتاتىن نايزاداي تىلىمەن مۇعالىمدەردى تۇيرەپ، جەردەن الىپ، جەرگە سالدى. وسى كەزدە ويىما ينستيتۋتتاعى ۇستازىمنىڭ «بىلەسىڭدەر مە الەمدەگى قاي ەلدە مۇعالىمدەردىڭ قۇرمەتى كۇشتى؟» دەپ ستۋدەنتتەرگە ساۋال تاستاپ، ءوز ساۋالىنا ءوزى جاۋاپ بەرگەنى ورالا كەتتى. ۇستازىمىزدىڭ ايتۋىنشا، قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىندا مۇعالىمدەردىڭ مارتەبەسى ارقاشان جوعارى، ابىرويى بيىك. ءتىپتى كوشەدە دە ۇستازدىڭ الدىن ەشبىر ادام كەسىپ وتپەيتىن كورىنەدى. وقۋشى ۇستازىن ابايسىزدا رەنجىتىپ السا، اتا-اناسى مۇعالىمگە باس ءيىپ، كەشىرىم سۇرايدى ەكەن. ال، بىزدە شە؟ بىزدە مۇعالىمدەردىڭ «ارقالاعانى التىن، جەگەنى جانتاق».

وسىلاي تەرەڭ ويدىڭ ۇستىندە وتىرعانىمدا ءبىلىم ءبولىمى باسشىسى جەمتىگىنە ۇمتىلعان قىرانداي بىزگە دە شۇيلىگە ءتۇستى. «سەندەر جاس ەمەسسىڭدەر مە، سەرت قابىلداعاندا نەگە داۋىستارىڭ قاتتىر-اق شىقپايدى؟ جانارتاۋ ءتارىزدى اتقىلاپ تۇرۋلارىڭ كەرەك قوي»، - دەپ ءالسىز شىققان ءۇنىمىزدى سىنعا الدى. - جولداستار، - دەدى دەمىن ىشىنە ءبىر تارتىپ الىپ اڭگىمەسىن قايتا جالعاستىرعان باس ۇستاز - «مۇعالىم - زور تۇلعا، ول كۇننىڭ قۇدىرەتتى ساۋلەسى سياقتى»، - دەگەن ەدى ۋشينسكي. نەگە سىزدەر سول قۇدىرەتتى ساۋلە سىندى جارقىراپ، حالىق بالالارىن نۇرلاندىرمايسىزدار؟ اقىل-پاراساتتىڭ بيىك، ءتالىم-تاربيەنىڭ تەرەڭ، سانا-سەزىمنىڭ ءمولدىر بولعانى ابزال. بۇگىنگى ۇرپاققا ەرتەڭ مەكتەپ بىتىرگەندە «ۇستازىڭ كىم» دەگەن ساۋال قويما ما؟ سوندىقتان دۇرىس شەشىم قابىلداپ، جاڭا وقۋ جىلىندا تابىسقا جەتۋلەرىڭىزگە تىلەكتەسپىن، - دەپ اياقتادى ءسوزىن.

جينالىستان شىققان مۇعالىمدەردىڭ ءبىرى «باستىعىمىز دانالىق ءسوزدى زور ايتادى ەكەن، ءا»، - دەدى ىرجالاقتاپ. ەكىنشى بەرۋى «ول كىسى شەشەن عوي»، - دەدى ونى قوستاپ. تاعى بىرەۋى «تاك، جولداستار، نە ىستەيمىز ەندى»، - دەپ ۇستىندەگى كوستيۋمىن، موينىنداعى گالستۋگىن شەشتى. «اندا تۇرعان دۇكەنگە كىرە سالايىق»، - دەپ بارلىعى شۋ ەتە قالدى. «وندا مىنا جاستاردى دا ەرتە جۇرەيىك»، - دەدى ارالارىنداعى ارىق، مۇرتتى  كىسى. سونىمەن، ءبىزدى دە قوياردا قويماي دۇكەنگە الىپ كىردى. تانىستىق، بىلىستىكتەن سوڭ سىرا قۇيىلعان بىرنەشە بوتەلكەنىڭ تىعىنى اشىلىپ، بوساپ قالا بەردى. بىزگە دە قايتا-قايتا ۇسىنعانمەن، باس تارتىپ وتىرا بەردىك. بىرنەشە ساعات بۇرىن دۇكەنگە ءتۇپ-ءتۇزۋ كىرگەن اتپالداي ازاماتتار قيسالاڭداپ شىعا كەلدى. ولاردىڭ قاسىندا ءارى قاراي جۇرە بەرسەم بەرەكە تاپپايتىنىمدى ءبىلىپ، «اۋىل ايناسى» گازەتىنىڭ رەداكتسياسىنا تارتتىم.

