مۇحتار شەرىم. ەرتەگىلەر ەلى جاساسىن!
قيالعا قۇرىق تا، قۇرىعى نەسى، «مەرسەدەسىڭ» دە جەتە المايدى... اشتان بۇراتىلىپ كەلە جاتىپ، جەردە جاتقان جارتى ناندى الۋعا بەتتەي بەرگەنمىن، اتاۋىڭدى جەگىر شىناشاقتاي شىمشىقتار ءىلىپ اكەتتى دە، قولىمدى سوزعان كۇيدە تۇرىپ قالدىم.
ءبىر سەمىز كىسى «دجيپىنەن» ءتۇستى دە، مەنىڭ سەرەيگەن قولىمدى بۇتاقتاي كوردى مە، قارا سومكەسىن ىلە سالىپ، ىشقىرىن كوتەرىپ، بەلدىگىن تارتا قويىپ، سوسىن قايتادان سومكەسىن الىپ، راحمەت ايتپاستان كەتە باردى. جىرتىق شالبارىما جىرتيا قاراپ الدىم دا، ساياباق شەتىندەگى ورىندىقتاردىڭ بىرىنە وتىرا كەتتىم. قاراپ وتىرعانشا دەپ، قيالىما قيقىم قوسىپ، ەرتەگىلەر ەلىنە ەنىپ كەتتىم...
باياعى وتكەن زاماندا، ءدىن مۇسىلمان اماندا دەپ باستالاتىن ەرتەگىنى بۇگىندە: «بۇگىنگى مىنا زاماندا، جەمقورلار ءدىن اماندا» دەپ باستاعانىم ءجون سياقتى. جاز ايى بولسا كەرەك، قازاقستاننىڭ جانعا جايلى ءبىر جاعاجايىندا ەتپەتىمنەن كۇنگە قىزدىرىنىپ جاقانمىن، بىرەۋ مايسىز قۇيرىعىما ءبىر تەپتى دە:
--ءتو-ءوۋ، قۇيرىعىڭ قاتىپ قالعان تسەمەنتتەي ەكەن، اياعىم اۋىرىپ قالدى! تۇر بىلاي، كەت بۇل جەردەن! قازىر كولتاۋىسار مىرزا كەلەدى!-دەدى. سۇمەتىلە تۇرىپ، كولگە ءبىر سۇڭگىپ العىم كەلدى دە، جۇگىرە جونەلدىم. بيىكتەۋ جەردەن سۋعا قويىپ كەتكەنمىن، كوزىمدى اشسام، قۇم ۇستىندە جاتىرمىن. كول جوق. ساسىپ قالدىم. ورنىمنان تۇرعاندا بايقادىم، كولتاۋىسار الىپ ادام ەكەن، كولدى ۇرتىنا تولتىرىپ الىپتى.
قيالعا قۇرىق تا، قۇرىعى نەسى، «مەرسەدەسىڭ» دە جەتە المايدى... اشتان بۇراتىلىپ كەلە جاتىپ، جەردە جاتقان جارتى ناندى الۋعا بەتتەي بەرگەنمىن، اتاۋىڭدى جەگىر شىناشاقتاي شىمشىقتار ءىلىپ اكەتتى دە، قولىمدى سوزعان كۇيدە تۇرىپ قالدىم.
ءبىر سەمىز كىسى «دجيپىنەن» ءتۇستى دە، مەنىڭ سەرەيگەن قولىمدى بۇتاقتاي كوردى مە، قارا سومكەسىن ىلە سالىپ، ىشقىرىن كوتەرىپ، بەلدىگىن تارتا قويىپ، سوسىن قايتادان سومكەسىن الىپ، راحمەت ايتپاستان كەتە باردى. جىرتىق شالبارىما جىرتيا قاراپ الدىم دا، ساياباق شەتىندەگى ورىندىقتاردىڭ بىرىنە وتىرا كەتتىم. قاراپ وتىرعانشا دەپ، قيالىما قيقىم قوسىپ، ەرتەگىلەر ەلىنە ەنىپ كەتتىم...
