ابايدىڭ ماسعۇتى سەكىلدى ءبارىمىز جىندانۋعا ءتيىسپىز...
حالىق اراسىندا: «مۇسىلمان بولۋ – استە-استە، كاپىر بولۋ – ءبىر پاستە»، - دەگەن ءسوز بار. دىننەن حابارىم ونشا ءماز بولماعاندىقتان، بۇل ۇلاعاتتىڭ تەرەڭىنە بويلاي المايمىن. ەسەسىنە، وسىعان ۇقساس «دەپۋتات بولۋ – استە-استە، ەكولوگ بولۋ – ءبىر پاستە» دەيتىن ءوز ءتامسىلىم بار. بۇل ءتامسىل – ءوز باسىمنان كەشكەن وقيعالار ساراپتاماسىنىڭ جەمىسى. ءتامسىلدىڭ تۋىنداۋىنا سايلاۋ ناۋقانىنىڭ تىكەلەي قاتىسى بار.
ول كەزدە ايماق باسشىسى (قىزىلوردا وبلىسى) مۇحتار قۇل-مۇحاممەد بولاتىن. پارلامەنت دەپۋتاتتىعىنا ۇمىتكەر رەتىندە «رۋحانيات» پارتياسىنان وبلىستىق ءبىلىم باسقارماسىنداعى باسشىمىزدىڭ ءبىرى تىركەلگەن. مەن ەلىمىزدىڭ باس پارتياسى «نۇر وتاننىڭ» مۇشەسى بولعاندىقتان، ەش ۋايىم-قايعىسىز جايىما قاراپ جۇرگەنمىن. قاي تۇلەن تۇرتكەنىن قايدام، الدە تاعدىردىڭ تارتۋى ما، سول ءبىر تاريحي ساتتە جولىم ءتۇسىپ، اۋداندىق ءبىلىم ءبولىمىنىڭ ءبىر ەلەۋسىزدەۋ بۇرىشىنداعى ەسىكتى اشىپ كەپ قالعانمىن. و، قۇدايا، توبا! تار بولمەدە ەڭسەسى كەتكەن ەكى قىزمەتكەر اھىلاپ-ۇھىلەپ وتىر ەكەن. ەكەۋى دە تانىس!
قايعى جامىلىپ وتىرعان ازاماتتاردىڭ قايعىسىن جەڭىلدەتكىپ كەپ:
- اياۋلى ازاماتتار، قايعىلارىڭىزعا ورتاقپىن! – دەدىم داۋسىمدى كوتەرىڭكى تۇردە دىرىلدەتە.
الايدا مۇنىم بەكەر-اق بولدى. الگى قايعىدان قان جۇتىپ وتىرعان ەكەۋىنىڭ بۇل داۋىستان شوشىعانى سونشا – ءبىر-بىرىنە تىعىلا ءتۇستى. بەينە وتكەن عاسىردىڭ باسىنداعى قىزىل جەندەت تۇتقىنداعالى كەلگەن سەكىلدى.
بۇل كورىنىس مەنى، ءتىپتى، ايران-اسىر قىلدى. ءوزىم دە قورقايىن دەدىم. «كەلمەسكە كەتكەن قىزىل يمپەريا قايتا ورالدى ما ەكەن؟!». جاۋاپ كۇتىپ، سوستيىپ ءالى تۇرمىن. ەشقايسىسى باستارىن كوتەرەر ەمەس.
- و-ۋ، سەندەرگە نە بولعان؟! سايلاۋدا ساياسي توڭكەرىس بولعاننان ساۋ ما؟!.
داۋسىمدى ەندى تانىدى-اۋ! باستارىن انتەك كوتەرىپ الىستى. ءيا-ءيا، تانىدى. تانىدا دا، «ءۇھ!» دەپ دەمدەرىن ءبىر-ءبىر الىستى. زورلانا جىميىستى. بىراق تىلدەرىن جۇتىپ العانداي ءالى ءۇنسىز. تەك الدىما ءبىر تىلدەي قاعازدى تاستاي سالۋعا عانا دارمەندەرى جەتتى.
بۇل ارەكەتتەرى تۇلا بويىمدى مۇزداتا ءتۇستى. «مىنالاردىڭ رەپەتتەرى جامان عوي! شىنىمەن دە، ساياسي توڭكەرىس بولعاننان ساۋ ما؟!».
كەنەت الگى تىلدەي قاعازداعى اسەم كەلىنشەكتىڭ سۋرەتىنە كوزىم ءتۇسىپ، قادالا قالدىم. «وي، مىناۋ ءبىزدىڭ وبلىستاعى باستىعىمىز عوي!».
ويىمدى الگىلەر جازباي تانىدى.
- ءيا-ءيا، بۇل – وبلىستاعى باسشىمىزدىڭ ءبىرى. «رۋحانيات» پارتياسىنان پارلامەنت دەپۋتاتتىعىنا ۇمىتكەر رەتىندە تىركەلىپتى.
- تىركەلسە شە؟!
ەكەۋى كۇمىلجىپ تومەن قارادى.
- تىركەلگەندە... ەندى وسى باستىعىمىزدى ناسيحاتتاۋدى بىزگە تاپسىرىپ وتىر...
«ە-ە، جاعدايلارىڭ ەندى تۇسىنىكتى بولدى! ايتەۋىر، ادام امان ەكەن-اۋ!».
