قىلمىستىق ءىستىڭ قوزعالعانىنا باقانداي ون كۇن وتكەندە ۇقك-ءنىڭ اسا شيراق قيمىلدايتىن قىزمەتكەرلەرى «قازاتومپرومعا» قاتىستى كوپ كۇتتىرگەن رەسمي مالىمدەمەسىن جاسادى، ايتەۋىر. اتالعان كوميتەتتىڭ ءباسپاسوز قىزمەتىنە جەتەكشىلىك ەتۋشى كەنجەبولات بەكنازاروۆتىڭ اۋزىنان ەستىلگەن ايىپتاۋلارعا جۇگىنسەك، مۇحتار جاكىشەۆ قازاقتىڭ بۇكىل ۋرانىن مەنشىكتەپ العان قىلمىسكەر، قارجىلىق قيتۇرقىلىقپەن زاڭسىز پايدا تاپقىسى كەلگەن بارىپ تۇرعان الاياقتىڭ ناق ءوزى ەكەن-ءمىس. وتكەن جىلى پرەزيدەنت وعان «قۇرمەت» وردەنىن بەرگەن كەزدە ءسال قاتەلەسىپ قالسا كەرەك. سونىمەن...

قىلمىستىق ءىستىڭ قوزعالعانىنا باقانداي ون كۇن وتكەندە ۇقك-ءنىڭ اسا شيراق قيمىلدايتىن قىزمەتكەرلەرى «قازاتومپرومعا» قاتىستى كوپ كۇتتىرگەن رەسمي مالىمدەمەسىن جاسادى، ايتەۋىر. اتالعان كوميتەتتىڭ ءباسپاسوز قىزمەتىنە جەتەكشىلىك ەتۋشى كەنجەبولات بەكنازاروۆتىڭ اۋزىنان ەستىلگەن ايىپتاۋلارعا جۇگىنسەك، مۇحتار جاكىشەۆ قازاقتىڭ بۇكىل ۋرانىن مەنشىكتەپ العان قىلمىسكەر، قارجىلىق قيتۇرقىلىقپەن زاڭسىز پايدا تاپقىسى كەلگەن بارىپ تۇرعان الاياقتىڭ ناق ءوزى ەكەن-ءمىس. وتكەن جىلى پرەزيدەنت وعان «قۇرمەت» وردەنىن بەرگەن كەزدە ءسال قاتەلەسىپ قالسا كەرەك. سونىمەن...

