«ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ وتكەن جىلعى 31 جەلتوق­سانداعى نومىرىندە ۇلت رۋحىنىڭ جاناشىرى بولىپ جۇرگەن بەلگىلى ازامات سابىر قاسىموۆتىڭ سماعۇل سادۋاقاسوۆتىڭ سۇيە­گىنىڭ كۇلىن ەلىنە قايتارۋعا بايلانىستى ماسكەۋ مەرياسىنىڭ شەشىمى جونىندە حابارى جاريالاندى. ماسكەۋدە قايتقان ادام­نىڭ دەنەسىن ورتەپ، كۇلىن ارنايى ورىنعا قويۋ ءۇردىسى بۇرىننان بولعان. قازىر دە سولاي.  ەندىگى جەردە الاش ارىسىنىڭ سۇيەگىنىڭ كۇلىن ءوز ورنىمەن جانە تيەسىلى مارتەبەدە اتا جۇرتىندا جەرلەۋ ءراسىمى  شەشىمىن تابادى دەپ سەنۋگە بولادى. وسى تاريحي وقيعاعا وراي س.سادۋاقاسوۆتىڭ ءومىرى مەن قىزمەتىنە بايلانىستى ماقا­لانى وقىرماندار نازارىنا ۇسىنىپ وتىرمىز.

ناركوم

«ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ وتكەن جىلعى 31 جەلتوق­سانداعى نومىرىندە ۇلت رۋحىنىڭ جاناشىرى بولىپ جۇرگەن بەلگىلى ازامات سابىر قاسىموۆتىڭ سماعۇل سادۋاقاسوۆتىڭ سۇيە­گىنىڭ كۇلىن ەلىنە قايتارۋعا بايلانىستى ماسكەۋ مەرياسىنىڭ شەشىمى جونىندە حابارى جاريالاندى. ماسكەۋدە قايتقان ادام­نىڭ دەنەسىن ورتەپ، كۇلىن ارنايى ورىنعا قويۋ ءۇردىسى بۇرىننان بولعان. قازىر دە سولاي.  ەندىگى جەردە الاش ارىسىنىڭ سۇيەگىنىڭ كۇلىن ءوز ورنىمەن جانە تيەسىلى مارتەبەدە اتا جۇرتىندا جەرلەۋ ءراسىمى  شەشىمىن تابادى دەپ سەنۋگە بولادى. وسى تاريحي وقيعاعا وراي س.سادۋاقاسوۆتىڭ ءومىرى مەن قىزمەتىنە بايلانىستى ماقا­لانى وقىرماندار نازارىنا ۇسىنىپ وتىرمىز.

ناركوم

ف.گولوششەكين 1925 جىلى قا­زاق­ستانعا باسشىلىققا كەلىپ، مۇنداعى جاعدايمەن تانىسىپ العان سوڭ ي.ستالينگە ارنايى حات جولدادى. وندا ءوزى­نىڭ «كىشى وكتيابر» اتالعان باعدار­لامالىق كۋرسىن نەگىزدەپ، وعان  باس حاتشىنىڭ تولىق قولداۋىن الدى. باع­دارلامانىڭ وزەكتى ءجىبى رەتىندە قا­زاق­ستانداعى ساياسي بيلىككە بەلسەندى تۇردە كەڭەستىك، ياعني تاپتىق سيپات بەرۋ، ونى «بايلاردىڭ»، ياعني، الاش­ور­داشىلاردىڭ ىقپالىنان ارشىپ الۋ، وسى ماقساتتا جەرگىلىكتى ورىنداردا پارتيالىق ياچەيكالاردىڭ ءرولىن كۇرت ارتتىرۋ سياقتى ماسەلەلەر قويىلدى. بۇل شىن مانىندە قازاقستانداعى بيلىك جۇيەسىنىڭ  بۇدان بىلايعى كەزەڭ­دە­گى ساياسي مازمۇنى جونىندەگى ماسەلە­نىڭ جاڭا سيپات الۋى ەدى. باسقاشا ايت­قاندا، گولوششەكين سياقتى ۇلت ءما­سە­لەسىندە مۇلدەم ساۋاتسىز باسشى ار­قى­لى كوممۋنيستىك باسشىلىق قازاق­ستانداعى بيلىك جۇيەسىنىڭ مازمۇندىق تۇرعىدان جالپى ۇلتتىق سيپات ەمەس، تاپتىق سيپات الۋعا ءتيىس ەكەندىگىن اشىق ءبىلدىرۋى بولاتىن. سونىمەن بىرگە، وسى ارادا مىناداي ءبىر جاعدايعا كوڭىل اۋدارماسقا لاج جوق. ءوزىن «تازا» تاپتىق مازمۇنداعى بيلىك رەتىندە كورسەتۋگە تىرىسقان كەڭەستىك جۇيە، شىن مانىندە وسى مەزگىلدەن باستاپ-اق تاپتىق سيپاتپەن قاتار شوۆينيستىك، ياعني ورىستىق سيپاتتاردى ءوزارا ءۇي­لەس­تىرە الىپ جۇرگەن گيبريدتىك مەملەكەتتىك جۇيە بولعاندىعىن ايتقان ءجون. قازاقستاندا ونىڭ بۇل ەرەكشەلىگى ەكونوميكا، قونىستاندىرۋ، كادر ءجا­نە ءتىل سياقتى سالالارداعى ۇستانىم­دارىنان انىق كورىنىس تاپتى.

گولوششەكين بيلىككە كەلگەن ۋاقىت­تان باستاپ-اق مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ ءال­ەۋ­مەت­تىك مازمۇنىنا بايلانىستى ۇلت­تىق باسقارۋشى توپتىڭ دا ءوزارا قارسى ەكى ۇستانىمعا ءبولىنىپ كەتكەندىگى باي­قالدى. كەڭەستىك مەملەكەتتىك اۆتونو­ميا­عا جال­پى­ۇلتتىق سيپات، ماز­مۇن بەرۋگە كۇش سالۋشى  ءبىرىنشى توپ گولوششەكين ۇسىن­عان باعدارلامانى قا­زاق اۋىلىندا جا­ساندى تۇردە «ازامات سوعىسىن» تۋدىرۋ ارەكەتى رەتىندە با­عالادى. ال، كەلەسى ەكىنشى ۇستانىم­دا­عى باسشى قىزمەت­كەرلەر قازاقستان­داعى جاعدايعا ستاليندىك ورتالىقتىڭ كوزىمەن قاراپ، مۇن­دا دا باسىمدىلىق ىشكى رەسەي گۋبەر­نيالارىنداعىداي تاپتىق ماسەلەلەردى شەشۋگە بەرىلگەنىن ءجون سانادى.

