گەپاتيت - قاۋىپتى دەرت
ءبىزدىڭ قوعامدا ادامدار اۋرۋى جايلى ايتقاندى ۇناتپايدى. ونىڭ ءبىر سەبەبى - توڭىرەگىنە دىمكاس بولىپ كورىنۋدەن ساقتانۋ بولسا، ەكىنشىسى - ورىندى-ورىنسىز سۇراقتاردان قاشقاقتاۋ. سالدارىنان پروبلەما ايتىلماي جابۋلى كۇيى قالادى. سودان سوڭ "اۋرۋىن جاسىرعان ولەدىنىڭ" كەرى كەلەدى. وتكەن عاسىردىڭ 90-شى جىلدارىندا ۆيرۋستى گەپاتيت سالدارىنان تۋىنداعان وتكىر ينفەكتسيالار، تسيرروز سىندى باۋىر اۋرۋلارى 890 مىڭ ادامنىڭ ءومىرىن قيدى. 2013 جىلى بۇل كورسەتكىش 1,45 ميلليونعا جەتتى. مۇنىڭ ءبارى گەپاتيتتى قاۋىپتى دەرت رەتىندە مويىنداماۋدان، كوپشىلىكتىڭ بۇل اۋرۋ جايلى كوپ بىلە بەرمەۋىنەن دەيدى ماماندار.
ءبىرىنشى قادام. جۇرتشىلىقتىڭ ساۋاتىن ارتتىرۋ
گەپاتيت — باۋىردىڭ قابىنۋى. ونىڭ: A, B, C, D جانە E دەگەن تۇرلەرى بولادى. ولاردىڭ ارقايسىسىنىڭ ءوز ەرەكشەلىكتەرى بار، بەلگىلەرى دە ءارتۇرلى. بارىنەن قاۋىپتىسى - ە گەپاتيتى. ونى ەرتە انىقتاۋ قيىن. سىرقاتتاردىڭ 90 پايىزى - وتكىر گەپاتيتكە شالدىعادى: مۇندايدا ناۋقاستىڭ كوزى مەن تەرىسى سارعايىپ كەتەدى. الايدا، ەمدەلىپ شىققان پاتسيەنت بويىندا اۋرۋعا قارسى يممۋنيتەت پايدا بولادى.
سارعايۋ - گەپاتيتتىڭ ايقىن ءارى كوپشىلىككە جاقسى تانىس بەلگىلەرىنىڭ ءبىرى. بىراق كەي جاعدايدا اۋرۋدىڭ ەشقانداي بەلگىسى بايقالماۋى دا مۇمكىن. سول سەبەپتى ءوزىن جايسىز سەزىنگەن ادام دەنساۋلىعى مەن اعزاسىندا بولىپ جاتقان وزگەرىستەرگە مۇقيات زەر سالعانى ابزال. ۆيرۋس ورگانيزمگە تۇسكەننەن كەيىن باۋىر جاسۋشالارىن زاقىمداپ، ونىڭ قىزمەتى بۇزىلادى. قابىنعان باۋىر دەر كەزىندە ەمدەلمەسە جاسۋشىلاردىڭ ورنىندا ەشبىر فۋنكتسيا اتقارمايتىن پايداسىز ءتىن پايدا بولادى. كەيىن ول فيبروز، تسيرروزعا نەمەسە قاتەرلى ىسىككە اينالىپ كەتۋى مۇمكىن.
الەمدىك ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك، دۇنيە جۇزىندە 250 ميلليوننان استام ادام ۆ گەپاتيتى ۆيرۋسىن جۇقتىرعان بولسا، تاعى 71 ميلليون ادام س گەپاتيتىمەن اۋىرادى. سارىاۋرۋدان بولاتىن ءولىم-ءجىتىمنىڭ 96 پايىزىنا گەپاتيتتىڭ ءدال وسى ەكى ءتۇرى سەبەپكەر. 2017 جىلى قازاقستاندا 70 مىڭعا جۋىق ادام گەپاتيت جۇقتىرعان، ونىڭ 5 147-ءسى اۋرۋدى جاڭادان جۇقتىرعاندار.