تەكسەرۋ امالدارى بويىنشا، جاكىشەۆ مىرزا 2004-2007 جىلدار ارالىعىندا قىرۋار قارجىنى جىمقىرۋ ماقساتىندا بىرقاتار زاڭسىز كومپانيالار مەن جالعان فيرمالار قۇرىپ، سول ارقىلى 200 مىڭ توننادان استام شيكىزات قورى بار ۋران كەنىشتەرىن جەكە مەنشىگىنە وتكىزىپ العان. بىلايشا ايتقاندا، مەملەكەتكە قاراستى ۋران كەن ورىندارىنىڭ 60%-دان استامىن ەنشىلەگەن دەسەدى. وسى رەتتە ءبىزدىڭ كۇمانشىل كوڭىلىمىزدىڭ سوناۋ تۇكپىرىنەن «بيلىكتەگى ءبىر شوقىپ ەكى قارايتىن كىل «قۇزعىن-قارعالار» مۇنداي باتپان قۇيرىقتى مۇحاڭ سەكىلدى كلانعا دا، پلانعا كىرمەيتىن جىگىتتىڭ قولىنا قالاي ۇستاتىپ قويدى ەكەن» دەگەن جامان وي باس كوتەرەدى. بۇنىڭ ۇستىنە ءبىزدىڭ ەلدە ءبىر كىسىنىڭ رۇقساتىنسىز ۋران ساتپاق تۇگىلى، جەل سوعىپ، قۋراي سىنبايتىندىعىن جانە قوسىڭىز. ەندەشە، ارناۋلى قىزمەتتىڭ ون كۇن ويلانىپ بارىپ تاراتقان دەرەكتەرى، ونىڭ ىشىندە «قازاتومپرومنىڭ» ەكس-پرەزيدەنتى مۇحتار جاكىشەۆ پەن باسقا دا تۇلعالارعا قارسى قىلمىستىق كودەكستىڭ 3-ءشى ءبولىمى، 176-بابىنا سايكەس «اسا قوماقتى كولەمدە مەملەكەت قارجىسىن جىمقىردى» دەپ تاققان ايىپتاۋلارى اقيقات اۋىلىنان الىستاۋ جاتىر. سول سياقتى تابان استىنان تابىلا قالعان 3 ملن. اقش دوللارى بار «قارا كاسسانىڭ»، زاڭسىز كومپانيالارعا تيەسىلى قۇجاتتار مەن مورلەردىڭ، بەلگىلى ادامداردىڭ اتى-جوندەرى جازىلعان ءتىزىمنىڭ شىنايى دالەل ەكەندىگىنە كۇدىك زور. بەينەتاسپا ارقىلى تۇسىرىلگەن جازباداعى قىلمىستىق ىسكە قاتىسى بار كومپانيانىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتتەرى مالحاز تسوتسوريا، اسقار قاسابەكوۆ جانە دميتري پارفەنوۆتەردىڭ ايتقان كۋاگەرلىك سوزدەرى، ياعني مۇحتار جاكىشەۆتىڭ باسشىلىعىمەن مەملەكەت قارجىسىن جىمقىرۋ ءۇشىن جالعان فيرمالاردىڭ قۇرىلعاندىعىن راستاۋى دا قيسىنعا كەلمەيدى. ايتسە دە، بەلدى بەكەم بۋىنىپ قارجى پوليتسياسىنىڭ شارۋاسىنا تۇمسىعىن سۇققان ارناۋلى قىزمەت جۇرتتىڭ كوزىنشە كۇلكىگە قالماۋ ءۇشىن بارىن سالادى. بۇلاي دەيتىنىمىز، «قۇلەكەەۆ ىسىندە» قارجى پوليتسياسىنىڭ كىرەرگە تەسىك تاپپاي قالاي قارابەت بولعانىن جاقسى بىلەمىز. جوعارىداعى تاپسىرىس بەرۋشى توپتىڭ الدىندا دا، «قويىلىمدى» سىرتتاي قىزىقتاعان قاراپايىم حالىقتىڭ الدىندا دا جەمقورلىقپەن كۇرەسكىش بەلسەندىلەر بەدەلدەن تۇگەل ايرىلعان. تاپسىرىس ۇدەسىنەن شىعا الماعان قارجى پوليتسياسىن بۇل جولى ۇقك-ءنىڭ «ۇقىپتى» ماماندارىنىڭ الماستىرۋى سوندىقتان. بىراق، ولار تەكسەرىلىپ جاتقان قىلمىستىق ىستە ساياساتتىڭ جۇرناعى دا جوق دەپ جار سالۋدا.
«ۇقك تەكسەرىلىپ جاتقان قىلمىستىق ىستە قانداي دا ءبىر ساياسي استاردىڭ جوق ەكەندىگىن ەسكەرتەدى. باق ارقىلى تاراتىلعان جاكىشەۆتىڭ «قازاتومپروم» باسشىلىعىنان بوساتىلۋى جانە ارتىنشا تۇتقىنعا الىنۋى راحات اليەۆ پەن مۇحتار ابلازوۆقا بايلانىستى بولعاندىقتان، ساياسي تاپسىرىسپەن جاسالدى دەگەن ءسوز مۇلدەم تەرىس. سونداي-اق، «قازاتومپرومنىڭ» ساتىلۋى تۋرالى اڭگىمە دە جالعان», - دەيدى بەكنازاروۆ سەنىمدى تۇردە.

«قۇلدىق ءومىر سۇرگەنشە، ولگەن ارتىق...»

رەسمي وكىلدىڭ مۇنداي مالىمدەمەسىمەن ەلدەگى وپپوزيتسيا جەتەكشىلەرى بولات ابىلەۆ، تولەگەن جۇكەەۆ، پەتر سۆويك مىرزالار كەلىسپەيدى. ولاردىڭ پايىمداۋى بويىنشا، جاكىشەۆتى قىلمىستىق قۋدالاۋعا سالۋدىڭ ارتىندا بيلىكتى قۇم قاپتىرىپ كەتكەن مۇحتار ءابلازوۆتى «تۇقىرتۋ» ماسەلەسى تۇر. استاناداعى ۇقك-ءنىڭ ون كۇن ازىرلەنىپ وتكىزگەن رەسمي جينىنان كەيىن، وڭتۇستىك استانادا ۇيىمداستىرىلعان ارناۋلى قىزمەتتىڭ اۋزىن ارى قاراتقان ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا دەموكراتيالىق كۇشتەر وسىنداي پىكىر ءوربىتتى.

بولات ابىلەۆ، قازاقستاننىڭ «ازات» دەموكراتيالىق پارتياسىنىڭ توراعاسى:
- «قازاتوپروم» 100% مەملەكەتتىك كومپانيا. اكتسياسىنىڭ بارلىعى ەنەرگەتيكا جانە مينەرالدى رەسۋرستار مينيسترلىگى باستاعان ۇكىمەتتىڭ يەلىگىندە. كەن ورىندارىن وڭدى-سولدى ساتا بەرەتىندەي ول سىزدەرگە جەكەمەنشىك دۇڭگىرشەك ەمەس. 2005-2007 جىلدار ارالىعىندا ەلدەگى ءاربىر كەن ورنى ۆلاديمير شكولنيكتىڭ قولىندا بولعانى جانە بارلىق كەلىسىم-شارتتارعا ول ءوزى نەمەسە ونىڭ ورىنباسارى قول قوياتىندىعى بۇلتارتپاس شىندىق. جاكىشەۆ كەن ورىندارىن ساتا المايدى. بۇگىنگى ۇقك-ءنىڭ العا تارتقان دالەلدەرى مۇلدەم دۇرىس ەمەس جانە ۇكىمەتتىڭ ءۇنسىز قورقىپ وتىرعاندىعى دا تۇسىنىكتى جايت. مۇحتار مەن «قازاتومپروم» توپ-مەنەدجەرلەرىن تۇتقىنعا الۋدىڭ ساياسي تۇيتكىلىنەن باسقا سەبەپ جوق. شىندىعىنا كەلسەك، قارجى ماسەلەلەسىمەن نەگىزىنەن قارجى پوليتسياسى اينالىسۋى كەرەك، بىراق بۇل ءىس ۇقك قىزمەتكەرلەرىنە تاپسىرىلدى. نەگە ەكەنىن ىشتەرىڭىز سەزەتىن شىعار. تاعى دا قايتالاپ ايتامىن، ۋران كەنىشتەرىنە قاتىستى بارلىق كەلىسىم-شارتتاعا ەنەرگەتيكا جانە مينەرالدى رەسۋرستار مينيسترلىگى قول قويادى. كەرەك دەسەڭىز قاشان جانە كىمدەردىڭ قولى قويىلعان كەلىسىم قۇجاتتاردىڭ نومىرلەرىنە دەيىن كورسەتىپ وتىرمىز. «قازاتومپروم» كومپانياسى جاساعان شارۋالاردىڭ بارلىعى جوعارعى جاقتىڭ، ياعني مينيسترلىكتىڭ، ۇكىمەت پەن مەملەكەت باسشىسىنىڭ ماقۇلداۋىمەن اتقارىلدى
ەكى اي بولدى مۇحتار ءابلازوۆتىڭ ىسىندە ءولى تىنىشتىق ورنادى. قازىر ولار مۇحتارمەن كەلىسىمگە كەلۋگە تىرىسىپ جاتىر. ايتقانىم ايتقان، قالاي كەلىسىم جاسالادى، سولاي بتا بانكتىڭ دە، «قازاتومپرومنىڭ» دا قىلمىستىق ىستەرىن توقتاتادى. ەرتەڭ، پرەزيدەنت كەلەدى دە، «مەن دەمالىستا جۇرگەندە شابدارباەۆ قاتەلىكتەرگە جول بەرىپ قويىپتى» دەپ، ءىستىڭ بەتىن جىلى جابا سالادى.

پەتر سۆويك، «ازات» دەموكراتيالىق پارتياسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى:
- مۇنداعى بارلىق جاعداي الماعايىپ ساياسي وقيعالارعا تولى بولعان 2005 جىلمەن بايلانىستى ەكەنى راس. ايتالىق، سول كەزدەرى قدت قوزعالىسى جابىلىپ، وعان شەتەلدە جۇرگەن مۇحتار ءابلازوۆتىڭ قاتىسى بولعان. وسى جىلدىڭ مامىر ايىندا ءابلازوۆ ەلگە ورالىپ، ءوزىنىڭ بتا بانكىن قايتارىپ العان. بۇدان كەيىن ساناۋلى ۋاقىت وتەر-وتپەستە، ماۋسىم-شىلدە ايلارىندا قازىرگى جاكىشەۆتىڭ موينىنا ارتىپ وتىرعان «جالعان» كاسىپورىندار مۇحتار ءابلازوۆتىڭ ارالاسۋىمەن قۇرىلعان-تىن. ەگەر، وسىنىڭ ءبارىن جاكىشەۆ پەن ءابلازوۆ ىستەدى دەيتىن بولساق، بتا بانكتى دە ابلازوۆقا جاكىشەۆ قايتارىپ بەرگەن بوپ شىعادى. الايدا، جوعارى لاۋازىمدى تۇلعالاردىڭ ارالاسۋىنسىز مۇنداي ماسەلەلەر شەشىلمەيدى. تاعى ءبىر ەسكەرتەتىن جايت، ۇقك-ءنىڭ بۇرىنعى توراعاسى قازىرگى «قازاتومپرومنىڭ» ۆيتسە-پرەزيدەنتتەرىنىڭ ءبىرى نارتاي دۇتباەۆتىڭ تاسادا قالىپ قويۋى. ءبىر قىزىعى 2007 جىلعى قارجى پوليتسياسىنىڭ تەكسەرۋى كەزىندە ءدال بۇگىنگى ارناۋلى قىزمەت ورىندارى كەلتىرىپ وتىرعان جالعان فيرمالارعا قاتىستى دەرەكتەر انىقتالعان، سوعان قاراماستان وتكەن جىلى پرەزيدەنت جاكىشەۆكە «قۇرمەت» وردەنىن سىيلادى. كەيىننەن مۇحتار ابلازوۆكە بايلانىستى جاڭا وقيعالار تۋىنداعان ساتتە وسى قىلمىستىق ءىس قوزعالدى. بۇدان شىعاتىن قورىتىندى، قالاي ايتساق تا قىلمىستىق ءىستىڭ نەگىزى ساياسي سەبەپتەرگە كەلىپ تىرەلەدى.

