قازاقستاننىڭ حالىق سانى 18 ميلليوننان استى. قازاق ۇلتىنىڭ پايىزدىق ۇلەسى - 66,01%. بىراق، ءالى «قازاقستان كوپ ۇلتتى مەملەكەت» دەگەن ۇراندى اۋىزدان تاستامايمىز. وعان «ىنتىماعى جاراسقان كوپ ۇلتتى» دەگەن ءسوزدى تاعى قوسامىز. وسى ۇراندار ءۇشىن ەل يەسى – قازاقتاردىڭ مۇددەسىن قۇرباندىققا شالۋ ادەتكە اينالعان.

ەلىمىزدە 4 ميلليوننان استام ورىس حالقى قونىستانعان. بۇلاردىڭ پايىزدىق ۇلەسى - 21.05%. باسقاشا ايتقاندا، بۇكىل ەل حالقىنىڭ 1/4-ءى ورىس ۇلتى. ءبىزدىڭ ەل ءۇشىن الىپ قاراعاندا بۇل از ادام ەمەس. بىراق، قازاقستاندىق ورىستار ۋكراينا، مولدوۆا، گرۋزياداعى ورىستارمەن سالىستىرعاندا تىنىش جاتقانداي كورىنەدى.

ماسەلەن، ءبىز اتاعان ەلدەردە ءدال وسى ورىستاردىڭ سەبەبىنەن ىشكى بۇلىك ورىن الدى. بۇل جەردە ءبىزدىڭ ايتپاعىمىز ۋكرايناداعى قىرىم ماسەلەسى مەن ءۇي ىشىنەن ءۇي تىككەن ترانسنيستريا مولدوۆ رەسپۋبليكاسى ەكەنىن كوپشىلىك جاقسى بىلەدى.

ءبىر قىزىعى، ۋكراينادا دا ورىستاردىڭ پايىزدىق ۇلەسى 20% اينالاسىندا عانا. مولدوۆا مەن گرۋزياداعى ورىستار سانى ميلليونعا دا جەتپەيدى. الايدا، ولار وزدەرى تۇرىپ جاتقان ەلدەن تاۋەلسىزدىك سۇراپ تىنىم تاپتىرمايدى. ال قازاقستاندىق ورىستار اراسىنان بىرەن-ساران وزگەشە پىكىر ايتاتىنداردى ەسكەرمەسەك، جالپى جاعىنان ومىرلەرىنە رازى. «كوپ ۇلتتى قازاقستاننىڭ» قاتارداعى ءبىر حالقى سەكىلدى ءجۇرىپ جاتىر. بۇنى ءبىزدىڭ بيلىكتەگىلەر باستا ايتقانىمىزداي «ىنتىماعى جاراسقان كوپ ۇلتتى ەل» ەكەنىمىزبەن تۇسىندىرەدى.

«مالىڭدى بەرىپ وتىرساڭ، اتاسى باسقا، ءدىنى باسقا، كۇنى باسقالار دا جالدانىپ بىرلىك قىلادى»، - دەگەن ۇلى اباي. قازاقتارداي جايىلىپ جاستىق، ءيىلىپ توسەك بولىپ وتىرسا، ورىس قانا ەمەس كەز-كەلگەن حالىق قازاقستاننىڭ تۇرعىنى بولۋعا دايىن.

ەلىمىزدەگى ورىس ۇلتىنىڭ نەگە وزگە ەلدەردەگىدەي بۇلىك شىعارمايتىنىن، نەگە رەسەيگە كوشىپ كەتۋگە اسىقپايتىنىن كوزقاراقتى وقىرمان جاقسى بىلەدى. الايدا، ءبىز وزگە ۇلتتى ءوز ەلىمىزدە ۇستاپ تۇرعان سەبەپتەردىڭ باسىن جىپكە ءتىزىپ كورەيىك.

1. كەڭەس وكىمەتى تاراعالى بەرى قازاقستان رەسەيگە وتە ادال سەرىك بولىپ كەلەدى. بەلارۋس ەلىن قوسپاعاندا قازاقستان رەسەيدىڭ جەر بەتىندەگى جالعىز جاناشىرى دەسەك ارتىق ەمەس. باسقاشا ايتقاندا، رەسەيدىڭ بوتەنگە سىلتەر قولشوقپارى، جاقىنىن جاسقار ۇرتوقپاعى بولىپ جۇرگەنىمىز جاسىرىن ەمەس.

