قايدان بىلەيىك، «قازسات-1» جەر سەرىگى عارىشقا اتتانعاندا الاقايلاماساق تا القىنىپ قۋانعانداردىڭ ءبىرى بولدىق. قۋانباعاندا، ارينە! بايقوڭىرداي عارىش ايلاعىڭ بار، الەم ونىڭ يگىلىگىن كورىپ وتىر. سول ايلاقتان سەن دە جەكەمەنشىك جەر سەرىگىڭدى ۇشىرىپ، قازبا بايلىعىڭدى  «قازسات» اتتى عارىشتىق كەمەڭ ارقىلى زەرتتەپ، باقىلاۋ جاساي الاتىن مۇمكىندىككە يەك ارتساڭ، ءسىرا جامان با؟ بۇنىڭ سىرتىندا «قازساتىمىز» قازاق ءۇشىن عارىشتاعى اگەنت (تىڭشى، كوز) قىزمەتىن دە اتقاراتىن شىعار دەگەن ءۇمىت تە ءىشىمىزدى جاندىردى. سول كەزدە «كەرباققان» بىرەۋلەر «قازاقستان عارىش كەمەسىن ۇشىرۋعا دايىن ەمەس، وعان جۇمسالاتىن قارجىنى باسقالاردىڭ جەر سەرىگىن جالداۋعا بەرىپ وتىرعانى ابزال» دەپ «لاققان» ەدى. الگە «كەرباققاندار» سول كەزدە بەكەرگە ءسوز شىعىنداماپتى. «قازساتىمىز» قاڭعىپ كەتتى. 65 ملن دوللار عارىشتىڭ «قۇردىمىنا» ءسىڭىپ جوعالدى. بىلتىر، 2 اقپاندا رەسەيدىڭ جەمساۋىنا تىعىندالعان 65 ملن دوللاردى ياعني، «قازساتتىڭ» قۇنىن داۋلاماق سىڭاي تانىتىپ ءماسىموۆ «قازعارىش» ۇلتتىق اگەنتتىگىنىڭ ءبىر جيىنىنا قاتىسىپ كورگەن. سول جيىندا اگەنتتىك توراعاسى تالعات مۇساباەۆ «قازسات» ازدى كوپتى جۇمىس جاسادى، سوندىقتان ونىڭ قۇنىن تولىق قايتارىپ الۋ مۇمكىن ەمەس» دەگەن-ءدى. ەندى مىنە، جاعىمدى جاڭالىقتاردىڭ جارشىسى «حابار» ارناسى كەشەلى بەرى «قازسات-1»-ءدىڭ ساقتاندىرۋ تولەمدەرى تولىق وتەلەتىن بولدى» دەپ سوعىپ جاتىر. ونى ايتاسىز، «قازسات-1» دەيتىن «اعاسىن» ىزدەپ عارىشقا «قازسات-2» قانات قاققالى تۇر ەكەن.

