قازاقستاننىڭ ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى وتكەندە وڭكەي ءجۋرناليستى جيىپ، بريفينگ وتكىزگەن ەدى. ساعاديەۆ «ساربازدارى» ءھام بجعم قابىلداپ جاتقان وزگەرىستەردى ەگجەي-تەگجەيلى سول كەزدە جازدىق.  «بارەكەلدى» دەيتىن جەرىندە ءبىز دە بارەكەلدىگە باستىق. دەسە دە سول جيىندا ءبىر دۇنيە ەسكەرۋسىز قالدى.

اكادەميك ساعاديەۆتىڭ مينيستر بالاسى مەكتەپتەردەگى بىرىڭعاي فورما جايلى ايتتى. سونىڭ ىشىندە ءدىني سيپاتتاعى كيىم ۇلگىلەرى مەكتەپتەرگە جارامايتىنىن تىلگە تيەك ەتىپ، داۋدىڭ نۇكتەسىن قويعانداي بولدى.

مينيستر نە دەدى؟ مينيستر: «حيدجابقا كەلەر بولساق، مەكتەپتەردە حيدجابقا تىيىم سالىنعان. ءبىزدىڭ پوزيتسيامىز وزگەرگەن جوق. وقشاۋلاپ وقىتۋعا كەلسەك، وقشاۋلاپ وقىتۋ مەن ءدىني وقىتۋدى شاتاستىرماعان ءجون. وقىتۋدىڭ ءتۇرى قانداي بولسا دا، مەكتەپ باعدارلاماسى بىرىڭعاي. ول سولاي بولىپ قالادى. سوندىقتان، كەز كەلگەن وقىتۋ ءتۇرى، كەز كەلگەن مەكتەپتە ورتاق. ول – مەملەكەتتىك جالپى ءبىلىم بەرۋ ستاندارتتارى بويىنشا جۇرگىزىلەدى. ءبىز قابىلداعان باعدارلاما بويىنشا جۇرگىزىلەدى. بۇل بارىنە قاتىستى», - دەدى.

مينيستر ءسوز ءتۇيىنىن تۇيىندەي كەلە، مينيسترلىكتىڭ بۇل شەشىمى جۇرتتىڭ قولداۋىنا يە بولادى دەپ سەنەتىندىگىن جەتكىزدى.

وسىعان دەيىن قازاقستاننىڭ مۇسىلماندار ءدىني باسقارماسى دا مەكتەپتەردە حيدجاب كيۋ ماسەلەسىنە ءۇن قوسىپ، مينيسترلىكتىڭ ءسوزىن سويلەگەن ەدى.

ەستەرىڭىزدە بولسا، بىلتىر ءدال وسى مەكتەپ فورماسىنا قاتىستى جۇرت ىشىندە داۋ تۋدى.  قازاقستانداعى جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردە حيدجاب كيگەن وقۋشىلاردى مەكتەپكە كىرگىزبەگەن ەدى. بۇعان نارازى بولعان اتا-انالار بالالارىن مەكتەپكە جىبەرمەۋگە دەيىن بارعانى بەلگىلى.

ءبىز ءبىرلى-جارىم ستاتيستيكاعا كوز جۇگىرتتىك. 2009 جىلى جۇرگىزىلگەن جالپىحالىقتىق ساناقتىڭ ناتيجەسى بويىنشا قازاقستان حالقىنىڭ 70,2 پايىزى مۇسىلمان دىنىندە ەكەن. 26,2 پايىزى حريستيان ءدىنىن ۇستانسا، 2,8 پايىزى قۇدايسىزدار قاتارىندا تىركەلىپتى. ول كەزدە حالىق سانى 16 ميلليوننىڭ توڭىرەگىندە بولدى. سوڭعى ەسەپ بويىنشا قازاقستان حالقىنىڭ سانى 18 ميلليون 272 مىڭنان اسىپ جىعىلدى. جوعارىداعى كورسەتكىشتەر دە از-كەم وزگەردى. رەسمي جۇرگىزىلگەن جالپىحالىقتىق ساناقتىڭ ناتيجەسى بولعان سوڭ، ءبىز ەسەپتى سول 70 پايىزبەن قاراستىردىق. قازاقستان مۇسىلمان ءدىنىن ۇستانۋشىلار جونىنەن تمد-دا 4-ورىندا تۇرادى.

مۇنىمەن نە ايتپاقپىز؟ مينيستر ساعاديەۆكە سىباعا تارتىپ، سازايىن بەرەيىن دەگەن ويىمىز جوق. كەرىسىنشە، ۇسىنىس ايتپاقپىز. جالپى ءبىلىم بەرەتىن وقۋ ورىندارىندا ءدىني سيپاتتاعى كيىمدەرگە تىيىم سالعانىن جوعارىدا ءمينيستردىڭ ءوزى دە ايتتى.

بۇعان قوسا، جالپى جانە ارنايى ءبىلىم بەرەتىن مەكەمەلەردە ءدىني جورالعىلاردى جاساۋعا زاڭ جۇزىندە تىيىم سالىنۋى كەرەك ەكەنىن ەسكەرتۋدى ءجون كوردىك.