ۋاقىت سماعۇل سادۋاقاسوۆ باستا­عان ءبىرىنشى توپتىڭ بولجامىنىڭ دۇ­رىس ەكەندىگىن كورسەتتى. 20-شى جىل­دار­دىڭ سوڭىنا قاراي جاڭا بيلىكتىڭ ەكونو­ميكالىق جانە الەۋمەتتىك ساياسا­تىنا قارسىلىق تانىتقان باس كوتە­رۋلەر بۇكىل قازاق دالاسىندا ءورىس ال­دى. قارۋلى قارسىلىق سونىمەن ءبىر مەزگىلدە اۋقاتتىلار مەن ورتاشا­لار­دىڭ نەگىزگى بايلىقتارى - مالدارىن جاپپاي اياۋسىز قىرىپ سالۋعا نەمەسە كورشى ەلدەرگە قونىس اۋدارۋعا ۇلاستى. قازاق دالاسىندا مال باسى كۇرت كەمىپ كەتتى. بۇل ەشقانداي دا اسىرا ايتۋسىز ناعىز «ازاماتتىق سوعىستىڭ» كورىنىسى ەدى.

سونىمەن، گولوششەكين كەلگەن مەزگىلدەن باستاپ قازاقستانداعى مەملە­كەت­تىلىكتىڭ مازمۇنىن انىقتاۋعا باي­لا­نىس­تى ەگەس جوعارىدا اتالعان ەكى توپتىڭ اراسىندا ءوربىدى. گولوششەكين ءوز تارا­پى­نان قازاق باسقارۋشى توبى اراسىنداعى ىمىراسىز كۇرەستىڭ تۇپكى تامىرى مەن شىنايى مازمۇنىن ءتۇرلى ايلا-ادىستەر ارقىلى مۇمكىن بولعان­شا تەرەڭىرەك جا­سىرۋعا تىرىستى. انى­عىراق ايتقاندا، العاشقى توپتىڭ ەندى قالىپتاسا باس­تا­عان مەملەكەتتىك بيلىككە ۇلتتىق مازمۇن بەرۋ ارەكەتىن مويىنداۋعا قارسىلىق تا­نىتتى. ون­ىڭ مۇنداي ۇستانىمى ورتا­لىقتىڭ ساياسي باعىتىنا سايكەس كەلەتىن ەدى. سون­دىقتان دا گولوششەكين جوعا­رىدا اتال­عان ەكى توپتىڭ اراسىنداعى كۇرەستى قازاق قوعامى ىشىندە بۇرىننان كەلە جاتقان «توپشىلدىق دەرتى» ەسەبىندە كورسەتۋگە تىرىستى. كەزىندە ت.رىس­قۇ­لوۆ قازاقستان باسشىسىنىڭ بۇل قيتۇرقى ارەكەتىنە «گولوششەكين ءادىسى» دەگەن ات بەرىپ، ونىڭ استارىندا «ششينالارمەن» قورقىتىپ كەز-كەلگەن ءوزارا سىن­دى قىسپاققا الۋ، «سول ارقىلى پارتيا ۇيىمىنىڭ نازارىن سوڭعى جىل­دارى قازاقستانداعى سوتسياليستىك قۇ­رى­لىس مۇددەسىنە ۇشان-تەڭىز زيا­نىن تيگىزگەن قاتەلىكتەردىڭ ءتۇپ-تامى­رىن اشۋدان باسقا جاققا اۋدارىپ جىبەرۋ» ماقساتى جاتقاندىعىن ءدال با­سىپ كورسەتكەن ەدى.

مىنە، وسى تۇرعىدان كەلگەندە س.ءسا­­دۋاقاسوۆ ۇسىنعان ساياسي ۇستانىم  سول تاريحي مەزگىلدە ماسكەۋلىك ورتا­لىقتىڭ قازاقستاندا ورنىقتىرۋعا بەت العان بيلىك جۇيەسىنە بالاما مەملەكەتتىك باس­قا­رۋ ءتارتىبى بولاتىن. بۇل سوڭعى ۇستا­نىم­نىڭ نەگىزىندە ءا.ءبو­كەيحانوۆ باستاعان العاشقى بۋىن ۇلت زيالىلارىنىڭ، سون­داي-اق س.ءسادۋا­قا­سوۆ، ت.رىسقۇلوۆ جانە ج.مىڭباەۆ باس­تاعان كەلەسى ەكىنشى بۋ­ىن قايرات­كەر­لەردىڭ مەملەكەتتىلىككە بايلانىس­تى قازاق قوعامىنىڭ تەرەڭ دە ءتۇپ­كى­لىكتى سۇرانىستارىنا ۇيلەسىمدى تەو­ريالىق تۇجىرىمدارى جاتتى.

مەملەكەتتىك اپپاراتتى جەرگىلىكتەندىرۋ نەنى بىلدىرەدى؟ كەڭەستىك يدەو­لو­گيالىق اپپارات س.سادۋاقاسوۆ پەن ونىڭ يدەيالاس سەرىكتەرىن «قازاقستان - قازاق­تار ءۇشىن» ۇستانىمداعىلار نەمەسە قا­زاق قوعامىنىڭ ساۋاتتىلىق دەڭگەيىمەن جانە مامان كادرلاردىڭ جەتىمسىزدىگىن ەسەپكە الماستان تەز ارادا «پارتيالىق جانە كەڭەستىك اپپاراتتى تەك قازاق ۇل­تى­نىڭ پايداسىنا سايكەستەندىرىپ» قا­زاق­تان­دىرۋدى تالاپ ەتۋشى توپ رەتىندە كورسەتۋگە تىرىستى. ال، شىن مانىندە س.سادۋاقاسوۆ جوعارعى باسشىلىق ارا­سىندا جەرگىلىكتەندىرۋ ساياساتىنىڭ ىشكى مازمۇنىن تەرەڭ تۇسىنگەن قايراتكەر بو­لاتىن. ول ولكەلىك پارتيا كوميتەتىنىڭ بيۋرو ماجىلىسىندە: «ەگەر بۇكىل اپپارات تەك قازاقتاردان عانا تۇرسا، ءبىز وسىنى جەرگىلىكتەندىرۋ دەپ مويىنداي الامىز با؟ قىزمەتتەس ادامدار بۇل جەرگىلىكتەندىرۋ ەمەس دەپ ايتىپ ءجۇر. مەن دە ولارمەن  كەلىسەمىن. جارايدى، اپپاراتتا تەك قازاقتار عانا وتىر دەلىك، ال ەگەر ولار سول اپپاراتتى قالىڭ بۇقاراعا قىزمەتكە قويۋدا تۇك بىتىرە الماسا، ونداي جەرگىلىكتەندىرۋدەن نە پايدا؟» دەپ كورسەتتى. ال باسپاسوزدە جاريالانعان ماقالا­سىن­دا: «پروتسەنتتەر ماسەلەنىڭ ءتۇيىنى ەمەس، بىراق ولاردى دا ۇمىتۋعا بولمايدى. تۇرعىنداردىڭ 90 پروتسەنتى قازاقتاردان تۇراتىن ۇيەزدەردەگى مەكەمەلەردىڭ ورىس تىلىندە قىزمەت ەتۋى قانداي پرينتسيپتەرگە ساي كەلەر ەكەن؟» - دەيدى.