- تاپسىرسا، ورىنداۋ كەرەك! اماناتقا قيانات جاساۋعا بولمايدى!.. قازا جوق جەردە، ازا تۇتىپ وتىرعان وزدەرىڭ ەكەن عوي!
مۇنى ەستىگەندە، ەكەۋىنىڭ ەڭسەسى ءتىپتى ءتۇسىپ كەتتى.
- ونىڭ دۇرىس قوي... بىراق، بىزدەر «نۇر وتاننىڭ» مۇشەلەرىمىز عوي!.. «رۋحانياتتى» ناسيحاتتايمىز دەپ سورلاپ قالمايمىز با؟!.
- سورلاپ قالمايسىڭدار!
وسىنشاما سەنىمدى داۋىس ەڭسەسى كەتكەن ەكەۋدىڭ باستارىن ەرىكسىز جوعارى كوتەرتتى. ۇمىتتەرىن وياتتى.
- قالايشا؟!.
- سەندەر ۇلى ابايدىڭ «ماسعۇت» پوەماسىن وقىماعان ەكەنسىڭدەر!
تاڭدانىستارى كۇشەيگەن ەكەۋ ءبىر-بىرىنە قاراستى دا، يىقتارىن قيقاڭ ەتكىزدى.
وقىماعانداردىڭ الدىندا مەرەيىم ۇستەم بولا باستاعان مەنىڭ رۋحىم بيىكتەي ءتۇستى.
- ايتپاقشى، «رۋحانيا» پارتياسى – ۇرعاشىلار پارتياسى دەيدى عوي!
- دەنى ۇرعاشىلار بولعانىمەن، ارالارىندا ەركەكتەرى دە بار عوي!.. باسشىسى – التىنشاش جاعانوۆا...
- باسىم كوپشىلىگى ۇرعاشى بولعانى، دەمەك، ۇرعاشىلار پارتياسى!
مۇنداي وكتەمدىككە ەكەۋى دە مويىنۇسىنعانداي ءۇنسىز قالدى.
- ولاي بولسا، تىڭداڭدار! – دەدىم ءوزىمنىڭ دانىشپاندىعىما سەنىمدى تۇردە. – ۇلى ابايدىڭ «ماسعۇت» پوەماسىندا ءوزىن ۇرىدان قۇتقارعان شال ماسعۇتقا ءۇش ءتۇرلى جەمىس ۇسىنادى. «اعىن جەسەڭ، اقىلىڭ اسقان بولادى; سارىسىن جەسەڭ، باي بولاسىڭ; قىزىلىن جەسەڭ، ۇرعاشى بىتكەن قامقورشىڭ بولادى»، - دەپتى. ماسعۇت قىزىلىن تاڭداپ، ادامزاتتىڭ جارتىسىنىڭ قۇرمەتىنە بولەنگىسى كەلگەن. ويتكەنى، جۇرتتىڭ الدىندا اسقان اقىلدى بولۋدىڭ پايداسىنان زيانى كوپ بولاتىن كورىنەدى. اسقان بايلىق تا ءتۇبى وپا بەرمەيدى ەكەن. ءسويتىپ، ادامزاتتىڭ جارتىسى – ۇرعاشىلاردىڭ قولداۋىنا سۇيەنىپ، باقىتتى بولۋ جولىن تاڭداپتى.
ەندەشە، مەن دە ۇرعاشىلاردىڭ قۇرمەتىنە بولەنىپ، باقىتتى بولۋدى قالايمىن.
مۇنداي دانىشپاندىقتى ەستىگەندە، الگى ەڭسەسى كەتكەن ەكەۋ رۋحتانىپ، قۋانعاندارىنان كوزدەرى جايناپ: «ەندەشە، سەن-اق باقىتتى بولا عوي!» دەگەندەي الدىما الگىندەگىدەي ءبىر بۋما تىلدەي قاعازدى تاستاي سالدى.
- مىناۋ نە؟!
- بۇل – «ۇرعاشىلار» پارتياسىنىڭ ۇگىت-ناسيحات پلاكاتتارى.
تىلدەي قاعازداردى كورگەندە، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، مەنى تاعى دا تۇلەن ءتۇرتتى. ەرىكسىز كۇلكىگە ەرىك بەردىم.
- حە-حە-حە!.. مىناۋ ما؟!.
- ءيا-ءا! – دەدى ەڭسەسىن ەندى كوتەرگەن ەكەۋ قيپاقتاپ. «قۇتىرعاننان – قۇتىلعان!» دەگەندەي، قاعازداردان قۇتىلعاندارىنا قۋانا.
سول ساتتە ءبىر قابىرعانى تولايىم جابا ءىلۋلى تۇرعان «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ پلاكاتىنا كوزىم تۇسە كەتكەنى. الىپ پلاكاتتىڭ بەتىندەگى ادامدار ماعان سۇق ساۋساقتارىن شوشايتىپ: «بايقا!» دەپ مىسقىلداپ تۇرعانداي اسەر بەردى.
مەنىڭ جاراتقان يەم سىيلاعان تاعى ءبىر قىرشاڭقى مىنەزىم – ءالدىنىڭ السىزگە كۇلگەنىنە توزبەۋ. ونىڭ ۇستىنە، «ماسعۇت» پوەماسىنداعى قىزىل جەمىستىڭ قۇدىرەتىنە ارقا سۇيەپ، اداسپاي تۇرعانىما اسا سەنىمدى ەدىم.
