سەنبى, 23 قاراشا 2024
جاڭالىقتار 40408 0 پىكىر 12 جەلتوقسان, 2010 ساعات 15:17

يۆان كرىلوۆتىڭ ءبىر مىسالى: ىبىراي، اباي، احمەت

وسىدان 240 جىل بۇرىن (1769-1844) ورىس جازۋشىسى، اقىن، مىسالشى، سانكت-پەتەربور عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى كرىلوۆ يۆان اندرەەۆيچ دۇنيەگە كەلدى. ماسكەۋ قالاسىندا تۋعان. كرىلوۆ ورىس ادەبيەتىندە مىسال جانرىن بيىك ساتىعا كوتەردى. وتكىر دە ايشىقتى تىلىمەن، ءاجۋا، سىقاعىمەن ەرەكشەلەنەتىن 200-دەن استام مىسال جازدى. شىعارمالارىندا ءومىر شىندىعىن تەرەڭ بەينەلەپ، ادام بويىنداعى جاعىمسىز قىلىقتاردى شەنەدى. «رۋحتار پوشتاسى» ساتيرالىق جۋرنال شىعاردى. كوپتەگەن پەسالار مەن ليبرەتتولاردىڭ اۆتورى. قازاق وقىرماندارىن كرىلوۆ مىسالدارىمەن العاش رەت ى.التىنسارين («قارعا مەن تۇلكى»), اباي («ەسەك پەن بۇلبۇل»، «شەگىرتكە مەن قۇمىرسقا»، «ءپىل مەن قاندەن») تانىستىردى. ا.بايتۇرسىنوۆ كرىلوۆتان اۋدارعان جانە ءوزى جازعان مىسالداردان تۇراتىن كىتاپ شىعارسا، س.كوبەەۆ «ۇلگىلى ءتارجىما» اتتى كىتاپ جازىپ، وعان كرىلوۆتىڭ 37 مىسالىنىڭ اۋدارماسىن ەنگىزدى. كرىلوۆتىڭ تۋىندىلارى «مىسالدار» دەگەن اتپەن قازاق تىلىندە جەكە كىتاپ بولىپ شىققان دەپ حابارلايدى قازاقپارات.

وسىعان وراي، «اباي-اقپارات» وقىرماندارىنا يۆان كرىلوۆتىڭ «ۆورونا ي ليسا» اتتى مىسالى مەن ونىڭ قازاق تىلىندەگى ءۇش نۇسقاسىن بەرۋدى ءجون ساناپ وتىر.

 

يۆان كرىلوۆ

 

ۆورونا ي ليسيتسا

 

 

وسىدان 240 جىل بۇرىن (1769-1844) ورىس جازۋشىسى، اقىن، مىسالشى، سانكت-پەتەربور عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى كرىلوۆ يۆان اندرەەۆيچ دۇنيەگە كەلدى. ماسكەۋ قالاسىندا تۋعان. كرىلوۆ ورىس ادەبيەتىندە مىسال جانرىن بيىك ساتىعا كوتەردى. وتكىر دە ايشىقتى تىلىمەن، ءاجۋا، سىقاعىمەن ەرەكشەلەنەتىن 200-دەن استام مىسال جازدى. شىعارمالارىندا ءومىر شىندىعىن تەرەڭ بەينەلەپ، ادام بويىنداعى جاعىمسىز قىلىقتاردى شەنەدى. «رۋحتار پوشتاسى» ساتيرالىق جۋرنال شىعاردى. كوپتەگەن پەسالار مەن ليبرەتتولاردىڭ اۆتورى. قازاق وقىرماندارىن كرىلوۆ مىسالدارىمەن العاش رەت ى.التىنسارين («قارعا مەن تۇلكى»), اباي («ەسەك پەن بۇلبۇل»، «شەگىرتكە مەن قۇمىرسقا»، «ءپىل مەن قاندەن») تانىستىردى. ا.بايتۇرسىنوۆ كرىلوۆتان اۋدارعان جانە ءوزى جازعان مىسالداردان تۇراتىن كىتاپ شىعارسا، س.كوبەەۆ «ۇلگىلى ءتارجىما» اتتى كىتاپ جازىپ، وعان كرىلوۆتىڭ 37 مىسالىنىڭ اۋدارماسىن ەنگىزدى. كرىلوۆتىڭ تۋىندىلارى «مىسالدار» دەگەن اتپەن قازاق تىلىندە جەكە كىتاپ بولىپ شىققان دەپ حابارلايدى قازاقپارات.

وسىعان وراي، «اباي-اقپارات» وقىرماندارىنا يۆان كرىلوۆتىڭ «ۆورونا ي ليسا» اتتى مىسالى مەن ونىڭ قازاق تىلىندەگى ءۇش نۇسقاسىن بەرۋدى ءجون ساناپ وتىر.

 

يۆان كرىلوۆ

 

ۆورونا ي ليسيتسا

 

 

ۋج سكولكو راز تۆەرديلي ميرۋ،

چتو لەست گنۋسنا، ۆرەدنا; نو تولكو ۆسە نە ۆپروك،

ي ۆ سەردتسە لستەتس ۆسەگدا وتىششەت ۋگولوك.