ەسكى پاتشالىق وتارلاۋشى اپپارات­تىڭ جۇمىسىن جاقسى بىلەتىن س. ءسا­دۋاقاسوۆ ونىڭ حالىقتى ءتۇرلى قاسيەتى­نەن، سالت-داستۇرىنەن ايىرىپ، بويىندا قۇلدىق مىنەزدىڭ تامىر جايۋىنا جاعداي تۋعىزعانىن تەرەڭ ءتۇسىنىپ، جاڭا مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ نەگىزگى مىندەتى - حا­لىق­تى رۋحاني قۇلدىقتان قۇتقارۋ، ەڭبەكشى بۇقارانىڭ تەك تاپتىق قانا ەمەس، سو­نىمەن بىرگە، ۇلتتىق مۇددەسىن دە قورعاي الاتىندىعىن ءسوز جۇزىندە ەمەس، ءىس ءجۇ­زىندە دە دالەلدەۋىن تالاپ ەتتى. وسى ويدى ايتا كەلىپ ول «ەڭبەكشى قازاقتا» جاريا­لاعان ماقالاسىندا ناقتى مىسال­عا سۇيە­نىپ، تومەندەگىدەي تۇجىرىم جا­سادى: «مىسال ءۇشىن مىنانداي ءبىر ءسوز ايتايىق: قازاق بازارعا ساتۋعا سيىرىن الىپ كەلدى. راسپيسكا قازاقشا جازىلعان. ونى  قازاق­شا بىلمەيتىن ميليتسيا دۇرىس دەپ تاپ­پادى. العان راسپيسكانى ورىسشا جازىپ اكەل دەدى. جاي قاراعاندا، بۇل، ارينە، ۇساق نارسە. ۇلتتىق پسيحولوگيا جاعىنان تەكسەرسەك، بۇل - ۇلكەن جۇمىس. قازاقشا جازىلعان راسپيسكا جاراما­عان­نان كەيىن انا قازاقتىڭ جۇرەگىندە ءوز ۇلتىنىڭ كىم ەكەندىگى سەزىلەدى. ونىڭ كوزىنە قازاقتىڭ جۇمىسىنىڭ ءبارى ورىن­سىز، وسال سەكىلدى بوپ كورىنەتىن بولادى. ول ءوزىنىڭ كۇشىنە سەنبەۋگە اينالادى. وعان باسقا ۇلتتىڭ الدىندا جاسقان­شاق­تىق پايدا بولادى، ءوز جەرىندە كەۋدەسى كوتەرىلىپ، اياعىن الشاڭ باسىپ جۇرە ال­مايدى».(«ەڭبەكشى قازاق»، 1927, اقپاننىڭ 16-ى).

س.سادۋاقاسوۆ مەملەكەتتىك اپپارات­تى قازاقتاندىرۋدى باتىل قويىپ، ول پروتسەستىڭ پارمەندى تۇردە ءجۇرۋى ءۇشىن كۇرەس جۇرگىزگەندە، ونىڭ قارسىلاستارى ويلاعانداي، ارزان ءبىر كۇندىك، تار تاپ­تىق نەمەسە پەندەشىلىك ماقساتتاردى كوز­دەگەن ەمەس. رەداكتور قىزمەتىنە بەكىتىلە سالىسىمەن «ەڭبەكشى قازاقتىڭ» ءوزى قول قويعان سانىندا جاريالاعان «ويلا­ناتىن ۋاقىت جەتتى» اتتى باس ماقالادا: «...قازاق ءتىلىن ىسكە اسىرعانداعى ءبىزدىڭ ماقسات: قازاقتىڭ ءبىر-ەكى وقىعانىن «ءتو­رە» قىلۋ، ولارعا اقشا تابۋ ەمەس. مەكەمەدە وتىرعان قازاق اۋىلدا جاتقان قارا شارۋامەن قازاقشا بايلانىسسىن. اۋىل­دان بىرەۋ قالاعا كەلسە، قارا قازاق ءوز تىلىندە ارىز ەتىپ، ءوز تىلىندە جوعىن جوق­تاپ الاتىن بولسىن. بۇل سىقىلدى جە­ڭىل­دىكتەر ءبىزدىڭ «قازاقتاندىرىلعان» مە­كەمەلەرىمىزدىڭ قولىنان ابدەن كەلەتىن بولسىن. وسى كۇنگى ءبىز بىلەتىن مەكەمەلەر بۇنى ىستەپ وتىرعان جوق...» - دەپ جازدى («ەڭبەكشى قازاق»، 1925, قاڭتاردىڭ 8-ءى).

بۇل دالەلسىز ايتىلعان ءسوز ەمەس، ونىڭ نەگىزىندە رەسپۋبليكا جاعدايىنان كەڭ جانە تەرەڭ حاباردار قايراتكەردىڭ ابدەن كوزى جەتكەن تۇجىرىمى جاتتى.