تولەگەن جۇكەەۆ، «ازات» دەموكراتيالىق پارتياسىنىڭ باس حاتشىسى:
- قايتا قۇرۋ كەزىندەگى حالىق جاۋلارىن جازالاۋ تۋرالى كەڭەستىك ەسكى فيلمدەردى كورگەن شىعارسىزدار. سول كەزدە ساياسي بيۋرونىڭ مۇشەلەرى، ۇلكەن توڭكەرىس جاساعان، قۋعىن-سۇرگىننىڭ ازابىنا توزە بىلگەن ەر مىنەزدى ازاماتتار وزدەرىن بەس بىردەي ەلدىڭ شپيونىمىز دەپ مويىنداعان. جاپوننىڭ، نەمىستىڭ، يتاليان، شۆەيتساريالىق، امەريكاندىق، ءتىپتى «انتاركتيدالىقتاردىڭ جانسىزىمىز» دەۋگە ءازىر بولعان. ويتكەنى، ول كەزدەگى ازاپتاۋعا ادام شىداي المايتىن ەدى. وزدەرىڭىز تەلەديداردان كورگەن شىعارسىزدار، تۇركىمەنباشىعا قاستاندىق جاسالعان كەزدە بوريس شاحمۋرادوۆ تەلەديدار ارىلى كەشىرىم سۇراپ: «قۇدايدىڭ ءوزى جىبەرگەن ەلشىسى، ۇلى تۇركىمەنباشىعا قول كوتەرگەنىم ءۇشىن مەنى قۇداي تاعالا جازالاسىن!» دەگەن. ازاپتاۋدان وتكەن ادام كەز كەلگەن نارسەنى مويىنا الادى. ولاي بولسا، سەرىكتەسىم بولات ابىلەۆ ايتقانداي، «قازاتومپرومنىڭ» ۆيتسە-پرەزيدەنتتەرى وتە زيالى ادامدار ەكەندىگىن ەسكەرسەك، قازىرگى ءبىزدىڭ ۇقك ءالى كۇنگە دەيىن قولدانىپ كەلە جاتقان رەتسيديۆيستىك، نكۆد-لىق قيناۋ تاسىلدەرى ولاردى «سىندىرىپ» جىبەردى. مورالدىك جانە فيزيكالىق تۇرعىدان ازاپتاۋ جاسالعاندىعى، ايتپاساق تا تۇسىنىكتى. ارينە، جاكىشەۆتى كۇنادان پاك پەرىشتە دەپ ەشكىم ايتىپ وتىرعان جوق. ەگەر وسى ماسەلەلەر بۇعان دەيىن بايقالعان بولسا، ول تۋرالى ەشكىم ءتىس جارعان ەمەس. 2007 جىلى قارجى پوليتسياسى انىقتايدى دا، ىشتەن تىنىپ وتىرادى. تەك كەرەك ادامدى قىسۋ كەرەك بولعاندا، نە الدەبىر كامپانيانى ۇيىمداستىرعان كەزدە الگى دەرەكتەردى بەرى شىعارادى. قازىر ءبىز 37-ءشى جىلدارداعى قۋعىن باستالدى دەپ قورقىپ جاتپاي، كەرىسىنشە ولارعا قارسى سوققى بەرۋىمىز كەرەك. ەگەر وزدەرىنىڭ ار-نامىسى ءۇشىن قارسى تۇرا المايتىن ادامدار بولسا، مۇنى ساياسي كۇشتەر جاسايدى، ءبىز جاسايمىز. بۇل ءۇشىن باسىمىزدى قاتەرگە تىگۋ كەرەك بولسا، ۇقك دە، بيلىك تە، نازارباەۆ تا، شابدارباەۆ تا، ابىقاەۆ تا ەشقايسىسى ءبىزدى قورقىتا المايدى. قۇلدىقتا ءومىر سۇرگەنشە، ولگەن ارتىق!

«قازاقستان» اپتالىعى. 04.06.09