كوللەكتسيونەرلەر حالىقارالىق كورمەگە بيىل  تۇركيانىڭ انتاليا قالاسىنا جينالدى.

ماعيرا مەن ماركتى اۋەجايدان كۇتىپ العاندار كەمەر ايماعىندا تەڭىز جاعاسىنا ورنالاسقان «Rixos Beldebi» مەيمانحاناسىنا جايعاستىردى.

ماعيرا جايعاسىپ العان سوڭ، جەڭىل كيىنىپ دەمالىس ايماعىمەن تانىسۋعا شىقتى. اقتەڭىز تولقىنىمەن جاعانى سابالاپ جاتىر ەكەن. ودان سوققان جىلى دا جۇمساق لەپ جانىڭدى جادىراتادى. تەڭىزدىڭ ارعى جاعىنان كوتەرىلگەن كۇن ارقان بويىنا جەتىپ قالىپتى. جاعالاۋداعى اق شاتىرلاردىڭ استىنا تىزىلگەن  جايما توسەكتەردە دۇنيەنىڭ راحاتىن سەزىنىپ دەمالۋشىلار جاتىر. كەلىنشەك جاعالاۋداعى قۇمدى كەشىپ كەلەدى، توبىعىنان سۋسىعان  قۇم ءىزىن جاۋىپ بارادى. تابانىنا قۇمنىڭ ىستىعى ءوتتى. جىلدامداتا باسىپ كەلدى، دە اياعىن سۋعا سالدى، تەڭىز سۋى جىپ-جىلى، جانى ءسۇيسىندى. سول ساتتە ادۋىندى تولقىن ەكپىنىمەن سوعىپ، شايقاپ ءوتتى. تالشىبىقتاي نازىك دەنەسىن ارەڭ ۇستاپ قالدى. جاعالاۋدان ۇزاپ، ءجۇزىپ جۇرگەندەرگە قارادى. قىزىعىپ كەتىپ ءوزى دە قۇلاشتاي جونەلدى. تەڭىزدىڭ تۇزدى سۋى دەنەسىنە ماي جاققانداي اسەر ەتتى. ءجۇزۋدى بالا كەزىنەن جاقسى كورەدى. اتاسى ىلەنىڭ جاعاسىندا «قوساعاش» دەگەن جەردە جاز بويى ءشوپ ورىپ، ونى مايالاپ جينايتىن. جان-جاقتاعى نەمەرەلەرى مەن جيەندەرىن الدىرىپ، سۋعا ءتۇسىرىپ، كۇنگە كۇيدىرىپ، ەڭبەككە شىڭداپ مەكتەپ باستالارعا قاراي قايتاراتىن. سۋدا قۇلاشتاپ ءجۇزۋدى سوندا بولەلەرىنەن ۇيرەنگەن.

راحاتتانا، ورتاسىنا دەيىن ءجۇزىپ قايتتى دا جاعاعا شىقتى. باسقالارعا ۇقساپ بىردەن كۇن استىنا جاتا قالماي، ماڭايداعى تابيعاتتى تاماشالاپ ءبىراز ءجۇردى. قارسى الدىندا اسپانمەن تالاسقان كوزگە كوگىلدىر بولىپ كورىنەتىن كەمەر تاۋلارى. باس جاعى ۇشكىر تاستارمەن كوككە ورلەگەن، ورتان بەلى بۇتاقتارى جان-جاعىنا تارماقتالىپ، جاتاعان وسكەن شىرشالى ەكەن. ەسىنە ءوزىنىڭ بالالىق شاعى وتكەن تيان-شان تاۋلارىنىڭ كوكپەن تالاسقان قاراعايلارى ءتۇستى. كوڭىلىن ساعىنىش سەزىمى تەربەتە جونەلدى.

سول سەزىمنىڭ اسەرىمەن وتكەن-كەتكەندى ەسىنە الىپ، باسسەين جاعاسىنداعى جايماتوسەكتىڭ بىرىنە كەلىپ جاتتى. ءتۇس الەتىندە ارباسىنا كەسىلگەن قاربىز بەن جەمىستىڭ بىرنەشە ءتۇرىن تيەپ العان نەگر قىزى دەمالۋشىلارعا تاباقشاعا سالىپ تاراتىپ جاتتى. قاربىزدار دا اتاسىنىڭ ىلەنىڭ جاعاسىنا ەگىپ تاستايتىن قارا الا قاربىزدارىنا  ۇقسادى. تەك ءيىسى اتاسىنىڭ باقشاسىنداعى قاربىزدارداي الىستان جانىن جادىراتىپ، اڭقىمادى. ىشىندەگى ۇرىعى دا ونداي قاپ-قارا ەمەس، ۇساق قوڭىر بولىپ كەلەدى ەكەن. بىراق، ءدامى  سونداي ءتاتتى ەكەن.  قاربىزدى راحاتتانا جەپ وتىرىپ، اتاسى مەن اجەسىن، بولەلەرىن ساعىنىشپەن ەسكە الدى. سول كەزدەر ومىرىندەگى ەڭ الاڭسىز، ەڭ باقىتتى كەزدەرى ەكەن عوي. سول ورتادان الىستاعاننان-اق، بۇل ومىردە نە كورمەدى...

ماعيرا ەلدەن كەتكەن جىلدارى قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن جاڭادان الىپ، جاس مەملەكەتتىڭ ءحالى اۋىر، حالقى قيىنشىلىقتا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان بولاتىن. مەكتەپتە مۇعالىم بولىپ جۇرەتىن اناسى ءبىر كۇنى:

- مەن مەكتەپتى تاستايمىن، كۇلدارى مەن سالىمگە ەرىپ قىتايدان تاۋار تاسىيمىن، ايتپەسە، مۇعالىمنىڭ كۇنى كۇن بە؟! تابىسىم ءشاي پۇلدان اسپايدى. قىزىم بويجەتىپ كەلەدى، قاتارىنان قالدىرمايمىن. سەنىڭ ءجۇرىسىڭ مىناۋ، جۇمىستان قىسقارعالى باس جازۋدان بوسامايسىڭ. نە تۇرعان جۇمىس جوق، نە تاپقان تابىس جوق.،- دەپ اكەسىن نۇقىرتىپ، ءتاپ-ءتاۋىر ۇستازدىق جۇمىسىن تاستاپ، بەل شەشىپ ساۋداعا شىقتى.  سودان قىتايدان اسىپ، تۇركيادان تاسىپ كيىم-كەشەكتىڭ الىپساتارلىعىمەن الىسىپ كەتتى. اكەسىنە اقىرى جۇمىس تابىلمادى. اناسى ساپارعا شىعىسىمەن اۋلاداعى بوتەلكەلەستەرىنە قوسىلىپ سودان ايەلى كەلەر ۋاقىتقا قاراي بىراق ەسىن جياتىن. ءسويتىپ ءجۇرىپ باۋىرى شىدامادى ما، جوق اراقتان ۋلاندى ما سۇمدىق قۇسىپ اۋىردى. اۋرۋحاناعا دا المادى. ءبىر جەتى قينالىپ جاتىپ، كوز جۇمدى.