جوعارىدا ايتىلعانداي گولوششەكين قازاقستانعا كەلگەندە س.سادۋاقاسوۆ  حا­لىق اعارتۋ كوميسسارى جانە «ەڭبەكشى قازاقتىڭ» جاۋاپتى رەداكتورى قىزمەت­تە­رىن قاتار اتقارىپ ءجۇردى. حالىق اعار­تۋ كوميسسارياتى بۇل كەزدە رەسپۋبلي­كا­داعى ەڭ ءىرى كوميسسارياتتاردىڭ ءبىرى بو­لاتىن. وعان وقۋ ورىندارى تۇگەلدەي، تەاتر جانە ونەر، عىلىم مەن باسپا قا­رادى. رەسپۋبليكا ومىرىندە بۇل كوميسسا­رياتتىڭ ءرولىنىڭ جوعارى بولۋى، سونداي-اق ونىڭ جەرگىلىكتى قازاق حالقىنىڭ كۇن­دەلىكتى تىنىس-تىرشىلىگىمەن تىعىز باي­لانىستا بولۋىندا ەدى. مىنە، وسى تۇر­عىدان العاندا، بۇدان بۇرىن ا. بايتۇر­سىنوۆ، ا. كەنجين سياقتى بەلگىلى قاي­رات­كەرلەر ىستەگەن وقۋ-اعارتۋ حالكومى قىزمەتىنە س.سادۋاقاسوۆتىڭ كەلۋى دە، ارينە، كەزدەيسوق ەمەس-ءتىن. تۋرا سول تاريحي كەزەڭدە قازاقستانداعى وقۋ-اعارتۋ جۇيەسىنىڭ ەڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن، دامۋ ۇردىستەرىن جاقسى بىلەتىن جانە قوعام­دىق سۇرانىسقا سايكەس تۋرا شەشىمدەر قابىلداي الۋعا دايار باسقا قاي­راتكەردى تابۋ قيىن ەدى. ءوزىنىڭ حالكوم­دىق قىز­مەتىندە س.سادۋاقاسوۆتىڭ ەكى ماسەلەگە اسا ۇلكەن نازار اۋدارعان­دى­عىن باي­قاۋعا بولادى. ولار جاڭا تا­لاپقا ساي مۇعالىم كادرلارىن قالىپتاس­تى­رۋ جانە قازاق مەكتەپتەرىن وقۋلىق­تار، وقۋ قۇرالدارىمەن قامتاماسىز ەتۋ ەدى. وقۋ-اعارتۋ حالكومىنىڭ سول تاريحي كەزەڭ­دەگى قازاق مەكتەبىنىڭ وزەك­جار­دى ماسە­لە­لەرى تۋرالى، مۇعالىمدەردىڭ نەگىزگى مىندەتتەرىنە بايلانىستى پاي­ىم­داۋلا­رىن ونىڭ «ەڭبەكشى قازاقتا»  (1926, اق­پاننىڭ 6-ى) جاريالاعان «وقۋ ءىسىنىڭ كەمشىلىكتەرى، ولارعا قارسى شارالار» اتتى ماقالاسىنان ايقىن اڭعارۋعا بو­لادى. وندا كوميسسار: «مەكتەپتى ءتۇ­زەيتىن مۇعالىم. مۇعالىم مەكتەپتىڭ ۇس­تا­سى. مەكتەپتى بۇزاتىن دا مۇعالىم. با­لىق باسىنان ءشىريدى. مۇعالىم جولىنان تايماي، مەكتەپ بۇزىلمايدى. مۇعالىم دەگەن قادىرلى ات. مۇعالىم قادىرلى بول­عان­دا عانا مەكتەپ كوركەيەدى. جۇرت مۇ­عالىمدى تانىماسا، ونى سىيلاماسا، مەكتەپ تە جوندەلمەيدى»، - دەپ كورسەتىپ، ودان ءارى قازاق مۇعالىمدەرى اراسىندا ورىن الىپ وتىرعان كەمشىلىكتەردى ۇلكەن جاناشىرلىقپەن باياندايدى. ولار جۇرت­­تى دا، وكىمەتتى دە الدايتىن جالعان مۇعالىمدىك، اكىمشىلدىك، اتقامىنەرلىك. اۋ­­ىلداعى مۇعالىم ازاماتتاردىڭ «نا­عىز ۇلكەن ءىستى، ناعىز كەرەكتى ءىستى دۇ­رىس­تاپ قولعا الۋدىڭ ورنىنا كوبىنىڭ «اكىم­شىلىكتىڭ سوڭىندا دالاقتاپ شاۋىپ» ءجۇر­گەنىن، ال وسى سيپاتتاعىلاردان: «مي­لي­­تسياعا باستىق بولاسىڭ با، مۇعالىم بو­لاسىڭ با؟» دەسە... الدىمەن «ميليتسيانى تاڭدايتىندىعىن» ايتىپ، وكىنىش بىلدىرەدى. بۇل وقۋ-اعارتۋ حالىق كوميسسارى تا­راپىنان دەر ۋاعىندا ايتىلعان ورىن­دى سىن بولاتىن. بىراق، س.سادۋاقاسوۆ­تىڭ  وپپونەنتتەرى حالكوم پىكىرىنەن باس­قا استار ىزدەدى، ونى سوۆەت مەكتەبىن، سوۆەت مۇعالىمىن مۇقاتۋ، كەمسىتۋ ماقسا­تىن­دا ايتىلعان سىن ەسەبىندە باعالادى. گولوششەكينگە ونىڭ سەرىكتەرىنە ماقالا ماز­­مۇنىن وسى تۇرعىدان جەتكىزۋگە تىرىستى.

تاريحي شىندىق سونداي، 20-30-شى جىلدارى قازاق مەكتەپتەرى مەن پەدا­گو­گيكالىق وقۋ ورىندارىندا اينالىمعا ءتۇس­كەن وقۋلىقتار مەن وقۋ قۇرالدارى­نىڭ اۆتورلارى نەگىزىنەن پارتيادا جوق، كەزىندە ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسقا بەلسەندى ات سالىسقان ۇلت زيالىلارى بولا­تىن. ولار­دىڭ قاتارىندا ا.بايتۇر­سى­نوۆ، م.دۋ­لاتوۆ، ح.دوسمۇحامەدوۆ، ج.اي­ما­ۋى­توۆ، ك. كەمەڭگەروۆ، ءا. بوكەي­حانوۆ، ە. وماروۆ، م.اۋەزوۆ، ج.تىلەۋلين، م.جول­دىباەۆ، ت.شونانوۆ، م.جۇماباەۆ جانە باسقا كوپ­تەگەن عالىم، جازۋشىلار بار ەدى.

