مىسال جانرى لافونتەن زامانىنان بەرى كەلە جاتىر. ورىس ادەبيەتىندە ي.كرىلوۆ مىسال جانرىن دامىتسا، ۇلت ۇستازى احمەت بايتۇرسىنوۆ قازاق ادەبيەتىندە مىسال جانرىن وركەندەتتى. مەنىڭ مىسالدارىمنىڭ ەرەكشەلىگى – ونىڭ ازىلگە (يۋمورعا) قۇرىلۋىندا.

اۆتور

 «مىناۋ اي سايىن تۋاتىن تاسباقالار»

كەڭ سارى دالادا قۇمنىڭ شەتىندە جەرگىلىكتى ءۇش ءتورت تاسباقا قىدىرىپ جۇرەدى. سول كەزدە ءبىر توبەشىكتىڭ اراسىنان ءبىر ءداۋ تاسباقا شىعا كەلەدى. جەرگىلىكتى تاسباقالار مىنانىڭ ۇلكەندىگىنە تاڭ قالادى. ولار "مىناۋ بىزگە قايدان كەلگەن؟" دەپ داعدارادى. سوندا ولاردىڭ اراسىنداعى ءبىر بىلگىشى: "بۇل امەريكادان كەلگەن تاسباقا-اۋ، شاماسى. بۇل بىزدە كوپ ءومىر سۇرە الماس. جاۋ كەلسە، تىعىلاتىن قۋىستا بۇعان تابىلماس" دەيدى. سول ايتقانداي امەريكادان كەلگەن ءداۋ تاسباقا ءبىر ەكى ايدان كەيىن سارىادىرلاردى جەرسىنە الماي، ەلىنە قايتىپتى. سودان كوپ ۇزاماي ورىستىڭ ورمانىنان ءبىر جاسىل تاسباقا كەلەدى. سوندا جەرگىلىكتى تاسباقانىڭ كوپتى كورگەن كارىسى: "اي، مىناۋ كىرگەن جەرىنەن جابىسىپ ايرىلمايتىن جابىسقاق پالە بولار. بىراق، بۇلار كوبەيىپ تە وڭباس" دەگەن ەكەن. سول ايتقانداي جاسىل تاباقالار سارى قۇمنىڭ اراسىندا ۇزاق تۇرىپ، جەرسىنىپ قاپتى. ەندى ءبىر كۇنى ساپ-سارى الا، باسى مەن اياعى قايدا ەكەنى بىلىنبەيتىن ءتورت بەس سارى تاسباقا پايدا بولىپتى.
جەرگىلىكتى تاسباقالار قىزىق كورىپ، سويلەسەيىن دەسە، الگى تاسباقالاردىڭ باسىندا ءتىلىن دە تابا ادمايدى.
سودان ءبارى كوپتى كورگەن قاريا تاسباقانى شاقىرىپ، "مىنالاردىڭ كىمدەر ەكەنىن ايتاسىز با؟" دەپ سۇرايدى. سوندا كورەگەن قاريا سارى الا تاسباقالارعا ۇزاق قاراپ: " بۇلار وڭتۇستىك قىتايدان كەلگەن تاسباقالار بولار شاماسى. بۇل تاسباقالار اي سايىن تۋا بەرەدى. بۇلارعا كەيىن يە بولۋىمىزدا قيىن بولار" دەگەن ەكەن.

«ەرتەڭ وسى اقىلسىزدارعا بارىپ لەكتسيا وقيسىڭ»

ءبىر ەرەسەك تىشقان كومپيۋتەردەن "اقىلسىز", اقىلدى" دەگەن بيركەلەردى باسىپ شىعارىپ وتىر. سوسىن ولاردى ساناپ، ىرىكتەپ وتىر.
"اقىلسىز", "اقىلسىز", اقىلسىز", اقىلدى", اقىلسىز", اقىلسىز، "اقىلسىز", اقىلدى"... سوسىن ەرەسەك تىشقان اكەسىنە:
- پاپا، مىنالاردىڭ ىشىندە اقىلدىدان اقىلسىزدار كوپ قوي "- دەپتى. سوندا اكەسى:
- بالام-اۋ، ءبىزدىڭ جاس تىشقانداردىڭ ىشىندە اقىلدىسى كوپ بولسا، وسىلاي وتىرامىز با، جىككە ءبولىپ. ەرتەڭ سەن سول "اقىلسىز جاس تىشقاندارعا بارىپ، "قاقپانعا قالاي تۇسپەۋ كەرەك". "تۇزاققا قالاي تۇسپەۋ كەرەك", "ۋلى تاماقتاردى قالاي اجىراتۋ كەرەك" دەگەن لەكتسيا وقيسىڭ" - دەگەن ەكەن.