مۇعالىمنىڭ بالاسى بولعان سوڭ با، ساباققا ۇقىپتى ەدى. اناسى دا ساباعىن قاتتى قاداعالايتىن. مەكتەپتى جاقسى ءبىتىردى. باعى جانىپ پەدوگوگيكالىق ينستيتۋتقا وقۋعا ءتۇستى. وزىمەن قاتار بويجەتكەندەرگە ۇقساپ ساباعىن وقىپ، اراسىندا بوزبالالارعا دا نازار سالىپ قويىپ جۇرەتىن. سول جىلدارى مەكتەپتە ءتىپتى بالاباقشادا قىز سىنى، ارۋلار بايقاۋى، جىگىتتىڭ سۇلتانى دەگەن  بايقاۋلار باستالعان بولاتىن. ستۋدەنتتەر اراسىندا «كوكتەم ارۋى» بايقاۋى ءوتىپ، ماعيرا ستۋدەنت ارۋلار اراسىندا باس جۇلدە الدى. ودان «الماتى ارۋى» بايقاۋىنا تالاستى، وندا دا جۇلدىزى جاندى. كەلەر جىلى رەسپۋبليكالىق بايقاۋدا جولى بولىپ، سول جىلعى قازاقستان ارۋى اتاندى. سودان كەيىن-اق  سۇلۋ قىزعا جاڭا ءومىر باستالىپ، جاڭا جول اشىلعان بولاتىن.

2

ماعيرا العاشقى كۇندەرى بايقاماپ ەدى، مۇندا دەمالىپ جۇرگەن قازاق وتباسىلارى كوپ ەكەن. بۇگىندە قازاقستان ورتا ازياداعى عانا ەمەس، بۇرىنعى تاراعان كەڭەستەر وداعى ەلدەرى ىشىندەگى ەڭ باي-قۋاتتىسىنا اينالعان. الەمنىڭ بارلىق دەمالىس ورىندارىنان بالا-شاعالارىمەن شالقىپ جۇرگەن قازاقتاردى كورۋگە بولادى. كەلىنشەكتىڭ نازارىن اۋدارعان وتباسىنىڭ اتا-اناسىمەن جاستارى شامالاس. ءتورت ۇلدارىمەن تەڭىزگە شىعادى. ايەلىنىڭ بەسىنشىسىنە اياعى اۋىر ما، جوق دەنەسى تولىپ كەتكەن بە، ايتەۋىر دومالانىپ بەس ەركەكتىڭ ورتاسىندا جۇرەدى. وتاعاسى قالىڭ قاستارىنىڭ اراسىنان وت شاشا قارايتىن وتكىر جانارلى، بويى ەكى مەترگە جۋىق، الىپ تۇلعالى. ءتىپ-تىك قايراتتى شاشتارى ناعىز ەر مىنەزدى ەكەنىن كورسەتكەندەي. «ەلدە جۇرسەم، وسىنداي ءبىر ەركەككە كۇيەۋگە شىعار ەدىم عوي، ەل ارالاپ، جەر ارالاپ باقىت ىزدەپ قاڭعىماي-اق»،- دەپ ويلادى ءىشى كۇيىپ.  ىزدەگەن باقىت دەگەنى – جاتىپ ىشەر جۇماق ءومىر ما ەدى. قاتارىنان بۇرىن ەل كوردى، جەر كوردى. اسپاندا ۇشاقتارمەن ۇشتى. تەڭىزدەردە ياحتالارمەن قىدىردى. كوكپەڭبەك اۋىزدەردە شومىلدى، التىن قۇمدى جاعالاۋلاردا جاتىپ اق ءمارمارداي دەنەسىن كۇنگە ءسۇيدىردى. حان سارايىنداي جۇماقتا تۇردى. قانە شىققان ءمۇيىزى؟! دۋماندى كەشتەردىڭ ءسانى بولدى. ءمارماردان سالعان سارايلاردا ەڭ ءدامدى تاعامداردان تاتتى، شاراپتارعا ماس بولدى. قۇلاقتى جاراتىنداي داڭعازا اۋەندەرگە تالىقسىعانشا بيلەدى. قانە شىققان ءمۇيىزى؟! ون سەگىز جاسىنان-اق توسەك ءلاززاتىن سەزىنىپ، نەبىر سەركەلەردىڭ قويىنىن جىلىتتى. ولاردىڭ ەن-تەگىن اقشاسىن شاشىپ الەمدى شارلادى. توسەك سيقىرى مەن ءلاززاتىنىڭ نەبىر قيتۇرقىسىن ۇيرەنىپ، ءتاتتى-ءتاتتى قىلىعىمەن ەركەك اتاۋلىنى ەسىنەن تاندىردى. قانە شىققان ءمۇيىزى؟!