باياعى وتكەن زاماندا، ءدىن مۇسىلمان اماندا دەپ باستالاتىن ەرتەگىنى بۇگىندە: «بۇگىنگى مىنا زاماندا، جەمقورلار ءدىن اماندا» دەپ باستاعانىم ءجون سياقتى. جاز ايى بولسا كەرەك، قازاقستاننىڭ جانعا جايلى ءبىر جاعاجايىندا ەتپەتىمنەن كۇنگە قىزدىرىنىپ جاقانمىن، بىرەۋ مايسىز قۇيرىعىما ءبىر تەپتى دە:
--ءتو-ءوۋ، قۇيرىعىڭ قاتىپ قالعان تسەمەنتتەي ەكەن، اياعىم اۋىرىپ قالدى! تۇر بىلاي، كەت بۇل جەردەن! قازىر كولتاۋىسار مىرزا كەلەدى!-دەدى. سۇمەتىلە تۇرىپ، كولگە ءبىر سۇڭگىپ العىم كەلدى دە، جۇگىرە جونەلدىم. بيىكتەۋ جەردەن سۋعا قويىپ كەتكەنمىن، كوزىمدى اشسام، قۇم ۇستىندە جاتىرمىن. كول جوق. ساسىپ قالدىم. ورنىمنان تۇرعاندا بايقادىم، كولتاۋىسار الىپ ادام ەكەن، كولدى ۇرتىنا تولتىرىپ الىپتى.
--ءسىزدىڭ قازاقستان كولدەرىن بولماشى تيىنعا جەكەشەلەندىرىپ الىپ، پايداعا باتىپ جۇرگەنىڭىزدى بىلەمىن، بىراق، بالىق-پالىعىمەن، قايىق-مايىعىمەن جۇتا سالۋىڭىز، وتكەن جىلى عانا سامميت وتكىزگەن ءبىزدىڭ ەلگە ۇلكەن سىن! ءوزىڭىز پارلامەنت دەپۋتاتى بولا تۇرىپ، مۇنىڭىز قالاي؟-دەپ ەدىم، «وي اكەڭنىڭ!» دەگىسى كەلگەندە اۋزىنداعى كول سۋى توگىلە كەتىپ، جاقىن ماڭداعى اۋىلدى شايىپ كەتە باردى... سول اۋىلدىڭ اكىمى بولسا كەرەك، موتورلى قايىق دايىنداپ قويعان ەكەن، بالا-شاعاسىن سوعان وتىرعىزىپ الىپ، ىزعىتىپ بارادى... «كولدى قايتارا جۇتىڭىز!»-- دەپ كولتاۋىسارعا ايقايلادىم. «كتو تى تاكوي، ەي نيشششي!» دەگەن ول مەنى دە جۇتا سالعىسى كەلگەن. ديۋ دوسى سوڭىما ءتۇستى. تۇرا قاشتىم. ەندى بولماعاندا، و دۇنيەدە جۇرەر مە ەدىم، جولاي جەلاياق كەزدەسە كەتتى دە، مەنى ارقالاپ الدى. «قايدا؟» دەپ سۇرادى ول زۋىلداپ كەلە جاتىپ. «ۇكىمەت ۇيىنە، ماسىموۆكە. بولماسا ەلباسىعا تارت!» «اقشاسىن تولەسەڭ بولدى، مەن قالا ارالىق تاكسيست-- جەلاياق بولامىن!»--دەدى ول. سودان نە كەرەك، جەلمەن جارىسا، زىمىراپ كەلەمىز. ءبىر جەرگە كەلگەنىمىزدە، بىرەۋ الماتىنىڭ الاتاۋىن كوتەرىپ كەلە جاتىر!
--مىناۋ كىم؟-دەپ سۇرادىم مەن.
--توليك،--دەدى جەلاياق.
--توليگىڭ كىم ەدى؟
--باياعى زامان ەرتەگىسىندەگى تاۋ كوتەرەتىن تولاعاي بار ەمەس پە؟ ول ءبىر جاقسى كىسى ەدى عوي، مىنا توليك سونىڭ شوبەرەسى. تاۋسوعار تولاعاەۆيچ. الاتاۋدى ساتىپ العان دەپ ەستىگەنمىن.
--قازاق جەرىندە ساتىلماعان نە قالدى ءوزى! الاتاۋدى قايدا اپارماقشى؟
--ءوزى قىزىلوردا جاقتان. سول جاققا اپارىپ قوياتىن كورىنەدى...ول جاقتا تاۋ جوق قوي...
--تاشكەنگە اپارىپ قويماسا بولدى...-دەدىم كۇيىنىپ. ءبىر قاراساق، ديۋ ارتىمىزدان ۇشاقپەن قۋىپ كەلەدى ەكەن. تۇرا قاشتىق. شىمكەنتكە جەتكەندە جەلاياق «زاپىراپكەنىڭ» جانىنا كەلىپ توقتادى.
--نە بولدى؟-دەپ سۇرادىم مەن.
--بەنزين ءىشىپ الايىن دا...
--ويباي، سەن جەلاياق ەمەسسىڭ بە؟
--«سوۆرەمەننىي» جەلاياقپىن،--دەگەن ول كولونكانىڭ پيستولەتىن اۋزىنا تىعىپ جاتىپ: «اي-96»--دەدى. «زاپىراپشىك» جىگىت جەلاياققا جاقىنداپ: «اعا، ءبىز بەنزين ساتپايمىز،»--دەدى. «وندا نەگە تۇرسىڭدار؟» «ءبىز پوكازۋحامىز. زاپىراپكەمىز مۇناي قۇبىرىنىڭ ۇستىندە، ترۋبانى تەسىپ، مۇناي ۇرلاپ ساتامىز... ويبۋ، باستىعىم ەشكىمگە ايتپا دەپ ەدى، ءجۇدا اق كوڭىلمىن عوي! اعاتاي، ەشكىمگە ايتپايسىز عوي؟»--دەگەن جىگىتتىڭ شىر-پىرى شىقتى. باسقا جەردەن بەنزين جۇتقان جەلاقتىڭ ۇستىندە قانىم قايناپ كەلەدى. قازاعىمدى جەمقورلىق جايلاپ العان ەكەن... «ەرتەگىلەر ەلىندە ءومىر ءسۇرىپ كەلەمىز!-دەدى جەلاياق،--ءوزىمىزدىڭ تولاعاي-توليكتەر، كولتاۋىسار، جەزتىرناقتار، توعىز توڭقىلداق، ءبىر شىڭكىلدەكتەرگە مەيلى، ورىستىڭ «بەسسمەرتنىي كاششەيلەرى» دە قازاق جەرىن سورىپ...»
ءبىر كەزدە الدىمىزدان ءبىر توپ قازىرگى زاماننىڭ الداركوسەلەرى شىقتى. مينيستر الداركوسە، اكىم الداركوسە، پوليتسەي الداركوسە... «پاتشاعا ءبىزدى جامانداۋعا بارا جاتىرمىسىز؟ ودان دا ءبىز سىزگە ءان شىرقاپ بەرەيىك!»--دەيدى.
«ءبىز الدارمىز، الدارمىز،
شايتاندى دا الدارمىز،
سايتاندى دا الدارمىز!
ساقالدى «وپتوم» تالدارمىز...
ءبىز كوسەمىز، كوسەمىز،
مينيستر بوپ وسەمىز... ا-ەي، و-وەي، اا-ا-اي...
استاناعا جەتەيىن دەپ قالدىق. جەلاياقتىڭ جەلكە تۇسىندا عالامتور بار ەكەن، سونى قاراپ وتىرسام، ءبىزدىڭ پاتشاعا بارا جاتقانىمىزدى اۆسترياداعى ساققۇلاق قاشقىنىمىز ءبىلىپ قويىپ، «قازاققا ساۋساق نە ءۇشىن بەرىلگەن؟ ءبىر-ءبىرىنىڭ قۇيرىقتارىنان شۇقۋ ءۇشىن!» دەگەن تاقىرىپتا ماقالا جازىپ ۇلگەرىپتى. جات جۇرتتا ءجۇرىپ، ءوزىمىزدى ءوزىمىز وزەككە تەبەمىز ەندى... استاناعا جەتە بەرگەنىمىزدە...
يا جەتە بەرگەنىمىزدە، جەلاياق ەكەۋمىز توڭقالاڭ اسا قۇلاپ تۇستىك! اناداي جەردە مىستان كەمپىر تۇر ەكەن، ەكىنشى ءتىسىن جۇلايىن دەپ. سول اجەمىز، ءتىسىن بىزگە قاراي لاقتىرعان... ار جاعىندا جەزتىرناق اپشەمىز تۇر، ميني يۋبكا كيىپ الىپ... قوي، وسى جەردەن ەرتەگىمدى اياقتايىن، پاتشاعا مىنالار مەنىڭ زارىمدى جەتكىزە قويماس!
قارنىم اشىپ، ءالىم قۇرىپ، كوزىم قاراۋىتىپ بارا جاتسا دا: «ەرتەگىلەر ەلى جاساسىن! ۋرا-ا!--دەدىم ءولىمشى داۋىسپەن، --مىرزالار، قۇداي ءۇشىن، مەنى ءبىر تويعىزىپ جىبەرىڭىزدەرشى، دارەتحانادا راحاتتانىپ كۇشەنەيىن دەپ ەدىم...»
«اباي-اقپارات»