وقۋ-اعارتۋ حالكومىنىڭ جۇمىسىن قاراعان ولكەلىك پارتيا كوميتەتىنىڭ بيۋ­رو­سىندا قازاق تىلىندەگى وقۋلىقتاردى وقۋ-اعارتۋ كوميسسارياتى تەك الاشتىق زيالىلارعا جازدىرۋدا دەگەن پىكىرگە جاۋاپ بەرگەن س.سادۋاقاسوۆ: «وقۋلىقتار ءما­سەلەسى جونىندە مەن از ايتىپ كەلە جاتقان جوقپىن. ءبىزدىڭ قازاق مەكتەپتەرىن باس­قا­رۋىمىز جانە ونىڭ ءىسىن جوس­پار­لاۋىمىز قانشالىقتى دۇرىس بولعا­نىمەن، ەگەر ولاردى جەتكىلىكتى دارەجەدە قازاق تىلىندە جازىلعان وقۋلىقتارمەن قامتاماسىز ەتە الماساق، جاساعان ارەكە­تىمىزدەن ەشتەمە دە شىقپايدى. وقۋلىق جازۋ ىسىنە ءبىز پارتيادا جوق بىرنەشە زيالىلاردى تارتتىق، ال ولار جاقسى-جاماندى ءبىراز وقۋلىقتار جارىققا شىعاردى. ال بۇل ىسكە  تارتقان كوممۋنيستەر نە ءبىتىردى؟ شىنىن ايتۋ كەرەك، وقۋلىق جازۋ وتە بەينەتتى، اۋىر، ەرەكشە جۇمىس، بىزدە كوممۋنيستەردىڭ ونداي جۇمىسقا قۇلقى جوق. ال ەگەر وعان ءىرى قىزمەتكەردى جۇمساساق، ولار كاتورگاعا جەر اۋدارىلعانداي كۇيگە تۇسەدى... بايتۇرسىنوۆتىڭ وقۋلىقتارى قانشاما جارامسىز دەگەنىمەن، بىزدە قازىر ولار­دىڭ ءوزى دە جەتپەي وتىر. وسى تۇر­عى­دان ال­عان­دا، ءاربىر جينالىستاردا، ءاربىر كو­شە بۇ­رىلىستارىندا پارتيادا جوق زيا­­لى­لا­رىمىزدى عايباتتاۋدى دوعارا­تىن ۋا­قىت جەتتى. ولار جازعان وقۋ­لىق­تاردى سال­دار­لى تالقىدان وتكىزىپ سىن جازۋ قاجەت. بىزدە ول جوق، تەك ءبارى دە جامان دەگەن قۇرعاق ءسوز عانا بار. مەن ەسكىنى اۋىستىرا الاتىن جاڭا ەشتەمە بەرمەي تۇرىپ، باردى جامانداي بەرۋدى نەگىزسىز قىسىر سىنعا جاتقىزامىن»، - دەپتى تايسالماي.

جوعارى بيلىكتەگى كوممۋنيستەر الاش اتىنان التى قىردى اينالىپ قاشىپ ءجۇر­گەندە حالىق كوميسسارى س.ءسادۋا­قاس­وۆ شىعارماشىلىقتاعى الاشتىق زيالى­لار­عا قارجىلاي ءتۇرلى قولداۋلار جاساپ وتى­رۋدى ءوز باقىلاۋىندا ۇستادى. ماسەلەن، 1926 جىلى م.اۋەزوۆ «قارا­كوز» دراماسى ءۇشىن شامامەن ەكى مىڭ، ج.ايماۋىتوۆ «شەرنياز» دراماسى ءۇش­ىن ءبىر مىڭ رۋبل سىيلىق الدى. ا.قۇ­نان­باەۆ پەن س.تو­رايعىروۆتىڭ شىعار­ما­لارىن جيناپ، قۇ­راستىرۋعا ارنايى قارجى ءبولىندى. ج.ايماۋىتوۆ 1926 جىل­دىڭ 6-7 ايى كو­لە­مىندە جازعان شى­عار­مالارى ءۇشىن ون مىڭ رۋبل كولە­مىندە قالاماقى الدى.

س.سادۋاقاسوۆتىڭ بۇل كەزەڭدە قو­عام، اسىرەسە، مۇعالىمدەر اراسىنداعى بەدەلى وتە جوعارى بولعاندىعى بايقالادى. ونى مىناداي فاكتىلەر قۋاتتاي تۇسەدى. 1926 جىلى اقپاندا ول مينيسترلىك جانە باس رەداكتورلىق قىزمەتتەن بوساتۋىن ءوتىنىپ ارىز جازادى. بۇل جاعداي قاز­ول­كەكوم بيۋروسىندا قىزۋ ايتىس تۋدىرىپ، ونىڭ ارىزى قاناعاتتاندىرىلمايدى. مىنە، سول تالقىلاۋدى قورىتقان ف.گولوششەكين: «بىزگە كوپشىلىك نە ايتادى. ءبىز بارلىق گازەتتەر ارقىلى نەمەسە ءاربىر اۋىلدى ارالاپ ءجۇرىپ سادۋاقاسوۆتىڭ ءوزى كەتتى دەپ سەندىرە المايمىز عوي. جوق، بۇل ءسىز ءۇشىن دە، ءبىزدىڭ كوپ­شى­لىگىمىز ءۇشىن دە پايداسىز بولماق»، - دەگەن تۇجىرىمدى ايتادى.