سول ءبىر تىلسىم تۇندەر مەن وتتى ساتتەردەن بويىنا ءبىر تامشى ادامزاتتى جالعاستىرار اسىل ءنار ءسىڭىرىپ، ءبىر پەرزەنت سۇيە المادى. زامانىندا قازاقستاننىڭ ەركەكتەرىنەن كەيىن الەمنىڭ تالاي سەركەلەرىن تاڭداندىرعان  مۇنىڭ اي جۇزىنەن اناۋ قيسىق اياق، شەرمەك قارىن، قازان باس ءتورت ۇلدىڭ اناسى – دومالاق ايەل مىڭ ەسە باقىتتى عوي. جارى پەن پەرزەنتتەرىنىڭ ورتاسىندا ءدال وسى سۇلۋ سايقال دەمالعان  جەر ورتا تەڭىزىنىڭ سۋىنا ءتۇسىپ ءجۇر انەكەي. ەسىنە اجەسىنىڭ ايتاتىن:

«جالعىز ۇلى باردىڭ

 شىعار-شىقپاس جانى بار،

 ەكى ۇلى باردىڭ وكپە-باۋىر  جالى بار،  

ءۇش ۇلى باردىڭ سامارقان مەن بۇحارادا مالى بار،

 تورت ۇلى باردىڭ اسپانعا سالعان جولى بار»،- دەگەنى ءتۇستى.

بۇل جالعىز ەدى اتادان، سوندا اناسىنا اجەسى وسى ءسوزدى ايتىپ وتىراتىن. ەندى ءتىپتى سول جالعىزدىڭ ءوزى ءبىر تۇيىرگە دە زار بولىپ قالدى. اكەسىنىڭ ءىشىپ العاندا «ۇرپاعىمدى جالعاستىرار ۇلىم جوق، قىزىڭ ەرتەڭ كەتىپ قالادى»- دەپ جىلايتىنى بولاتىن، سول قىزى ەندى قىزىل جۇنگە زار بولىپ وتىر.

ماعيرا مەيرامحاناعا تاڭعى اسقا كەلگەننەن الگى ۋلاپ-شۋلاپ جۇرەتىن التى قازاقتى ىزدەيدى. كۇيەۋى مارككە «مىنالار مەنىڭ قانداستارىم، قازاقستاننان»،- دەپ سىرتتارىنان كورسەتىپ تە قويدى. مارك جانى نازىك ءارى بالاجان ادام. قازاقتاردىڭ بۇزىقتاۋ، ەركە كەنجە ۇلىن «بەببي»،- دەپ اتاپ جاقسى كورىپ كەتتى. ماعيراعا العاشقى قوسىلعان جىلدارى «ماعان كىشكەنتاي ازياتيك تۋىپ بەرشى، ازياتتاردى جاقسى كورەم»،- دەپ جۇرەتىن. ونىڭ بۇرىنعى ەكى ايەلىندە ەكى قىزى كەتكەن. بىرەۋى امستەردامدا، ەكىنشىسى كيەۆتە تۇرادى انالارىمەن. سولارعا جىلىنا ءبىر رەت «روجدەستۆو»،- دەگەن مەيرامدارىنا بارىپ كەلەدى. سول مەرەكەدە بالالارعا اتا-انالارى سىيلىق جاساسا، جىل بويى بالا باقىتتى بولادى دەگەن ىرىم بار كورىنەدى، سونى قاتتى ۇستانادى. اتتەڭ، بۇل دا ءبىر بالا تۋىپ بەرگەندە عوي...

بولمەلەرى ءبىرىنشى قاباتتا، تەرەزەلەرى تۋرا تەڭىزگە شىعادى. تەراسسا ەسىگى مەن تەرەزەلەردى جاپپايدى. تۇنىمەن تەڭىزدەن سوعاتىن قوڭىر سالقىن لەپپەن تىنىستاپ، تەڭىز شۋىلىن ەستىپ ۇيىقتايدى. مارك بۇرىن تۇرىپ سىرتقا سەرۋەنگە شىعىپ كەتەدى.  تاڭەرتەڭگى تاماققا باراتىن ۋاقىت تاياعاندا سول جاقتان بەيتانىس باۋىرلارىنىڭ ۋلاپ-شۋلاپ سىرتقا شىققانى جەتەدى قۇلاعىنا.

-قانات!

-سانات! توقتا!،- دەگەن انا تىلىندەگى سوزدەر جانىن جادىراتىپ،

توسەگىنەن اتىپ تۇرىپ تەراسساعا جۇگىرەدى. جاقتاۋعا اسىلىپ تۇرىپ قازداي ءتىزىلىپ بارا جاتقان قازاقتاردى كورەدى. جۇرەگى ەلجىرەپ، جان-دۇنيەسى ەزىلىپ سول باقىتتى وتباسىنا ەرىپ كەتكىسى كەلىپ تۇرادى. القىمىن ساعىنىش بۋىپ، جانارىنا ىپ-ىستىق جاس تولادى. كوزىنەن جىپ-جىلى بولىپ اعىپ، ءجۇزىن جۋادى. تەڭىز تولقىنىنىڭ شۋىلىمەن قۇلاعىنا الىستان-الىستان تۋعان جەرىنىڭ جەلىنىڭ ىزىلى كەلەدى. تۋعان جەرىندە جىڭعىل دەگەن باسى قىزعىلت بولىپ گۇلدەيتىن وسىمدىك بولاتىن. سونى وتقا جاققاندا ىسىلداپ ادەمى ءبىر دىبىس شىعاراتىنى ەسىنە تۇسەدى. بالعىن بالالىعى...

