-  ساكە، ءسىزدى كىم دەپ ەسەپتەيمىز؟ سۇراعىمىزدى توتەسىنەن قويۋعا ءسىزدىڭ  جىلى ورىنتاعىڭىزدى بولاشاعى بۇلىڭعىر، ەڭبەك اقىسى تولەنبەيتىن قوعامدىق نەگىزدەگى ۇلتتىق ات سپورتى فەدەراتسياسىنا اۋىستىرعانىڭىز بولىپ تۇر؟! بۇل كۇندە مۇنداي قادامعا ەشكىم بارمايدى. ويتكەنى، قازىرگى تاڭدا ءار قازاقتىڭ كوكسەگەنى: مانساپ، مانساپ، مانساپ، اقشا، اقشا، اقشا...

- سۇراعىڭا مەن دە توتەسىنەن جاۋاپ بەرەيىن. الدىمەن سەنىڭ ۇلتتىق ات سپورتى فەدەراتسياسىنىڭ بولاشاعى جوق دەگەن تۇجىرىمىڭا ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسىمىن، كەلىسپەيمىن جانە بۇل پوزيتسياڭدى كوڭىلىڭە كەلسىن، كەلمەسىن ايىپتايمىن. ويتكەنى ۇلتتىق ات ويىندارى، جالپى ۇلتتىق سپورت تۇرلەرى - ۇلى دالا مادەنيەتىنىڭ تەمىر قازىعى. ال، مادەنيەت دەگەنىمىز - ۇلتتىڭ ءوزى، بولمىسى جانە رۋحى! ەشقاشاندا ۇلتتىڭ رۋحى جوعالماۋى ءتيىس.

ءبىر جاراتۋشى بار، اللاتاعالا ماعان، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ۇلىقتاۋدى ماڭدايىما  جازعان. ونىڭ ۇستىنە بۇل اتا-بابا، اكە  اماناتى. ۇلتقا قىزمەت جاساۋدا بۇلدانۋ، ءبالسىنۋ، ۋلتيماتۋم قويۋ مۇلدە دۇرىس ەمەس دەپ ەسەپتەيمىن.

-  ساكە، ءسىزدى كىم دەپ ەسەپتەيمىز؟ سۇراعىمىزدى توتەسىنەن قويۋعا ءسىزدىڭ  جىلى ورىنتاعىڭىزدى بولاشاعى بۇلىڭعىر، ەڭبەك اقىسى تولەنبەيتىن قوعامدىق نەگىزدەگى ۇلتتىق ات سپورتى فەدەراتسياسىنا اۋىستىرعانىڭىز بولىپ تۇر؟! بۇل كۇندە مۇنداي قادامعا ەشكىم بارمايدى. ويتكەنى، قازىرگى تاڭدا ءار قازاقتىڭ كوكسەگەنى: مانساپ، مانساپ، مانساپ، اقشا، اقشا، اقشا...

- سۇراعىڭا مەن دە توتەسىنەن جاۋاپ بەرەيىن. الدىمەن سەنىڭ ۇلتتىق ات سپورتى فەدەراتسياسىنىڭ بولاشاعى جوق دەگەن تۇجىرىمىڭا ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسىمىن، كەلىسپەيمىن جانە بۇل پوزيتسياڭدى كوڭىلىڭە كەلسىن، كەلمەسىن ايىپتايمىن. ويتكەنى ۇلتتىق ات ويىندارى، جالپى ۇلتتىق سپورت تۇرلەرى - ۇلى دالا مادەنيەتىنىڭ تەمىر قازىعى. ال، مادەنيەت دەگەنىمىز - ۇلتتىڭ ءوزى، بولمىسى جانە رۋحى! ەشقاشاندا ۇلتتىڭ رۋحى جوعالماۋى ءتيىس.

ءبىر جاراتۋشى بار، اللاتاعالا ماعان، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ۇلىقتاۋدى ماڭدايىما  جازعان. ونىڭ ۇستىنە بۇل اتا-بابا، اكە  اماناتى. ۇلتقا قىزمەت جاساۋدا بۇلدانۋ، ءبالسىنۋ، ۋلتيماتۋم قويۋ مۇلدە دۇرىس ەمەس دەپ ەسەپتەيمىن.

يا، مەن ءوز ەركىممەن ەكى مارتە ۇلكەن قىزمەتتەن كولىگى، جۇرگىزۋشىسى، حاتشىسى بار، ەڭبەك اقىسى قوماقتى لاۋازىمدى جۇمىستى تاستاپ، كوك تيىنى جوق فەدەراتسياعا اۋىستىم. بۇل مەنىڭ ءوز شەشىمىم، ءوز قالاۋىم، وعان ەشقانداي وكىنىش جوق. ماقساتىم، قايتكەن كۇندە دە، ەكى مىڭ جىلدىڭ تاريحى بار، سوناۋ ىقىلىم زاماننان بەرى تۋعان حالقىمىزبەن بىرگە جاساسىپ كەلە جاتقان الامان، توق بايگەلەردى، قۇنان، جورعا جارىستاردى، كوكپار، سايىس، اۋدارىسپاق، تەڭگە الۋ، قىز قۋ، «جەكپە-جەك»، «توعىزقۇمالاق»، «قازاقشا كۇرەس»، «تۇيە جارىس» تاعى باسقا ۇلتىق ونەرلەرىمىزدى وركەندەتۋ، حالىقارالىق دەڭگەيگە شىعارۋ جانە ۇلتتىق ونەردى دامىتۋ ارقىلى جاستارىمىزدى، ءوزىمىزدىڭ قارادومالاقتاردى وتانسۇيگىشتىككە، باتىرلىققا، ەرجۇرەكتىككە باۋلۋ، تاربيەلەۋ بولىپ تابىلادى.

مانساپ قۋشىلار تۋرالى سۇراعىڭ دۇرىس. بۇل ءجايىت قازاقتىڭ اسقىنعان اۋرۋىنا اينالدى. اۋرۋدىڭ اتى «كرەسلومانيا». قىزمەتتى پاراعا بەرىپ ساتىپ الۋ، بلاتپەن الۋ، الداپ الۋ، كىسى ءولتىرىپ الۋ ءورشىپ تۇر عوي. جوعارى قىزمەت ءۇشىن قوينىنداعى ايەلىن، تۋعان باۋىرىن، كوپ جىلعى دوستارىن ساتىپ كەتىپ وتىرعاندار بار. مەن، ولاردى «قىزمەتتە باسى قالعاندار» دەيمىن. سول «قىزمەتتە باسى قالعان قازاقتار» قوعامىمىزدىڭ دامۋىنا ۇلكەن  كەدەرگى بولۋدا. كوررۋپتسيانىڭ جانى وسى «كرەسلومانيا» اۋرۋى. «كرەسلومانيادان» قۇتىلماي كوررۋپتسيادان قۇتىلا المايمىز.

- اعا، ءسوزىڭىزدى بولەيىن، بۇكىل قازاق ءسىز ايتقانداي «كرەسلومانيا» اۋرۋىنا شالدىعىپ، قىزمەتتە باستارى قالىپ جاتقاندا سىزدىكى نە؟! ەل سياقتى مەملەكەتتىڭ اقشاسىن الىپ، «نە بەي لەجاششەگو» - دەپ جاتپايسىز با دەگەن سۇراعىم عوي... جالپى ءسىز كىمسىز؟!

- ايتتىم عوي مەن ساعان، مەن ءومىرىمدى ۇلتتىق سپورتقا ارناعان كىسىمىن. ەلىن قۇرمەتتەيتىن، ۇلتىن سىيلايتىن ءار-ءبىر ازاماتتا: «مەن بولماسام كىم بۇل جۇمىستى اتقارادى» دەگەن پوزيتسيا بولۋى كەرەك. شىنىمدى ايتسام مەنىڭ وسى پوزيتسيامدى جانۇيام دا تۇسىنبەيدى. مەن، ءبىر سوزبەن ايتقاندا  جۇمىستى تەگىن ىستەيتىن قازىرگى زاماننىڭ ءجالاڭتوسىمىن.

-  اتقارعان جۇمىسىڭىزعا اقشا المايمىن دەيسىز. سوندا قايتىپ كۇن كورەسىز، قايتىپ سەمياڭىزدى اسىرايسىز؟

-  باۋىرىم، بۇل ۇلكەن، كۇردەلى سۇراق. ۇيگە مەن اقشا اكەلمەيمىن، قايتا ۇيدەن ايەلىمنەن الامىن. جەڭگەلەرىڭ سوناۋ گورباچەۆ زامانىنان كىشى كاسىپكەرلىكپەن اينالىسادى. ونىڭ تىگىن تسەحى، دۇكەندەرى، شاشتاراز مەكەمەلەرى بار. سودان تۇسكەن پايدانى ۇلتتىق سپورتتىڭ دامۋىنا جىبەرەمىن. مەن -  ايەلىمنىڭ رەيدەرىمىن.

-  اعا، وسىنداي جانكەشتىلىك نەگە كەرەك؟!

-  باۋىرىم، سۇراعىڭا بىلاي دەپ جاۋاپ بەرەمىن. جانكەشتىلىك پەن

فاناتيزم مەن ءۇشىن، مەنىڭ سەميام ءۇشىن ەمەس، قوعام ءۇشىن، قازاقتار ءۇشىن كەرەك. نەگە دەيسىز عوي؟ ەلدىڭ ءبارى قىزمەت قۋىپ، پارا الۋعا اۋەستەنىپ، كوررۋپتسياعا بەلشەسىنەن باتىپ جاتاتىن بولسا، ەلدىك، ۇلتتىق، ازاماتتىق ماسەلەلەردى كىم شەشەدى؟! ەلگە  كىم قورعان بولادى؟! مىنە، بار ماسەلە وسىندا. قۇدايعا شۇكىر، بۇل باعىتتا ءبىراز جۇمىستار بار، باسىن بايگەگە تىككەن ءمارت جىگىتتەر بار!

- اعا، وسى جەمقور، كوررۋپتسيونەرلەردەن، مەملەكەتتى جانە حالىقتىڭ قانىن ءىشىپ جاتقان شەنەۋنىكتەردەن قالاي قۇتىلامىز؟!

-  ولاردان وپ-وڭاي قۇتىلۋعا بولادى. مەمەلەكەتتىك جەمقورلاردىڭ بارلىعىن اياقتارىنان بايلاپ، باستارىن تومەن سالبىراتىپ اعىنى قاتتى وزەندەردىڭ قاسىنا ءىلىپ قويۋ كەرەك.

- اعا، دارعا اياقتان ەمەس، مويىننان اسىپ ءىلىپ قويماي ما؟

- مىنە، بار ماسەلە وسىندا. اياقتان ءىلىپ، باسىن سالبىراتىپ قويساق ولاردىڭ ىشكەن-جەگەندەرى، ۇرلاعاندارى اۋىزدارى، كومەكەي- كەڭىردەكتەرى ارقىلى سىرتقا شىعادى.

- ال، نەگە ولاردى دارعا وزەندەردىڭ قاسىنا اسامىز؟!

- سۇراعىڭ دۇرىس، باۋىرىم. ولاردىڭ ىشىنەن شىعاتىندارى ارام لاس قوي. سول قۇسقاندارىمەن قاسيەتتى جەرىمىزدى بىلعاماۋ كەرەك. ءبىزدىڭ اتالارىمىز بويلارىنداعى جاندارىن بەرسە دە، جەرىن بەرمەگەن عوي. جەرىمىز تازا بولۋ شارت. ال، وزەنگە قۇسسا، سۋمەن كەتىپ قالادى، جەرگە توگىلمەيدى، قاسيەتتى جەردى بىلعامايدى.

- جەمقورلاردى دارعا اساتىن كۇش بار ما؟!

- بار. ول حالىقتىڭ بىرلىگىندە، اشۋ-ىزاسىندا جاتىر.

- سىزدەردە بۇگىنگى تاڭداعى وتقا سالسا جانبايتىن، سۋعا سالسا باتپايتىن قازاق كوررۋپتسيونەرلەرىن، جەمقورلارىن (قازاق ۆامپيرلەرىن) جەڭەتىن كۇش بار ما؟!

- بار. ءبىز، ەلىمىزدىڭ 5500 اۋىلىنىڭ اتبەگىلەرىنىڭ باسىن قوسىپ، بىرىكتىرىپ وتىرمىز. 5500 اۋىلعا ىقپالىمىز بار. تۇبىندە بيلىككە ءبىز كەلەمىز...

- بۇكىل الەمدە داعدارىس دۇرمەگى. ال، ءسىز قۇلاگەرگە ەسكەرتكىش تۇرعىزامىن دەپ ەكى وكپەڭىزدى قولعا الىپ جۇگىرۋدەسىز. وسىنى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟

- داعدارىس، داعدارىس دەپ قول قۋسىرىپ وتىرساق، كىم بىزگە نەسىن ءبولىپ بەرەدى؟ ەشكىم، ەشتەڭە بەرمەيتىنى بۇگىن ايدان انىق ەكەنى بەلگىلى. سوندىقتان قيمىلداۋىمىز قاجەت. وتىرماۋىمىز كەرەك. قۇلاگەر يدەياسى - ەلدىڭ، قازاقتىڭ باسىن بىرىكتىرەدى. تۇلپاردىڭ ەسكەرتكىشىن سالۋداعى ماقساتىم - ىزگىلىكتى، جاقسىلىقتى، ادامگەرشىلىكتى قولداۋ، جاماندىققا، زۇلىمدىققا تويتارىس بەرۋ.

- جالپى قۇلاگەر ەسكەرتكىشىن سالۋ يدەياسى قالاي تۋىندادى، وعان قانداي وي تۇرتكى بولدى؟

- قازاق حالقىنىڭ تاريحىندا اقان سەرى مەن ونىڭ اتاقتى تۇلپارى «قۇلاگەر» ەرەكشە ورىن الدى. ولاردىڭ تاعدىرى تراگەدياعا تولى. 1876 جىلدىڭ كۇزىندە ساعىنايدىڭ اسىنداعى ءدۇبىرلى بايگەدە ءبىرىنشى بولىپ، جەكە-دارا كەلە جاتقان قۇلاگەرگە تاريحتا بۇرىن-سوڭدى بولماعان قاستاندىق جاسالدى. جۇزدەن - جۇيرىك، مىڭنان - تۇلپار اتانعان قۇلاگەرىمىز قانىشەر باتىراشتىڭ قولىنان قازا تاپتى، مەرت بولدى، ەرەيمەنتاۋدىڭ قۇساق كولىنىڭ تۇسىندا ماڭگىلىككە كوز جۇمدى. بۇل ءولىم اتتى حان تاعىنان جاقسى كورەتىن قازاق حالقىنىڭ قابىرعاسىن قايىستىرىپ، جۇرەگىن ەزىپ، ەسەڭگىرەتىپ كەتتى. ويتكەنى قۇلاگەردىڭ ەسىمى كەڭ بايتاق قازاق جەرىنە ايگىلى بولاتىن. ول اتقۇمار اعايىنداردىڭ كوزايىمى، قۋانىشى، ماقتانىشى ەدى. حالقىمىزدا: «تۇلپارعا قيانات قىلعاننىڭ تۇقىمى قۇريدى» - دەگەن قاعيدا بار.

كەيىن قۇلاگەرگە زۇلىمدىق جاساعان باتىراش، قوتىراشتار اۋلەتىمەن سوتتالعانى - سوتتالىپ، اتىلعانى-اتىلىپ، ومىردەن جوعالىپ كەتتى. وكىنىشىمىزگە وراي، باتىراش، قاتىراشتار ءالى ورتامىزدا ءجۇر ەكەن. ساق بولايىق، اعايىن!

1989 جىلى سول كەزدەگى ابزال ازاماتتار باس قوسىپ، باستاما كوتەرىپ ەرەيمەنتاۋ قالاسى مەن پاۆلوۆكا سەلوسىنىڭ ناق ورتاسىنداعى دوڭەسكە قۇلاگەرگە ارناپ ەسكەرتكىش ورناتتى. ەرەكشە شەبەرلىكپەن جاسالىپ، مىس تەمىردەن قۇيىلعان قۇلاگەر ەسكەرتكىشى حالىققا بىردەن ۇنادى. وعان ۇيلەنۋ تويىنىڭ الدىندا جاس-جۇبايلار كوپتەپ كەلەتىن. مەكتەپ وقۋشىلارى گۇل شوقتارىن قويىپ، ۇستازدارىنان تاريح تۋرالى ماعلۇمات الاتىن. جارىس الدىندا اتبەگىلەر جۇيرىكتەرىن اكەلىپ ۇلى تۇلپارعا  تاعزىم جاسايتىن.

1996 جىلدىڭ جازىندا ءتۇن جامىلعان قارا نيەتتى ۇرىلار وسى ادەمى ەسكەرتكىشتى بۇزىپ، قيراتىپ، بەلگىسىز ءبىر جاققا الىپ كەتكەن. سودان بەرى 12 جىل ءوتتى. قۇلاگەردىڭ ورىنى وڭىرايىپ، بوس تۇر. ۇرىلار ۇستالعان جوق. ۇستالمايتىن دا شىعار. ويتكەنى اقمولا وبلىسى ەرەيمەنتاۋ اۋداندىق ىشكى ىستەر ءبولىمىنىڭ باستىعى، پوليتسيا مايورى شايمەرگەنوۆتەن مىناداي جاۋا الدىق: «نا ۆاش زاپروس وت 10.11 2008گ. زا № 439-008 سووبششاەم، چتو ۆ پەريود س 4 پو 7 فەۆراليا 1996 گودا نەيزۆەستنوە ليتسو سوۆەرشيلو كراجۋ وبەليسكا «كۋلاگەر»، ستوياۆشەگو نا 36 كم. تراسسى ەرەيمەنتاۋ-ۆيشنەۆكا. پو داننومۋ فاكتۋ 19 فەۆراليا 1996 گودا بىلو ۆوزبۋجدەنو ۋگولوۆنوە دەلو № 96071025 پو پريزناكام پرەستۋپلەنيا، پرەدۋسموترەننوگو ست.76چ.2 ۋك رك. 19 اپرەليا 1996 گودا پرويزۆودستۆو پو داننومۋ ۋگولوۆنومۋ دەلۋ بىلو پريوستانوۆلەنو ۆ سۆيازي س نەۋستانوۆلەنيەم ليتسا، پودلەجاششەگو پريۆلەچەنيۋ ۆ كاچەستۆە وبۆينياەموگو.

ناچالنيك ەرەيمەنتاۋسكوگو روۆد، مايور پوليتسي - ك.س. شايمەرگەنوۆ.»

ءبىر سوزبەن ايتقاندا وسى كەلسەڭسىز ءجايت قۇلاگەردى قۇرمەتتەيتىن، ۇلتتىق سپورتتى، ۇلتتىق ونەردى باعالايتىن ازاماتتاردىڭ رەنىشىن تۋدىرىپ، جانىمىزعا ىزعىرداي باتىپ، شانشۋداي قادالىپ، نامىسقا ءتيىپ كەلەدى.

ءوزىم، ناقتى ءتورت رەت تىعىرىققا تىرەلدىم. ءبىرىنشىسى: اكەم تۇگەل مارقۇم ءجيى ايتىپ وتىرۋشى ەدى: «قازاق جىگىتى ەكى جاعدايدا عانا جىلايدى، - دەپ. «ءبىرىنشىسى - جاۋلارى باسىم بولىم بولىپ، كۇشپەن زورلاپ تۋعان قارىنداسىن جات-جۇرتقا الىپ كەتكەندە، ەكىنشىسى - سۇيىكتى دوسى، سەرىگى - تۇلپارى مەرت بولعاندا».

ەسكەرتكىشتىڭ تونالعانىن ەستىپ، سەنەر-سەنبەسىن بىلمەي، ءوز كوزىمەن كورۋگە شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ ۇلان اۋدانىنان ساتىي اتتى ازامات ەرەيمەنتاۋعا كەلەدى. ول قۇلاگەردى زور قۇرمەت تۇتاتىن، يلياس جانسۇگىروۆتىڭ «قۇلاگەر» پوەماسىن جاتقا ايتاتىن، جىلقى دەسە ىشپەن اسىپ جەرگە قوياتىن بەلگىلى اتبەگى. بۇل كەز 1996 جىلدىڭ اقپان ايى. ورىنى ۇڭىرەيىپ تۇرعان ەسكەرتكىشتىڭ ورىنىن كورگەندە ساتىي ەسىنەن تانادى. ەسىن جيعان سوڭ جەردى قۇشاقتاپ ءبىر ساعات مولشەردە وكىرىپ جىلايدى. سوسىن جولداستارىمەن بۇكىل پاۆلوۆكا سەلوسىن ارالاپ شىعادى، ۇرىنى ىزدەيدى. ۇرىلار تابىلمايدى. نامىسى جوق سەلو اكىمىنىڭ: «قۇلاگەرگە ەسكەرتكىشتى نەمىس تۇرعىزدى، قازاق ۇرلادى، قايتەسىڭ، ول ساعان نەگە كەرەك، ۇيىڭە قايت» - دەيدى. سول جەردە ساتىيدىڭ جۇرەگى ينفاركت ۇستايدى.

ەكىنشىسى: 2000 جىلى، الىس قاشىقتىققا تۋرا جولمەن «قۇلاگەر-الامان» وتكىزۋدى ويلاستىرعاندا - «قۇلاگەر» ەسكەرتكىشىنىڭ ۇرلانعانى ايتىلدى.

ءۇشىنشى رەت، «قازانات» جۋرنالىندا قۇلاگەرگە ارنالعان «قۇلاگەر فەنومەنى» اتتى ماتەريال ۇيىمداستىرماقشى بولعاندا تاعى دا وسى ماسەلە قاتاڭ ايتىلدى.

تورتىنشىدەن، قۇلاگەر ەسكەرتكىشى - ءجاي عانا تاس ەمەس، ول سيمۆولدىڭ بەلگىسى. ۇلى دالا ەركىندىگى. مونۋمەنتتىڭ تونالۋى - زۇلىمدىقتىڭ جەڭۋى عوي. وعان قالاي عانا توزەسىڭ. مەن توزە المايمىن. سوندىقتان دا تاۋەكەلگە بەل بۋدىم، قولداۋشىلارىم بار. ولار - حالىق. ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى باعالايتىن ابزال ازاماتتار.

- ءسىزدى ەل قازاقتىڭ قازاناتىن ىزدەپ جۇرگەن ازامات رەتىندە تانيدى. وسى جولدا قانشاما جىل تەر توگىپ كەلەسىز. ايتىڭىزشى، قازاناتتى تاپتىڭىز با؟

- بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرمەس بۇرىن، مەن ەڭ اۋەلى قازاقتىڭ قازاناتىن ىزدەۋىمە نە تۇرتكى بولدى، سول تۋرالى ايتىپ وتەيىن. قازانات دەگەن ءسوزدى ەڭ العاش 1960 جىلدارى 5 جاسىمدا اكەمنىڭ اۋزىمنان ەستىدىم. اكەم - بەلگىلى جىلقىشى. جالپى، ءبىز اكەسىن ارداق تۇتقان ۇلتتىڭ ۇرپاعىمىز، ءار ۇيدە وسى ونەگە قالىپتاسسا - ءبىزدىڭ جەكە وتباسىمىزدا دا، ۇلكەن وتانىمىزدا دا بەرەكە بولادى. مەنىڭ ءالى كۋنگە اكە الدىنداعى پارىزىم قايتسە وتەلەدى دەپ جارعاق قۇلاعىم جاستىققا تيمەيدى. ول كىسى اۋىل ادامدارىنا ءوزىنىڭ كورگەن بىلگەنىن، ويلاپ-تۇيگەنىن قالاعان كىرپىشتەي ەتىپ، جۇيەلەپ ايتىپ وتىراتىن كورەگەن كىسى ەدى. «مىناۋ قازاقتىڭ ۇلان-عايىر دالاسىن ءبىزدىڭ باتىر بابالارىمىز نايزانىڭ ۇشىمەن، بىلەكتىڭ كۇشىمەن عانا قورعادى دەسەڭدەر قاتەلەسەسىڭدەر. ات- ەردىڭ قاناتى. باتىر تۇلعالى ەر-ازاماتتى بەس قارۋمەن بەلى قايىسپاي كوتەرە الاتىن، تالاي تايتالاستا تاقىمى تەرلەمەي توزىمدىلىك تانىتاتىن اتتاردىڭ ارقاسى ەكەنىن ەسكەرىڭدەر. ياعني، ازاماتتىڭ ارى مەن نامىسىن قولدان بەرمەيتىن قازاقتىڭ قازاناتتارى بولعان. قازىر سول اتتار كوزدەن بۇلبۇل ۇشىپ، تۇقىمى قۇرىپ بارادى. قازاق - قازاناتقا قارىزدار» دەگەن ەدى. سوندايدا مەن ەرتەگىلەر مەن قيسا-داستاندارداعى «استىڭعى ەرنى جەر تىرەپ، ۇستىڭگى ەرنى كوك تىرەپ»، «كولدەنەڭ جاتقان كوك تاستى تىكتەپ تيگەن تۇياعى ساز بالشىقتاي يلەگەن» قامبار اتا تۇلىگىن ەلەستەتەتىنمىن. بالالىق قيالمەن سول قازاناتتى ءبىر كۇنى تاۋىپ الىپ، ەرتتەپ مىنسەم دەگەن ارمان پايدا بولدى. ەسەيە كەلە بۇل ازاماتتىق پوزيتسياعا اۋىستى.

ال ەندى سۇراعىنا كەلسەك، قازاقتىڭ قازاناتى قازاق دالاسىندا

ءجۇر. وعان ءبىزدىڭ تالاي بايگەدە كوزىمىز جەتتى. اتاقتى اداي جىلقىسىن، قوستاناي جىلقىلارىن، قالايشا قازانات دەي المايمىز. بىلە بىلسەڭىز، قازىر الەمگە تانىمال اعىلشىن جىلقىلارىندا قازاناتتىڭ قانى بار. اعىلشىندار ەرتەدە اسىل تۇقىمدى ارعىماقتاردى ءبىزدىڭ سايىن دالادان الىپ كەتكەن. ولاردىڭ ۇتقانى سول - قازاناتتىڭ ۇرپاعىن كوبەيتىپ، اسىلداندىرا ءبىلدى. سونىڭ ارقاسىندا ولار الەمگە تانىلدى. قازىر الەمدە جىلقىنىڭ 200-دەن استام تۇقىمى بار. ولاردىڭ ىشىندە ەڭ ۇزدىك 10 اسىل تۇقىمدى جىلقى: اعىلشىن، اراب، امەريكا، گونوۆەر، ورىس، ت.ب.. ال ءبىزدىڭ قازاناتىمىز بۇلاردىڭ بارىنەن ارتىق بولماسا، كەم ەمەس. ويتكەنى، قازاق قازاناتىنىڭ بويىندا توزىمدىلىك بار، جۇيرىكتىك بار، ەرجۇرەكتىك جانە ماڭعازدىق بار. بۇل جاعىنان كەلگەندە قازانات قازاق حالقىنىڭ مىنەزىنە، بولمىسىنا ۇقسايدى. اتا-بابالارىمىز وزدەرىن «جىلقى تەكتەس حالىقپىز» دەپ بەكەر ايتپاعان. بۇگىندە ەلىمىزدە جىلقىنىڭ جابى، اداي، قوستاي، كوشىم، مۇعالجار، تازا قاندى اعىلشىن سالت اتتارى، اراب، اقالتەكە، ورلوۆ، دونچاك، ورىستىڭ جەلدىرمە اتتارى، جاڭا قىرعىز اتىنىڭ تۇقىمدارى كەڭىنەن پايدالانىلادى.

- قازانات قالاي جوعالىپ كەتتى؟

- ءبىزدىڭ اتالارىمىز 1930 جىلدارعا دەيىن 60 ميلليوننان استام مال ۇستاعان ەكەن. بۇدان ارتىق بايلىق بولا ما؟ جىلقى سانىنىڭ ءوزى 4 ميلليوننان اسقان. حالقىمىزدىڭ سانى 6 ميلليون ەدى، ول كەزدە.

سۇم زاماننىڭ سۇرقيا ساياساتى از ۋاقىتتىڭ ىشىندە دۇنيەنىڭ

استان-كەستەڭىن شىعاردى. كەڭەس وكىمەتىنىڭ كەمەڭگەرلەرى «سەنىپ جىبەرگەن» گولوششەكين قازاقستاندا «كىشى وكتيابر» جاسايمىن دەپ ەلىرىپ، ىسكە كىرىسكەندە الاش بالاسىنىڭ باسىنا باياعى «اقتابان شۇبىرىندى، القاكول سۇلاما» زوبالاڭى قايتا ورناعانداي بولدى. گولوششەكيننىڭ: «ەڭ ءبىرىنشى قازاقتاردىڭ جىلقىسى مەن تۇيەسىن قۇرپاسا، ول جەل سياقتى اۋىپ كەتە بەرەدى» دەگەن «كورەگەندىگىن» ورىنداۋعا قۇلشىنعان ءوزىمىزدىڭ شولاق بەلسەندىلەر ەلدىڭ قالىڭ جىلقىسىن قۇرتۋعا كىرىستى. سونداعى ويلاپ تاپقاندارى «ماڭقا اۋرۋى» ەدى. ساۋ مالدى ماڭقاعا شىعارىپ، جىلقىنى قىناداي قىرعان. سونداي ءبىر جىلقى قىرعىنى بولعان جەر اقمولا وبلىسى ەگىندىكول اۋدانىنا قاراستى جالمانقۇلاق اۋىلى. اۋىل ىرگەسىندەگى «جىلقى مولاسى» اتالاتىن ۇلكەن ساي كۇنى بۇگىنگە دەيىن بار. بىرنەشە ءجۇز ادام جابىلىپ قازعان تەرەڭ ورعا 1928-31 جىلدار ارالىعىندا قيساپسىز كوپ جىلقىنى مىلتىقپەن اتىپ جانە سۇيمەنمەن شەكەدەن ۇرىپ قۇلاتا بەرگەن. كونەكوز قاريالاردىڭ ايتۋىنشا، بۇل قازان شۇڭقىردا بىرنەشە وبلىستىڭ قۇيما تۇياقتىسىنىڭ سۇيەگى جاتقان كورىنەدى. «گولوششەكيننىڭ قۋعىن-سۇرگىنىنەن سوڭ، حالىقتىڭ ءۇش-اق ميلليونى، ال جىلقىنىڭ 150-اق مىڭى قالعان» دەگەن سۇمدىقتى وقىعاندا، توبە-قۇيقاڭ قالاي شىمىرلامايدى، قازاقى نامىسىڭ قالاي قاينامايدى؟ گولوششەكيننىڭ سۇم ءىسىن ستالين قولداعان عوي! بار پالە وسىندا.

- ساكە، ەندىگى اڭگىمەمىزدى ۇلتتىق سپورت تاقىرىبىنا قاراي ويىستىرساق.

- ۇلتتىق سپورت تۇرلەرىنىڭ 90 پايىزى اتپەن وينالادى. بۇل سالانىڭ قيىندىعى دا، قىزىعى دا وسىندا. سپورتشى قانداي شىمىر، مىقتى بولسا، ونىڭ الامان بايگەگە نەمەسە كوكپارعا قوساتىن اتى دا مىقتى، جارامدى بولۋى شارت. باسقا سپورتتا باپكەر تەك سپورتشىنى دايىنداسا، ۇلتتىق سپورتتا بىرنەشە باپكەر، بىرەۋى سپورتشىنى، ەندى بىرەۋى اتتى باپتايدى. ءوزىمنىڭ ەسەپتەۋىم بويىنشا، ۇلتتىق ات سپورتىنىڭ 15 ءتۇرى بار: الامان بايگە، توق بايگە، قۇنان بايگە، جورعا جارىس، كوكپار، اۋدارىسپاق، تەڭگە الۋ، قىز قۋ، تاي جارىس، دونەن جارىس، قىز جارىس، جامبى اتۋ، ات ومىراۋلاستىرۋ، ات قۇلاعىندا وينايتىن «ەر جىگىت ويىندارى»، قۇسبەگىلىك-سايات ونەرى.

ات سپورتى مەن ۇلتتىق ويىنداردى وركەندەتۋدى توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىڭدا قانى قازاق اعالارىمىز باس بولىپ قولعا العان ەدى. ماسەلەن، ايىپ قۇسايىنوۆ، ءاناتولى قۇلنازاروۆ، سايلاۋ تۇرىسكەلدين، كەيىندەۋ بۇل قاتارعا يمانعالي تاسماعامبەتوۆ، مۇحتار قۇل-مۇحاممەد، امالبەك تشانوۆ، سەرىك ۇمبەتوۆ سىندى ۇلت قازىناسىنا دەگەن كوڭىلدەرى الابوتەن ازاماتتار قوسىلدى. سونىڭ ارقاسىندا ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن وبلىستارىندا ات سپورتى ويىندارى وتە ءجيى وتكىزىلە باستادى. سول تۇستا ۇلتتىق ونەرگە سۋساپ قالعان  قاۋىمنىڭ تاماشالاعانى اسا ءبىر كەرەمەت بولاتىن. ءوز باسىم سونداي ءىرى جارىستاردىڭ بەل ورتاسىندا ءجۇردىم، ءبىرتالايىنىڭ ۇيىمداستىرۋىن قولىما الدىم. ءتىپتى، ات سپورتىن دامىتۋ جولىنا دەن قويۋ ماقساتىندا 1994 جىلى شىعىس قازاقستاننان الماتىعا كوشىپ كەلدىم. سول ۋاقىتتاردا بەلگىلى ادامداردىڭ مەرەيتويلارىن وتكىزۋ داستۇرگە اينالدى دا، قازىرگى كۇنى ۇلكەن باسەكەگە اينالىپ كەتسە دە، وسى مەرەيتويلار ءبىزدىڭ كوپتەگەن ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى قايتارىپ بەرگەنىن ايتا كەتۋ كەرەك. قايتا تۇلەپ جاتقان ۇلتتىق ويىنداردىڭ بەلگىلى جۇيەسى، بەكىتىلگەن ەرەجەسى بولماعاندىقتان، كوپتەگەن ولقىلىقتار كەتتى. اۋدارىسپاق، كوكپار ويىندارىن وتكىزۋگە قارسىلار دا تابىلىپ، اياقتان شالۋشىلىقتار كوپ بولدى. بۇلاي جۇرە بەرسە، ات سپورتى جاستاردى قىزىقتىرۋدان قالا ما دەپ قورىقتىم. بەلگىلى ءبىر جۇيە، ەرەجەگە باعىنباعان ءىستىڭ كەتەۋى كەتەتىنىن ءتۇسىنىپ، 1995 جىلى جاستار ءىسى، تۋريزم جانە سپورت مينيسترىنە حات جازدىم. ول حات ۇلتتىق قۇندىلىق دەيتىننەن ماقۇرىم بىرەۋدىڭ قولىنا ءتۇسىپ كەتپەي، ابىروي بولعاندا مينيسترلىكتىڭ ءبولىم باستىعى ەلسيار قاناعاتوۆتىڭ قولىنا ءتيىپتى. بىزدەرگە سول تۇستا شىن نيەتپەن كومەك جاساعان ەلسيار مىرزاعا ءالى كۇنگە العىسىمىز شەكسىز. قيلان نۇرتازينوۆ، كەندەباي ابىشەۆ، سىندى بىرقاتار جىگىتتەر تىزە قوسىپ، اقىرىندا ۇلتتىق ويىندار ەرەجەلەرىنىڭ العاشقى نۇسقاسى جازىلا باستادى. تانىمسىز ىزدەنىس تۋرا ءبىر جىلعا سوزىلىپ، 1996 جىلدىڭ 1 ناۋرىزىندا الماتى قالاسىندا تۇڭعىش رەت قازاق اتبەگىلەرىنىڭ قۇرىلتاي كونفەرەنتسياسى شاقىرىلدى. سوندىقتان بۇل كۇن - ۇلتتىق ات سپورتى تۇرلەرى فەدەراتسياسى ءۇشىن تاريحي داتا.

- قازىر ەلىمىزدە ۇلتتىق سپورتان گورى وليمپيادالىق سپورت تۇرلەرىنە كوبىرەك كوڭىل بولىنەتىن سالانىڭ دامۋ قارقىنى قالاي؟

- قازاق ۇلتىنىڭ ۇلىلىعىن، قازاق حالقىنىڭ دانالىعىن، قازاق ەلىنىڭ ەلدىگىن بۇكىل الەمگە پاش ەتەتىن مادەنيەت پەن سالت-ءداستۇرى بولسا، سونىڭ ەڭ باستىسى ۇلتتىق سپورت تۇرلەرى، ۇلتتىق سپورت ويىندارى بولىپ تابىلادى.

1998 جىلى قر ۇلتتىق ات سپورتى فەدەراتسياسىنىڭ 1-سەزىن وتكىزىپ، ارنايى تىركەۋدەن وتتىك. ناتيجەسىندە ۇلتتىق سپورت زاڭدى كۇشكە يە بولدى.

ەلىمىزدە ۇلتقا جانى اشيتىن ازاماتتاردىڭ ارقاسىندا ءبىراز شارۋالاردى اتقاردىق. ءوزىڭىز ويلاپ قاراڭىزشى، العاشىندا ءبىر عانا ۇلتتىق ات سپورتى فەدەراتسياسى بولسا، قازىر بۇل ۇلكەن ۇلتتىق سپورت قاۋىمداستىعىنا اينالىپ، ول ءوز قۇرامىنا 17 رەسپۋبليكالىق فەدەراتسيانى بىرىكتىرەدى. ماسەلەن: «بايگە»، «بۇركىتشىلەر»، «جەكپە-جەك»، «تازى-توبەت-الاباي»، «كوكپار»، «ەر جىگىت ويىنى»، «الىپسوق»، «توعىزقۇمالاق»، «جورعا جارىس»، «بەس قارۋ»، «تۇيە جارىس»، «سايىس-اۋدارىسپاق»، ت.ب. فەدەراتسيالارى بار. ولاردىڭ وزىندە وبلىستىق، اۋداندىق فيليالدار بار. قازىرگە دەيىن 57 رەسپۋبليكالىق جارىس وتكىزدىك. رەسپۋبليكا بويىنشا 11 ۇلتتىق سپورت مەكتەبى، 17 ات سپورتىنىڭ كلۋبتارى مەن ورتالىقتارى جۇمىس ىستەيدى. بۇل - زور جەتىستىك ەمەس پە؟!

- قايبىر اعالارىمىز «ۇلتتىق سپورت تۇرلەرىمەن الەمدىك ارەناعا شىعا المايمىز» دەگەن دە كۇستانالاۋشىلىق اڭگىمەلەرىن ايتىپ جاتادى. كەيدە دايەكتى دالەلدەر كەلتىرگەندە، شىنىمەن دە وسى ءىس-ارەكەتتەرىڭىز بەكەر ەمەس پە دەگەن وي كەلەدى...

- ۇلتتىق سپورتپەن الەمدىك ارەناعا شىعا المايمىز دەگەندەر، ۇلت، قازاق دەگەن ۇعىمداردان ماقۇرىم، ورىستانىپ، ەۋروپالانىپ كەتكەندەردىڭ بوس دالباساسى. ات سپورتى ارقىلى ءبىزدى قازىردىڭ وزىندە قانشاما ەل تانىدى. ولار قازاق دەگەن ۇلتتىڭ ات قۇلاعىندا ويناعان حالىق ەكەنىن مويىندايدى. ۇلتتىق سپورتتى الەمگە تانىتۋ ارقىلى ءبىز قازاقتىڭ مادەنيەتىن، سالت-ساناسىن، سپورتىن، ەتنوگرافياسىن، تاريحىن تانىتامىز. ءبىزدىڭ سپورتشىلار شەتەلگە بارعاندا جاي عانا اتتارىن جەتەكتەپ بارا سالمايدى. ەر-تۇرمانى، ۇلتتىق كيىمى، جاساۋ-جابدىعىمەن بارعان قازاقتى كورگەندە شەتەلدىكتەردىڭ تالايى ەستەرىنەن تانا جازداپ، قىزدارى جىگىتتەرىمىزدىڭ اياعىنا قۇلاعان. ءبىر عانا قامشىنىڭ ءوزى قانشاما مالىمەت بەرەدى. ەر-تۇرمان مەن ات ابزىلدەرى - ناعىز قازاقتىڭ تاريحى مەن ونەرىن پاش ەتەدى. ال كۇرەس پەن بوكسقا قاتىساتىن سپورتشىدان وسىنىڭ قايسىسىڭ كورە الاسىز. سوندىقتان، ۇلتتىق سپورتتى دامىتا، ونى شەتەلگە، ەۋروپاعا شىعارا وتىرىپ، ءبىز ەلىمىزدىڭ، ۇلتىمىزدىڭ سالت-ساناسىن قاتار تانىتامىز. ۇلى دالا مادەنيەتىن پاش ەتەمىز.

ءبىز ەۋروپانى ماشينە جاساۋدان، ماسەلەن، «مەرسەدەس» نەمەسە «تويوتا» جاساۋدان باسىپ-وزا الماۋىمىز مۇمكىن، ال ەندى قازاقتىڭ قازاناتى ارقىلى ۇلتتىق سپورتتى دامىتساق، وندا كۇللى باتىس ەلىن ارتتا قالدىرار ەدىك.

- شەتەلدەردە وتەتىن ءدۇبىرلى دودالارعا قاتىسىپ جۇرسىزدەر، ناتيجە قانداي؟

- ەڭ العاش رەت 1996 جىلى ۆەنگريا رەسپۋبليكاسى ۇيىمداستىرعان الەم شاباندوزدارىنىڭ ءبىرىنشى فەستيۆالىنە قاتىستىق. الەم شاباندوزدارىنىڭ تۇنعىش فەستيۆالى تىككەن باس جۇلدەدەن دامەلى 23 مەملەكەت ىشىنەن قازاقتىڭ جۇلدىزىن وڭىنان تۋدىرعان كوكپار، قىز قۋ، اۋدارىسپاق، تەڭگە الۋ سىندى ءتول ويىن تۇرلەرى ەدى. بۇرىن-سوڭدى مۇندايدى كورمەگەن ەۋروپالىقتار ءۇشىن بۇل كەرەمەتتىڭ كەرەمەتى بولدى. اقىرىندا فەستيۆال تورەشىلەرى مەن قازىلار القاسى باس جۇلدەنى ءبىزدىڭ جىگىتتەردىڭ قانجىعاسىنا بايلادى. ءتۇبىمىز ءبىر دەپ بۇگىندە تانىپ جۇرگەن ماجارلىقتار سول ۋاقىتقا دەيىن «ءبىزدى دۇنيەدە ات ۇستىندە اۋدارىپ تۇسىرەر ەل جوق» دەپ ماقتانىپ جۇرەدى ەكەن. ەۋروپا تورىندە وتكەن ات سپورتى سايىستارىندا اۋدارىسپاقتان ۆەنگەرلىكتەر باس جۇلدەنى الدەنەشە رەت جەڭىپ العان. سونداي نىق سەنىممەن ورتاعا شىققان ماجار جىگىتتەرىن ءبىزدىڭ قاھار قيانتاەۆ، شاديار شوقانوۆ، جانىس ساەۆ سياقتى جىگىتتەرىمىز قاسقامدا ات ۇستىنەن جۇلىپ، لاقتىرىپ جىبەردى. ۆەنگرلىك گۋسارلار - ناعىز الىپ، سالماقتارىنىڭ ءوزى 120-130 كەلى، بويلارى ەكى مەتردەن اسادى. ءبىزدىڭ جىگىتتەر ورتا بويلى، الگىلەردىڭ يىقتارىنا دا جەتپەيدى. بىراق، ءادىس-ايلا مەن تاقىم مىقتى بولعاندا، سالماق پەن كۇشتىڭ دارمەنسىز بولاتىنىن سوندا كوردىك.

2001 جىلى نەگىزگى قۇرىلتايشىلارىنىڭ ءبىرى قازاق بولىپ حالىقارالىق «كوكبورى» فەدەراتسياسى قۇرىلدى، وعان الەمنىڭ 17 ەلى مۇشەلىككە ەندى. بۇل ءبىزدىڭ كوكپارىمىزدىڭ الەمدىك سيپاتقا يە بولۋى دەگەن ءسوز. سول 17 مەملەكەتتىڭ ىشىندە جاپون، تۇركيا، قىتاي، رەسەي، ۆەنگريا سىندى ءىرى مەملەكەتتەر دە بار.

- 2007 جىلى ۇلىبريتانياعا بارعان بۇركىتشىلەرىمىز زور تابىسقا كەنەلدى دەپ ەستىدىك. سول تۋرالى تولىعىراق ايتىپ وتسەڭىز...

- ءيا، 2007 جىل ءبىز ءۇشىن ەڭ ايتۋلى، تاريحي جىل بولدى. 2007 جىلدىڭ 14-15 شىلدەسىندە ەۋروپانىڭ ءتورى لوندون قالاسىندا ءبىزدىڭ بۇركىتشىلەر تاريحي جەڭىسكە قول جەتكىزدى. 33 مەملەكەتتىڭ ىشىندە العا شىقتى. بۇل ەلىمىز ءۇشىن ۇلكەن ابىروي. ۇلىبريتانياعا تۇڭعىش رەت بارلىق جاساۋىمەن، ونىڭ ىشىندە ساندىق، قىلىش، نايزا، ەرتوقىم، الاشا، تەكەمەت، قامشى، توسەگى بار سەگىز قاناتتى كيىز ءۇي اپارعان ءبىزدىڭ جىگىتتەر - بۇكىل فەستيۆالگە قاتىسۋشىلاردى تاڭ قالدىردى. ەۋروپا، امەريكا، ازيا قۇرلىقتارىنان فرانتسيا، گەرمانيا، بەلگيا، بريتانيا، برازيليا، جاپونيا، قىتاي سەكىلدى ازۋلى مەملەكەتتەر قاتىسقان فەستيۆالعا 5000-داي ادام قاتىستى. بريتاندىق قۇسبەگىلىك ۇيىمىنىڭ باسشىسى، حالىقارالىق قۇسبەگىلەر فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى دجيم چيكپەن كەزدەسۋ وتكىزدىك، مادەني-سپورت سالاسىنا قاتىستى ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىق جاساۋ مۇمكىندىكتەرى تالقىلاندى. ءبىزدىڭ كيىز ءۇيدى بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىنىڭ پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى، ءباا قۇسبەگىلەر كلۋبىنىڭ توراعاسى شەيح حامدان بين زاەد ءال-ناحياننىڭ ءوزى كەلىپ تاماشالادى. كيىز ءۇي بريتانيا مۇراجايىنا تابىس ەتىلدى.

- سادىبەك مىرزا، قانداي ىستە بولماسىن اتتەگەن-ايلار مەن ولقىلىقتار، ءتۇيىنى قيىن پروبلەمالار بولاتىنى زاڭدى عوي...

- مۇنداي اۋقىمدى ىستە قيىندىقسىز، قاتەلىكسىز، ولقىلىقسىز بولا ما؟ قانشا جەردەن ەۋروپالىقتار الدىندا بەدەلىمىز ۇستەم بولىپ، ءوزىمىزدى مويىنداتىپ جۇرسەك تە، ءوز ەلىمىزدە پۇشايمان كۇي كەشەتىنىمىز تاعى بار. ونىڭ ۇستىنە ۇساق-تۇيەكتەن ۇلكەن پروبلەماعا اينالىپ كەتەتىن ماسەلەلەر دە جەتەرلىك. ماسەلەن، ۇلتتىق سپورت تۇرلەرىن وتكىزەتىن سپورت كەشەندەرى، الاڭدار، يپپودرومدار - ارناۋلى اتشابارلار، سايىس وتكىزەتىن ورىندار مۇلدەم از. ال كوبى جەكەمەنشىككە اينالعان. قازىرگى بايلار كوڭىلى قالاسا بەرۋى مۇمكىن، كوڭىلى تۇسپەسە يپپودرومنىڭ ماڭىنا جولاتپايدى. ۇلتتىق سپورت كادرلارىن دايارلاۋ، ىرىكتەۋ دەگەن سياقتى ماسەلەلەر دە وتە كۇردەلى پروبلەماعا اينالىپ وتىر.