دەگەنمەن، گولوششەكين باستاعان رەس­پۋب­ليكالىق باسشىلىقتاعى قارسىلاس­تارى س.سادۋاقاسوۆقا زامان سۇرانىسىنا لايىق ساياسي ۇستانىمىن ەركىن وتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرگەن جوق. ونىڭ جوعارى بيلىكتەگى قىزمەتى اۋىر ارپالىستا بول­دى. 1927 جىلى 25-26 اقپان كۇندەرى قى­زىلوردادا مۇعالىمدەردىڭ رەسپۋبلي­كا­لىق ءبىرىنشى سەزى بولىپ ءوتتى. ف.گولوششەكين مەن ونىڭ سەرىكتەرى سەزدى دايارلاۋ ءىسىن باسقارعان وقۋ-اعارتۋ كوميس­سا­رى س.سادۋاقاسوۆقا سەزدى اشىپ جانە ونى جۇرگىزۋ مۇمكىندىگىنەن ايىردى. سەز­دىڭ العاشقى كۇنى كەشىندە ۇيىنە ور­العان ول ماسكەۋدەگى زايىبى ليزا ءالي­حانقىزىنا جولداعان حاتىندا: «مەن جاڭا عانا مۇعالىمدەر سەزىنەن كەلدىم. ءبىز ونى بۇگىن باستادىق. سەزدى وقۋ-اعار­تۋ قىزمەتكەرلەرى وداعىنىڭ توراعا­سى رەتىندە ءبايدىلدين اشتى، ۇكىمەت مۇشەسى بولعاندىعىمنان ونداي مىندەتتى اتقارۋ ماعان ءجونسىز ەكەن، مۇعالىمدەر سەزى تىم قازىنالىق سيپات الىپ كەتپەك ەكەن. مەن قارسىلىق كورسەتكەنىم جوق، ويتكەنى ونىڭ پايداسىزدىعىن بايقا­دىم. بىراق، ونىڭ ەسەسىنە سەزدىڭ ماعان دەگەن قاتىناسى تەرەڭ تولعانىسقا ءتۇسىر­دى. مىنبەرگە قۇتتىقتاۋ سوزبەن شىققا­نىمدا دەلەگاتتار بىرنەشە مينۋت بويى قۇرمەتىن كورسەتىپ قول سوعىپ تۇرىپ الدى. ەشكىمگە دە (اراسىندا گولوششەكين مەن نۇرماقوۆ تا بار!) دەلەگاتتار مۇن­داي قاتىناسىن بىلدىرگەن جوق. وۆاتسيا! مەن مورالدىق تۇرعىدان بارلىق ءجۇز پايىزعا قاناعاتتاندىم، ەندى مىنە، كەشەگى سەزدى اشپايسىڭ دەگەن حاباردى ەستىگەن كۇيدەن بۇگىن مۇلدەم باسقا كوڭىل قوشىندا وتىر­مىن»، - دەپ جازدى. بۇل، ارينە، قوعامنىڭ ءوزى تۋرالى جاعىمدى ءپى­كىرىن بارىنەن دە جوعارى قويعان كۇرەس­كەر تۇلعانىڭ اتقار­عان قىزمەتىنەن كىشكەنە دە بولسا ءلاززات تاپقاندىعىنىڭ كورىنىسى بولاتىن.

رەداكتور

بۇعان دەيىن ومبىداعى «كەدەي داۋى­سى» جانە ورىنبوردان شىعىپ تۇرعان جاستار گازەتى «ەڭبەكشى جاستار» گازەتتەرىن شىعارۋعا اتسالىسقان س.ءسادۋا­قا­سوۆتى قازاق ولكەلىك پارتيا كوميتەتى رەس­پۋب­لي­كالىق «ەڭبەكشى قازاق» گازەتى­نىڭ جاۋاپتى رەداكتورى قىزمەتىنە بەكىتەدى. «ەڭبەكشى قازاق» گازەتىنىڭ 1925 جىلعى 8 قاڭتار­داعى №274 سانى ونىڭ قولىمەن شىقتى.

قۇجاتتاردىڭ كورسەتۋىنە قاراعاندا گازەتتىڭ بەدەلى بۇل ۋاقىتقا دەيىن جوعا­رى بولماعان. تارتىمسىزدىعىنان ونىڭ تي­را­جى بارعان سايىن تومەندەي تۇسكەن. سون­دىقتان دا باسشى ورىندار وعان جازىلۋعا مىندەتتەۋ ادىسىنە كوشكەن. س.سادۋاقاسوۆ كەلگەن بەتتە رەسپۋبليكالىق ورتالىق گازەتتى قالىڭ بۇقارانىڭ ۇنىنە جانە ونىڭ بەلسەندى قوعامدىق سانا­سى­نىڭ قالىپ­تا­سۋىنا پارمەندى ىقپال جاساي الاتىن قۋاتتى قۇرالعا اينالدىرۋعا تىرىستى. 17 اقپاننان (№ 290) باستاپ گازەت «ەڭبەكشىل» ەمەس، «ەڭبەكشى» اتالا باستادى جانە ءبىرىنشى كەزەكتە گازەت اۆ­تور­لارىنىڭ قۇرا­مىنا كوڭىل اۋدارىل­دى. وسىعان وراي، كەزىندە س.سادۋاقاسوۆ «ەڭبەكشى قازاق» بەتىندە نەگىزىنەن «ۇلت­شىل» پارتيادا جوق ينتەلليگەنتسياعا ور­ىن بەرىپ، تاپتىق پوزيتسياسى انىق، كوممۋنيست اۆتورلارعا جول بەرمەۋگە تىرىستى دەگەن پىكىردىڭ جالا ەكەندىگىن اتاپ ايتقان ءجون. سماعۇل اعامىز رەداك­تورلىق جاساعان مەزگىلدەگى «ەڭبەكشى قا­زاق» بەتتەرىنەن جاڭا بيلىككە سىن كوز­بەن قاراعان م.اۋەزوۆ پەن ج.ايماۋى­توۆتىڭ، جاڭا قوعامنىڭ كورىگىن قىزدى­رۋ­شىلار س.سەيفۋللين مەن س.مۇ­قا­­نوۆ­تىڭ، ادەبيەت پەن ونەردەگى «اۋ­ىت­قۋ­شى­لىققا» قارسى كۇرەس جۇرگىزگەن ءا.ءبايدىلدين مەن ع.توعجانوۆتىڭ ماقالا­لارى مەن شىعارمالارىن كەزدەستىرۋگە بو­لا­­تىن ەدى. انىعىراق ايتقاندا، س.ءسا­دۋا­قاسوۆ ءباسپاسوز بەتىندەگى كوپ پىكىرلىكتى قول­داۋ­شى جانە ونى ىسكە اسىرۋشى دا بولاتىن.