جۋىناتىن بولمەدە سالقىن سۋمەن تەز-تەز سەبەزگىلەنىپ، جەلەڭىن ىلە سالا سىرتقا شىقتى. تەڭىز جاعاسىندا ويناپ جۇرگەن باۋىرلارىنا سىرتىنان قىزىعىپ قاراپ تۇردى. وعلاندارى سۋدا الىسىپ-جۇلىسىپ، ءبىرىن-ءبىرى سۋعا لاقتىرىپ ويناپ ءجۇر. باقىتتى انالارى باسىن كۇيەۋىنىڭ كەۋدەسىنە قويىپ كۇنگە قىزدىرىنىپ جاتىر. باتىرلاردىڭ اكەسىنىڭ بۋرا سانى جايما توسەككە تاستاي سالعان قوس بورەنە سەكىلدى. اياعىنىڭ باسى باشپايلارىمەن كۇرەكتەي ەكەن. كەۋدەسى كورىكتەي بولىپ، ءبىر كوتەرىلىپ، ءبىر باسىلىپ ايەلدىڭ باسىن تەربەتىپ جاتقانداي. باسىنا جاۋىپ العان كۇنقاعارىنان بەت-ءجۇزى كورىنبەيدى. دەنەسى شويىننان قۇيعانداي. اجەسى ايتاتىن ەرتەگىلەردەگى الىپ باتىرلارعا  ۇقسايدى. الىستان قىزىقتاپ قاراپ جاتسا دا، كەلىنشەكتىڭ دەنەسى قىزىپ، انا الىپتىڭ قوينىنا سۇڭگىپ كەتكىسى كەلدى. «ەلدە جۇرسەم عوي، وسىنداي الىپتىڭ ءبىرى ماعان دا بۇيىرار ەدى!»،- دەگەن ارمان جۇرەك تۇپكىرىنەن وكىنىشپەن وياندى. باياعىدا العاش جارق ەتىپ شىققاندا نەبىر ازاماتتار كوز سالعاندا، ءسوز سالعاندا كوڭىلى اسپانداپ، وزىنە قازاقتان جار تەڭ ەمەستەي كورىنىپ  ەدى. اسىرەسە، اكەسىمەن جەرلەس باتىردىڭ نەمەرەسىنە قۇدا تۇسپەك بولىپ، ەكى وتباسى نيەت بىلدىرگەندە ازار دا بەزەر بولعان  اقىماق باسى. سونداعى كوكسەگەنى – ويدان جاساپ العان جۇماق ءومىر بولدى عوي. ۇشاقپەن ۇشىپ، تەڭىز جاعاسىندا دەمالىپ، ادەمى كيىم مەن جىلتىراققا اۋەس ەدى. ۇزىن سيراقتى اياقتارىن سانمەن تاستاپ، ناركەس جانارىمەن كوزىن قاداعانداردى وسىپ ءوتىپ كەلە جاتاتىن. ونىڭ جىبەكتەن توقىعانداي جۇمساق تا جىبەكتەي سۋسىلداعان  دەنەسىن كوزدەرىمەن سۋارىپ قانشاما ەركەك قالا بەرەتىن جولىندا. بۇل سولاردى ىنتىقتىرعانىنا ءماز.

ەلدەن كەتكەلى جيىرما جىلعا جۋىق ۋاقىتتا وتانىن اڭساپ، سونداعى بالالىعىن اڭساپ ءدال بۇگىنگىدەي ەشقاشان كوڭىلى بۇزىلماعان شىعار. ماركتىڭ شەكسىز بايلىعى مەن ەسسىز ماحابباتىنا شومىلىپ جۇرە بەرىپتى. ول دا «سەندەي سۇلۋ ازياتكا كورمەدىم!»،- دەپ ءالى كۇنگە تامسانۋمەن كەلەدى. مىنا باۋىرلارىن مارككە «قازاق! مەنىڭ قانداستارىم.»،- دەپ تانىستىردى سىرتتارىنان. ول «kazzak!»،- دەپ قايتالادى كۇلىپ تۇرىپ قۋانىشپەن.

- ءيا، قازاق!،- دەدى ول ۇزاق جىلداردان كەيىن ءبىرىنشى رەت انا تىلىندە سويلەپ. كوزىنەن جاسى بۇرشاقتاي جونەلدى. مارك ونىڭ جىلاپ جىبەرگەنىنە ايانىش ءبىلدىرىپ:

- وتانىڭدى ساعىندىڭ با؟ قازاقستانعا اپارايىن با، مەگگي؟!،- دەپ قۇشاقتادى.

ماعيرا باسىن يزەپ، ونىڭ باۋىرىنا كىرىپ، ەلگە دەگەن ساعىنىشتان سولقىلداپ:

-مەن ءبىرىنشى رەت انا تىلىمدە سويلەيتىندەردىڭ داۋىسىن ەستىپ ءجۇرمىن،- دەپ جاتتى.

- وندا سول تۋىستارىڭمەن تانىسايىق، سەن سويلەسەسىڭ،- دەدى.

وسى ۇسىنىسى ماركتىڭ ءوزىنىڭ سورىنا ايتىلعانىن كىم ءبىلىپتى.

سول ساتتەن-اق،  ماعيرا-مەگگيدىڭ ومىرىندە ادام ايتقىسىز وزگەرىستەر باستالدى.

ەرتەسىنە ماعيرا جايما توسەكتە جاتقان باقىتتى ايەلگە جاقىن جەردەن ورىن تاڭدادى. بالالار مەن اكەسى تەڭىزدە شۋلاپ ءجۇزىپ ءجۇردى. مارك تە قۇلاشتاي ءجۇزىپ الىس كەتىپ قالعان ەدى. ماعيرا تانىسۋدىڭ ءساتىن ىزدەپ، سارى مىسىققا ۇقساپ انا ايەلدى اڭدۋدا.  ايەل كۇنقاعارىن باسىنا كيىپ، ورنىنان تۇرىپ تەڭىزگە بەتتەدى. «تانىسۋدىڭ ءساتى تۋدى!»،- دەگەن ماعيرا دا ورنىنان اتىپ تۇرىپ ايەلگە ىلەستى. تاڭەرتەڭگى تىنىشتىقتا جاتقان تەڭىز سۋىنا ايەل اياعىن سالا بەرگەندە جەتىپ كەلىپ:

- سالەمەتسىزبە؟،- دەدى.

انا تىلىندە وقىس شىققان جىڭىشكە داۋىسقا جالت بۇرىلعاندا كەرەمەت كەلىنشەكتى كورىپ، جىلدامداتا ول دا «سالەم...سالەم...»،- دەپ ءتىل قاتتى.

-سىزدەر قازاقستاندىقسىزدار ما؟،- دەدى تاڭعاجايىپ سۇلۋ.

-ءيا...

-قاي جەرىنەن بولاسىزدار؟،- دەگەن ماعيرا ءوز انا تىلىندە  مۇدىرمەي تۇرعانىنان، انا ءتىلىنىڭ سونداي قۇلاققا جاعىمدى ەستىلەتىنىنە ىشتەي ءسۇيسىندى.

- اقتاۋدانبىز. ءسىز شە؟،- دەدى ايەل مۇنى دا قازاق بولعان سوڭ، سول جاقتان كەلگەن شىعار دەپ.