رەداكتوردىڭ ەسىگىن جاي قاعىپ، ىشكە ەندىم. «ءا، كەلدىڭ بە بالا»، - دەدى بەت بەدەرى قولادان قۇيعانداي، شىمىر دا ءىرى دەنەلى التىنبەكوۆ اعاي. امان-ساۋلىقتان سوڭ «تامىز كەڭەسى قالاي بولدى؟»، - دەدى ۇلكەن كوزاينەگىنىڭ ۇستىنەن قاراپ. جيىننىڭ قالاي وتكەنىن اڭگىمەلەپ بەرگەننەن سوڭ «قانە، ەندى بىزگە قانداي ماتەريال اكەلدىڭ»، - دەدى قولىن سوزىپ. جيدەمنىڭ توسقالتاسىندا بۇكتەلىپ جاتقان بىرنەشە ولەڭدەرىم مەن ماقالامدى قولىنا ۇستاتتىم. «جاقسى وندا، وقىپ شىعام»، - دەدى دە، كورشى تۇرعان جاۋاپتى حاتشىنىڭ كابينەتىن نۇسقاپ، «سوندا كىرە كەت»، - دەدى. ەسىگى بىلعارىمەن قاپتالعان جاۋاپتى حاتشى بالعابەك اعانىڭ بولمەسىن اشقانىمدا ونىڭ جانىندا وتىرعان ءتىلشى، زور دەنەلى ماحامبەت اعاي تەلەفوننىڭ تۇتقاسىن ۇستاپ، قارقىلداپ كۇلىپ وتىر ەكەن. تەگىندە بىرەۋمەن سويلەسىپ جاتقان بولۋى كەرەك، «ەرتەڭ ەت استىرىپ قويماساڭ «كريتيكالايمىن»، ءوزىڭ بىلەسىڭ عوي»، - دەپ قالجىڭداسىپ جاتتى. كوپ تىڭداپ، از سويلەيتىن جاۋاپتى حاتشى اعامىز قولىمنان الىپ، «وقۋىڭدى بىتىرۋىڭمەن» دەپ قاپسىرا قۇشاقتادى.

اۋداندىق، رەسپۋبليكالىق گازەت بەتىندە ءىرى ماقالالارى جاريالانىپ جۇرگەن قوس اعامنىڭ الدىندا ءوزىمدى بەسىكتەن بەلى ەندى عانا شىققان سابيدەي سەزىندىم. ۇستەل ءۇستىن ءبىر شولىپ وتكەنىمدە ەسىمى كوپكە تانىس، اۋدانىمىزدىڭ الىس ايماعىنداعى مەكتەپتەردىڭ بىرىندە قىزمەت ەتەتىن جومارت ىستىباەۆتىڭ رەداكتسيانىڭ باسپاسىنان شىققان ولەڭدەر جيناعىنا كوزىم ءتۇستى. سونى سەزگەندەي بالعابەك اعا «ءالى سياسى كەپپەگەن مىنا ولەڭدەر جيناعىن وقي وتىر، باسپادان جاقىندا شىقتى» - دەدى. ال، ماحامبەت اعا جايلاپ تەرەزەنىڭ الدىنا باردى دا، تىسقا قاراپ: «نەتكەن قاراۋسىزدىق، باقىلاۋسىزدىق» -, دەدى الدەنەگە كوڭىلى تولماعانداي. «مىنا ستاديونداعى سۋدىڭ قۇر دالاعا اعىپ جاتقانىن قاراشى. ەگەر ديحانشىلىقتى بىلەتىن بىرەۋ بولسا، مىنا ەسىل سۋدى بىلاي دالاعا جىبەرىپ قويماس ەدى، الاڭدى الدەقاشان گۇلدەندىرىپ، كوك مايساعا وراپ تاستار ەدى»، - دەدى بىزگە مويىن بۇرىپ.