ا جانە ە گەپاتيتى ۆيرۋسى جۋىلماعان ازىق-تۇلىك ارقىلى، ال قالعان تۇرلەرى جىنىستىق جولمەن جانە قان ارقىلى تارالادى. بىراق بۇل اۋرۋدى ناشاقورلار نەمەسە جىنىستىق قاتىناس كەزىندە ساقتانبايتىن ادامدار عانا جۇقتىرۋى مۇمكىن دەگەن ءسوز ەمەس. ەگەر دۇرىستاپ زارارسىزداندىرىلماسا مانيكيۋر، تاتۋيروۆكا جاسايتىن قۇرالداردان، ستوماتولوگيالىق جانە حيرۋرگيالىق قۇرالداردان دا قاۋىپ ءتونۋى مۇمكىن. تازالىق ساقتاعان جاعدايدا ۆيرۋس تۇرمىستىق جولمەن تارالمايدى. ۆ گەپاتيتى انادان بالاعا جۇكتىلىك كەزىندە نەمەسە بوسانۋ بارىسىندا بەرىلۋى ىقتيمال.
ImperialCollegeLondon جانە UniversityofWashington عالىمدارى ۆيرۋستى گەپاتيتتىڭ ءولىم-ءجىتىم جاعىنان مالياريا، ۆيچ، سپيد پەن تۋبەركۋلەزدەن كەم تۇسپەيتىنىن دالەلدەدى. عالىمدار 1990-2013 جىلدار ارالىعىندا، ياعني 23 جىل بويى الەمنىڭ 183 ەلىنەن مالىمەت جيناقتاعان. وسى ۋاقىت ىشىندە باۋىر اۋرۋىنان بولاتىن ءولىم-ءجىتىم كورسەتكىشى 63 پايىزعا وسكەن. 1982 جىلدان باستاپ دۇنيە جۇزىندە ۆ گەپاتيتىنە قارسى 1 ميلليارد دوزا ۆاكتسينا سالىنعان. سوعان قاراماستان ودان بولاتىن ءولىم سانى ازايماي وتىر.
ال، زەرتتەۋ جۇمىستارىنا جۇمسالعان ينۆەستيتسيا مەن كۇشتىڭ ارقاسىندا تۋبەركۋلەز، ۆيچ پەن سپيد-تەن بولاتىن ءولىم-ءجىتىم ازايىپ كەلەدى. 2013 جىلى الەم بويىنشا سپيد-تەن 1,3 ملن، تۋبەركۋلەزدەن 1,4 ملن، مالياريادان - 855 مىڭ ادام كوز جۇمعان. 2000-2016 جىلدار ارالىعىندا ۆيچ ىندەتىن جاڭادان جۇقتىرعاندار سانى 39 پايىزعا، ودان بولاتىن ءولىم-ءجىتىم دە ەداۋىر قىسقارعان. ال، گەپاتيتتەن 2013 جىلى 145 ملن ادام كوز جۇمىپتى. گەپاتيتتىڭ قاھارى قايتپاۋىنىڭ ءبىر سەبەبى - قارجىنىڭ تيىسىنشە بولىنبەۋى، دەيدى ماماندار.
ەكىنشى قادام. ساقتانساڭ، ساقتايدى.
ءبىزدىڭ قوعامدا گەپاتيتتى ناشاقورلار مەن كوممەرتسيالىق سەكسپەن اينالىساتىنداردىڭ اۋرۋى دەپ ەسەپتەيتىندەر از ەمەس. اڭگىمەنى "وت باسى، وشاق قاسىنان" شىعارعىسى كەلمەي، جاسىرىپ ۇستايتىنداردىڭ قاراسى ازايماۋى سوندىقتان.
جالپى، بۇل اۋرۋدىڭ تىرناعىنا كەز-كەلگەن ادام ىلىگۋى مۇمكىن. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ مالىمەتىنشە، تۇرمىسى باقۋاتتى، دامىعان ەلدەردە تۇراتىن ازاماتتار اعزاسى كەرىسىنشە، ۆيرۋستى تەز قابىلداۋى مۇمكىن. سوندىقتان "ساقتىقتا قورلىق جوعىن" ەستەن شىعارماعان ءجون. ول ءۇشىن قاۋىپسىزدىكتىڭ قاراپايىم عانا ەرەجەلەرىن ەستە ساقتاڭىز. ايەلدەر مانيكيۋر جاساعاندا ءوز جيىنتىعىن پايدالانعانى دۇرىس نەمەسە قۇرالدارىن مۇقيات زارارسىزداندىراتىن سەنىمدى مامان تاۋىپ الىڭىز. جالپى، وتكىر، كەسەتىن قۇرالدارمەن قىزمەت كورسەتەتىن كەز-كەلگەن جەردە (ستوماتولوگيالىق كلينيكا، باربەر-شوپ، تاتۋ سالونى) اباي بولعان دۇرىس. بىراق كەيدە گەپاتيت ادامي فاكتورعا قاتىسى جوق بەيمالىم جاعدايلاردا دا تارالۋى ابدەن مۇمكىن. وعان 1988 جىلى ازىق-تۇلىك پەن اۋىز سۋدىڭ لاستانۋى سالدارىنان 300 مىڭ ادام سارىاۋرۋ جۇقتىرعان شانحاي وقيعاسىن مىسالعا كەلتىرۋگە بولادى.