قايدان بىلەيىك، «قازسات-1» جەر سەرىگى عارىشقا اتتانعاندا الاقايلاماساق تا القىنىپ قۋانعانداردىڭ ءبىرى بولدىق. قۋانباعاندا، ارينە! بايقوڭىرداي عارىش ايلاعىڭ بار، الەم ونىڭ يگىلىگىن كورىپ وتىر. سول ايلاقتان سەن دە جەكەمەنشىك جەر سەرىگىڭدى ۇشىرىپ، قازبا بايلىعىڭدى  «قازسات» اتتى عارىشتىق كەمەڭ ارقىلى زەرتتەپ، باقىلاۋ جاساي الاتىن مۇمكىندىككە يەك ارتساڭ، ءسىرا جامان با؟ بۇنىڭ سىرتىندا «قازساتىمىز» قازاق ءۇشىن عارىشتاعى اگەنت (تىڭشى، كوز) قىزمەتىن دە اتقاراتىن شىعار دەگەن ءۇمىت تە ءىشىمىزدى جاندىردى. سول كەزدە «كەرباققان» بىرەۋلەر «قازاقستان عارىش كەمەسىن ۇشىرۋعا دايىن ەمەس، وعان جۇمسالاتىن قارجىنى باسقالاردىڭ جەر سەرىگىن جالداۋعا بەرىپ وتىرعانى ابزال» دەپ «لاققان» ەدى. الگە «كەرباققاندار» سول كەزدە بەكەرگە ءسوز شىعىنداماپتى. «قازساتىمىز» قاڭعىپ كەتتى. 65 ملن دوللار عارىشتىڭ «قۇردىمىنا» ءسىڭىپ جوعالدى. بىلتىر، 2 اقپاندا رەسەيدىڭ جەمساۋىنا تىعىندالعان 65 ملن دوللاردى ياعني، «قازساتتىڭ» قۇنىن داۋلاماق سىڭاي تانىتىپ ءماسىموۆ «قازعارىش» ۇلتتىق اگەنتتىگىنىڭ ءبىر جيىنىنا قاتىسىپ كورگەن. سول جيىندا اگەنتتىك توراعاسى تالعات مۇساباەۆ «قازسات» ازدى كوپتى جۇمىس جاسادى، سوندىقتان ونىڭ قۇنىن تولىق قايتارىپ الۋ مۇمكىن ەمەس» دەگەن-ءدى. ەندى مىنە، جاعىمدى جاڭالىقتاردىڭ جارشىسى «حابار» ارناسى كەشەلى بەرى «قازسات-1»-ءدىڭ ساقتاندىرۋ تولەمدەرى تولىق وتەلەتىن بولدى» دەپ سوعىپ جاتىر. ونى ايتاسىز، «قازسات-1» دەيتىن «اعاسىن» ىزدەپ عارىشقا «قازسات-2» قانات قاققالى تۇر ەكەن. «قازسات-3»، «قازسات-4» دەگەندەردە قاز باسىپ اياققا تۇرا باستاعان كورىنەدى. مىنا بەتالىسىمىزدان تايماساق، تاياۋ جىلدارى عارىش كەڭىسىتىگىندە «قازسساتتار» قاپتايتىنعا ۇقسايدى. ءجا، بۇل اڭگىمە وسىمەن ءتامام... نەگە دەسەڭىز، بايقوڭىر اتتى الەمگە ايگىلى عارىش ايلاعى بار قازاقستان توقتار اۋباكىروۆ پەن تالاعات مۇساباەۆتان كەيىن اسپانعا قازاق بالاسىن ۇشىرۋدىڭ ەش رەتىن تابار ەمەس. بۇنىڭ ءمىنايى سەبەبىن ارقا دالاسىنىڭ الىس ءبىر قىستاۋىندا جىلقى باعىپ جۇرگەن قازاقتىڭ تۇڭعىش عارىشكەرى توقتار اۋباكىروۆ گەرمانيا، يتاليا، قىتاي، رەسەي، جاپونيا ماماندارى قاتىسقان «كوسموس ادام يگىلىگى ءۇشىن...» دەپ كەلەتىن حالىقارالىق كونفەرەنتسيادا ايتىپ بەردى.

-الداعى 2-3 جىلدا بايتاق ولكەسىندە بايقوڭىرى بار قازاق جەرىنەن قازاق بالاسىنىڭ عارىشقا ۇشۋى مۇمكىن بولمايتىن شىعار،- دەدى اۋباكىروۆ جۋرناليستەرگە بەرگەن شاعىن سۇحباتىندا. - بارلىق دايىندىقتان ءوتىپ، ازىرلىكتەرى جەتىلگەن ايدىن ايىمبەتوۆ پەن مۇحتار ايماحانوۆقا قازاقستان تاراپىنان دۇرىس كوڭىل بولىنبەي، جىگەرلى جىگىتتەردىڭ عارىشقا ساپارى كەيىنگە ىسىرىلىپ قالۋدا.

اۋباكىروۆتىڭ سوزىنە قاراعاندا، تۋعان ەلىنەن كۇدەر ۇزە باستاعان مۇحتار ايماحانوۆ رەسەي ازاماتتىعىن قابىلداماق كورىنەدى. مىنە، كەرەك بولسا!..