-مەن...مەن...،- دەگەن ماعيرا كەكەشتەنىپ، تۇرىپ قالدى. «نە دەسە ەكەن؟ قايدانمىن دەسە ەكەن؟ قازاقستاننانمىن دەي مە،  الدە، قاڭعىپ ءجۇرىپ انگلياعا تۇراقتاعانمىن دەي مە؟! ول وتانى ەمەس قوي. قۇداي-اۋ، قايدانسىڭ? دەگەندە سارت ەتكىزىپ وتانىڭدى اۋزىڭا الا الماۋدان اسقان سورلىلىق بار ما ەكەن؟ قازاقستاندى قالاي وتانىم دەيدى، كەتكەنىنە جيىرما جىلدان استى. ازاماتتىعىنىڭ ءوزىن اۋىستىرىپ جىبەرگەلى قاشان... سوندا وتانى جوق، ونى اۋىستىرىپ جىبەرگەن وپاسىز بولعانى عوي. ونى دۇنيە بوققا، قيالدان جاسالعان «جۇماق ومىرگە» الماستىردى. ءبىر كەزدە وزىنە جۇماقتاي كورىنگەن ءومىر بۇگىندە قازاقستاندا دا ورناعان ەكەن. سول جۇماقتان كەلگەن باۋىرلار الەمدى شارلاپ ءجۇر»،- دەپ ويعا باتتى.

باقىتتى ايەل سالماقتى، كوپ سويلەمەيتىن، نە بولسا سونى سۇراي بەرمەيتىن جان كورىندى. «ممەن...ممەن...»،- دەپ كەكەشتەنىپ تۇرىپ قالعان كەلىنشەككە تاڭدانا قارادى دا قويدى. اراعا ءبىراز ۋاقىت سالىپ بارىپ ماعيرانىڭ ءتىلى:

- مەن دە قازاقستاندا تۋىلىپ، وسكەنمىن. قازىر انگليادا تۇرامىن،- دەپ شەشىلدى.

ەكى ايەل تانىسىپ-ءبىلىسىپ ءبىراز اڭگىمەلەستى. «قۇداي-اۋ، انا تىلىڭدە ەمىن-ەركىن سويلەگەن قانداي باقىت! باسقا تىلدە سويلەگەندە ءار ءسوزدى ىشىڭنەن ويلانىپ، ونىڭ ايتىلۋى مەن وقىلۋىن ەسكە الىپ، ءمان بەرىپ بارىپ اۋىزدان شىعاراسىڭ. ال، انا تىلىڭدە ەسىڭە تۇسكەن وي اۋزىڭنان جوسىلىپ شىعا بەرەدى. ءارى ءوز قۇلاعىڭا قانداي جاعىمدى ەستىلەدى. تۋرا جۇرەگىڭنەن شىعىپ، اۋاعا تاراپ جاتقانداي. جانىڭنان ءوربىپ، باسقا قۇلاققا جەتىپ جاتقانداي.»،- دەپ ءوزىنىڭ باعانادان بەرى ەش جاڭىلماي، اعىلىپ سويلەگەنىنە ىشتەي تاڭدانىپ وتىرعاندا جانىنا اياعىن كوستەڭدەتىپ جيرەن شالى كەلدى. قۇم ۇستىندە ۇزىن دەنەسىن ارەڭ يگەرىپ،  قولى ەربەڭ-ەربەڭ ەتەدى.

-مەگگي، وتانداستارىڭمەن تانىستىڭ با؟،- دەدى دە، باقىتتى ايەلگە اعىلشىن تىلىندە امانداستى. اناۋ دا زامانىنا ساي ەكەن، جاۋاپتاسا ساۋلىق سۇراستى. اعىلشىن ايەلگە باسىن ءيىپ:

- مارك!،- دەپ تانىستى.

-نۇرزيا!،- دەدى باقىتتى ايەل.

مارك «نۋر-ر-ز-ە-ە!»،- دەپ ەجىكتەپ ەسىمىن ەسكە ساقتاۋعا تىرىستى.

-كۇيەۋىڭ بە؟،- دەدى نۇرزيا. سەلدىر اق شاشتى اعىلشىنعا قۇرمەتپەن قاراپ.

- ءيا، سوڭعى ون جىلدا وسى كىسىمەن تۇرىپ كەلەمىن. كارتينا جيناۋمەن اينالىسادى. سونىڭ كورمەلەرى بويىنشا الەمدى شارلاپ جۇرەمىز. بيىلعى باسقوسۋ تۇرىك ەلىندە، ستامبۋلدا ءوتىپ جاتىر. ول جۇمىسىمەن سوندا بارىپ-كەلىپ ءجۇر. مەن وسىندا دەمالىپ جاتىرمىن. سالقىن، تاۋلى جەر دەپ وسى كەمەردى تاڭدادىق،- دەدى ماعيرا ءوز ومىرىنەن حابار بەرىپ.

نۇرزيامەن تىلدەسكەننەن-اق ماعيرانىڭ ماركپەن تۇرعالى تىنىشتالعان ومىرىنە قايتا الاڭ كىردى. كۇندىز دە، تۇندە توسەگىندە جاتقاندا دا كوز الدىنان قازاقتاردىڭ بالالارى كەتپەيدى. اسىرەسە، انا ءبىر كىشكەنتايىن ماركتىڭ ءوزى «بەببي-كاسساك»،- دەپ جاقسى كورە كەتتى. اتى – تەمىرلان ەكەن. وسى ءبىر سارى بالا انالىق سەزىمىن وياتىپ جىبەرگەندەي. «وسى مەنىكى نە ءجۇرىس؟ نە ءومىر؟ ال، الەمدى شارلادىم. ىشكەنىم – الدىمدا، ىشپەگەنىم – ارتىمدا دەگەنىمەن وسى «جۇماق ءومىر» قاشانعا سوزىلادى. مىنا جيرەن شال قيسايا قالسا، انا ەكى ەلدە جۇرگەن ەكى قىزى مۇنى التىنداتقان سارايدان ايداپ شىقپاي ما؟! ەڭ بولماسا مۇراگەرى دەپ بەتكە ۇستار بالا دا جوق. قاشانعى اياقتى ايقاستىرىپ تاستاپ، جىلتىر مۇقابالى جۋرنالداردى پاراقتاپ جايلى ديۆاندا نەمەسە جاعالاۋلاردا جاتا بەرەر دەيسىڭ. بۇرىن كۇن سايىن جانىن جەپ قىزىقتىراتىن كيىمدەر ۇلگىسى مەن اشەكەيلەرى دە قادىرسىز بولىپ بارادى. پاريج بەن لوندون قانشا كەرەمەت دەگەنمەن ءوز تۋعان توپىراعىما، ءوز وتانىما جەتەر مە!»،- دەپ كۇڭىرەندى. بۇرىن ەسى كەتىپ الەمدىك، گولليۆۋدتىق جۇلدىزداردىڭ ءومىرىن باقىلاپ، كيگەن كيىمدەرىن سارالاپ وتىرۋشى ەدى. سولارىڭ مىنا نۇرزيا مەن ەربولدىڭ، بالالارىنىڭ جانىندا ەشكىم دە بولماي قالدى ماعيرا ءۇشىن. نۇرزيا مەن ەربول تۋرالى بىلە بەرگىسى كەلەدى ءبىر قىزىعى. مارك ەكەۋى وقىعان جازۋشىلار مەن كورگەن سۋرەتتەرى، سۋرەتشىلەردىڭ الەمىنە ءدال وسىنداي قىزىقپاعان شىعار.