التىن الابۇعانىڭ ايتقانى

ءبىر جىگىت تاڭەرتەڭنەن كەشكە دەيىن بالىق اۋلاپ وتىرادى. قارماعىنا ەش بالىق تۇسپەيدى. تەك كەتەردە ءبىر الابۇعا قارماعىنا تۇسەدى. جىگىت الابۇعاعا:
- سەنى ءبارىبىر اسىپ جەيمىن، - دەيدى. الابۇعا:
- وعان ءبارىبىر تويمايسىڭ عوي، - دەيدى. جىگىت:
- ەڭبەگىم ەش كەتپەسىن دەپ... سودان جىگىت الابۇعانى اسىپ جەپ وتىرعاندا قىلقانى تاماعىنا تۇرىپ قالىپ، جەدەل جاردەم شاقىرتادى. جىگىتتىڭ تاماعىنان قىلقاندى حيرۋرگتەر الىپ بەرىپتى. جىگىت ۇيىنە كەلىپ، الابۇعانىڭ باسىنا:
- ەندى سەندەي بالىقتىڭ مىڭى تۇسسە دە جەمەيمىن، - دەيدى. الابۇعانىڭ باسى:
- ودان ءبىزدىڭ ءمۇيىزىمىز قيسايمايدى
- سەندەردە ءمۇيىز جوق قوي؟
- ەندەشە قىلشىعىمىز قيسايمايدى.
- سەندەردە قىلشىق جوق قوي؟
- ەندەشە قۇيرىعىمىز قيسايمايدى.
- راس سەندەردە قۇيرىق جاعى بار، - دەپتى دە جىگىت الابۇعانىڭ باسى مەن ومىرتقا سۇيەگىن قايتادان وزەنگە لاقتىرىپ جىبەرىپتى. سول كەزدە الابۇعاعا قايتادان جان ءبىتىپ، التىن الابۇعاعا اينالىپ، سۋدان باسىن شىعارىپ:
- جىگىتىم، سەن اقىلسىزدىعىڭنان باسىڭا قوناتىن باقتان ايرىلدىڭ. "كوزى تويماستىڭ، قارنى تويماس دەگەن" دەپ سۋعا قايتادان سۇڭگىپ كەتىپتى.

اقباس بۇركىتتىڭ قىرىلىپ جاتقان جاندىكتەرگە كومەگى

(مىسال ەرتەگى)

ەرتە ەرتەدە قازاقتىڭ ساحارا قۇمىندا ءۇش باستى ايداھار پايدا بولىپتى. سول ايداھار ماڭىنداعى جاندىكتەردى ۋلاپ، شايناپ، قىرا باستاپتى. اسىرەسە، ەشكىمگە زيانى جوق جاندىكتەر ءومىر سۇرۋدەن قالىپتى. سودان قۇمدا امان قالعان ونشاقتى كەسىرتكەنىڭ ءبىرى الەمنەن ادىلدىك ىزدەۋگە شىعىپتى.

سول كەسىرتكە اۋەلى قارشىعاعا كەلىپ كومەك سۇراسا، ول: "ويپىرماي، ءبىر باستى جىلان بولسا، جەڭەر ەدىم، ءۇش باستىعا ءالىم كەلمەيدى" دەپ كومەكتەن باس تارتىپتى. سودان كەسىرتكە قاراقۇسقا كەلەدى. جاعدايىن ايتادى. قاراقۇس باسىن شايقاپ: "ەكى باستى ايداھار بولسا، جەڭەر ەدىم، ءۇش باستىعا ءالىم جەتپەس. بىراق، ساعان اقىل بەرەيىن، جەردىڭ تۇبىندە، اقتاۋ دەگەن تاۋ بار، سونىڭ شىڭىندا اقباس بۇركىت ءومىر سۇرەدى. ءبىر كومەكتەسسە، سول ساعان قول ءۇشىن بەرەر" دەپ كەسىرتكەنى جولعا شىعارىپ سالعان ەكەن. كەسىرتكە اي، جىل ءجۇرىپ اقتاۋدى تاۋىپ، شىڭ باسىنا ولەردەگى كۇشىن سالىپ ارەڭ شىققان ەكەن. شىڭ باسىندا اقباس بۇركىت وتىر ەكەن، ەنتىگىپ تۇرعان كەسىرتكەنى كورىپ، بۇدان: "جان كەشتى بوپ شىڭ باسىنا شىققانىڭا قاراعاندا، ۇلكەن شارۋامەن كەلگەن ءتارىزدىسىڭ، تىلەگىڭدى ايت" دەيدى.
كەسىرتكە اقباس بۇركىتكە سالەم بەرىپ، جەر تۇبىنەن كەلگەن شارۋاسىن ايتادى. سوندا اقباس بۇركىت كوپ ويلانىپ: ء"يا، ايتىپ تۇرعان تىلەگىڭ، وڭايلىقپەن ورىندالاتىن شارۋا ەمەس ەكەن. بىراق ادال، پەرىشتەدەي تازا ىشكى دۇنيەڭدى، كەشىپ جۇرگەن ازاپتارىڭدى كوزىڭنەن كورىپ تۇرمىن. تاۋەكەل، كومەكتەسەيىن!" دەپ كەسىرتكەنى قاناتىنا وتىرعىزىپ، كەسىرتكەلەر مەكەندەيتىن قىزىلقۇمعا ۇشىپ كەلىپتى. ولار كەلگەندە ءۇش باستى ايداھار قۇم ورتاسىنداعى ۇلكەن جيدەنى بار دەنەسىمەن وراپ، قۇمدا قالعان توعىز كەسىرتكەنىڭ بەسەۋىن راحاتتانىپ شايناپ جاتىر ەكەن. سونى كورىپ، قانى قايناپ كەتكەن اقباس بۇركىت كەسىرتكەنى ارقاسىنا تۇسىرە ساپ، زۋ ەتىپ، تۇمسىعىمەن ايداھاردىڭ ءبىر باسىن قيىپ وتەدى. اناۋ ايداھار دا بوس تۇرماي بۇركىتتىڭ قۇيرىق قاناتىنىڭ بىرىن جۇلىپ الادى. اق باس بۇركىت تاعى كوكتەن ءبىر زۋ ەتىپ، ايداھاردىڭ تاعى ءبىر باسىن قىرقىپ وتەدى. اناۋ دا قالىسپاي، بۇركىتتىڭ قۇيرىعىنىڭ جارتىسىن تىسىمەن جۇلىپ الادى. ىزاعا بۋلىققان اقباس بۇركىت ءۇشىنشى رەت توبەدەن قۇيىلىپ، ايداھاردىڭ ءۇشىنشى باسىن قيىپ تۇسىرگەن ەكەن. بۇركىتتىڭ ءوزى دە قانسىراپ، شارشاپ قاپتى. بىراق، ايداھار جان تاپسىرىپ، جەردە سۇلاپ جاتتى. ونىڭ ۋىسىنان جەم بولىپ جاتقان ءبىر كەسىرتكە ءتىرى قالىپ، تۋىسىمەن كورىسىپ، جىلاپ جاتتى. سودان اقباس بۇركىتتى الىپ كەلگەن كەسىرتكە بۇركىتكە قاراپ:
"سىزگە ماڭگىلىك قارىزبىن. قانداي العىس ايتسام دا، مەنىڭ ءسىزدىڭ الدىڭىزداعى پارىزىمدى قايتارا الماس ەدى. ءبىزدىڭ ۇرپاقتى امان الىپ قالعانىڭىز ءۇشىن، مەنىڭ جانىمدى الىڭىز! مەنىڭ تىلەگىم سول!" دەيدى. سوندا اقباس بۇركىت ايداھار تىستەگەن جەرىنىڭ قانىن ءسۇرتىپ تۇرىپ:
"ماعان سەنىڭ جانىڭ كەرەك ەمەس. تەك وزدەرىڭ امان بولىڭدار. تىرشىلىك بىرگە ءومىر سۇرگەنىمىزبەن قۇندى" دەگەن ەكەن.

«جىم جابۋ»

ۇرعاشى تۇلكى ءوزىنىڭ ەر جەتىپ قالعان تۇلكىشەكتەرىن ء"ومىر ءسۇرۋ" ادىcتەرىن ۇيرەتۋ ءۇشىن ءبىر اۋىلدىڭ سىرتىنا الىپ كەلەدى.
- كورىپ تۇرسىڭدار عوي انا ءتۇتىنى كوككە شانشىلىپ جاتقان اۋىلدى؟
- ءيا، كورىپ تۇرمىز.
- كورسەڭدەر سونىڭ ەڭ شەتكى قوراسىنا كىرىپ، تاۋىقتارىنىڭ مويىندارىن قىرقامىز. ەتتەرىن قويىندارىمىزعا سالامىز دا، دالاعا شىعامىز.
- سوسىن؟.
- سوcىنى... سول... تاۋىقتىڭ جۇندەرىن ءار جەرگە بىتىراتا شاشامىز.
- نەگە؟ - دەيدى ءبىر جاس تۇلكى.
- وگو. مiنە سەنىڭ تاجىريبەسىزدىگىڭ كورىنىپ تۇر. ونى ءبىزدىڭ تىلدە "جىم جابۋ" دەيدى. ءۇيدىڭ يەسى سودان ءبىزدىڭ قاي جاققا كەتكەن ءىزىمىزدى بىلمەي قالادى، - دەپتى انا تۇلكى.
Abai.kz