جاۋاپتى رەداكتور گازەتتىڭ نەگىزگى اۆ­تورلارىنىڭ بىرىنە اينالدى، ونىڭ قا­لامىنان تۋعان باس ماقالالار سول تۇس­تاعى قازاق قوعامىنىڭ ەڭ وزەكتى ماسە­لەلەرىن كوتەرىپ، گازەتتىڭ باعىتىن ان­ىقتاپ وتىر­دى. دەگەنمەن، رەداكتوردىڭ تىم وتكىر ما­قالالارى ونىڭ جوعارى بيلىكتەگى وپپونەنتتەرىنە ۇناي قويعان جوق. گولوششەكين مەن ونىڭ سەرىكتەرىن قالىبىنان شىعار­عان «تورعاي ءىسى» بول­دى. «ەڭبەكشى قازاق» گازەتى 1926 جىلى 15-26 ناۋرىز ارالى­عىندا «استاناداعى سوتتا» ايدارىمەن قىزىل­ور­دادا ءوتىپ جات­قان سوت پروتسەسىنەن وقىرمان­دارعا ءۇز­دىكسىز حابار بەرىپ تۇردى. س.ءسادۋا­قاسوۆ سوت پروتسەسىنىڭ نەگىزىندە ساياسي ءمۇد­دەلەر قايشىلىعى جاتقاندىعىن، ءار­ي­نە، جاقسى ءبىلدى. سوتقا تارتىلعان ادام­داردىڭ ءبارىنىڭ بىردەي كىنالى ەمەستىگىن دە ءتۇسىندى.

«تورعاي ءىسى» ونى ۇيىمداستىرۋ­شى­لار ويلاعانداي اياقتالماعاندىعى ءما­لىم. نەگىزگى ايىپكەرلەردىڭ ءبىرى جازۋ­شى ءجۇ­سىپبەك ايماۋىتوۆقا تاعىلعان قىل­مىس ورىنسىز دەپ تابىلىپ، اق­تا­لىپ شىق­تى. ارتىنشا ول وقۋ-اعارتۋ كو­ميس­ساريا­تىنىڭ ۇيعارىمىمەن شىم­­كەنت­تەگى قازاق پەداگوگيكالىق تەحنيكۋ­مى­نا ديرەكتور­لىق قىزمەتكە جىبەرىلدى.

س.سادۋاقاسوۆ رەداكتور رەتىندە «ەڭ­بەكشى قازاقتا» ادەبي شىعارما­لاردان كور­­­كەمدىك ساپاسى جوعارى ءدۇ­نيەلەر باسىلۋعا ءتيىس دەپ سانادى. ول جالپى ادەبيەتتەگى جالاڭ ۇرانشىل­دىق­قا، تار تاپ­شىل­دىق­قا ءۇزىلدى-كەسىل­دى قارسى شىقتى. «ءبىزدىڭ تاپشىل اق­ىندارىمىزدىڭ جازعانىنان ايقايى كوپ»، دەپ، س.سەيفۋللين مەن س.مۇقا­نوۆتىڭ تۆورچەستۆوسىن اشىق سىنعا الدى، كەمشىلىكتەرىن كورسەتتى.

پارتيادا جوق ينتەلليگەنتسيانىڭ «ىق­پالىندا» بولۋى، ساياسي «ۇستامدى ەمەس»، «پارتيالىق باعىتقا قارسى ما­قالا، فەلەتون، ولەڭدەردى جاريا­لا­ۋى»، «ولكەلىك كوميتەت ديرەكتيۆا­لا­رىن ورىن­داۋداعى ۇق­ىپ­سىزدىعى»، «قاي­­سىبىر جول­داس­تاردىڭ ماتەريال­دا­رىن نەگىزسىز باسپاي ۇستاۋى»، مىنە وسى سياقتى «كەمشىلىكتەر» رەداكتور ءۇشىن، ارينە ءىزسىز وتكەن جوق. 1926 جىلى 18 ساۋىردە قازاق ولكە­لىك پارتيا كوميتە­تىنىڭ بيۋروسى «ەڭبەك­شى قازاق­تىڭ» رەد­كول­لەگياسى تۋرالى ماسەلە قاراپ س.ءسا­دۋاقاسوۆتى  رەداكتور­لىق قىز­مەت­تەن بو­ساتىپ، ونىڭ ورنىنا جا­ۋاپتى رەداكتور جانە ولكەلىك كومي­تەتتىڭ باس­پاسوز ءبولى­مىنىڭ مەڭگەرۋشىسى قىز­مەتىنە ت.رىس­قۇ­لوۆتى بەكىتتى.

*  *  *

1926 جىلى 12-14 قاراشا ارالى­عىن­دا، ياعني ماسكەۋدە وتكەن بۇكىل­رە­سەيلىك ورتالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ سەس­سياسى جۇرگەن كۇندەرى رەسمي ءماجى­لىستەردەن سوڭ ت. رىسقۇلوۆتىڭ باس­قا­رۋىمەن بواك مۇشەلەرى جانە ورتا­لىق­تا جۇمىستا جۇرگەن قازاق قىزمەت­كەرلەرىنىڭ قاتىسۋىمەن بيرەسمي كەڭەس وتەدى. نەگىزگى باياندامانى بواك جا­ۋاپ­تى حاتشىسىنىڭ ورىنباسارى س. اس­فەندياروۆ جاسايدى. قازاقستاننان وعان اتالعان كىسىلەردەن باسقا س. قو­جانوۆ، ج. مىڭباەۆ، ج. سۇلتانبەكوۆ قاتىسىپ (بارلىعى 11 ادام), ءسوز ءسوي­لەيدى. كەڭەستە سويلەگەن شەشەندەر ەگەر قىسقارتا ايتساق، سوزدەرىن جاڭا بيلىكتىڭ جاڭا وتارشىلدىق (نەوكولونياليزم) ساياساتىن سىناۋعا ارنايدى.

كەڭەستىڭ ءىزىن الا بارلىق ۇلتتىق رەسپۋبليكالاردا وندا جاسالعان تۇجى­رىمدار تالقىعا ءتۇسىپ، رەسمي باعاسىن الدى. قازاقستاندا وتكەن تالقىلاۋدا گولوششەكين ماسكەۋدەگى «ناتسيونال­دار­دىڭ» كەڭەسىنە قاتىناسقان قازاق قاي­راتكەر­لەرىنىڭ ەسىمدەرىن «توزىعى جەتكەن كو­سەمدەر»، «بۋرجۋازيالىق ينتەلليگەنتسيا»، «الاشوردالىق يدەولوگتار»، «حا­لىق­تان تامىرىن ۇزگەن ەلە­مەنت­تەر» سياقتى تەڭەۋلەرمەن قاتار اتاپ، ولاردى شاماسى كەلگەنشە قارالاپ باقتى.