كوپ ۇزاماي، «رۋحانيات» پارتياسىنىڭ تىلدەي پلاكاتتارىن قۇشاقتاي كوشەدە الشاڭداي باسىپ كەلەمىن. ويىم – قالانىڭ قاق ورتاسىنداڭى الاڭقايعا «رۋحانيات» پارتياسىنىڭ پلاكاتتارىن ءىلۋ! ءىلىپ جاتىرمىن. مەنى تانىعاندار قاتتى تاڭىرقاۋدا.
- وي-باي-اۋ! مىنا پاتشاعار كەزىندە «ازات» قوزعالىسى جەتەكشىلەرىنىڭ ءبىرى ەدى. ەندى ۇرعاشىلاردىڭ پارتياسىن جارىلقاپ قالىپتى عوي!..
- بۇل كەيىن «نۇر وتاننىڭ» قاتارىنا دا قابىلدانعان ەدى!..
- ءجا-ءجا، قويىڭدار ەندى! مەن بىلەمىن، ول – ۇلتىنىڭ جاناشىرى! ءبارىن قويىپ، ەندى «رۋحانيات» پارتياسىنىڭ ۇلتتىق رۋحىن كوتەرگەلى جۇرگەن شىعار؟!
مەن ىشتەي مىنالاردىڭ اقىماقتىعىنا كۇلىپ قويامىن. شاماسى، بۇلار دا «ماسعۇت» پوەماسىن وقىماعان-اۋ! «مەنىڭ ۇرعاشىلاردىڭ قولداۋىنا يە بولىپ، ادامزاتتىڭ جارتىسىنىڭ سەنىمى ارقىلى بولاشاق پارلامەنتتىڭ تورىندە ماڭقيىپ وتىراتىنىمدى بۇل وڭكەي شۋىلداقتار قايدان ءبىلسىن!».
وسىنى ويلاعاندا، بولاشاققا دەگەن سەنىمىمنىڭ ارتقانى سونشا – ەندى ءبىر ءسات ءوزىمدى ەرمەك تابا الماي ەرىككەن دەپۋتاتتارشا ۇستاپ، مۇقاعاليشا ولەڭ وقىپ، ايعايعا باسا باستادىم.
ايەلدەر-اي!
ايەلدەر!
قاندايسىڭ؟
ادەمى بوپ كەتىپسىڭ عوي ارقايسىڭ.
بىرەۋ جەرىپ تۇرسا-داعى قالمايسىڭ،
بىرەۋ ءسۇيىپ تۇرسا-داعى بارمايسىڭ...
قالاداعى ناسيحاتىمدى اياقتاپ بوپ، اۋىلعا قاراي اياڭداي باستادىم. ءوز اۋىلىمنان داۋىس الا الاتىنىما نىق سەنىمدى بولعاندىقتان، «شەرۋدى» كورشى اۋىلدان باستاعاندى ءجون كوردىم.
مەنىڭ باعىما، اۋىلدىق كلۋبتا «نۇر وتان» پارتياسى ناسيحاتتالىپ جاتىر ەكەن. ادام-قارا كلۋبتىڭ اۋزى-مۇرنىنان شىعا تولىپتى. ساحنادا ساتىلاي قاز-قاتار تىزىلگەن كىلەڭ ءاپ-ادەمى قىز-كەلىنشەكتەر. شاماسى، شەندىلەر وتقا دا، سۋعا دا ايداي بەرەتىن، كونبىس مۇعالىم حالقى-اۋ! ورتادا ءبىر كىسى، ءسىرا، باسشىلارى بولۋى كەرەك، قولىن ءارى-بەرى سىلتەي كوماندا بەرىپ تۇر.
- نۇر-و-تان! نۇر-سۇل-تان! قا-زاق-ىس-تان!
الگى ادام ۇرانداپ بولعان سوڭ، ءىزىن الا ءۇش قاتار ساتىلاي ورنالاسقان ادەمى قىز-كەلىنشەكتەر باسشىلارىنىڭ ۇرانىن قايتالاي كلۋبتى باسىنا كوتەرەدى. وسىلايشا قايتالاي بەرەدى. قايتالاي بەرەدى...
مەن «رۋحانيات» پارتياسىنىڭ ناسيحاتشىسى رەتىندە، ءارى مىنا ءساتتى ءتيىمدى پايدالانىپ قالۋ ماقساتىندا ەسەبىن تاۋىپ، ساحناداعى ادامداردىڭ تۋ سىرتىنا ءوتىپ، بىلدىرتپەي تۇرا قالىپ، ۇران سالار وڭتايلى ءساتتى كۇتىپ تۇرمىن.
بىركەلكى ادەمى كيىنگەن ايەلدەردىڭ مايلى جەرى ەركەك اتاۋلى ەلىكتىرىپ اكەتەردەي! ونىڭ ۇستىنە، تىرىستىرىپ كيگەندەرىن ايتساڭىزشى!.. ەرىكسىز ولەڭ وقىعىڭ كەپ كەتەدى ەكەن!
ايەلدەر-اي!
ءايايلار-اي، قاندايسىڭ؟!