ال رەسەي ايتقانىنا كونىپ، ايداعانىنا جۇرمەيتىن كورشىلەرىنە عانا قىرىن قارايدى. قازاق بيلىگى ۋكراينا نەمەسە گرۋزيا سەكىلدى باتىس ەلدەرىنە جاقىنداپ، ماسكەۋدەن بەت بۇرىپ كەتۋدەن اۋلاق. بىزدەي ىزگى كورشىگە جارىعان رەسەي بيلىگى ەلىمىزدەگى ورىستاردىڭ قولتىعىنا سۋ بۇركىپ، بۇلىك شىعارۋعا ايتاقتاماي وتىر.

2. ءبىزدىڭ ەلدە «ۇلتتار دوستىعى»، «ۇلتتار تەڭدىگى» دەگەن ۇراندار ۇلىقتالىپ كەلەدى. ادامدار «ۇلتشىل» دەگەن سوزدەن كەڭەس وداعى كەزىندەگىدەي قورقادى. ءتىپتى، ۇلت جاناشىرى بولىپ جۇرگەن ازاماتتاردىڭ ءوزى «مەن ۇلتشىل ەمەسپىن، ۇلتجاندىمىن» دەپ مايموڭكەلەۋگە ءماجبۇر. باستا ايتقانىمىزداي، ەل ساياساتىنان ەڭ كوپ زارداپ شەگەتىن قازاقتار. مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ ورىس ءتىلدى بۇقاراعا رەسمي تىلدە جاۋاپ بەرۋىن ەلباسىنىڭ ءوزى تالاپ ەتكەن ەدى. انىعىراق ايتقاندا، ەلىمىزدەگى ورىس ۇلتىنىڭ مۇددەسى بيلىك تاراپىنان ارنايى قورعالىپ وتىر. دەمەك، قازاقستانداعى ورىستار وزدەرىن شەتەلدە جۇرگەندەي سەزىنبەيدى. ءوز ەلىندە جۇرگەندەي ەركىن، ءوز جەرىندە جۇرگەندەي جاعدايى جاقسى.

ەلىمىزدەگى وزگە ۇلتتاردان مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋدى، بالاسىن قازاقشا مەكتەپكە بەرۋدى تالاپ ەتپەك تۇگىلى ءوز ەلىمىز، ءوز جەرىمىزدە تۇرىپ جاتىپ ەلدى-مەكەندەر مەن كوشەلەرگە قازاقشا اتاۋ بەرۋدەن قورقامىز. «ىنتىماعى جاراسقان كوپ ۇلتتىڭ» قارسى شىعۋىنان قورقامىز. وسىلاي بەتىنەن قاقپاي، باسىنان سيپاپ وتىرساڭ كىم بەرەكەلى بولمايدى. ءوز حالقىمىزدىڭ مۇددەسىن قۇربان ەتە وتىرىپ، ساتىپ العان بەرەكە-بىرلىگىمىزبەن ماقتانىپ ءجۇرمىز تاعى.

3. رەسەي بيلىگى قازاقستانداعى ورىس حالقىنىڭ ەشقايدا كوشپەگەنىن قالايدى. ولار قازاق جەرىنەن كوشىپ بارعان ورىستارعا قىرىن قاباق تانىتۋ ارقىلى، ولاردىڭ ەلگە قايتۋ ىنتاسىنا سۋ سەۋىپ وتىر. قازاق دالاسىنداعى 4 ملن ورىس رەسەي ءۇشىن ءبىزدىڭ جەردىڭ استىنا كومىلگەن مينا. كەرەك كەزدە جارىپ جىبەرۋ ءۇشىن ساقتاپ وتىر.

ماسكەۋ استانانى تەجەۋ ءۇشىن قازاقستانداعى ورىستاردىڭ ازايماۋىن تىلەيدى. سول ءۇشىن ءوز قانداستارىن ەلگە قايتۋعا ۇندەگەن ەمەس. ايتپەسە، الەمدە جەر كولەمى ەڭ ءىرى مەملەكەت سانالاتىن رەسەي شىعىس ەۋروپا مەن ورتا ازيادا تارىداي شاشىراعان ورىس ورمانىن تۇگەل جيناپ السا دا جاراسار ەدى. الايدا، ولارعا ءوز حالقىن ءار ەلگە تاراتىپ قويىپ، سول ەلدى شاۋجايلاپ وتىرۋ الدەقايدا ۇنايدى.

قۋانىش قاپپاس

Abai.kz