ەندى تەلەۆيزور مەن عالامتوردان تەك قازاقستاندى ىزدەيتىن بولدى. سونداعى وتانداستارىنىڭ قاراتورى جۇزىنەن جىلى، سولاردىڭ جانارىنان مەيىرىمدى ەشتەڭە جوق سياقتى الەمدە. جيرەن شالى قورىلىنا كىرىسكەنشە قيالداپ جاتادى دا، ول قورىلىنا كىرىسكەن سوڭ بالا كەزىندە ايتاتىن قازاقشا اندەردى ەسىنە ءتۇسىرىپ، ىڭىلداپ جاتىپ ۇيقىعا كەتەدى.

ەسىنە اناسى ايتاتىن «اق بانتيك»،- دەگەن ءان ءتۇستى. ءوز سىنىپتاستارى شىرقايتىن «دوستار، دوستار ءجۇرسىڭ قايدا؟»،- دەگەن ءان قانداي كەرەمەت ەدى. «ەلىگىم ەركەم»،- دەگەن ءان بولاتىن، سىنىپتاس ءومىرحان گيتارامەن تەبىرەنتە سالاتىن.  قۇداي-اۋ، قايدان عانا ءبىرىنشى كۋرستا سول «كوكتەم ارۋىنا» قاتىسىپ ەدى، بار بالە سودان باستالدى ەمەس پە! ول ستۋدەنتتەر اراسىندا وتكەن تۇڭعىش ارۋلار بايقاۋى بولاتىن. سول جولى كوزگە تۇسكەن مۇنى قالالىق بايقاۋعا قاتىستىردى. انا تىلىندە سايراپ تۇر، سالعان ءانى قانداي، ءسانى قانداي. جانارى وتتاي جانىپ، اق ءمارمارداي ءمۇسىنى كوزدى ارباعان ارۋدى كورگەن دە ارماندا، كورمەگەن دە ارماندا ەمەس پا ەدى، دۇنيە-اي! ايداي جارقىراپ باس جۇلدەنى الدى تالاسسىز. كەلەسى مارە –«قازاقستان ارۋى» بولاتىن. جەتەكشىسى گۇلدەن بەيسەنقىزى بەلسەنىپ ءجۇرىپ وعان دايىندادى. ەڭبەكتەرى اقتالىپ ماعيرا قازاقستان تاريحىنداعى تۇڭعىش رەسپۋبليكالىق ارۋلار بايقاۋىنىڭ باس جۇلدەسىنە يە بولدى. اناسىنىڭ قۋانىشىندا شەك جوق. «اللا جەتىم مەن جەسىردىڭ كوز جاسىن كوردى!»،- دەپ جىلاي بەرەدى. بۇل جاقسىلاققا ەمەس، سورعا باستاعانىن قايدان ءبىلسىن. اتتەڭ سوندا بايعۇس ايەل جالعىزىنىڭ جولى باسقا جاققا بۇرىلعانىن بىلمەدى عوي.

ماعيرا سودان كەيىن-اق ارۋلار بايقاۋلارى بار، ونەر سايىستارى بار ساباققا قاتىسۋعا دا ۋاقىتى بولماي كەتتى. بارا-بارا وقۋ قالدى جايىنا ءوزى اتاقتى ارۋ بولىپ قولدان-قولعا، سوڭىندا توسەكتەن-توسەككە دەگەندەي اۋىسىپ قالاي جەڭىل ءومىر مەن جەڭىل تابىسقا اۋەستەنىپ كەتكەنىن بايقاماي دا قالدى. ۇشاقپەن ۇشىپ، ءساندى سارايلار مەن قىمبات مەيرامحانالار، جاندى ەلىتىپ، جۇرەكتى تەربەيتىن اۋەن، سول جۇماقتى جاساپ جۇرگەن قالتالى ەركەكتەردىڭ وت قۇشاعى جيىرماعا تولماي-اق قىزىقتىرىپ الا جونەلدى. «دانىكەننەن قۇنىققان جامان»،- دەگەن سول ەكەن، كورگەن راحاتىن قوماعايلانا قارپىپ، وت قۇشاقتاردا ورتەنىپ، ءبىر قالادان ەكىنشىسىنە، ءتىپتى ءبىر مەملەكەتتەن ەكىنشىسىنە ۇشىپ ءجۇرىپ اناسىنىڭ جالعىز قالعانىن دا ۇمىتتى. ەسىنە تۇسكەندە عانا ءار جەر، ءار جەردەن تەلەفونمەن ءۇنىن ەسىتىپ، ءحالىن سۇراپ قويادى. ونىڭ تۇنشىعا جىلاعانىنا جىنى كەلەتىن. «وزىنە نە كەرەك، مەن ودان ەشتەڭە سۇراپ جاتقان جوقپىن. ءوز كۇنىمدى ءوزىم كورۋدەمىن. كەيدە كومەككە قارجى جىبەرەمىن. الەمدى شارلاپ ءجۇرمىن. ال، مەنىمەن قاتار قىزدار ءالى اقشا تاۋىپ، راحات ءومىر ءسۇرىپ، مەن قۇساپ شالقىماق تۇگىلى ءالى وقۋلارىن اياقتاي الماي ءجۇر. وسى جۇرىسىمە ريزا بولماي ما، سىقسىڭداپ «ەل نە دەيدى، ەل نە دەيدى»،- دەپ جىلاي بەرگەنشە»،- دەپ رەنجيتىن. «نە دەسە، سو دەسىن!»،- دەپ شەشەسىنە زەكىپ تاستايتىنى دا بولاتىن.