ايەلدەر-اي!
ءايايلار-اي، قۋلار-اي،
جانارلاردىڭ جاۋىن الىپ تۇرعانى-اي!
بىلە تۇرا بۇيرەكتەرىڭ بۇلك ەتىپ،
كەتەسىڭدەر تىڭداي تۇرا، تىڭداماي.
ايەلدەر-اي!
ءايايلار-اي، قۋلار-اي!..
ءيا، مۇقاعاليداي اقيىق اقىندى تەبىرەنتكەن «ءايايلار» كوزدىڭ جاۋىن الىپ، بەينە ەسىرتكىگە ەلىككەن ادامداي بىرتىندەپ ەسىمدى دە جوعالتا باستادىم. سول ساتتە تۇيسىگىمدەگى ار وتى جارق ەتكەن جاي وعىنداي سانامدى سىلكىلىپ ءوتتى.
«وي-باي-اۋ! ءباتي-اۋ، مىناۋىڭ نە تۇرىس؟!. ەسىرتكىگە ەلىككەندەي! قاراپتان-قاراپ كايىپ ۇستاعانشا، «رۋحانياتتى» ناسيحاتتامايسىڭ با؟!».
سانامدى سەلت ەتكىزگەن ىشكى دۇنيە داۋسى ساحناداعى جاعدايدى بولجاتپاستان، ءۇش قاتار ساتىلاي ءتىزىلىپ تۇرعان «ءايايلاردىڭ» ارت جاعىنان كۇتپەگەن جەردەن ەرىكسىز سەكىرتىپ: «رۋحانيات!» - دەپ باج ەتكىزدى. «قۇلاننىڭ قاسىنۋىنا – مىلتىقتىڭ اتىلۋى» دەمەكشى، «رۋحانيات!» دەپ باج ەتۋىم، «نۇر وتان!»-نان كەيىن ۇرانداۋعا ءتيىس «نۇرسۇلتان!»-نىڭ «نۇر»-ىن عانا ايتۋعا ۇلگىرتىپ، «سۇلتان»-ىن ايتقىزۋعا مۇرشا بەرمەي، ونىڭ ورنىنا «رۋحانيات!» قوساقتالا كەتىپتى. سوندا ۇران «نۇر وتان!»، «نۇر-رۋحانيات!» بوپ اياق استى تۇرلەنىپتى. ول-ول ما، «رۋحانيات!» دەپ باجىلداۋىم از بولعانداي، ۇراننىڭ سوڭىن الا، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، «نيات!»، «نيات!» دەپ سوڭعى بۋىندى ەكى رەت قايتالاپ، ءبىر قايىرىپ تاستاپپىن. ال، كەرەك بولسا! قورىتىندىسىندا ۇرانىم: «نۇر-رۋحانيات!»، «نيات!»، «نيات!» بوپ شىعا كەلىپتى.
بەلگىسىز تىلسىم كۇشتىڭ اسەرىنەن وسىنشاما قۋاتتى ۇراندى دۇنيەگە اكەلىپ، تالايلاردىڭ الدىن وراپ كەتكەن دارىنىما تاڭدانىپ ۇلگىرە المادىم. عالامات تىلسىم كۇشتىڭ اسەرىنەن شىققان ساياسي ۇراننىڭ قۋاتتىلىعى سول – ساحناداعى ءۇش قاتار ساتىلاي ورنالاسقان «ءايايلاردىڭ» ۇستىمە قاراي شىڭعىرا قۇلاعاندارى ەسىمدە قالماپتى. وكىنىشكە وراي، قانشا سالماقتى كوتەرە الماي شالقامنان ءتۇستىم. قىرسىققاندا، ەسىمدى ەندى جيىپ ۇلگىرەم دەگەنشە، قولاعاشتاي مۇرنىم ءبىر «ءايايدىڭ» ەكى تاۋىنىڭ ورتاسىنداعى «شۇڭقىرىنا» كەپتەلدى دە قالدى. نە ءارى، نە بەرى بۇرىلۋعا دارمەن جوق، جان ۇشىرا تىپىرلايمىن كەپ، تىپىرلايمىن كەپ! اللەرگياسى بار سورلى مۇرىننىڭ دا «جىنى» قوزا باستادى. تۇنشىعىپ بارامىن. وسى ساتتە!... و، قۇدايا، توبا! كورسەتپەگەنىڭ ءالى الدا ەكەن عوي! كەنەت الگى «شۇقىردان» «جانارتاۋ» اتقىلاپ، «لاۆاسى» توگىلە كەتپەسى بار ما؟!
«ويباي!» دەۋگە دە شامام كەلمەدى. ار جاعى ەسىمدە جوق. شاماسى، ءولىپ قالسام كەرەك!
«و، جاراتقان يەم! مىنانىڭ قاسىندا دوزاعىڭنىڭ وتى دا تۇك ەمەس ەكەن!.. و-و، ءبىر جۇتىم تازا اۋا، قادىرىڭدى ەندى ءتۇسىندىم!..».
بۇل – مەنىڭ كلينيكالىق ءولىم كەزىندەگى ويىم!
كوزىمدى اشىپ السام، اينالانىڭ ءبارى اپپاق اق جەلەڭدىلەر! مەنى قولدان دەم الدىرىپ جاتىر ەكەن.