سالدەن سوڭ ماعان قاراپ: «قايسار، سەن وسى جايلى ماقالا جازىپ، جوعارىداعىلاردىڭ نازارىنا ءبىر ىلىكپەيسىڭ بە، ساعان بەرەر كەڭەسىم وسى. سوسىن وتكەندەگى ماقالاڭدى وقىدىم، ءتاۋىر جازىپسىڭ. وسى قارقىنىڭدى جوعالتپاي، بولاشاقتا ماقالا عانا ەمەس، ادەبي جانرلارعا قالام تەربەۋدى مەجەلەسەڭ جامان بولمايسىڭ. اڭگىمەلەر، نوۆەلالار، وچەركتەر جازۋعا تالاپتان. سەن تۇبىندە مۇعالىم ەمەس، جۋرناليست بولاتىنىڭنان ءۇمىتىم بار»، - دەدى. بۇل ءسوز جانىما مايداي جاقسا دا، ءوزىمدى بۇل ورتادا گازەتتىڭ ءتىلشىسى ەتىپ ەلەستەتە المادىم. ويتكەنى، ءالى دە كوپ ىزدەنۋ، ۇيرەنۋ قاجەت دەگەن وي مازالادى.

تىسقا شىققانىمدا تامىزدىڭ جىلى لەبى بەتىمدى ءوبىپ ءوتتى. ماحامبەت اعامنىڭ «سەن تۇبىندە مۇعالىم ەمەس، جۋرناليست بولاتىنىڭنان ءۇمىتىم بار» دەگەن ءسوزى سانامنان كەتپەي قويدى. «ماحامبەت اعام-اي»، - دەدىم ىشتەي تەربەلىپ. «ءسىز سەنىم ارتقان مەنەن كەلەشەكتە جاقسى جۋرناليست شىعار ما ەكەن»، - دەدىم تاعى دا وزىمنەن-ءوزىم كۇبىرلەپ. «ءيا، مال شارۋاشىلىعى، اۋىل ءومىرى، ادامداردىڭ رۋحاني بەينەسىن كورسەتۋدە جۋرناليستيكا سالاسىندا قالىڭ وقىرماننىڭ نازارىن اۋدارا بىلگەن مىنا سىزدەردەي اعالارىمنىڭ ءىزىن باسا الار ما ەكەم، كەلەشەكتە ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى تالاپ ەتەتىن تىلشىلىك قىزمەتتىڭ اۋىر جۇگىن ارقالاپ، قاراشا حالىقتىڭ مۇددەسىن قورعاي الار ما ەكەم، جازعان دۇنيەلەرىمدى وقىرمان ءسۇيسىنىپ وقي الار ما ەكەن» دەگەن سياقتى قاداۋ-قاداۋ، ۇشى-قيىرى جوق ويلاردىڭ تەرەڭىنە سۇڭگىپ، ءتاتتى بولاشاقتىڭ قۇشاعىنا ەنىپ، مەنمۇندالاعان ءبىلىم وشاعىنا قاراي بەت الدىم.

امانكەلدى تۇرجانوۆ، قاراعاندى وبلىسى

Abai.kz