بۇلاي دەۋىمىزگە، وتكەندەگى جامبىل وبلىسى، تاراز قالاسىنداعى سپورت مەكتەبىندە بولعان وقيعا سەبەپ تۋدىردى. وسىعان قاتىستى قوعامدا قىزۋ تالقى بولدى. سپورت مەكتەبىنىڭ بىرنەشە تاربيەلەنۋشىسى ۇستازدىڭ تىيىم سالۋىنا قاراماستان، قاساقانا ارانداتۋشىلىق ارەكەت جاسادى. پروۆوكاتسيا جاساۋ ارقىلى، ۇستازدى جوعارىداعى يسلامشىل توپتىڭ تالاۋىنا سالدى. اقىرىندا ۇستازدى جۇمىستان قۋىپ، جۇرت الدىندا كەشىرىم سۇراتتى.

كەيىن بەلگىلى بولعانداي، بەسىكتەن بەلى شىقپاعان بۇلاردىڭ ءداستۇرلى ەمەس ءدىني اعىمنىڭ جەتەگىنە ەرگەنىن اتا-انالارى ايتتى. بالالارىنىڭ بالەقورلىعى ءۇشىن اتا-انالارى كەشىرىم سۇراپ، ولاردىڭ قانداي ءدىني جورالعى جاساپ جۇرگەنىنەن حابارسىز ەكەندىكتەرىن جەتكىزدى. ال ول بالالار – كامەلەت جاسقا تولماعاندار ەدى. مىنە، ماسەلە قايدا جاتىر؟

قازاقستان حالقىنىڭ باسىم بولىگى يسلام ءدىنىن ۇستاناتىنى راس. ستاتيستيكا سولاي دەيدى. ونى جوعارىدا كوردىك. دەسە دە، 70 پايىز جۇرت ءوزىن مۇسىلمان دەپ تانىعان ءبىزدىڭ قوعامدا يسلام ءدىنىنىڭ بۇگىنگى كەلبەتى كوكەيتەستى ماسەلە بولىپ تۇر. ءبىز ەلدەگى ءداستۇرلى ەمەس ءدىني اعىمدار جايلى ءسوز ەتكەندى ءجون كوردىك.

بۇگىنگى قازاقستاندا ماڭىزى زور ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – ءدىني ەكسترەميزم جانە تەرروريزممەن كۇرەسۋ. ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزمگە ەل دە، ەلباسى دا قارسى. پرەزيدەنت نازارباەۆ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ 2011 جىلعى 22 شىلدەدەگى وتىرىسىندا قۇقىق قورعاۋ جانە باسقا دا مەملەكەتتىك ورگاندارىنا ەكسترەميزم كورىنىستەرىن قاتاڭ جانە جەدەل تۇردە توقتاتۋىن تاپسىرعان.

قازىرگى ۋاقىتتا قر سوت شەشىمى بويىنشا زاڭمەن تىيىم سالىنعان ەكسترەميستىك ۇيىمدارعا «حيزبۋت-تاحرير»، «ءال-كايدا»، «تابليعي جاماعاتى»، «اسبات-ءال-انسار»، «الەۋمەتتىك رەفورمالار قوعامى»، «ورتالىق ازيا موجاحەدتەر جاماعاتى» «اۋم سينريكە»، «شىعىس تۇركىستاندى ازات ەتۋ ۇيىمى»، «تۇركىستاننىڭ يسلام پارتياسى»، «دجۋن-ال-حاليفات»، «تاكفيريزم»، «سۇر قاسقىر»، «مۇسىلمان باۋىرلار»، «كۇرد حالىق كونگرەسى»، «وزبەكستاننىڭ يسلام قوزعالىسى»، «شىعىس تۇركىستانداعى يسلامدىق قوزعالىس»، «لاشكار-ي-تايبا»، رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىك «سەنىم. ءبىلىم. ءومىر» ۇيىمدارى جاتادى.

2011 جىلى «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭ قابىلداندى.

وسى جاڭا زاڭعا سايكەس، مەملەكەتتىك تىركەۋدەن وتكەن سوڭ عانا ءدىني ۇيىمدار ءوز قىزمەتىن قازاقستاندا جۇزەگە اسىرا الادى، سونىمەن قاتار 3 باپتىڭ 11 تاراۋىندا ايتىلعانداي «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭدارىندا بەلگiلەنگەن تارتiپپەن تiركەلمەگەن دiني بiرلەستiكتەردiڭ قىزمەتiنە، سول سياقتى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارىن، شەتەلدىكتەر مەن ازاماتتىعى جوق ادامداردى دiنگە كوزقاراسىن ايقىنداۋدا، ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ قىزمەتىنە، دiني جورالارعا جانە (نەمەسە) دiندi وقىپ-ۇيرەنۋگە قاتىسۋىنا نەمەسە قاتىسپاۋىنا قانداي دا بiر ماجبۇرلەۋگە جول بەرiلمەيدi».