- ەسىن جيدى! ەسىن جيدى! – دەپ، ءبارى مەنى بەينە ءبىر و دۇنيەنىڭ قۇرمەتتى وكىلى رەتىندە قارسى العانداي، دۋ قول شاپالاقتاپ جىبەردى.
- ويپىرىم-اي! عىلىمعا بەلگىسىز مۇنداي دا ۋلانۋ بولادى ەكەن-اۋ! – دەستى كەيبىرى تاڭىرقاپ.
مۇنى ەستىگەندە، جىنىم ۇستادى. ىشتەي: «ءايايدىڭ «ەكى تاۋىنى» ورتاسىنداعى «شۇقىرعا» مۇرنىڭدى ءبىر تىعىپ الساڭ، كورەر ەم!.. عالىم بولماق تۇگىلى، دانىشپاڭ بولساڭ دا، ءبىر جۇتىم تازا اۋا جولىندا قولىڭدى توبەڭە قويىپ، ەل كەزىپ، قاڭعىپ كەتەر ەدىڭ-اۋ! ەگەر ءتىرى قالساڭ، ارينە!..» - دەيمىن ىزالانىپ.
اۋرۋحانادان شىققاننان كەيىن ىشكى دۇنيەمدە ءبىر وزگەرىس بارىن انىق سەزىنە باستادىم. بەت-اۋزىم جارا-جارا بولعان كۇيى، تەرەڭ ءبىر دەم الىپ اپ:
- ۋا، حالايىق! مەن ناعىز ەكولوگ بولدىم!.. پاح، شىركىن، ءبىر جۇتىم تازا اۋانىڭ قادىرىن-اي!.. – دەي بەرەتىن بولدىم كەز كەلگەنگە قاراپتان-قاراپ.
بۇل، جانايقايىمدى باسىنا ءىس تۇسپەگەندەر قايدان ءتۇسىنسىن! باسقاعا بالاپ، كۇلەدى.
- «سايلاۋ-سايلاۋ» دەپ ءجۇرىپ، مىناۋىڭ اقىر اياعى مەلس ەلەۋسىزوۆتىڭ «جاسىلدار» پارتياسىنا ءوتىپ كەتكەننەن ساۋ ما؟!
- «ءوزىڭ ديۋاناسىڭ، كىمگە ءپىر بولاسىڭ؟» دەمەكشى، تۇرىنە ءبىر قاراماي ما، بەت-اۋزى جارا-جارا بولىپ...
- ءوزى بىردەڭەدەن قاتتى ۇشىنعان-اۋ! مىنەزىندە دە ۇلكەن وزگەرىس بار...
مەن مۇنداي پىكىرلەرگە اشۋلانا قويمايمىن. ويتكەنى، ەلىمىزدىڭ باس ەكولوگى مەلس ەلەۋسىزوۆتىڭ جان دۇنيەسىن ەندى تۇسىنگەندەيمىن. مەن دە ەندى الداعى ۋاقىتتا ناعىز ەكولوگ رەتىندە، تازا اۋا ءۇشىن ەشبىر سايلاۋدان قورىقپاي، تۇسە بەرەمىن! ءتىپتى، جايشىلىقتا دا ءبىر جۇتىم تازا اۋانىڭ قادىرىن ناسيحاتتاي بەرەمىن. كەرەك بولسا، ءباسپاسوز ارقىلى دا، تەلەديدار ارقىلى دا!..
سول ماقساتپەن ءبىر كۇنى ناعىز ەكولوگ رەتىندە تەلەديداردى قوسىپ كەپ قالعانمىن. ماسساعان! ەكراندا ءبىر تىر جالاڭاش ءاپ-ادەمى قىز ءان سالىپ، بي بيلەپ ءجۇر ەكەن. ءبىر كەزدە «زەڭبىرەگىن» تۋرا ماعان قاراتىپ، «ولگەن جەرىڭ وسى جەر» دەپ، كوزدەي باستاعانى. مىنانى كورگەندە، ەسىمنىڭ شىققانى سونشا – قاپەلىمدە ەسىكتى تابا الماي، تەرەزەدەن شىعا، بەت الدى بەزە جونەلدىم.
جان ەكپىن قانشا جۇگىرگەنىم بەلگىسىز، ايتەۋىر، ۇشىپ كەلەدى ەكەنمىن. ءبىر كەزدە ەسىم اۋىپ كەتسە كەرەك، ءسۇرىنىپ بارىپ قۇلاعانىمدا عانا ەسىم قايتا كىردى. ايدالادا ءبىر ءوزىم جۇرگەن سياقتىمىن. الدەنەنى ايعايلاپ ايتىپ، دالەلدەگىم-اق كەلەدى.
«ۋا، قايران قازاعىم، نە بوپ كەتتى ءوزى؟! «قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيۋ» دەگەن قايدا؟!».
بىرەۋ سول ساتتە ولەڭ وقىعانداي بولدى. قۇلاق ءتۇرىپ، تىڭداي قالدىم.
... ايەلدەردى ەركەكتەردەن كوپ دەيدى،
ويباي،
ويباي!..
بولا بەرسىن كوپ مەيلى!
ايەل دەگەن ادەمى عوي، ادەمى،
ادەمىلىك بىزگە كوپتىك ەتپەيدى...
