التىنبەك سارسەنبايۇلى شىققان شىندىق بيiگi
بۇگىن - الاش جۇرتى ساياساتكەر، العىر دا، الىمدى، سۇڭعىلا دا، سىرباز، قازاقتىڭ قامىن قارا باسىنان بيىك قويعان اياۋلى التىنبەك سارسەنبايۇلىنان قاپيادا كوز جازىپ قالعان كۇن. قازاق ءۇشىن قارالى كۇن!
وسىدان تۋرا بەس جىل بۇرىن قارا ءتۇندى جامىلعان قارا نيەتتى قىلمىسكەرلەر التىنبەك سارسەنبايۇلى مەن ونىڭ كومەكشىسى باۋىرجان بايبوسىن جانە جۇرگىزۋشىسى ۆالەري جۋراۆلەۆتى الماتىنىڭ سىرتىندا قاستاندىقپەن وققا بايلاعان ەدى.
ۋاقىت العا وزدى. الاشتىڭ جادىنداعى التىنبەك سارسەنبايۇلىنىڭ ەسىمى مەن ەڭبەگى جىل وتكەن سايىن جاڭعىرىپ، جالعاسىپ كەلەدى. ەلدىڭ جۇرەگىندەگى ەر ولمەيدى دەگەن وسى!
جىل سايىنعى التىنبەك سارسەنبايۇلىن ەسكە الۋعا ارنالعان جيىن وسى كۇنى وتەتىنى بەلگىلى. ول بيىل دا جالعاسىن تاۋىپ وتىر. التىنبەك سارسەنبايۇلى اتىنداعى قوردىڭ دايىنداۋىمەن قازاق اقىندارىنىڭ التىنبەك سارسەنبايۇلىنا ارناعان ولەڭدەر توپتاماسى «التىنبەك سارسەنبايۇلى شىققان شىندىق بيiگi» دەگەن اتپەن كىتاپ بولىپ جارىق كوردى. سول جيناقتان ءۇش ولەڭدى ۇسىنىپ وتىرمىز.
«اباي-اقپارات»
مۇحتار شاحانوۆ
التىندار جارقىلى
نەمەسە التىنبەك سارسەنبايۇلى شىققان شىندىق بيiگi
قازiر نە كوپ، دۇكەندەردە كوز ارباعان التىن كوپ،
ماعان نەگە التىن وسى سەزiلەدi سالقىن بوپ؟
جىلتىرايدى ول ۇرىلاردىڭ ايەلiنiڭ قولىندا،
پارە بولىپ بۇعىپ جاتىر جەمقورلاردىڭ جولىندا...
بۇگىن - الاش جۇرتى ساياساتكەر، العىر دا، الىمدى، سۇڭعىلا دا، سىرباز، قازاقتىڭ قامىن قارا باسىنان بيىك قويعان اياۋلى التىنبەك سارسەنبايۇلىنان قاپيادا كوز جازىپ قالعان كۇن. قازاق ءۇشىن قارالى كۇن!
وسىدان تۋرا بەس جىل بۇرىن قارا ءتۇندى جامىلعان قارا نيەتتى قىلمىسكەرلەر التىنبەك سارسەنبايۇلى مەن ونىڭ كومەكشىسى باۋىرجان بايبوسىن جانە جۇرگىزۋشىسى ۆالەري جۋراۆلەۆتى الماتىنىڭ سىرتىندا قاستاندىقپەن وققا بايلاعان ەدى.
ۋاقىت العا وزدى. الاشتىڭ جادىنداعى التىنبەك سارسەنبايۇلىنىڭ ەسىمى مەن ەڭبەگى جىل وتكەن سايىن جاڭعىرىپ، جالعاسىپ كەلەدى. ەلدىڭ جۇرەگىندەگى ەر ولمەيدى دەگەن وسى!
