الماتى وبلىسىندا قالالار مەن ءىرى ەلدىمەكەندەردىڭ باس جوسپارلارىن جاساۋعا قىرۋار قاراجات بولىنگەنىمەن ءىس جۇزىندە ونداعىلار ورىندالماي قالىپتى. باس جوسپارلاردى ەلەڭ قىلماعان اكىمدەردىڭ جەردى كىم كورىنگەنگە قالاي بولسا سولاي تاراتۋىنىڭ ناتيجەسىندە بۇگىندە كەيبىر قالالار مەن اۋدان ورتالىقتارىندا مەكتەپتەر مەن اۋرۋحانالار جانە تاعى باسقا دا الەۋمەتتىك نىساندار سالۋعا قاجەتتى جەر تەلىمدەرى تابىلماي قالاتىن بولىپتى.

الماتى وبلىسىندا قالالار مەن ءىرى ەلدىمەكەندەردىڭ باس جوسپارلارىن جاساۋعا قىرۋار قاراجات بولىنگەنىمەن ءىس جۇزىندە ونداعىلار ورىندالماي قالىپتى. باس جوسپارلاردى ەلەڭ قىلماعان اكىمدەردىڭ جەردى كىم كورىنگەنگە قالاي بولسا سولاي تاراتۋىنىڭ ناتيجەسىندە بۇگىندە كەيبىر قالالار مەن اۋدان ورتالىقتارىندا مەكتەپتەر مەن اۋرۋحانالار جانە تاعى باسقا دا الەۋمەتتىك نىساندار سالۋعا قاجەتتى جەر تەلىمدەرى تابىلماي قالاتىن بولىپتى.

باسقانى ايتپاعاندا، جەتىسۋدىڭ باس قالاسى بولىپ سانالاتىن تالدىقورعاندا قالا قۇرىلىسى مەن باس جوسپارىنىڭ نورمالارىن بۇزۋ ۇيرەنشىكتى نارسەگە اينالعان. ماسەلەن، سوڭعى جىلدارى كورىكتى ۇيلەر كوپتەپ سالىنىپ جاتقان «قاراتال» شاعىن اۋدانىندا بيۋدجەت قاراجاتىنا تۇرعىن ءۇي جانە الەۋمەتتىك سالا نىساندارى قۇرىلىسى ءۇشىن ينجەنەرلىك-كوممۋنيكاتسيالىق ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ جۇمىستارىن جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا كوپتەگەن قيىندىقتار الدىدان شىققان. نىسانداردى ورنالاستىرۋ بارىسىندا ولاردى تۇرعىزۋعا نەمەسە توسەۋگە قولايلى جەرلەردىڭ جەكەمەنشىككە ءوتىپ كەتكەنى انىقتالىپ، تۇسىنبەستىكتەر ەتەكتەن تارتادى. جەكمەنشىكىكە جەر بەرگەندە اكىمدەر پايدانى عانا ويلاعاندىقتان، حالىققا قىزمەت ەتەتىن نىسان تۇرعىزىلۋى كەرەكتىگىن دە ىسىرىپ قويادى. وسى شاعىن اۋداندا فۋتبول الاڭىن سالۋ ءۇشىن جەر ىزدەگەندە بىردە-ءبىر تەلىمنىڭ بوس ەمەستىگى انىقتالعان. ال 280 ورىندىق بالاباقشا قۇرىلىسى ءۇشىن ەسكى ىرگەتاستى بۇزۋعا قوسىمشا قارجى بولىنگەن. 900 ورىندىق زياتكەرلىك مەكتەپتىڭ ىرگەتاسىن قۇيۋ بارىسىندا ينجەنەرلىك جەلىلەردىڭ ورىندارىن اۋىستىرۋعا تۋرا كەلگەن. «مۇشەلتوي» شاعىن اۋدانىنىڭ وڭ جاعىنداعى اۋماقتا سالىنىپ جاتقان سپورت كەشەنى ماڭىنان 320 ورىندىق بالاباقشاعا ورىن بولىنگەندە، جەردىڭ بارلىعى جەكەمەنشىككە ساتىلىپ كەتكەنى الدان شىققان. مۇندا دا العا جىلجىعان ۋاقىتپەن بىرگە قاناتىن كەڭگە جايىپ كەلە جاتقان قالانىڭ باس ساۋلەتشىسى مەن وبلىستىق باسقارمانىڭ باستىقتارى، قالا اكىمى مەملەكەتتىك جانە حالىقتىق مۇددەنى قالايشا قاراۋسىز قالدىرعان دەگەن ساۋال پايدا بولادى.

