جاقىندا عانا Abai.kz پورتالىندا جاس اقىن ءالىمجان الىشەردىڭ "قۇشاقتا مەنى" كىتابىن سىناعان "الىمجانعا ءالى ىزدەنۋ كەرەك" اتتى ماقالا جاريالانعان ەدى. "قازاق ادەبيەتى" گازەتىنىڭ وسى جۇما كۇنگى سانىندا سول جاس اقىنىمىزدىڭ كىتابى تۋرالى رەتسەنزيا جاريالاپتى. ءبىز جاس تالاپتىڭ مەسەلى قايتپاسىن دەپ، سول رەتسەنزيانى وقىرماندار نازارىنا ۇسىنىپ وتىرمىز. 

ءالىمجان الىشەردىڭ كىتابىنىڭ تاقىرىبىنىڭ وزىنەن جاستىق ماكسيماليزمنىڭ لەبى ەسىپ تۇر ەمەس پە؟!

"قۇشاقتا مەنى!" - مۇندا ارسالاڭداعان اشىق دوستىق كوڭىل بار. ىشكى بولمىسىمەن ەگىز كۇي كەشىپ، ورتادان  وقشاۋلانىپ، بارا-بارا جالعىزدىققا وڭباي شىرمالاتىن ءححى عاسىر ادامىن وسى كرەاتيۆتى كورىنەتىن ارەكەتتىڭ ءوزى  تاڭ قالدىراتىنى انىق.

كىتاپتىڭ ىشكى سىرىنا ۇڭىلمەي تۇرىپ، الدىمەن بەزەندىرىلۋ ەرەكشەلىگىنە توقتالساق، ودان دا جاستىققا ءتان جاڭاشىلدىققا قۇشتارلىقتى اڭعارۋعا بولادى. بۇل كىتاپتىڭ ءبىر-اق "اتتەگەن-ايى" بار - تارالىمى وتە ماردىمسىز، بار بولعانى - 500 دانا.

بۇل كۇنى جاس تالانتتىڭ كىتابى شىققاندا قۋانامىز، "جاستار نە جازىپ ءجۇر ەكەن، جاھاندىق وزگەرىستەردىڭ ءبىزدىڭ قازاقى ورتاعا، قازاقى مىنەز بەن بولمىسقا جاعىپ جاتقان بوياۋىن ءدال اڭعارىپ، بەرە الدى ما؟ قازىرگى زامانداس جانىن ءدوپ باسىپ تانىپ ءجۇر مە؟" دەگەن سۇراقتاردىڭ اينالاسىندا، ويىمىز قوزداپ، قىزىعۋشىلىعىمىز لاپىلداپ-اق كەتەتىنى راس.
سەبەبى، دۇنيە ون توڭكەرىلسە دە وزگەرمەيتىن كونتسەپتۋالدى پوەزياعا بەرىكتىگىمىز كەيدە، شىنىندا دا، وكىنىشكە جەتەلەيدى.

الدىڭعى يدەيالاردان اجىراۋى قيىن كونتسەپتۋالدى ونەردى - سونىڭ ىشىندە پوەزيانى  "ۇناتام" دەيتىندەردى مەن  "يميتاتورلار" دەپ اتار ەدىم.
سونىمەن، ءالىمجان الىشەر قانداي اقىن؟

جاس تالانتتىڭ تىرناقالدى كىتابىندا ءبىز ىزدەگەن جاڭالىق بار ما؟

"جاراتىلىس" ولەڭىنەن:
مەن اسپانعا قول سوزامىن،
قول سوزادى اسپان ماعان، - دەگەن جولداردى كەزىكتىردىم. كۇللى تىرشىلىكتىڭ ءوزارا تىلسىم بايلانىسى بار ەكەنىن ءساتتى كورسەتكەن، مۇنىسى دۇرىس، سونىسىمەن ولەڭنىڭ نەگىزگى وزەگىن تانۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىڭدى وياتادى.

الايدا، بۇدان ءارى اقىن:
تەك جاقسىلىق اڭسا، جانىم،
ءومىرىم بار باستالماعان،-دەگەن سولقىلداق، ءالسىز جولداردى العا تارتادى. جاس وركەن جاپىراعىن جايناتىپ، كوككە ساۋساق سوزسا، اسپان جىلى جاۋىنىن دا، شۋاعىن دا اياماي مەيىرلەنسە، "جاقسىلىق اڭساپ" قانا ءبىر كۇنىن وتكىزۋ ادامزات بالاسىنا لايىق پا؟ ەرتەڭدى جوسپارلاۋ، ماقساتقا ۇمتىلۋ، مۇزدى جارىپ، تاۋ قوپارۋ سىندى جاسقا ءتان بويداعى بۇلا كۇشتى قايدا قوياسىڭ؟ سونداي-اق، جاس وركەننىڭ ءومىرى دانەگى جەرگە تۇسكەندە-اق باستالىپ كەتەتىنىن ايتقىم كەلەدى. جاس اقىندار زامان تىنىسىنا ساي، ۋاقىتتىڭ قىسقالىعىن ءھام قىمباتتىعىن باعالاسا، تەرەڭ سەزىنەسە دەگەن تىلەك بار.