ۇققانىم، مۇقاعالي اقىنمەن ايتىسىپ كەلەدى ەكەنمىن.
- ايەلدەردىڭ ەركەكتەردەن كوپ ەكەنى راس. الايدا سول ادەمى ءايايلارىڭ سوڭعى كەزدە كەز كەلگەن جەردە «زەڭبىرەكتەرىن» سايلاپ، كەز كەلگەن ادامعا كەزەنەتىن بولدى-اۋ! بۇلاي جالعاسىپ كەتە بەرسە، مۇنداي «رۋحاني تەرروريستەر» ەلىمىزدى رۋحاني جۇتاڭدىققا ۇرىندىرىپ، ۇلتىمىزدى جان دۇنيە ەكولوگيالىق اپاتىنا ۇشىراتارى ءسوزسىز. «قىز دەگەنىمىز – ۇلتىمىزدىڭ ار-وجدان بەزبەنى» دەگەن ءسوز قايدا قالادى سوندا؟!
- اي، اڭعالىم-اي! تابيعاتتىڭ ەكولوگيالىق اپاتىنا دا، جان دۇنيەنىڭ ەكولوگيالىق اپاتىنا دا ۇرىندىراتىن ەركەكتەر دە، ايەلدەر دە ەمەس. ول – وزدەرىڭ قۇرعان قوعامنىڭ «جەمىسى»! «ەل بولامىن دەسەڭ، ەكرانىڭدى تۇزە» دەمەكشى، باتىستىڭ يدەولوگياسى – ليبەراليزمگە ەلىگىپ، تىر جالاڭاشتىقتى، انايىلىقتى، دورەكىلىكتى، يمانسىزدىقتى كەڭىنەن ناسيحاتتاۋشىلارعا تەز ارادا تىيىم سالىپ، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى زامانعا ساي قايتا جاڭعىرتۋدى قولعا الساق، قانىمىز قازاق – ۇلى دالا پەرزەنتىمىز عوي، لەزدە ءبارى جونگە كەلەدى دەپ ەسەپتەيمىن. ايتپاقشى، «ماسعۇت» پوەماسىن تولىق وقىماعانىڭ كورىنىپ-اق تۇر. پوەمانى اياعىنا دەيىن وقى. مۇمكىن، قوعامداعى كەلەڭسىزدىكتەردىڭ جاۋابىن تابارسىڭ. ويىڭا ويىڭ قوسىلار.
سانامداعى مۇقاڭنىڭ بۇل پىكىرى مەنى، شىنىندا دا، قاتتى ويلانتىپ تاستادى. كوپ ۇزاتپاي، اقيىق اقىننىڭ ايتقانىن بۇلجىتپاي، ۇلى ابايدىڭ «ماسعۇت» پوەماسىن تولىق وقىپ شىقتىم. وقىدىم دا ويعا قالدىم. كوپ ويلاندىم. ويدىڭ تۇڭعيىعىنا سۇڭگىدىم.
پوەمانىڭ جالعاسى بىلايشا ءوربيدى ەكەن.
«قىدىر اتانىڭ قىزىل جەمىسىن جەپ، ادامزاتتىڭ تەڭ جارتىسى – ۇرعاشىلاردىڭ ماحابباتىنا بولەنگەن ماسعۇت، كوپ ۇزاماي، پاتشالىقتىڭ ءۋازىرى دارەجەسىنە دەيىن كوتەرىلەدى. ءبىر كۇنى تۇسىندە قىدىر اتا ايان بەرىپ: «جاقىندا جاۋىن جاۋادى. ونىڭ سۋىن ىشكەندەر ماسايىپ، نە ىستەپ، نە قويعاندارىنا ەسەپ بەرمەي، ءبىراز نارسەنى بۇلدىرەدى. سوندىقتان، حالقىڭا وسىنى ايتىپ ءتۇسىندىر. جاۋىن سۋىنا ۇرىنباسىن!»-دەيدى. حاليفا مەن ماسعۇت قىدىر اتانىڭ اقىلىن تىڭداپ، تازا سۋدان مول قىپ جيناپ الادى. الايدا كوپشىلىك بۇل ەكەۋىنىڭ ايتقانىن قىلماي، جاۋىن تيگەن سۋلاردى پايدالانىپ، ابدەن ماسايادى. بۇلاردىڭ اقىلىن تىڭداماي، ءتىپتى: «مىنا ەكەۋى جىندانعان ەكەن!» - دەپ ولتىرمەكشى دە بولادى. اقىرى، كوپتىڭ قاھارىنان قورقىپ، بۇلار دا جاۋىن تيگەن سۋدان ءىشىپ، ەلەرەدى. مۇنى كورگەن كوپشىلىك: «ە-ە، مىنالار دا ءوزىمىز سياقتى ناعىز ادامدار ەكەن!» - دەپ جوندەرىنە كەتەدى».
مىنە، مەنىڭ «ماسعۇت» پوەماسىن تولىق وقىعانداعى تۇسىنگەنىم.
پوەمادا ۇلى اباي ويىن ساباقتاي كەلە:
«كوپتىڭ ءبارى وسىنداي، ميسال ەتسەڭ،
كوپ ايتتى دەپ الدانىپ، ۋاعدا كۇتسەڭ.