قالالار مەن اۋداندار اكىمدەرى تۇرعىن ءۇي، الەۋمەتتىك سالا جانە ينجەنەرلىك-كوممۋنيكاتسيالىق ينفراقۇرىلىم قۇرىلىستارى ءۇشىن قاجەتتى جەر تەلىمدەرىن ساقتاپ قالۋ مەن ءتيىستى قورعا الۋدى جۇزەگە اسىرماعان، قورلاندىرماعان. سونىڭ كەسىرىنەن نىسانداردى جوبالاۋ كەزىندە سمەتالىق ەسەپتەرگە اۋماقتى دامىتۋ ءۇشىن قوسىمشا قاراجاتتار ەنگزىلىپ، بيۋدجەت ارتىق شىعىندارعا ۇشىراۋدا. بىلتىر جىلدىڭ سوڭىنا تامان بورالدايدا قازاق تىلىندە وقىتاتىن 1200 ورىندىق گيمنازيا اشىلدى دەپ سۇيىنشىلەتتىك. وسىناۋ ەل-جۇرت جىلداپ كۇتكەن ءبىلىم وشاعىنىڭ قۇرىلىسىنا بولىنگەن جەردى قايتا جوسپارلاۋ ءۇشىن جەرگلىكتى بيۋدجەتتەن قوسىمشا 165 ملن. تەڭگە قاراستىرىلىپتى. وسىلايشا، كەنتتىڭ كوشەلەرىن جارىقتاندىرۋ مەن اباتتاندىرۋعا، تۇرمىسى تومەندەردى قولداۋعا جانە تاعى دا باسقا ءبىرىنشى كەزەكتەگى قاجەتتىلىكتى قاناعاتتاندىرۋعا جۇمسالۋعا ءتيىستى جەرگىلىكتى قازىنا ميلليونداعان تەڭگە شىعىنعا ۇشىراعان. ال ەسىك قالاسىندا مەكتەپتى سالۋ كەزىندە ەسكى ىرگەتاستى بۇزۋ ءۇشىن عانا قازىنادان قوسىمشا 165 ملن. تەڭگە جۇمسالىپتى. قاسكەلەڭ قالاسىندا تۇرعىزىلاتىن 320 ورىندىق بالاباقشا سالۋعا بەرىلگەن جەردىڭ باعاسىن قوسا ەسەپتەگەندە نىساننىڭ قۇنى بىردەن شارىقتاپ 1 ملرد. 80 ملن. تەڭگەگە جەتىپتى. مۇنداي نىسانداردىڭ باسقا اۋدانداعى قۇرىلىسى 580 ملن. تەڭگەنىڭ اينالاسىندا بولعانىن ەسكەرسەك، قاسكەلەڭدىك اكىمقارالاردىڭ دا مەملەكەتتىك مۇددەسى دەگەندە ارانى اشىلىپ كەتەتىنىن اڭعارا الامىز. وبلىستىق اكىمدىك ارالاسقاننان كەيىن بارىپ، بالاباقشاعا بيۋدجەت قالتاسىنا لايىقتى جەر تەلىمى بەرىلىپتى. وسى قاراساي اۋدانىنداعى ىرگەلى ، رايىمبەك، جاندوسوۆ اۋىلدارىن تازا سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ جۇيەسىن سالۋ بارىسىندا قۇرىلىس جۇرەتىن جەردىڭ نەگىزگى بولىكتەرى جەكەمەنشىككە بەرىلىپ كەتكەنى انىقتالىپ، ەكى جاقتاعى تۇسىنبەستىكتەردى شەشۋگە ءبىراز ۋاقىت پەن شىعىن كەتكەن.