پرەزيدەنت وسى زاڭدى نەگىزگە الا وتىرىپ، بىرقاتار تاپسىرما دا بەرگەن. مىنە ول تاپسىرمالار:

-جوعارى بىلىكتى ماماندار مەن ءدىنتانۋشىلار، تەولوگتار مەن يمامداردى دايارلاۋ;

-قازاقستاندىق ءپاتريوتيزمدى ۇگىتتەۋ جانە ناسيحاتتاۋ;

-بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىمەن بەلسەندى ىنتىماقتاستىق; ۇزدىكسىز قوعامدىق-اعارتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ;

-ءدىن سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياساتىن جۇزەگە اسىرۋ، ءدىني ەكسترەميزمگە بايلانىستى ماسەلەلەرىن تالداۋ;

-ەكسترەميستىك باعىتتاعى ۇيىمدار مەن توپتار جونىندە اقپارات بەرۋ;

-قوعامداعى بىرلىك پەن تاتۋلىقتى نىعايتۋ ماقساتىندا كونفەسسيالار مەن ۇلتتار اراسىنداعى كونسترۋكتيۆتى ديالوگتى دامىتۋ;

-جاسوسپىرىمدەردى رۋحاني جانە پاتريوتتىق تاربيەلەۋ جولىندا وبلىستىڭ قالالارى مەن اۋداندارىنا بىلىكتى تەولوگتار، انشىلەر مەن اقىنداردان تۇراتىن كەرۋەندى جىبەرۋ;

-جاس جەتكىنشەكتەردىڭ دۇرىس الەمدىك كورىنىسىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن ورتا جانە جوعارى وقۋ ورىندارىندا ءدىني تاقىرىپتارعا فيلمدەردى كورسەتۋ;

-جاستاردىڭ دەمالىس جانە بوس ۋاقىتىن وتكىزۋ ماسەلەلەرىن جاقسارتۋ; ۇلكەن قالالاردا عانا ەمەس، سونىمەن قاتار كىشى اۋدانداردا كلۋبتار، دەمالىس ورتالىقتارى، سپورت مەكتەپتەرى جانە باسقا دا الەۋمەتتىك-مادەني مەكەمەلەردىڭ بەلسەندى جۇمىس ىستەۋىن قامتاماسىز ەتۋ;

-جاستاردىڭ الەۋمەتتىك جانە ماتەريالدىق قاۋىپسىزدىك دەڭگەيىن ارتتىرۋ;

-جاس مامانداردى جۇمىسقا ورنالاستىرۋعا جاردەمدەسۋ;

-جاستار ءۇشىن تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى باعدارلاماسىنا قولداۋ كورسەتۋ.

مەكتەپتەردە ءدىني سيپاتتاعى كيىم ۇلگىلەرىنە تىيىم سالعان ساعاديەۆ مىرزا، جالپى جانە ارنايى ءبىلىم بەرەتىن مەكەمەلەردە ءدىني جورالعىلار جاساۋعا دا تىيىم سالۋى كەرەك-اق.

2018-2019 وقۋ جىلى باستالدى، مىنە. ەرتەڭ-بۇرسىگۇنى قىزدارىن حيدجابسىز مەكتەپكە جىبەرمەيتىن اتا-انالاردىڭ داۋى قايتا قوزادى. نەمەسە ينتەرناتتاردا ءدىني جورالعى جاساپ، ءوزىن ءبىر، وزگەلەردى ەكى داۋلاستىراتىن شالا ساۋاتتى «ارانداتۋشىلار» تاعى شىعادى. ال سول ينتەرناتتاعى تاربيەلەنىپ جاتقان بالا ينتەرنەتتەگى پسەۆدو ءدىني كوسەمدەردىڭ كولگىرسىگەن كوپ سوزىنە ەرىپ كەتپەسىنە كىم كەپىل؟ بۇگىنگى «پروۆوكاتور» ەرتەڭگى – تەرروريست. سوندىقتان، مينيسترگە جانە ءبىر ەسكەرتۋ، بۇل.

ءبىزدىڭ ۇسىنىسىمىز:

1.مەكتەپتەردە، جالپى جانە ارنايى ءبىلىم بەرەتىن مەكەمەلەردە ناماز وقۋعا;

2.مەكتەپتەردە جانە جاتاقحانالاردا ناماز جانە وزگە دە ءدىني جورالعىلاردى جاساۋعا;

3.جۇما كۇندەرى ساباق ۋاقىتىندا نامازعا بارۋعا;

4.ءدىني سيپاتتاعى بۇيىمداردى (تاسپيح، ميسۋاق، تاقيا ت.ب.) مەكتەپكە اكەلۋگە جانە ناسيحاتتاۋعا;

5.ءدىني سيپاتتاعى وقۋ قۇرالدارىن، كىتاپتار، اۋديو جانە بەينە جازبالاردى مەكتەپكە اكەلۋگە تىيىم سالىنۋى كەرەك.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz