- حازىرەت، قازىرگى ەلىمىزدەگى ءدىني احۋال توڭىرەگىندە نە ايتار ەدىڭىز؟

- ەلىمىزدەگى ءدىني احۋالعا اسا كوڭىلىم تولا قويمايدى. ونىڭ باستى سەبەبى، ەلىمىزدەگى دەموكراتيانى پايدالانىپ، ءوز مۇددەلەرىن، ارماندارىن جۇزەگە اسىرۋدى كوزدەپ جۇرگەن اعىمدار مەن سەكتالار بارعان سايىن كوبەيىپ بارادى. ونىڭ ىشىندە يسلامنىڭ ءوز ىشىندەگى اعىمدار قازاقستانداعى مۇسىلمانداردىڭ اراسىنا جىك سالىپ، ءتۇرلى تالاس-تارتىستارعا ۇيىتقى بولۋدا. مىسالى، قىزدار حيجاپ، جاس جىگىتتەر شەتەلدىكتەرشە دامبال كيىپ، ناماز وقۋدىڭ نەشە ءتۇرى پايدا بولىپ، يباداتقا نۇقسان كەلۋدە. بۇل ءوز كەزەگىندە جاماعات اراسىندا تۇسىنبەستىك تۋعىزىپ، اداستىرىپ وتىر.

باسقا دىندەردى، باسقا دىندەردىڭ سەكتالارىن ايتپاعاننىڭ وزىندە يسلامنىڭ ءوز ىشىندەگى اعىمدار مەن سەكتالار حالىقتى قاتتى تولقىتۋ ۇستىندە. ونىڭ باستى سەبەپتەرى: قايتىس بولعان ادامنىڭ جەتىسىن، قىرقىن، جىلىن بەرۋدى جوققا شىعارىپ، حالىق اراسىندا نارازىلىق تۋعىزباقشى. جانە مۇحاممەدتىڭ (س.ع.س) ءسۇنناتىن وقىماي مەشىتتەن شىعىپ كەتۋ ارەكەتى دە كەزدەسەدى. «ءاھل ءسۇننا ءۋال-جاماعا» - بۇل يسلامداعى ەڭ اللا تاعالانىڭ تۋرا جولىنان، شاريعاتتىڭ تۋرا ۇكىمى مەن پايعامبارىمىز مۇحاممەد (س.ع.س.) ۇيرەتكەن جولدارىنان اۋىتقۋ بولىپ تابىلادى.

- يسلامداعى اعىمداردىڭ تۋرا جولدى بۇزۋداعى ماقساتتارى قانداي؟

- حازىرەت، قازىرگى ەلىمىزدەگى ءدىني احۋال توڭىرەگىندە نە ايتار ەدىڭىز؟

- ەلىمىزدەگى ءدىني احۋالعا اسا كوڭىلىم تولا قويمايدى. ونىڭ باستى سەبەبى، ەلىمىزدەگى دەموكراتيانى پايدالانىپ، ءوز مۇددەلەرىن، ارماندارىن جۇزەگە اسىرۋدى كوزدەپ جۇرگەن اعىمدار مەن سەكتالار بارعان سايىن كوبەيىپ بارادى. ونىڭ ىشىندە يسلامنىڭ ءوز ىشىندەگى اعىمدار قازاقستانداعى مۇسىلمانداردىڭ اراسىنا جىك سالىپ، ءتۇرلى تالاس-تارتىستارعا ۇيىتقى بولۋدا. مىسالى، قىزدار حيجاپ، جاس جىگىتتەر شەتەلدىكتەرشە دامبال كيىپ، ناماز وقۋدىڭ نەشە ءتۇرى پايدا بولىپ، يباداتقا نۇقسان كەلۋدە. بۇل ءوز كەزەگىندە جاماعات اراسىندا تۇسىنبەستىك تۋعىزىپ، اداستىرىپ وتىر.

باسقا دىندەردى، باسقا دىندەردىڭ سەكتالارىن ايتپاعاننىڭ وزىندە يسلامنىڭ ءوز ىشىندەگى اعىمدار مەن سەكتالار حالىقتى قاتتى تولقىتۋ ۇستىندە. ونىڭ باستى سەبەپتەرى: قايتىس بولعان ادامنىڭ جەتىسىن، قىرقىن، جىلىن بەرۋدى جوققا شىعارىپ، حالىق اراسىندا نارازىلىق تۋعىزباقشى. جانە مۇحاممەدتىڭ (س.ع.س) ءسۇنناتىن وقىماي مەشىتتەن شىعىپ كەتۋ ارەكەتى دە كەزدەسەدى. «ءاھل ءسۇننا ءۋال-جاماعا» - بۇل يسلامداعى ەڭ اللا تاعالانىڭ تۋرا جولىنان، شاريعاتتىڭ تۋرا ۇكىمى مەن پايعامبارىمىز مۇحاممەد (س.ع.س.) ۇيرەتكەن جولدارىنان اۋىتقۋ بولىپ تابىلادى.

- يسلامداعى اعىمداردىڭ تۋرا جولدى بۇزۋداعى ماقساتتارى قانداي؟

- اتالعان اعىمداردىڭ وزدەرىنىڭ تۇپكى كوزدەگەن ارمان-ماقساتى بار. ولار سول ماقساتىن جۇزەگە اسىرۋعا جانتالاسپاقشى. قوعامىمىزدىڭ تۇپقازىعى بولعان يدەيادان، تۇراقتىلىق پەن تولەرانتتىلىققا نەگىزدەلەتىن يسلامنىڭ باستى كانوندارىنان اجىراتىپ، ەل اراسىنا ىرىتكى سالۋدا. بەرەكەسى كەتكەن تىرلىكتى، قيۋى قاشقان تاتۋلىقتى قالپىنا كەلتىرۋ - قيىننىڭ قيىنى. بۇنى باسقا ەلدەردە ورىن العان وقيعالار ايقىن دالەلدەيدى.

تاتۋلىعى بۇزىلعان قوعامدى جوندەۋ قيىن بولادى، ول جوندەلمەس تە. ال قيراعان ەكونوميكانى ەرتەلى-كەش قالپىنا كەلتىرۋگە بولار. سول سەبەپتى تاۋەلسىز قازاقستان حالقىنا جانىم اشىپ، ەل ەرتەڭىنە بۇلىك سالماۋ ءۇشىن اللا تاعالانىڭ كورسەتكەن جولىمەن، پايعامبار ۇيرەتكەن شاريعاتىن بۇزباي الىپ بارۋدى سۇرايمىن.

- يسلام دىنىندەگى كەيبىر اعىمدار قازاق حالقىنىڭ عاسىرلار بويى كەلە جاتقان داستۇرىنە دە تىيىم سالعىسى كەلەدى. يسلام دىنىندە ادەت-عۇرىپقا، داستۇرگە تىيىم سالۋ بار ما؟

- يسلام دىنىندە ءداستۇر تۋرالى «ۋسۋلۋ فيح» دەگەن ءىلىم بار. ياعني «ءدىنىنىڭ نەگىزى» دەپ اتالاتىن كىتاپتا بىلاي دەيدى: «ءاربىر حالىقتاعى ادەت-عۇرىپ، سالت-سانا شاريعاتقا قايشى، قارسى كەلمەيتىن بولسا، شاريعات ۇكىمىنە قالدىرىلادى» دەگەن قاعيدا، ەرەجە بار. وسى تۇرعىدان العاندا قىز قۋ، ايتىس، كوكپار، ءان ايتۋ سياقتى قازاق ءداستۇرى شاريعاتقا قايشى دەپ كىم ايتادى؟ ادامدى تاربيەلىك ماندە، ەستەتيكالىق، ەتيكالىق نەگىزدە ايتسا، وعان شاريعات تىيىم سالماعان. وعان دالەلدەر جەتكىلىكتى. مىسالى، ءداۋىت پايعامباردىڭ ءوزى مۋزىكانت بولعان.

- تاعى دا يسلام ءدىنى تاراپىنان ويىن-ساۋىق جاساۋعا رۇقسات ەتىلمەيدى دەگەندى دە ايتادى...

- وعان مىنانداي مىسال كەلتىرەيىن. ءبىر كۇنى حاباشتار (قارا ناسىلدىلەر) مادينە قالاسىنىڭ سىرتىندا، اۋىلدىق جەردە ءان سالىپ، ويىن-ساۋىق قۇرادى. سوندا ايشا انامىز مۇحاممەد (س.ع.س)-نان: «تويعا بارساق بولا ما؟» دەپ سۇرايدى. مۇحاممەد (س.ع.س.) اتالعان تويعا ايشا انامىزدى ەرتىپ بارادى. ءسويتىپ، ويىن-ساۋىق تارقاعانشا، مەرەكەنى تاماشالايدى. شاريعاتقا قايشى كەلمەگەندىكتەن دە پايعامبارىمىز وسىلاي ىستەگەن.

ال كەيبىرەۋلەر ايتىپ جۇرگەن ادەت-عۇرىپقا دەگەن قارسىلىق، دوگماتيزم، سەپاراتيزم، راسيزم يسلام دىنىنە جات. دەمەك ادام بالاسى بۇتىندەي قايعى-قاسىرەتكە جول بەرمەي، اراسىندا ويىن-توي جاساۋعا شاريعات قارسىلىق تانىتپايدى.

- يماندىلىققا باستايتىن يسلام ءدىنىنىڭ تارماق-تارماققا ءبولىنۋى مۇسىلمانداردىڭ دا جانىنا قاتتى باتادى. «بولىنگەندى ءبورى جەيدى» دەمەكشى، قىرىق تارماققا ءبولىنۋدىڭ اقىرى جاقسىلىققا اپارمايدى ەمەس پە؟

- پايعامبارىمىز (س.ع.س.) ءبىر كۇنى ءتۇس كورەدى. تۇسىندە يسلام دىنىندەگىلەر 73 اعىمعا ءبولىنىپ كەتىپتى. ۇيقىدان ويانعاننان كەيىن ول قاتتى اشۋلانادى. «ارابتار وڭبادى، 73-كە بولىنەتىن بولدى» دەدى. سوندا پايعامبارىمىزدان ساحابالار: «73-كە بولىنگەن اعىم-سەكتالاردىڭ قايسىسى دۇرىس؟» دەپ سۇرايدى. سوندا مۇحاممەد (س.ع.س): «ءاھل ءسۇننا ءۋال-جاماعا» اللا تاعالادان تۇسكەن شاريعاتتىڭ جانە مەنىڭ ۇيرەتىپ، ۇستاعان جولىم دۇرىس» دەدى. ءبىزدىڭ ۇستانىپ وتىرعان جولىمىز وسى كۇنگى وسى جول.

سوندا پايعامبارىمىزدىڭ ايتقانى: بۋدديزم 70-كە بولىنگەن، يۋدايزم 71-گە بولىنگەن، حريس-تيان 72-گە بولىنگەن، يسلام ەندى 73-كە بولىنەتىن بولدى. اشىق ايتقاندا، «ءاھل ءسۇننا ءۋال-جاماعا»-دان باسقاسىنىڭ ءبارى قاتە، يسلامدى بۇزۋ ءۇشىن جاسالعان نارسە دەدى. وعان مىسالى، سوناۋ ەرتە كەزدەن يسلامدا بولعان شيتتەر، حاۋاريجدەر جانە تاعى باسقا دا تولىپ جاتقاندار ءدىندى پارشا-پارشا جاساۋعا ارەكەت جاساعان. بۇدان الاتىن ساباق: «قازاقستانداعى ءتۇرلى اعىمدار، باعىتتار ۇستاعان جولدارى شاريعاتقا قايشى كەلەتىندەر يسلامعا جات جولدار بولىپ تابىلادى. ويتكەنى ولاردىڭ كوزقاراستارى رەاكتسيالىق، سەپاراتيستىك، راسيزمدىك، ەكسترەميستىك، تەرروريستىك كوزقاراستا ەكەندىكتەرى كورىنىپ قالادى.

- يسلام دىنىندەگى كەيبىر راديكالدىق اعىمدار ورتالىق ازيادا حاليفات قۇرۋ جونىندە ايتادى. بۇل تىم ۇشقارىلىق ەمەس پە؟

- حاليفات قۇرۋ دەگەنىمىز ەرتە زاماندا، ورتا عاسىرلارداعى قۇرىلىستى قايتا اكەلەمىن دەۋدىڭ ءوزى يرراتسيوناليزم اقىلعا سىيمايدى. ويتكەنى زاماننىڭ دامۋ دەڭگەيى مۇلدەم بولەك. حاليفات قۇرۋ ءۇشىن جەرگىلىكتى حالىق تۇگەلدەي دەرلىك مۇسىلمان بولۋى كەرەك. قازاقستان ءتارىزدى زاماناۋي، زايىرلى مەملەكەتكە ول تۋرا كەلە مە؟ قازاقستاندا قانشا ءدىننىڭ وكىلدەرى ءومىر سۇرەدى؟ ولاردى يسلام زاڭىمەن باسقارا الامىز با؟ بۇل - باياعى كەلمەسكە كەتكەن زاماندى اڭساعانداردىڭ پىكىرى. سوندىقتان ولاردىڭ ارەكەتى قوعامدى دۇرلىكتىرۋگە، بۇلدىرۋگە ۇلاسادى.

- اڭگىمە اعىمدار تۋرالى بولعاننان كەيىن ولاردىڭ كەيبىرىنىڭ وكىلدەرى اسكەري قىزمەتتەن باس تارتۋ، ءدىن توڭىرەگىندە اتا-اناسىمەن ايتىس-تارتىسقا ءتۇسىپ جۇرگەنى بايقالادى. بۇل جونىندە نە ايتار ەدىڭىز؟

- قازىرگى اعىمداردىڭ كەيبىرەۋلەرى وتاندى قورعاۋدىڭ، اتا-انانى سىيلاۋدىڭ، پاتريوتيزمنەن الشاقتاتۋ يدەياسىن كوتەرىپ جۇرگەندەر سياقتى كورىنەدى. بۇل يسلام دىنىنە قايشى. پايعامبارىمىزدىڭ حاديس شاريفىندە «حۋببۋل ۋتان ميناۋ يمان»، ياعني «وتاندى ءسۇيۋ - يماننان» دەگەن ءسوز بار. يمان - قازاقشا «سەنىم» دەگەن ءسوز. تۋراسىن ايتقاندا، وتانىنا سەنىمى دەگەن ءسوز. بۇل كەرىتارتپالىق جاقسىلىققا اپارمايدى. يسلام دىنىندە ادام بالاسىن دىنىنە، رەڭىنە، تىلىنە قاراپ سىيلامايتىن مۇلدە جوق. وعان دالەل «ءمان ءازا زيمميان فالايسا مينني» حاديس-ءشاريفتىڭ ماعىناسىنا ۇڭىلەيىك. «مۇسىلمانشىلىق باسىم كوپشىلىك بولىپ تۇرعان جەردەن باسقا دىندەگىلەرگە ازار بەرۋ - ول مەنىڭ ۇمبەتىمنەن ەمەس، حالقىم ەمەس». دەمەك، يسلام ءدىنى ادام بالاسىن دىنىنە، تىلىنە، تۇرىنە قاراپ بولمەيتىندىكتەرىنە وسىنىڭ ءوزى دالەل ەمەس پە.

- بۇرىنعى اتا-بابالارىمىز ارۋاقتى ارداقتاعانى بەلگىلى. ەندى اللاعا سەرىك قوسۋعا بولمايدى دەگەن نيەتپەن كەيبىر اعىمدار ارۋاقتى اتاۋعا ءتىپتى تىيىم سالا باستادى. زيرات باسىنا بارىپ دۇعا وقۋعا بولمايتىندىعىن ايتادى. سوندا بۇرىنعى بابالارىمىزدىڭ جولى بۇرىس بولعانى ما؟

- ولار ارۋاققا سەنبەڭدەر دەپ حالىقتى شاتاستىرىپ جۇرگەن سەكىلدى. قازاق حالقى ءاۋ باستان ءبىر اللاعا سىيىنىپ، ارۋاقتى سىيلاپ كەلگەن حالىق. اشىعىن ايتقاندا، ارۋاقتى سىيلاما دەپ ەشكىم ايتا المايدى. بۇعان مۇحاممەد (س.ع.س.) اناسى ءامينانىڭ زيراتىنىڭ باسىنا ءجيى بارىپ تۇراتىن. مادينەدەگى ساحابالار جەرلەنگەن جەر «ءجانناتى باقيع-عا دا ءجيى باراتىن-دى. سولاردىڭ باسىنا بارىپ پايعامبارىمىز (س.ع.س.) قابىر ازابىنان ساقتا دەپ، دۇعا وقىپ قايتاتىن.

- وسى ساۋالدىڭ جالعاسى ىسپەتتى. كەلىننىڭ جاسى ۇلكەندەرگە ءيىلىپ، سالەم سالۋى دا شاريعاتقا قايشى ما؟

- كەلىننىڭ سالەم سالۋى - ىزەت-قۇرمەتكە جاتادى عوي. شىرىك پەن سالەم سالۋدى اجىراتا الماۋ - ناداندىقتىڭ ناداندىعى.

شىرىك دەگەنىمىز نە؟ ول ءبىر اللانى ەكەۋ، ۇشەۋ نەمەسە كوپ قىلۋ. ال كەلىننىڭ جاسى ۇلكەندەرگە سالەم سالۋى شىرىككە جاتپايدى. ونىڭ قۇدايعا قاتىستى جەرى جوق. بۇل - ەجەلدەن كەلە جاتقان ىزەت-قۇرمەت بەلگىسى.

- جاستار اپتالىعى بولعاندىقتان، ءبىزدىڭ وقىرماندارىمىزعا قانداي تىلەك ايتار ەدىڭىز؟

- قۇرمەتتى ءجاسوسپىرىم باۋىرلارىمىز، قىزدارىمىز! بىزدە بۇگىنگى كۇندە دەمالۋعا كەرەك اۋاداي بولىپ تۇرعان يسلام ءدىنىنىڭ ۇيىعان ايرانداي جولىنان اۋىتقىتپاي ۇستاپ وتىرۋ بىزگە كەرەكتى دە مىندەتتى. ويتكەنى بارلىق نارسە ىنتىماققا، بىرلىككە باس يەدى. ىنتىماقسىز ەرتەڭىمىزدىڭ جارقىن بولۋىن ەلەستەتۋ استە مۇمكىن ەمەس. سول ءۇشىن اداسپاي، شاتاسپاي، اللا تاعالانىڭ جىبەرگەن قۇران كارىمدەگى شاريعاتىن، زاڭىن بۇزباي، پايعامبارىمىز مۇحاممەد س.ع.س.-نىڭ ايتقان «ءاھل ءسۇننا ءۋال-جاماعا» جولىنان اۋىتقىماۋىمىز كەرەك. اللانىڭ ريزالىعى بولسىن، پايعامبارىمىزدىڭ شاپاعاتى بولسىن. ءاۋمين.

- اللا رازى بولسىن.

اڭگىمەلەسكەن عابيدوللا جادىگەر

«نۇر استانا» گازەتى