بۇل ايتىپ جاتقان بولماشى سىنىمىز ءالىمجان اقىننىڭ جامان اقىن ەكەنىن بىلدىرمەيدى. ونىڭ جىرلارىندا ديونيستىك كوڭىل-كۇي بار، بىرىڭعاي مۇڭعا سالىنۋ كوپ بايقالمايدى. سونىسى قۋانتادى. "ەكستاز" ولەڭىندە:
جوقشىلىققا وكىنبەي، بارعا سىنباي،
كورىنبەيتىن ۇستاعان قولعا سىرناي.
جاۋىن جاۋسا قىزىققان ءار تامشىعا،
جاندىك كورسە، سىرلاسقان جولداسىنداي،- دەپ، ونەر ادامىنىڭ بولمىس-مىنەزىن ءدوپ باسىپ سۋرەتتەپ بەرەدى. شىنايى ءومىردى ەكستاز كۇيىنە تۇسكەن ادام، شىنىندا، قابىلداي قويمايتىنى انىق، جابايى تايپالاردىڭ شامان-باقسىلارىنان بۋدداعا دەيىن، ودان كەيىنگى ءدىني ميستيكتەردىڭ پسيحولوگيالىق كۇيىنەن ءدىني ەكستاز ءحالى بايقالسا، بۇل ەرەكشەلىكتىڭ بۇدان باسقا دا تۇرلەرى بار ەكەنىن بىلەمىز، سونىڭ ىشىندەگى  شىعارماشىلىق ادامىنا ءتان ەرەكشەلىگى تۋرالى:

ءسىز ولاي قاراماڭىز، ەسىم دۇرىس،
قاڭتاردىڭ توقسانىنشى كۇنى بۇگىن،- دەپ وي ورگەن ءالىمجان الىشەر اقىندىق ونەر - جان مەن قۇدايدىڭ ءوزارا تىلسىم بايلانىسى دەگەندى  جەتكىزگىسى كەلگەنى انىق.

جاس اقىن ولەڭدەرىندە وزىندىك وي ايتۋعا تىرىسادى، بۇل - انىق. سويتسە دە قازاق پوەزياسىنداعى كونتسەپتۋالدى باعىتتان ياكي ءداستۇر جالعاستىعىنان ىرگە اجىراتىپ، بولەك  كەتە المايدى. "تۋعان كۇن" ولەڭىندە ول ءوز تۋعان كۇنىنىڭ  بەلگىلى اقىندارمەن قاتار ەكەنىن ايتىپ، سول ءۇشىن قاڭتار ايىنا ماداق ايتىپتى.

وسى ولەڭ:
بولاشاققا ءۇنسىز قاراپ تۇرمىن مەن،
ورتاسىندا قادىر مەنەن قاسىمنىڭ، - دەپ تۇيىندەلەدى.

قازىرگى قايناپ تۇرعان كەزەڭنىڭ شۋماق بولىپ قالانعىسى كەلەتىن ساتتەرى مەن مەزەتتەرى جەتكىلىكتى. قازىرگى ادام مەن جيىرما جىل بۇرىنعى ادامنىڭ اراسى جەر مەن كوكتەي. بۇگىنگى ادام جانى اقىننان ءوزىن پسيحولوگيالىق تۇرعىدان جىتىرەك زەرتتەۋدى كۇتەدى. جالت-جۇلت سەزىم، اسىرە كوڭىل، ءۇنسىز ءتۇسىنىسۋ فورمالارى قازىر مۇلدەم باسقا بولسا،  كۇتۋ، ساعىنۋ، كەزدەسۋ، قوشتاسۋ جاعدايى  دا مۇلدەم باسقاشا. بۇگىنگى ادام - عارىشتىڭ بولشەگى، بەلگىلى ءبىر شەڭبەردەگى جۇيەنىڭ ەمەس...

ءالىمجاننىڭ  "جانداۋىس" دەيتىن ديالوگ-ولەڭى بار. سوندا ول ءبىر نارسەنى مويىندايدى:

- نەگە كوكتەم دەمەيسىڭ اتقان كۇندى؟

-  بۇزۋ وڭاي بولمادى تاپتاۋرىندى! - دەيدى ول.

دەمەك، جاس اقىن پوەزياداعى تاپتاۋرىندى بۇزۋعا تىرىسادى. بۇل كوڭىلگە ءۇمىت ۇيالاتاۋى مۇمكىن بە؟

ءالىمجان الىشەر ولەڭدەرى تۋرالى شىققان ءبىر سىن ماقالادا ونى "اقىن ەمەس" دەپ ءۋاج ايتقان زامانداس، قاتارلاستارى بولدى. الايدا، تالانتتى جاستىڭ اقىن ەكەنىن ايعاقتايتىن مىنا ءبىر ولەڭىن العا تارتقىم كەلەدى:

كوز الدىم تۇرسا داعى بۇلدىر بولىپ،
ەستە قالار ەشتەمە بۇلدىرمەدىك.
مەن ءبىر ءتۇنى ۇيىمنەن قاشىپ شىقتىم،
قايىققا مىنگىم كەلىپ.
قۇداي، مەنى سول ساتتە باقىتتى ەتتىڭ،
جۇلدىزىنا تاڭ قالىپ باقىت كوكتىڭ.
قاپيادا قايىعىم اۋدارىلىپ،
باتىپ كەتتىم.
اڭعارىپ بۇگىنىمدى، وتكەنىمدى،
بىلمەدىم،
قايدا؟
قاشان؟
شەكتەلۋدى.
ەشكىم ءالى بىلمەيدى سودان بەرى،
مەنىڭ باتىپ كەتكەنىمدى.

ءالىمجان الىشەر - سىرشىل ليريك، تالانتتى اقىن. ول ءالى دە ىزدەنىس ءھام دامۋ ۇستىندەگى قالام يەسى. ءالىمجاننىڭ الداعى شىعارماشىلىعىنان زامان تىنىسىن ءدوپ باسقان، جاڭا زامان ادامىنىڭ بولمىس-تالعامىمەن ادەمى ۇندەسەتىن اسەرلى ليريكا كۇتەمىز.

انار قابىلقاق، سىنشى

Abai.kz