- قورىتا ايتقاندا، رەۆوليۋتسيالىق وزگەرىستەرگە دەيىن ءا.بوكەيحانوۆ باس­تاعان العاشقى بۋىن زيالىلار قويعان ماسەلەلەر كەڭەستىك بيلىك ورناعاننان كەيىن دە سىناپتاي بۇزىلىپ، قارداي ەرىپ كەتكەن جوق-تىن. ولاي بولسا ت.رىسقۇلوۆ، ج.مىڭباەۆ، س.قوجانوۆ، س.سادۋاقاسوۆ سياقتى قايراتكەرلەردىڭ ومىرگە كەلىپ، ۇلتتىق مۇددەنى جالاۋ ەتىپ، ساياسي كۇرەسكە ارالاسۋى قوعام­دىق تالاپتان تۋعان تابيعي قۇبىلىس بولاتىن. گولوششەكين مەن ونىڭ سەرىكتەرى بۇل قۇبىلىستىڭ دا ءتۇپ تامىرىنا تەرەڭدەي بارا قويعان جوق، ولاي ەتۋ كوپ كۇشتى، توزىمدىلىكتى، ۋاقىتتى تالاپ ەتەتىندىگى بەلگىلى. سوندىقتان دا ولار «ەڭ توتە جانە جەڭىل» جولدى تاڭداپ الدى، ال ۇلتتىق ەركىندىك پەن تەڭدىك ءما­سەلەسىن تاعى دا قويعان ۇلتتىق ين­تەلليگەنتسيانىڭ كەلەسى، جاڭا بۋىنىن «الاشورداشىلار» دەپ جاريالادى.

1926 جىلعى قاراشا پلەنۋمىندا جا­ساعان بايانداماسىندا گولوششەكين «الاش­­وردالىقتاردىڭ ەكى بۋىنىن» انىقتاپ، ولارعا مىناداي باعا بەردى: «الاش­ور­دالىقتار تۋرالى ايتقاندا ءبىز شاتىسىپ ءجۇرمىز. الاشوردالىقتاردىڭ ەكى ءتۇرى بار - ەسكى باسشىلارى جانە الاشوردا­لىقتاردىڭ جاڭا بۋىنى. بۇلاردىڭ ءوز­ارا ۇلكەن ايىرماشىلىعى بار. ەگەر ءبىز ەسكى تارتىپتەگى الاشوردالىقتاردى ال­ساق، ماعان ولاردىڭ وتكەندە بىردەمەسى بولعانداي كورىنەدى. ولار وتكەن ۋاقىتتا، قازاق جاعدايىندا، قازاق بولمىسىندا رەۆوليۋتسيونەر، بۋرجۋازيالىق رەۆوليۋتسيونەرلەر بولدى. ال جاستاردا ول جوق، ولاردا اشۋ-ىزا باسىم، ولار كەڭەستىك بيلىكپەن كۇرەستە ەسەيدى».

اڭگىمەنىڭ كىم تۋرالى بولىپ وتىر­عانىن تۇسىنگەن س.سادۋاقاسوۆ وسى پلە­نۋمدا سويلەگەن سوزىندە: «مەن وسى مىنبەدەن الاشوردا يدەولوگياسىمەن ورتاق ەشتەڭەم دە جوق ەكەندىگىن ءما­لىمدەيمىن، ويتكەنى مەن كوممۋنيسپىن. ءبىزدىڭ سورى­مىزعا قاراي الاش ۇستا­نى­مىنا جاقىن جاعدايلار ىسىمىزدەن، كەيدە سوزىمىزدەن سەزىلىپ جاتسا، وندا ولار­دى تۋدىرعان قيىندىقتاردى جەڭۋى ءۇشىن ءوسىپ جەتىلۋىمىز كەرەك قوي»، - دەپ كورسەتىپ، ودان ءارى وقۋ-اعارتۋ حالىق كوميسسارياتى پارتيادا جوق ينتەلليگەنتتەر كوپ شوعىر­لانعان مەكەمە، سوندىقتان دا قىزمەت بابىنا قاراي ول ينتەلليگەنتسيانى جۇ­مىسقا تارتۋعا بايلانىستى بوي كور­سەتكەن تار كوممۋنيستىك تاكاپپارلىقپەن كۇرەسۋدى الاش­وردالىق ارەكەت ەسەبىندە باعالاۋ قا­تەلىك ەكەندىگىن ايتتى.

1927 جىلى اقپاندا س.سادۋاقاسوۆ ولكەلىك كوميتەت بيۋروسىنا ءوزىن اۋىل مەكتەبىنە وقۋلىقتار مەن كىتاپشالار دايارلاۋ ءۇشىن بىرنەشە ايعا رەسپۋبليكا مەكەمەلەرىندەگى جۇمىستان بوساتۋدى وتىنگەن ارىز بەرەدى. ولكەلىك كومي­تەت­تىڭ بيۋروسى 1927 جىلعى 9 ناۋرىزداعى وتىرىسىندا س.سادۋاقاسوۆتىڭ ارىزىن قاراپ قاناعاتتاندىرىپ، ۇگىت جانە ناسيحات بولىمىنە وقۋ-اعارتۋ كوميسساريا­تى­مەن بىرگە جازىلماقشى وقۋلىقتار مەن كىتاپشالاردىڭ جوسپارىن دايارلاپ سەك­رە­تارياتقا وتكىزۋدى تاپسىرادى. ال بيۋ­رونىڭ سول جىلعى 4 ساۋىرىندەگى ءماجى­لىسىندە باسقا دا حالىق كوميسسا­رياتى­مەن بىرگە وقۋ-اعارتۋ كوميسسارياتىنىڭ كوللەگيا قۇرامى بەكىتىلدى. ونىڭ قۇرا­مىندا س.سادۋاقاسوۆ جوق ەدى. بۇل ءىس جونىندە ونىڭ قىزمەتتەن ءبىرجولا الاس­تاتىلعاندىعىنىڭ كورىنىسى بولاتىن.   «مەن «كىشى وكتيابرگە» قارسىمىن»، دەگەن الاش ارىسىنىڭ قوعامدىق قىز­مە­تىنىڭ ەكى كەزەڭى وسىلاي اياقتالىپ ەدى.

مامبەت قويگەلديەۆ، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور.

سۋرەتتە: «ەڭبەكشى قازاق» گازەتى فوتوسۋرەت باسۋدى 1925 جىلعى 23 قا­راشادا باستاپتى. سول كۇنگى جاريا­لان­عان مىنا راسىمدە گازەت باسشىسى سماعۇل سادۋاقاسوۆتى ورتاعا الىپ تۇسكەن رەداكتسيا ۇجىمى بەينەلەنگەن.

«ەگەمەن قازاقستان» گازەتى