جىل سايىنعى التىنبەك سارسەنبايۇلىن ەسكە الۋعا ارنالعان جيىن وسى كۇنى وتەتىنى بەلگىلى. ول بيىل دا جالعاسىن تاۋىپ وتىر. التىنبەك سارسەنبايۇلى اتىنداعى قوردىڭ دايىنداۋىمەن قازاق اقىندارىنىڭ التىنبەك سارسەنبايۇلىنا ارناعان ولەڭدەر توپتاماسى «التىنبەك سارسەنبايۇلى شىققان شىندىق بيiگi» دەگەن اتپەن كىتاپ بولىپ جارىق كوردى. سول جيناقتان ءۇش ولەڭدى ۇسىنىپ وتىرمىز.
«اباي-اقپارات»
مۇحتار شاحانوۆ
التىندار جارقىلى
نەمەسە التىنبەك سارسەنبايۇلى شىققان شىندىق بيiگi
قازiر نە كوپ، دۇكەندەردە كوز ارباعان التىن كوپ،
ماعان نەگە التىن وسى سەزiلەدi سالقىن بوپ؟
جىلتىرايدى ول ۇرىلاردىڭ ايەلiنiڭ قولىندا،
پارە بولىپ بۇعىپ جاتىر جەمقورلاردىڭ جولىندا...
شىندىق جوقتا ادامدىق جوق، ءھام تiلەكتەس حالىق جوق،
التىن داڭقىن ەسiمiڭمەن اسقاقتاتتىڭ، التىنبەك.
بiزدiڭ بيلiك باستان-اياق ورتاشادان قۇرالعان،
وعان رۋحي سانا قوسۋ قوعام ءۇشiن ۇلى ارمان.
تاعدىرىڭدى ەندi قايتا جاساقتاۋعا كۇش بار ما،
قاۋiپ بولدىڭ بيلiكتەگi قالايىعا، مىستارعا.
باسشىلاردىڭ ءبارi دەرلiك ۇلتسىزدىققا بايلانعان،
دەموكراتپىز دەگەنiمەن "جەموكراتقا" اينالعان.
بيلiك سىرتقا ۇناۋ ءۇشiن قىسا ءتۇسiپ شiدەردi,
تۋعان ۇلتىن، تۋعان تiلiن قوسا ساتىپ جiبەردi.
قاجەتسiنبەي ۇلتقا، رۋحقا لايىقتالعان ءورiستi,
ون شاقتى ادام مەملەكەتتiڭ بار بايلىعىن ءبولiستi.
ون شاقتى ادام بيلiك، بايلىق ايدىنىنان تۇسپەدi,
ولار جانە ويىنا نە كەلسە سونى iستەدi.
سەن سولارعا قارسى كۇرەس، دارا كۇرەس باستادىڭ
سوندىقتان دا تەز تارىلىپ كەتتi عۇمىر اسپانىڭ.
ءتۇرi عانا ادامعا ۇقساپ، iزگiلiگi ارىعان،
جان شىندىعىن ساقتاپ قالا الماعاننىڭ ءبارi مال!
قوعام ءالi بولە الماي ءجۇر ەز بەن ەردiڭ اراسىن،
ال سەن ءوزiڭ شىققان شىندىق بيiگiندە قالاسىڭ!
جاناربەك ءاشىمجان
اۋىلعا حات
قالاي باۋىر، اۋىلدا شال امان با،
اعاشتى ات قىپ مiنگەن بالا امان با؟
تورايعىردىڭ توسiنەن قار كەتتi مە،
سال قاپەز انگە قوسقان دالا امان با؟
سەنi ويلاسام ءبولiنiپ سانام مىڭعا،
وتىرامىن كۇبiرلەپ ار الدىندا.
توپىراعىن وزگەنiڭ جەرسiنبەيتiن
قولدى بولعان تورىڭدى تابا الدىڭ با؟
تاعى قانداي شارۋالار ەڭسەرiلدi?
الا الدىڭ با دايارلاپ جەم-ءشوبiڭدi?
...سەندەردە عوي ادالدىق، بەكزادالىق،
جiگiتتەرi-اي ەل جاقتىڭ ەڭ سەنiمدi!
اۋىل جاقتان ءان جەتسە قۇلاعىما،
بايىز تاپپاي كەتەمiن تۇراعىمدا.
باقۇل بولسىن... بiراز شال كەتiپ قاپتى،
الديلەگەن بiزدەردi تۇماعىنا.
جالاڭ جiبەك جامىلعان قىزدارىمدى،
قىلىش مiنەز ساعىندىم ۇلدارىمدى.
شالدارىمدى ساعىندىم، باۋلارىمدى،
سولار ەدi كيەسi تۇزگi اۋىلدىڭ.
اۋىلدا عوي گۇل كوكتەم، جايدارى كۇز،
قۇراق ۇشار اتتى دا، جايداعىڭىز.
كەر بەستiنi ساعىندىم، كەڭ دالانى،
كەتتiك دوستىم، اۋىلعا، سايلانىڭىز!
نارىنقول، جالاڭاشىم - دالا مەكەن،
جارالى ەكەن، وسى ءوڭiر جارالى ەكەن.
زاماناقىر زاۋالى تاياعاندا،
بۇل ەل دە جەر تۇبiندە قالا مە ەكەن؟..
اعا، سiز ايتىڭىزشى ءپاتۋانi,
تۋعان ۇل جەرسiنبەپ پە جات ۇيانى!
قۇلاعىڭا جەتە مە باقي ءانi?
بiز توپىراق iزدەيمiز.
كiم iزدەيدi?
جولبارىس ۇل ۇل جوعالسا قاپيادا.
وپىرىلىپ وتىرام وسىنى ويلاپ،
قونبادى عوي ءتاڭiرi, باسىڭا-اي باق.
تاس-تالقان قىپ كەتەدi اسپانىمدى،
كەنەتتەن كۇن قۇبىلىپ، جاسىن ويناپ.
جالاڭ جiبەك جامىلعان قىزدارىمدى،
قىلىش مiنەز ساعىندىم ۇلدارىمدى.
شالدارىمدى ساعىندىم، باۋلارىمدى،
سولار ەدi كيەسi تۇزگi اۋىلدىڭ.
بولمادى عوي تiپتi دە ءومiر - بۇيىم،
ءۇيiرiپ تاعى اكەتتi جەمiر-قۇيىن.
الماتىنىڭ اسپانى اعىل-تەگiل -
التى الاتشىڭ مۇپ-مۇزداي كوڭىل-كۇيى...
تالعات ەشەنۇلى
قيسىق اعاش
(ا.سارسەنبايۇلىنىڭ رۋحىنا)
نۇر ساۋلاعان گاۋھار تاستاي قاراشىقتان نۇر ەمەس،
ءمولت-ءمولت ەتىپ جاس تامسا;
ەلجىرەگەن ەت جۇرەگىڭ قان جىلاپ،
قان كەتكەسىن قاتقان قارا تاس بولسا;
بوداندىق پەن كەمدىكتىڭ،
بوستاندىق پەن تەڭدىكتىڭ،
اقيقاتىندا، ماعىناسى بوس بولسا;
قۋ تىرلىكتى سۇرگەنىڭ -
توعىز اۋىز توباسىز سوزبەن،
توعىز تۇيەگە جۇك بولار بايلىقپەن،
توعىز گرامم قورعاسىنمەن عانا راستالسا -
سوندا شىندىقتى قايدان تابامىز ؟!
وزىمىزدە بار نارسەنى وزىمىزگە قيماساق;
ۋاقىت پەن كەڭىستىكتى نوقتالاعان كوڭىلدەر
مەزگىلدەن دە جاڭىلىپ، شەكتى قويىپ
قارا جەر مەن كوك اسپاننىڭ اياسىنا سىيماسا;
بىرەۋدىڭ ناداندىعى مەن توقشىلىعى دا،
بىرەۋدىڭ جاماندىعى مەن جوقشىلىعى دا،
اينالىپ كەلگەندە، قارا حالىقتى عانا قيناسا;
ازۋى بارى - ازۋلىمىن ەكەن دەپ ايىلىن جيماسا;
قۇرىعى ۇزىنى - قۇرىقتىمىن ەكەن دەپ قۇلقىنىن تيماسا -
سوندا تاۋبەنى قايدان تابامىز ؟!
ءدىن، ءدىل دەيمىز، ءتىل دەيمىز...
ءدىندارىڭ كىم ؟
ءدىن قايدا ؟
ءدىلمارىڭ كىم ؟
ءدىل قايدا ؟
تىلەمسەك كىم ؟
ءتىل قايدا ؟
شاعىستىرىپ وتتى - سۋعا، جەردى - كوككە، كۇندى - ايعا;
بار ءىلىمدى وي-بوتقا عىپ،
جوق ءىلىمدى ويلاپ تاۋىپ، ايتەۋىر، قويىرتپاقتاپ كەلتىرەمىز ىڭعايعا.
كوز دە، ءسوز دە، كوكىرەك تە اللاعا ەمەس، ادامعا قۇل مۇندايدا -
سوندا يماندى قايدان تابامىز ؟!
بىرلىك قايدا ؟
بار ما، بىرلىك، وي باقساق ؟
باتىس، شىعىس، وڭتۇستىك بوپ، جەكە-جەكە ايماق ساپ;
جاقسى مەنەن جايساڭىڭدى ءبىر-بىرىنە ايداپ ساپ;
رۋىڭمەن دەپ ۋ ىشكىزىپ، ءوزىڭ ءزامزام سۋ ءىشىپ;
شاتىرداعى ورىن ءۇشىن شايتانمەن دە تۋىسىپ،
سوسىن كەلىپ كىسىمسىنۋ - قاي ماقسات ؟!
تىرلىك قايدا ؟
شىندىق - جالعان;
تاۋبە - قالعان;
بىرلىك - ارمان;
يمان - جوق.
جاپا شەككەن اعايىننىڭ ايتقانىنا ۇيىعان بوپ،
رەتى كەلسە سولارمەن
قىشقىلداتىپ شاراپ جۇتىپ، ىستىق-ىستىق شاي ءىشىپ;
ساياسات دەپ، مادەنيەت دەپ قابىرعامىز قايىسىپ،
ءوپ-وتىرىك وتىرامىز مايىسىپ.
ال جاي كۇنى قىڭىر ءسوز بەن قۇر ۇيقىدان باس الماي;
جانعا پايدا اكەلمەيتىن شۇكىرلىكتەن اسا الماي;
بىرەۋ قىزمەت جاسارداي;
بىرەۋ قۇمان توسارداي،
كەرگيمىز كەپ، سوردا وسكەن قيسىق اعاش سەكىلدى.
سەن بە، جالعىز كەكىلدى ؟
مەن بە، جالعىز كەكىلدى ؟
ەكەۋمىزدە نە ايىرما ؟
ەكى قولمەن، ەكى اياققا - جالعىز باس.
ءتانىمىزدى ويىن، جانىمىزدى وي سورعان.
ءوزىمىز دە بىلمەيمىز قايسى - مۇرات، قايسى - ارمان.
تەك قيال بار - قۇماي شالعىزباس،
كۇدىك بار - تۇلكى العىزباس.
سوسىن... سوسىن وزگەرمەيتىن تۇسىنىك بار كونى قاتقان تەرىدەي.
ءاي، ءتۇبى بار عوي،
ەمەكسىتكەن سول قيال قۇم شەكەردەي ەرىمەي;
ەلەگزىتكەن سول كۇدىكتەن جەرىمەي;
تۇسىنىكتەر كۇيرەمەي، كونى قاتقان تەرىدەي -
ءسىرا دە ەل بولماسپىز !