دەگەنمەن ساقتىقتى كوپشىلىك جينالاتىن ورىنداردان، ناۋقاستاردان ىرگەنى اۋلاق سالۋ دەپ تۇسىنبەگەن ءجون. شىن مانىندە، ۆ گەپاتيتى باسسەين ارقىلى، سۇيىسكەندە نەمەسە قۇشاقتاسقاندا، سونداي-اق، ورتاق ىدىس-اياق ارقىلى جۇقپايدى.
ۆيرۋستان قورعانۋدىڭ نەگىزگى جولدارى:
- تازا اۋىز سۋ
- جەكە گيگيەنا تالاپتارىن ساقتاۋ
- تازالىققا ءجىتى ءمان بەرۋ (سونىڭ ىشىندە، زارارسىزداندىرىلعان شپريتس، ۇستارا جانە مەديتسينالىق وتاعا ارنالعان ت.ب. قۇرالدار)
- جىنىستىق قاتىناس كەزىندە ساقتانۋدى ۇمىتپاۋ
- يممۋنيزاتسيا
ءۇشىنشى قادام. يممۋنيزاتسيا
ۆاكتسينا ەگۋ كەرەك پە الدە، جوق پا؟ ەكپەگە قارسىلىق ءبىلدىرىپ جۇرگەندەر ولاردىڭ قۇرامىندا بالالاردى اۋتيزم، ديابەت، سكلەروز، بەدەۋلىك سىندى اۋرۋلارعا شالدىقتىرىپ، زەيىن قويۋ قابىلەتىن تومەندەتەتىنىن زاتتار بارىن العا تارتادى.
ددسۇ مالىمەتىنشە، ءدال وسى يممۋنداۋ شاراسى جىل سايىن 2-3 ميلليون ادامدى ولىمنەن اراشالاپ قالۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ۆاكتسينا ورگانيزمنىڭ قورعانىس جۇيەسىن بەلگىلى ءبىر اۋرۋدان نەمەسە ينفەكتسيادان قورعاۋعا جۇمىلدىرادى. يممۋنداۋ حالىق دەنساۋلىعىن ساقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سوندىقتان دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى ەكپە ەگۋ شاراسىن دەنساۋلىققا سالىناتىن ءتيىمدى ينۆەستيتسيا دەپ تانىدى.
قازاقستاندا جاپپاي ەكپە ەگۋ ناتيجەسىندە سوڭعى 25 جىلدا ۆ گەپاتيتىمەن اۋىرعاندار بالالار سانى 1234,5 ەسە، ەرەسەكتەر اراسىندا اۋرۋدىڭ تارالۋ كورسەتكىشى 311,5 ەسە ازايعان.
قازىر A, B, D جانە E گەپاتيتىنە قارسى ۆاكتسينالار بار. وكىنىشكە وراي، ولاردىڭ باعاسىن قاراپايىم حالىقتىڭ قالتاسى كوتەرە بەرمەيدى. ۆ گەپاتيتىنە قارسى سالىناتىن ۆاكتسينا D گەپاتيتىنىڭ الدىن الۋعا كومەكتەسەدى. ال، س گەپاتيتىنە قارسى ءتيىمدى ۆاكتسينا ازىرگە جاسالعان جوق.
«بۇگىنگى تاڭدا گەپاتيتتەن قورعانۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى جولى - ەكپە سالدىرۋ، — دەيدى مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ قورىنىڭ باسقارۋشى ديرەكتورى سەرىك تاڭىربەرگەنوۆ. — مەملەكەت كەپىلدەندىرىلگەن تەگىن مەديتسينالىق كومەك پاكەتى ارقىلى ازاماتتارعا قاۋىپتى اۋرۋلاردىڭ، سونىڭ ىشىندە، گەپاتيتتىڭ الدىن الۋعا مۇمكىندىك بەرىپ وتىر.
ءار ادام گيگيەنا تالاپتارىن ساقتاپ، دۇرىس تاماقتانسا، زياندى ادەتتەردەن باس تارتىپ، سپورتپەن اينالىسسا، اۋرۋدىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا دارىگەرگە ۋاقتىلى قارالىپ، ءتيىستى ۆاكتسينالاردى سالدىرىپ تۇرسا بولاشاقتا ۇلت دەنساۋلىعى جاقسارا تۇسەتىنىنە سەنىمدىمىن».
Abai.kz