- ءسوزىڭىز اۋىزىڭىزدا، قازىر ەلىمىزدە قامبار اتا تۇلىگىنە قىزىعۋشىلىق تانىتىپ جۇرگەن قالتالى ازاماتتار كوبەيىپ، ولار، ءوزىڭىز ايتپاقشى جەكە يپپودرومدار سالىپ، ءتىپتى، جىلقىلارىن اسىلداندىرۋ ءۇشىن شەتەلگە ۇشىپ، تۇقىم الدىراتىن، ەكى ساعاتتىق شارۋاعا 200 مىڭنان اسا دوللار جۇمسايدى دەگەندى دە ەستىپ جاتامىز...

- ءيا، قازىر ەلىمىزدە قالتالى ازاماتتاردىڭ جىلقى مالىنا دەگەن قىزىعۋشىلىعى ءتىپتى ەرەكشە. مۇنىڭ پايداسى وتە كوپ، بىراق زيانى دا بار. ولاردىڭ جىلقىعا ميلليونداعان قارجى جۇمساپ، تۇقىمىن اسىلداندىرۋ جولىنداعى ارەكەتتەرىنەن ەشكىم جاپا شەكپەيدى. كەرىسىنشە، ءبىزدىڭ قولىمىز جەتپەي جۇرگەن جاعدايلاردى جەكەلەگەن مىرزالار ىستەپ جاتسا، وعان قۋانعان دۇرىس. ال ەندى، زياندى جاعىنا كەلسەك، بۇل ۇلكەن باسەكەلەستىككە ۇلاسىپ بارا جاتىر. ءبىر-بىرىنەن اسىپ تۇسپەك پيعىلداعى ارەكەتتەر ىشكى كەككە، اياقتان شالۋشىلىققا ۇلاسىپ كەتە مە دەپ دە قاۋىپتەنەسىڭ. جانە قالتاسىندا اقشاسى باردىڭ ءبارى بىردەي جىلقى مالىنان، ونىڭ جان دۇنيەسىنەن حابارى بار دەپ ايتۋعا كەلمەيدى. بۇل جەردە اباي بولعان دۇرىس. جىلقى وتە كيەلى جانۋار. مالدى اسىلداندىرامىن دەپ ءجۇرىپ، وپىق جەۋى دە عاجاپ ەمەس.

- ۇلتتىق سپورتقا ادەتتە قىزىعۋشىلىق تانىتاتىن اۋىل بالالارى عوي. وسى تۇرعىدا ۇرپاق ساباقتاستىعىنا قالاي كوڭىل بولەسىزدەر؟

- ءيا، بۇل وتە ۇلكەن پروبلەما. اۋىلدا - ناعىز تالانتتار، بولاشاق سپورتشىلار، كوكپارشىلار، بۇركىتشىلەر ءوسىپ كەلە جاتىر. تەك، ولارعا ءتيىستى دارەجەدە قولداۋ كورسەتىلىپ، جاعداي جاسالىپ جاتقان جوق. سوندىقتان، الداعى ۋاقىتتا بارلىق وبلىس، ايماقتاردا «ۇلتتىق سپورت مەكتەپتەرىن اشساق» دەگەن ۇلكەن ارمانىمىز بار. قازىر مىقتى تورەشىلەر قۇرامىن قالىپتاستىرۋ كەرەك. ۇلتتىق سپورت تۇرلەرىنىڭ ەرەجەلەرىن قايتادان قاراپ، ساراپتاۋ دا دا بۇگىنگى كۇننىڭ وزەكتى ماسەلەسى. ەڭ باستىسى - جىلقى ينستيتۋتىن اشۋ. ەگەر ەلىمىزدە جىلقى ينستيتۋتى اشىلاتىن بولسا، ول جىلقى شارۋاشىلىعى جانە ۇلتتىق ات سپورتى تۇرلەرىمەن تۇبەگەيلى نەگىزدە شۇعىلدانار ەدى. سونىمەن قاتار، ەلىمىزدەگى جىلقىنىڭ اسىل تۇقىمدى تەكتەرىن ساقتاۋ جانە كوبەيتۋ، ات سپورتىنا جارامدى تۇرلەرىن سۇرىپتاپ الۋ، كوكپار اتتارىن ءوسىرۋ، اسەرەسە جوعالىپ كەتۋدىڭ ءسال-اق الدىندا تۇرعان قازاناتىمىزدى قايتا قالىپتاستىرۋعا وسى ينستيتۋت بىردەن-ءبىر قاجەت.

ءبىز تىزگىن تارتىپ جۇرگەن سپورت «ۇلتتىق» دەگەن سيپاتقا يە بولعاندىقتان، كيىم ۇلگىلەرى دە ۇلتتىق ناقىشتا بولۋ كەرەك. اتتىڭ جالىندا ناعىز قازاق جىگىتتىڭ شاۋىپ كەلە جاتقانىن سەزىنۋ كەرەك بىلايعى جۇرت. قازىر ەلىمىزدە جاستاردى پاتريوتىققا تاربيەلەۋ دەگەن سياقتى جالاڭ ۇرانشىلدىق باسىم، پاتريوتتىق دەگەننىڭ ءوزى قاراپايىم نارسەلەردەن تۇرادى. ءوزىڭىز ويلاڭىزشى، ۇلتتىق كيىمدى كيىپ، اسەم ورىلگەن توبىلعى ساپتى قامشىنى قولىنا ۇستاپ، بەدەرلى ابزەلمەن ەرتتەلگەن اتقا قونعان بوزبالا قالايشا رۋحتانبايدى، قالايشا ونىڭ جۇرەگىن ۇلتىنا دەگەن ماقتانىش كەرنەمەيدى. سوندىقتان، ۇلتتىق سپورتتىق ويىندار تەك قانا جىگىتتەرىمىزدى باتىرلىققا، ەركەكتىككە تاربيەلەپ قويمايدى، ولاردى ءوز ۇلتىن، وتانىن سۇيەتىن، ەلى ءۇشىن جانىن قياتىن جاۋىنگەر، ۇلتجاندى ۇلان ەتىپ تاربيەلەيدى. ال، ءبىزدىڭ اكەلەرىمىز ءوز كەزەگىندە بالالارىن ۇلتتىق سپورتقا وزدەرى بالۋعا مىندەتتى. بۇعان - ءاربىر اكە ءوز ۇلى الدىندا ادال اتقاراتىن پارىزى رەتىندە قاراۋى كەرەك.

- اڭگىمەڭىزگە راحمەت.

اڭگىمەلەسكەن  اياگۇل سادۋاقاسوۆا

«اباي-اقپارات»