الايدا، قازاقستان  عارىشكەرلەرگە ءزارۋ بولىپ قالمايتىن سياقتى. جاعىمدى جاڭالىقتاردىڭ جارشىسى حابار ارناسىنىڭ ۇلتتىق عارىش اگەنتتىگىنە سىلتەمە جاساي وتىرىپ تاراتقان دەرەگىنە سەنسەك، بولاشاق عارىشكەرلەرىمىز «بولاشاق» باعدارلاماسى بويىنشا، رەسەي، يرلانديا، مالايزيا، ۇلىبريتانيا، اقش جانە كانادادا ءدارىس تىڭداۋدا ەكەن. مەملەكەتتىك تاپسىرىس بويىنشا 101 قازاقستاندىق ستۋدەنت بايقوڭىرداعى ماسكەۋ اۆياتسيالىق ينستيتۋتىندا وقىپ جاتىر (!)

الايدا، جوعارىدا اتالعان كونفەرەنتسيادا توقتار اۋباكىروۆ، «ءبىزدىڭ بىلىكتى ماماندارىمىز كورشى رەسەيگە كەتىپ جاتىر. ولاردى ءبىز شەتكە جىبەرمەۋمىز كەرەك. ول ءۇشىن ءتيىستى قاراجاتتى مامانداردىڭ بىلەك سىبانا قىزمەت ەتۋى ءۇشىن اياماۋعا ءتيسىپىز. اقشا بولسا - عارىش بولادى. بولماسا -  بولمايدى» دەپ ءبىر-اق قايىردى.

ال، بايقوڭىردى 2050 جىلعا دەيىن جالعا العان رف امۋر وبلىسىنداعى ۋگلەگورسك كەنتىنە تاياۋ ماڭدا قۇرىلىسى باستالىپ كەتكەن   «ۆوستوچنىي» ۇلتتىق عارىش ايلاعىندا 2011-ءشى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن جوبالىق-ىزدەستىرۋ مەن  كونسترۋكتورلىق جۇمىستاردى جۇرگىزىپ ءبىتىرۋدى دىتتەپ وتىر.  وسىلايشا رەسەي 2018-2020 جىلدار ارالىعىندا  «ۆوستوچنىي» عارىش ايلاعىندا العاشقى عارىش كەمەلەرىن ۇشىرماقشى. رف ۇكىمەت باسشىسى پۋتين ءبىر سوزىندە «كەڭەستەر وداعىنىڭ نەگىزگى باس عارىش ايلاعى «بايقوڭىر» بولدى. كەڭەستەر وداعى كۇيرەگەن سوڭ ول عارىش ايلاعى بىزگە دوستىق پەيىلدەگى ەل تەرريتورياسىندا، دەگەنمەن باسقا جەردە - قازاقستان تەرريتورياسىندا قالدى» دەگەن ەدى. بۇل كۇندەرى بايقوڭىردان عارىش كەمەلەرىن تاسىمالداپ  بايلىعىن ەسەلەپ جاتقان رەسەي تەزدەتىپ امۋىرىنا اۋىسپاق نيەتتە. رەسەيدىڭ سونداي تالابى كوزگە ۇرعان سايىن بىزدەگى ورىس ءتىلدى باسىلىمدار «بايقوڭىردا ەندىگى از جىلدا «مىنا ءبىر قۇلا ءتۇز قۋ مەكيەن دالادا عارىش ايلاعى بولعان» دەيتىن تابليچكا عانا ءىلىنىپ تۇراتىن بولادى» دەپ مىسقىلداۋدان تانباي كەلەدى. ايتكەنمەندە، ءبارىن ۋاقىت كورسەتەر... بۇگىنگى ۋاقىتتىڭ شەگىندەگى شىندىعىمىز - رەفەرەندۋم مەن 2-ءشى «قازساتتىڭ» جىرى بولىپ تۇر. رەفەرەندۋم ارقىلى عوي، ەلباسىمىزدىڭ بيلىگى 2020 جىلعا دەيىن باراتىنى بەلگى بولۋدا. ال 2-ءشى «قازساتىمىز» قايدا بارادى؟..

«اباي-اقپارات»