تالعاردا تۇرعىزىلاتىن اۋداندىق اۋرۋحانا سالىناتىن جەردىڭ اۋماعى جەتپەيتىندىكتەن قۇرىلىس تۇرعىزىلاتىن جەر تەلىمىن بىرنەشە رەت وزگەرتۋگە تۋرا كەلگەن. وسىندا 320 ورىندىق بالاباقشا سالۋعا جەر مۇلدە تابىلماي وتىرعان كورىنەدى. جامبىل اۋدانىنىڭ ورتالىعى ۇزىناعاش جانە قارعالى سەلولارىندا تۇرعىنداردى تازا اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان جۇمىستار قۇرىلىس جۇرگىزىلەتىن جەرلەردىڭ جەكمەنشىكتە ەكەندىگىنە بايلانىستى توقتاپ تۇر. اكىمقارالاردىڭ جەر ساتۋعا قۇننىققانى سونشالىق، قاراساي جانە تالعار اۋداندارى اكىمدىكتەرى ۇلكەن جانە كىشى الماتى وزەندەرىنىڭ اۋماعىنداعى سۋ قورعالاتىن ايماقتاردى دا پىشاق ۇستىندە ءبولىپ، تاراتىپ جىبەرىپتى. جەرگە قاتىستى بۇدان باسقا دا بىلىق-شىلىق جەتەرلىك. قاسيەتتى قارا جەردى ساتۋدا حالىقتىڭ قامىن ەمەس، قاراقان باستارىنىڭ پايداسىن ويلاعاندار، اۋىلدار مەن قالالاردا مەكتەپتەر مەن اۋرۋحانالار، بالاباقشالار مەن تاعى باسقا دا الەۋمەتتىك نىساندار سالۋ، سۋ جانە جىلۋ قۇبىرلارىن تارتۋ قاجەتتىگىن مۇلدە ەستەن شىعارعان. سونىڭ كەسىرىنەن داعدارىس قاي جاعىمىزدان كەلىپ قالادى دەپ الاڭداپ وتىرعان الەۋمەتتىك نىساندار سالۋعا دەپ ارەڭ تابىلعان جارامسىز جەرلەردى قۇرىلىسقا دايىنداۋعا، ولاردا ورنالاسقان ەسكى عيماراتتار مەن ىرگەتاستاردى بۇزۋعا شاقتا حالىق قازىناسىنان ميلليونداعان تەڭگە قوسىمشا شىعىندار جۇمساۋدا. وسى تۇستا جوعارىدا اتالعان تالدىقورعان، قاسكەلەڭ، ەسىك، تالعار قالالارى مەن بورالداي كەنتىندە قورعالاتانى، قورعالمايتىنى بار اۋماقتاردان گەكتارلاعان جەرلەردى مەنشىكتەپ الىپ، بيىك دۋالدارمەن قورشاپ، ءزاۋلىم ۇيلەردى سالىپ تاستاعانداردىڭ ارەكەتى قانشالىقتى زاڭدى دەگەن سۇراق ەرىكسىز كوڭىلدى مازالايدى. جەكەلەگەن قالتالىلىلار اتشاپتىرىم اۋماقتاردى وزىنە قاراتىپ العاندا، مەكتەپ پەن بالاباقشا، اۋرۋحانا سالۋعا جەر تابىلماي جاتىر دەۋ تىپتەن اقىلعا سىيمايدى.

وتىرىسقا جينالعاندار الدىندا جاريا بولعان جونسىزدىكتەرگە وراي ءسوز العان الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى سەرىك ۇمبەتوۆ بىرقاتار اۋدانداردىڭ اكىمدەرى مەن تالدىقورعان قالاسىنىڭ باسشىلىعىن قاتاڭ سىنعا الدى. ولار دا، وبلىستىڭ باس ساۋلەتشىسى دە وزدەرىنىڭ ارەكەتتەرىن اقتاپ الار ءسوز تاپپادى. سەرىك ابىكەنۇلى بارلىق اكىمدەر مەن ءتيىستى قىزمەت سالالارى باسشىلارىنا جەرگە جانە قۇرىلىس پەن ساۋلەتكە قاتىستى كەمشىلىكتەردى تەز ارادا قالپىنا كەلتىرۋدى تاپسىرا كەلە، وبلىستىق ساۋلەت جانە قالا قۇرىلىسى باسقارماسىنىڭ باستىعى اليك تەمىرباەۆتىڭ جۇمىسىنا «قاناعاتتانعىسىز» دەگەن باعا بەرىپ، ونىڭ كەلەسى ەسەبىن التى ايدان سوڭ تىڭداپ، سول كەزدە قىزمەتتە قالاتىن نەمەسە قالمايتىنىن شەشەتىنىن ايتتى. قالاي بولعاندا دا، بولاشاقتا دامۋى اسا ۇلكەن دەپ بولجانىپ وتىرعان ەلدىمەكەندەر مەن قالالاردا بۇگىندە باسقانا ايتپاعاندا الەۋمەتتىك نىساندار سالاتىن ۇلتاراقتاي جەر قالماعان سىڭايلى. قادام باسساڭ، الدىڭنان جەكەمەنشىك جەر تەلىمى شىعادى.

بولات اباعان، الماتى وبلىسى.