سول جۇرىستەرىندە ىشىنە بىتكەن تۇڭعىشىن الدىرتتى، «ءالى جاسپىن، ءسان بيزنەسىندە بيىكتەرگە شىعۋىم كەرەك»،- دەپ ءوزى كەسىپ، ءوزى ءپىشتى. ومىردە ءبارىن ءوزىڭ شەشە بەرمەيدى ەكەنسىڭ، سول شەشىمدەرىڭە جاۋاپ بەرەتىن كەزدەرىڭ بولادى ەكەن. سول كەز كەلىپ، بارماعىن شايناپ، وزەگى ورتەنىپ نۇرزيا مەن ەربولدىڭ قارا دومالاقتارىنا قىزعانىشپەن، وكىنىشتەن ورتەنە قاراپ، ءتۇن ۇيقىسىن بۇزىپ وتىرىسى مىناۋ. باسىنان ءباشايىنا دەيىن سۇيەتىن جيرەن شالدىڭ ىقىلاسىنىڭ ءوزى جيرەنىشتى بولا باستادى. ونىڭ دۇنيەسى جانىن كورسەتپەي جىلانداي شاعىپ جاتقانداي ەسىن جيعىزدى. وزەگىن ورتەپ وتكەنىن ءتۇسىردى. تۇنگى تەڭىزدەن سوققان جىلى لەپتەن دەنەسى قىزۋدىڭ ورنىنا – توڭازىپ، كوزى ىلىنسە تيان-شاننىڭ باۋرىنداعى بالالىعى وتكەن اۋىلى كىرىپ اۋناقشىپ شىعادى. ۇستىنە جامىلعان جىبەك جامىلعى قارا تاستاي باستىرىپ، شوشىپ ويانادى.

-مەگگي، جانىم، ساعان نە بولدى؟،- دەپ قويادى ۇيقىلى-وياۋ سارى شال. تاڭعا ۇيقى جوق. تاڭ الدىندا كوزى ىلىنگەندەي ەدى:

- تەمىرلان، توقتا!

- قانات، انانى ۇستا!،- دەگەن ەربولدىڭ وتباسىنىڭ ۋ-شۋىنان ويانىپ كەتتى. ولار تەرەزەسىنىڭ الدىنان تەڭىزگە ءوتىپ بارا جاتىر. ماعيرا اتىپ تۇرىپ تەرراساعا شىقتى. التاۋى ءتىزىلىپ كەتىپ بارادى. سولارمەن بىرگە باقىت كەتىپ بارا جاتقانداي. «راحات، تىنىش ءومىر، شاتتىق دەگەن ءوز وتانىڭدا، ءوز وتباسىڭمەن بىرگە بولۋ ەكەن عوي. سونى نەگە وسى كۇنگە دەيىن بىلمەگەنمىن. «سەن بارىنەن ادەمىسىڭ!»،- دەپ بەتىنەن قاقپاي، جانىنداعى قۇربىلارىن بۇدان تومەن كورىپ وسىرگەن اتا-اناسىنا رەنجىدى. نەگە ءومىردىڭ ءمانى – وتباسىندا، ءومىردىڭ ءنارى – بالالاردا، ءومىردىڭ نەگىزى – وتاندا بولاتىنىن ۇقتىرماعان. ەلدى ءسۇيۋدى، تۋعان جەردى ءسۇيۋدى ۇيرەتپەگەن، تەك «امەريكا كەرەمەت! پاريج عاجاپ! شەتەلدەگى ءومىر ەرەكشە!،- دەپ وزىمەن ورىس تىلىندە سويلەسەتىن اناسىنا رەنجىدى. انا ءتىلى – اتا مەن اجەنىڭ ءتىلى سياقتى تەك، اۋىلعا بارعاندا سويلەسەتىن. ءنومىرى ون ەكىنشى مەكتەپتە قازاقشا وقىعانىمەن ساباقتان شىعا بار بالا ورىسشا سويلەسەتىن. مەكتەپتە قازاق ءتىلى تەك ۇستازدارمەن قارىم-قاتىناس قۇرالى سياقتى.

ماعيرا كۇندە تەڭىز جاعالاپ، سۋعا ءتۇسىپ، قانداستارىنىڭ تىرشىلىگىن قىزىقتاپ جاقىن ارالاسقان سايىن ەلگە دەگەن تارتىلىسى ۇلعايىپ، وتانعا دەگەن ماحابباتى ارتا بەردى. مارك كورمەلەرىنىڭ قورىتىندى كۇندەرىنە ستامبۋلعا كەتكەندە ءتۇن جارىمىنا دەيىن نۇرزيامەن جاعادا وتىرىپ سىرلاستى. ءبارىن...ءبارىن...ءبارىن اقتارىپ سالدى. جيىرما جىلدان بەرى ءتىرى جانعا ايتپاي كەلگەن ىشتەگى دەرتىنىڭ جاراسىنىڭ اۋزى اشىلىپ كەتكەندەي. نە بولدى، نە كوردى، نەگە قولى جەتتى، نەدەن قۇر قالدى، نەدەن قامىقتى، نەگە جابىقتى... جۇرەگىنەن قاندى ءىرىڭ اعىپ جاتقانداي. ەندى ءىشىن نە ورتەپ جاتىر، ەندىگى ارمانى نە. وسىناۋ «جۇماقتاعى ومىرىنەن» نەگە بەزىپ وتىر. ءبارىن...ءبارىن نۇرزياعا جايىپ سالدى. اعىل-تەگىل جىلادى دا...