عاپىل بوپ كوپ نارسەدەن بوس قالاسىڭ،
اڭداماي كوپ سوزىمەن ءجۇرىپ كەتسەڭ»، - دەپ قورىتىندىلايدى.
راسىندا دا، بۇل عيبرات – اۋىل-ايماققا نەمەسە بۇتىندەي ءبىر مەملەكەتكە عانا ءتان ەمەس، تۇسىنگەنگە بۇل – بۇكىل ادامزاتقا ورتاق قۇندىلىق! ايتالىق، بارشا الەم حالقىن «كوپ» دەپ الساق، ادامزاتقا ورتاق نەبىر عۇلامالار سول كوپتىڭ ىقپالىندا كوممۋنيستىك، فاشيستىك، ليبەراليستىك يدەولوگيانى باسىنان وتكەردى. «كوپ ايتتى دەپ الدانىپ، اڭداماي كوپ سوزىمەن ءجۇرىپ كەتىپ، كوپ نارسەدەن عاپىل بوپ، بوس قالدى». بۇل تۋراسىندا، ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسىندا: «وكىنىشكە قاراي، تاريحتا تۇتاس ۇلتتاردىڭ ەشقاشان ورىندالمايتىن ەلەس يدەولوگيالارعا شىرمالىپ، اقىرى سۋ تۇبىنە كەتكەنى تۋرالى مىسالدار از ەمەس. وتكەن عاسىردىڭ باستى ءۇش يدەولوگياسى – كوممۋنيزم، فاشيزم جانە ليبەراليزم ءبىزدىڭ كوز الدىمىزدا كۇيرەدى»، - دەي كەلە، بۇگىنگى تاڭدا ۇلتتىق يدەولوگيادان تۋىندايتىن رەاليزم مەن پراگماتيزم جولىمەن ءجۇرۋدى نۇسقايدى.
بۇل – ءبىزدىڭ ۇلى دالا پەرزەنتتەرىنىڭ ۇلى دانالىعى! قاي كەزەڭدە ءومىر سۇرگەندەرىنە قاراماستان، ۇلتى ءۇشىن وي-پىكىرلەرى ءبىر ارناعا توعىسىپ تۇرعاندارى – تاڭعالارلىق، ءارى قۋانارلىق! دەمەك، ءبىز ۇلىلارىمىز جول كورسەتىپ كەتكەن، جول كورسەتىپ وتىرعان ۇلى جولمەن ءجۇرۋىمىز قاجەت!
ۇلى ماقسات جۇزەگە اسۋ ءۇشىن، بەلگىلى ءبىر ادامنىڭ يىعىنا بارشا جۇكتى ارتىپ قويىپ، سىرتتاي سىناپ وتىرۋعا مۇلدە بولمايدى. تاۋەلسىزدىكتىڭ تۋىن بيىكتەتە ءتۇسۋ ءۇشىن، ءار قازاقتىڭ جۇرەگىنىڭ تورىندە ۇلتىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك، ۇلتىنا قىزمەت ەتۋ قۇلشىسىنىسى الاۋلاپ تۇرۋى كەرەك!...
ءيا-ءا!.. «ايقايلاي-ايقايلاي ءانشى بولاسىڭ» دەمەكشى، سوڭعى كەزدە ويلانا-ويلانا ويشىل بوپ كەتكەنىمدى ءوزىم دە قاتتى سەزىنۋدەمىن.
«قىدىر اتانىڭ قىزىل جەمىسىن جەۋ ءۇشىن دە، الدىمەن ازعانتاي بولسا دا اقىلىڭنىڭ بولعانى ءجون-اۋ!... بولماسا، ۇرعاشىنىكىن وسى يىسكەگەنىڭ يىسكەگەن-اۋ!» دەگەن وي ۇشقىنى دا سونىڭ ءبىر بەلگىسى بولار!
«سولاي دە!» دەمەكشى، وي تۇڭعيىعىنا سۇڭگىگەنىم سونشا – كەنەتتەن دانىشپاندىعىم دا ارتا تۇسكەندەي! ونى ءار تاراپتان وي قوزعاپ، ءسوز جارىستىرعاندا، ەشكىمگە دە دەس بەرمەي، ءتىپتى تەلەديدار ەكرانىنان ءجيى-ءجيى كورىنەتىن كەيبىر اتاقتى ءسوزۋارلاردىڭ ءوزى دە «باستان قۇلاق ساداعا» دەپ قۇيىنداتا قاشاتىندارىنان دا بايقاپ ءجۇرمىن.
تاعى ءبىر تاڭداناتىنىم – ءبىرشاما ۋاقىتتان بەرى مەنىڭ ويشىلدىق قاسيەتىمە باس ءيىپ، اسا ءتانتى بوپ جۇرگەندەردىڭ دەنى اق جەلەڭدى ابزال جاندار ەكەندىگىندە! ولاردىڭ مەنىڭ وتە تەرەڭ ماعىنالى ءپالساپامدى تامسانا تىڭداپ، ۇيىپ وتىرىپ: «مىنا تۇسىنىكسىزدىك جايلاعان قوعامدا تالايدىڭ وي تۇبىنە جەتەم دەپ، ءوز تۇبىنە جەتىپ جاتقانى-اي!» - دەپ جاڭىلتپاشقا بەرگىسىز بىردەڭەلەردى ايتىپ، باستارىن ەرىكسىز شايقاي بەرەتىندەرى – ءتىپتى، قىزىق!
«جاڭىلتپاش» دەمەكشى، سوڭعى ۋاقىتتا ادەبيەت سالاسىنا دا، ونىڭ ىشىندە حالىق اۋىز ادەبيەتىنە دە تىڭ جاڭالىقتار اكەلىپ، ءسوز ونەرىنىڭ ىلگەرىلەۋىنە دە قوماقتى ۇلەس قوسپاقپىن. سونىڭ ءبىرى – ادەبيەتتە بۇرىن-سوڭدى كەزدەسپەگەن «مەمۋار باتا»! ونىڭ ەڭ ءبىر ەرەكشەلىگى – ءوز ومىرىڭنەن العان ءتالىمىڭدى وزگەلەرگە ۇسىنۋ!
مەنىڭ «مەمۋار باتام» كەيدە بىلايشا ءوربيدى.
و، قۇدايىم، كارىڭنەن ساقتا!
سايلاۋدىڭ كەي ساتىنەن ساقتا!
وسىراق قاتىننىڭ پاتىنەن ساقتا!..
وسىلاي كەتە بەرەدى. كەتە بەرەدى...
باتام قابىل بولدى ما، قايدام؟! ايتەۋىر، «رۋحانيات» پەن «ادىلەت» پارتياسى باس قوسىپتى. ەكى جارتى، ءبىر ءبۇتىن دەگەندەي... وعان دا شۇكىر! بۇل تۋرالى دا ساياسي باتام بار...
جالپى، ەڭبەگىم ەش كەتپەگەن ەكەن. كەشە حالىقتار كوسەمى يوسيف ءستاليننىڭ ءوزى ارنايى كەلىپ، سۇحباتتاسىپ، ارقامنان قاعىپ، ماقتاپ كەتتى.
-سەن ناعىز دەموكراتسىڭ! ەكولوگيا ماسەلەسىن دە دۇرىس كوتەرىپ ءجۇرسىڭ! قول-اياعىڭ بايلاۋلى بولعانىمەن، پارلامەنتتەردەگىدەي ءتىلىڭ بايلاۋلى ەمەس! ەركىنسىڭ! ءسوز بوستاندىعىڭ بار! ناعىز ەكولوگ دەپ سەندەيلەردى ايتادى! – دەدى ءار ءسوزىن ۇرانعا بەرگىسىز ەتىپ.
ونى: «حايل!» - دەپ اسىقتاي مۇرتى بار بىرەۋ وڭ قولىن العا سوزعان كۇيى، قولداي كەتتى.
بىراق، ەلىمىزدە قولعا الىنىپ جاتقان ءۇش تۇعىرلى تىلدە سويلەمەگەن ونىڭ ءتىلىن تۇسىنە قويعان جوق. ەسەسىنە، اينالامدا «دەپۋتات بولۋ – استە-استە، ەكولوگ بولۋ – ءبىر ساتتە» دەيتىن ءپالساپامدى بارىنشا تۇسىنەتىن «ۇلى ادامداردىڭ» كوپتىگىنە شۇكىرشىلىك ەتەمىن.
مەنىڭ مۇنداي تەرەڭ تامسىلگە تولى عىلىمي ەڭبەكتەرىم وتە كوپ! پايدالانام دەۋشىلەر بولسا، الگى مەكەمەنىڭ ورتاداعى پالاتاسىندا قاق توردە قارا جەلەڭنىڭ ۇزىن جەڭدەرىمەن بەلىن مىقتاپ شاڭدىپ تاستاعان تاقىر باس ادامدى كورسەڭ، ول ءار ون مينۋت سايىن شىرەنە:
-پاھ، شىركىن، ءبىر جۇتىم تازا اۋانىڭ قادىرىن-اي!-دەپ الىپ، ارتىنشا تەرەڭ ءبىر دەم السا، سول – تۋرا مىنا ەكولوگ كوكەڭ!
ءتۇبى، ءبىر جۇتىم تازا اۋانى قادىرلەيتىن مەكەمەنى تاۋىپ، قادىرىنە جەتتىم-اۋ! ەندىگى ارمانىم – مىنا ارسىز قوعامنان ءبىر قاسىق تازا اردان جاسالعان ءدارىنى ءىشىپ، رۋحاني قۋاتتانۋ، كوپ ايتتى دەپ – الدانباۋ»، ۇلتىما قالتىقسىز قىزمەت ەتۋ. تاعى ءبىر ارمانىم – ۇلتىنا قاسىرەت اكەلگەن ارال ەكولوگيالىق اپات ايماعىنىڭ جەڭىلدىكتەرىن الىپ اتستاۋدى ماقسات ەتىپ جۇرگەن دەپۋتاتقا ءايايلاردىڭ «جانارتاۋىنان» ءبىر يىسكەتۋ. ەگەر ول ارمانىم ىسكە اسسا، قۇداي بىلەدى، الگى دەپۋتات: «ارال ەكولوگيالىق اپات ايماعىنا قوسا، سەمەي اتوم پوليگونى ايماعىنا دا «ەكولوگيالىق اپات ايماعى» دەپ جاريالاۋدى ۇسىنىپ، جانتالاسا باقىراتىنىنا مەن كەپىل!
نۇرباي جۇسىپ، ارال اۋدانى
Abai.kz