 

___

 

ۆورونە گدە-تو بوگ پوسلال كۋسوچەك سىرۋ;

نا ەل ۆورونا ۆزگروموزدياس،

پوزاۆتراكات بىلو سوۆسەم ۋج سوبرالاس،

دا پريزادۋمالاس، ا سىر ۆو رتۋ دەرجالا.

نا تۋ بەدۋ ليسا بليزەحونكو بەجالا;

ۆدرۋگ سىرنىي دۋح ليسۋ وستانوۆيل:

ليسيتسا ۆيديت سىر، ليسيتسۋ سىر پلەنيل.

پلۋتوۆكا ك دەرەۆۋ نا تسىپوچكاح پودحوديت;

ۆەرتيت حۆوستوم، س ۆورونى گلاز نە سۆوديت

ي گوۆوريت تاك سلادكو، چۋت دىشا:

"گولۋبۋشكا، كاك حوروشا!

نۋ چتو زا شەيكا، چتو زا گلازكي!

راسسكازىۆات، تاك، پراۆو، سكازكي!

كاكيە پەرۋشكي! كاكوي نوسوك!

ي، ۆەرنو، انگەلسكي بىت دولجەن گولوسوك!

سپوي، سۆەتيك، نە ستىديس! چتو، ەجەلي، سەستريتسا،

پري كراسوتە تاكوي ي پەت تى ماستەريتسا، -

ۆەد تى ب ۋ ناس بىلا تسار-پتيتسا!"

ۆەششۋنينا س پوحۆال ۆسكرۋجيلاس گولوۆا،

وت رادوستي ۆ زوبۋ دىحانە سپەرلو، -

ي نا پريۆەتليۆى ليسيتسىنى سلوۆا

ۆورونا كاركنۋلا ۆو ۆسە ۆورونە گورلو:

سىر ۆىپال - س نيم بىلا پلۋتوۆكا تاكوۆا.

 

ىبىراي التىنسارين

قارعا مەن تۇلكى

 

اشىلىپ تۇلكى ءجۇردى جاپانداردا،

تاماق ىزدەپ جول شەكتى ساپارلارعا...

ەشنارسەنى كورە الماي كەلە جاتسا،

كوزىنە ءتۇستى الىستان جالعىز قارعا.

جۇگىرىپ تۇلكى سوعان جەتىپ كەلدى،

قارعا اعاشتىڭ باسىندا مۇنى كوردى.

تىستەگەنى اۋزىندا ءتاتتى ىرىمشىك،

ونى كورىپ تۇلكى - ەكەڭ سويلەي بەردى.

«قارعا باتىر، ءار ءسوزىڭ كۇمىس، التىن.

سىرتتان حالقاڭ تىلەيدى بارشا حالقىڭ.

قارعا انىڭدەي اۋەز جوق دەپ.

وسىلايشى شىعادى سىرتقا داڭقىڭ.

ساندۋعاش، بۇلبىلداردى كورىپ ەدىم،

ءجۇزىڭدى ءبىر كورۋگە كەلىپ ەدىم،

داۋسىڭدى ءبىر شىعارشى شاتتانايىن،

سىرتتان اسىق بولعاننان ءولىپ ەدىم».

باسىن سالىپ، قۇيرىعىن بۇلعاڭداتىپ،

ەكى كوزىن قارعاعا قىلماڭداتىپ.

«قارعا تاقسىر، كوز جاسىم  كورىڭىز»،- دەپ،

جىلامسىراپ سويلەيدى جىلماڭداتىپ.

ماساتتانىپ بۇل قارعا سىلكىنەدى،

ءىشىن تارتىپ ميىقتان ءبىر كۇلەدى.

«ارىپ - اشىپ الىستان كەلگەن شىعار،

كوڭىلى  تىنىپ كەتسىنشى، شىركىن»، - دەدى.

ماقتاۋ  سوزگە سەمىرىپ، سۋداي تاسىپ،

پارمەنىنشە « قارق » ەتتى اۋزىن اشىپ;

قارق ەتكەندە، ىرىمشىك جەرگە ءتۇسىپ،

ونى كەتتى تۇلكى - ەكەڭ الدى قاشىپ.

 

 

اباي قۇنانباەۆ

قارعا مەن تۇلكى (ي. ا. كرىلوۆتان)

 

جۇرت بىلەدى، كۇلەدى،

سۇرقيا ءتىلدىڭ جامانىن،

قوشەمەتشىلەردىڭ امالىن.

سوندا دا سولار قايدا جوق؟

ەپتەپ ايتسا، ەرەسىڭ،

ارتىنان وكىنسەڭ دە پايدا جوق.

ىرىمشىكتى قۇدايىم

كەز قىلدى ءبىر كۇن قارعاعا.

الىپ ۇشىپ باردى دا،

قوندى ءبىر بيىك اعاشقا.