ىشىنەن ساعىنىشتىڭ بۇلاعى اشىلىپ، كوزى ارقىلى سىرتقا شىعىپ جاتقانداي. نۇرزيا دا ايەل ەمەس پە: «و، سورلى سۇلۋ، بۇتىن بۇلداپ، دۇنيە كورەمىن دەپ جارتى ءومىرىن وتكىزىپ الىپتى-اۋ!»،- دەپ مۇنى اياپ قوسىلا جىلاپ قالدى. باقىتتى ايەلدىڭ نەگە جىلاپ وتىرعانىن تۇسىنبەگەن تاس جۇرەك ارۋ:

-سەن نەگە جىلايسىڭ؟،- دەدى.

-سەنى اياپ تا. وسىنشا سۇلۋلىقتىڭ ساعان باقىت ەمەس سور اكەلگەنىن ايتام دا،- دەپ قۇشاقتاپ، باۋىرىنا باستى.

قازاقتىڭ ايەلىنىڭ مەيىرىمدى قۇشاعى، سەن قانداي كەڭ دە ىستىق ەدىڭ! ماعيرا سۇلۋدىڭ تاس بولىپ قالعان جۇرەگىن ەرىتىپ، جان-دۇنيەسىن ەلجىرەتىپ جىبەردىڭ. ول قازاق ايەلىن قۇشاقتاپ الىپ ءسۇيىپ جاتىر، ءسۇيىپ جاتىر.

ەرتەسىنە ەربولدىڭ وتباسى «Rixos Sungate» دەمالىس ورنىنا ماعيرانى الا كەتتى. اكۆاپاركتە ءبارى سۋعا ءتۇسىپ، بالالار ويناپ، مارە-سارە بولدى. ماعيرا تەمىرلاندى ويناتتى. قازاقتىڭ دالاسىنداي دارحان مىنەز جىگىتتەن جاراتىلعان پەرزەنت تە اقكوڭىل، كىسى جاتىرقاۋدى بىلمەيدى ەكەن. تومپيعان سارى بالانى باۋىرىنا قىسىپ، ەلجىرەپ كەتىپ، ءسۇيىپ-ءسۇيىپ الدى. يىسكەي بەردى. قازاقتىڭ ءيىسى! سەن قانداي كەرەمەت ەدىڭ! ماعيرا بالا كەزىندە ءيىسشىل ەدى. بايقاۋلارعا قاتىسىپ جۇرگەن العاشقى جىلدارى جانىنداعى قىزداردىڭ ءيىسىن تالعايتىن. باسقا دىندەگى، اسىرەسە، دوڭىز ەتىن جەيتىندەردىڭ يىسىنەن جيىركەنەتىن باسىندا. كەيىننەن بەتى اشىلا كەلە سولاردىڭ قوينىنا جاتا-جاتا ءيىسىن الىپ كەتسە كەرەك، ۇيرەنىپ كەتتى عوي. شەتەلدىكتەردىڭ ءيىسى ءتىپتى باسقا. «جەگەن تاعامدارىنا قاراي ادامنان ءيىس شىعادى»،- دەگەن شىن ەكەن. قازاق جىلقى ەتىن جەيدى كوبىنە. جىلقى مالى ءشوپتى تالعاپ جەپ، سۋدى تاڭداپ ىشەدى. سوندىقتان شىعار ەتى پىسە باستاعاننان-اق ماڭايىنا حوش ءيىس تاراتىپ، كۇللى ءۇيدىڭ ءىشىن الىپ، ەسىك اشىلعاندا اۋلاعا تارايدى، جانىڭدى راحاتتاندىرادى. اتاسىنىڭ ۇيىندە وسىنداي يىستەن راحاتتانىپ، ەت پىسكەنشە ەرتەگى وقىپ وتىراتىن. قازاقتاردان دا سونداي حوش ءيىس شىعادى. مىنا بالانىڭ ءيىسى ءوزى بىلەتىن نەبىر اتىرلەر يىسىنەن عاجاپ. الدە باۋىرعا دەگەن ساعىنىش ءيىسى مە تارتىپ تۇرعان. الدە، جاسى  وتىزدى ورتالاعاندا پەرزەنتكە دەگەن ساعىنىش پەن اڭساۋ ما؟!

باقىتتى اكە مەن شەشە اناۋ جاقتا جايما توسەكتە جاتىر. ماعيرا ولارعا بايقاتپاي تەمىرلاندى باۋىرىنا باسىپ الىپ وكسىپ-وكسىپ، ۇزاق جىلادى. بالا دا باۋىرىنا تىعىلا ءتۇسىپ، ۇندەمەي جابىسىپ وتىر، جىلاعانىنان شوشىعان جوق. ونىڭ كىپ-كىشكەنتاي جۇرەگى مىنا ايەلدىڭ جارالى جۇرەگىنىڭ دەرتىنىڭ ەمى ءوزى ەكەنىن سەزەتىندەي.

-مەنىڭ ەلگە قايتقىم كەلەدى،- دەدى ماعيرا ەرتەسىنە نۇرزياعا.

-«اداسقاننىڭ ايىبى جوق، قايتا ءۇيىرىن تاپقان سوڭ»،- دەگەن بابالارىڭ. قايت! جاڭا ءومىر باستا ءوز وتانىڭدا.

- ازاماتتىعىم جوق. اكەمنەن قالعان شاڭىراقتى كىم يەمدەنىپ كەتكەنىن دە بىلمەيمىن. قايدا بارىپ باسپانالايمىن، كىمدى پانا تۇتام؟

- ءبىز سەنى شاقىرىپ الايىق. مەيمان بولىپ كەل دە قالىپ قوي. ارعى جاعىن ماڭدايىڭا جازعاننان كورەرسىڭ،- دەدى ءار نارسەگە بايىپپەن قارايتىن قازاق ايەلى.

-جارايدى. ءبىز ەرتەڭ قايتامىز. حابار وزىمنەن بولادى،- دەپ قوشتاستى ماعيرا باۋىرلارىن قيماي، كوزى بوتالاپ.

ححح

ارادا ءۇش اي وتپەي ماعيرا «جۇماق ومىردەن» ءوز ەركىمەن بەزىپ لوندون-استانا باعىتىنداعى ۇشاقپەن ءوز وتانىنا ورالدى.

ساۋلە دوسجانوۆا

Abai.kz