ۇلكەن ولجا ەمەس پە

ىرىمشىك دەگەن قارنى اشقا؟

ءبىر جەپ الىپ، شۇكىرلىك

قىلايىن دەپ اللاعا،

تۇمسىعىندا ىرىمشىك،

ويلانىپ قاراپ تۇر ەدى،

ءبىر قۋ تۇلكى سورىنا

جاقىن جەردە ءجۇر ەدى،

ىشىنە ساقتاپ قۋلىعىن،

ەپتەپ بارىپ بارلايدى،

بۇلعاقتاتىپ قۇيرىعىن،

قارعانىڭ كوزىن الدايدى.

ءتاتتى تىلمەن، ءتاتتى ۇنمەن

سويلەسۋگە اينالدى:

"قاراعىم، نە ەتكەن سۇلۋ ەڭ!"-

دەپ تاڭىرقاپ تاڭداندى،-

"نە ەتكەن مويىن، نە ەتكەن كوز،

وسىدان ارتىق دەيسىڭ بە

ەرتەگى قىلىپ ايتقان ءسوز؟

 

 

 

احمەت بايتۇرسىن

قارعا مەن تۇلكى

 

ءبىر ءتۇيىر ىرىمشىكتى تاۋىپ الىپ،

اعاشقا قارعا قوندى ۇشىپ بارىپ.

توق ساناپ ىرىمشىكتى كوڭىلىنە،

جەي قويماي، وتىر ەدى ويعا قالىپ.

قاشاننان بەلگىلى اڭقاۋ الا قارعا،

ناسىپكە بۇيىرماعان شارا بار ما؟

شىعاتىن شىعاسىعا بولىپ سەبەپ،

اعاشتى تۇلكى زالىم ارالار ما!

تىستەگەن ىرىمشىگىن تۇلكى كورىپ،

اياعىن ەپتەپ باسىپ جاقىن كەلىپ:

«ۋھ! - دەدى، - كورەتىن دە كۇن بار ەكەن،

ءجۇرۋشى ەم سىرتتان اسىق بولىپ ءولىپ!

تاماشا قاراعانعا ءتۇرىڭ قانداي،

مىناۋ كوز، مىناۋ مويىن، مۇرىن قانداي!

گاۋھارداي قاناتتارىڭ جارقىرايدى،

كەلىستى قالاي بىتكەن جانە ماڭداي!

كوركەمدىك سيپاتىڭنان تابىلعاندا،

داۋسىڭ دا بولسا كەرەك شىرىن-بالداي!

كوپتەن-اق دابىسىڭدى ەستىسەم دە،

بولعان سوڭ كەلە المادىم جەرىم شالعاي.

سەنى ىزدەپ كەلىپ تۇرمىن الىس جەردەن،

سۇلۋ دەپ ماقتاعان سوڭ اركىم كورگەن.

«حالىق ايتسا، قالىپ ايتپايدى» دەگەن راس،

ارمان جوق جاندا سەنى كورىپ ولگەن!

كوركىڭدى بىتىرە المان جازىپ حاتقا،

يا سويلەپ جەتكىزە المان ايتىپ جاتقا.

مەن قايران: «نەعىپ پاتشا قويماعان؟» - دەپ،

داۋسىڭ دا سيپاتىنداي بولعان شاقتا!

نۇرىندى كۇن سەكىلدى كورىپ تۇرمىن،

شىداماي، بويىم بالقىپ، ەرىپ تۇرمىن.

داۋسىندى تىم بولماسا ءبىر شىعارشى،

ەستۋگە قۇمار بولىپ ءولىپ تۇرمىن».

ءماز بولىپ، ماقتاعانعا ناساتتانىپ،

قايتپاسىن، دەپ ويلادى، ساعى سىنىپ.

الىستان ارىپ-اشىپ ىزدەپ كەلگەن

بايعۇستىڭ كەتسىن دەدى كوڭىلى تىنىپ.

وتىرىك ماقتاعانعا قارعا ەرىپ،

«قارق» ەتتى پارمەنىنشە جاعىن كەرىپ.

ىرىمشىك «قارق» ەتكەندە جەرگە ءتۇسىپ،

جەپ الىپ تۇلكى كەتتى جورتىپ-جەلىپ.

 

* * *

قاراساق، كوپ ادامدار تۇلكى بوپ ءجۇر،

زالىمدىق وتىرىك پەن مۇلكى بوپ ءجۇر.

سولاردىڭ سۇمدىعىنا تۇسىنبەگەن

قارعاداي جۇرتقا مازاق، كۇلكى بوپ ءجۇر.

جۇرت ەدىك اڭقاۋ وسكەن قازاق بولىپ،

دالادا كەڭ ساحارا كوشىپ-قونىپ.

الداعان زالىمداردىڭ تىلىنە ەرىپ،

جۇرمەسەك جارار ەدى مازاق بولىپ.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

«اباي-اقپارات»

 

0 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

سىني-ەسسە

«تالاسبەك سىيلىعى»: تالقاندالعان تالعام...

اباي ماۋقاراۇلى 1490
بىلگەنگە مارجان

«شىعىس تۇركىستان مەملەكەتى بەيبىت تۇردە جوعالدى»

ءالىمجان ءاشىمۇلى 3257
ءبىرتۋار

شوقاننىڭ ءازىل-سىقاقتارى

باعدات اقىلبەكوۆ 5543