قازاقستاندىقتاردى بىرىكتىرەتىن، ەل بولاشاعىنىڭ     

ىرگەتاسىن قالاعان باستى قۇندىلىقتاردىڭ

ءۇشىنشىسى – زايىرلى قوعام مەن جوعارى رۋحانيات.

(ن.ءا. نازارباەۆ)

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنىڭ 1-بابى، 1-تارماعىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءوزiن دەموكراتيالىق، زايىرلى، قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتiك مەملەكەت رەتiندە ورنىقتىرادى، ونىڭ ەڭ قىمبات قازىناسى – ادام جانە ادامنىڭ ءومiرi, قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى» -دەلىنگەن. مەملەكەتىمىزدىڭ باستى قازىناسى – ادام جانە ادامنىڭ ءومىرى، ونىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى بولعاندىقتان ازاماتتارىمىزدىڭ ءوزى قالاعان دىنگە سەنۋى كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارىنىڭ قاتارىنان تابىلادى. اتا زاڭىمىزعا سايكەس ازاماتتارىمىزدى تەگiنە، الەۋمەتتiك، لاۋازىمدىق جانە مۇلiكتiك جاعدايىنا، جىنىسىنا، ناسiلiنە، ۇلتىنا، تىلىنە، دiنگە كوزقاراسىنا، نانىمىنا، تۇرعىلىقتى جەرiنە بايلانىستى، سونداي-اق باسقا دا جاعداياتتار بويىنشا كەمسiتۋگە تىيىم سالىنعان. اتا زاڭىمىزداعى وسى ايتىلعان قاعيدالار مەملەكەتىمىزدىڭ زايىرلى سيپاتتا ەكەندىگىنىڭ باستى نىشاندارى.

زايىرلى مەملەكەت ۇعىمىنىڭ ءتۇپ-تامىرى ءدىني قۇقىق تۇرعىسىنان ادامسۇيگىشتىك قۇقىعىن باسشىلىققا الۋدا جاتىر. ادام جانە ادامنىڭ ءومىرىنىڭ قۇندىلىعى عاسىرلار تەرەڭىنەن زايىرلى جانە قۇقىقتىق مەملەكەت قۇرۋعا دەگەن تالپىنىستى تۋىنداتتى. زايىرلى مەملەكەت – ءدىني نانىم-سەنىمدى ادام بولمىسىنا ءتان قاجەتتىلىكتەردىڭ ءبىرى رەتىندە قاراستىرىپ، قۇقىقتىق نورمالاردى باسشىلىققا الادى. زايىرلى مەملەكەتتە ءدىني قۇقىق ەمەس، ادامنىڭ دىنگە دەگەن قۇقىعى الەۋمەتتىك زاڭدىلىقتار شەڭبەرىندە قاراستىرىلادى. مەملەكەتتىڭ زايىرلى نەمەسە تەوكراتيالىق ۇلگىلەرىنىڭ قايسىسى دۇرىس ەكەندىگى جايلى پىكىرتالاس تۋىنداعاندا كەيبىر ازاماتتار زايىرلى مەملەكەتتە ادام قۇقىقتارى باستى ورىنعا قويىلاتىندىعىنا كوڭىل اۋدارماي جاتادى. قۇقىقتىق مەملەكەت قۇرۋدىڭ ماڭىزدىلىعى ەلىمىزدىڭ بارلىق ازاماتتارىنىڭ ءدىني سەنىمىنە قاراماستان زاڭ الدىنداعى تەڭدىگىنەن كورىنەدى. وعان ازاماتتارىمىزدىڭ ءوز ءدىني نانىمدارى سەبەبىنەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسى مەن زاڭدارىندا كوزدەلگەن مىندەتتەرىن اتقارۋدان باس تارتۋعا قۇقىعىنىڭ جوقتىعى دالەل. زايىرلى مەملەكەتتە ازاماتتىق قۇقىق پەن زاڭ الدىنداعى تەڭدىك ماڭىزعا يە. ويتكەنى، بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدە تەرىس پيعىلدى ءدىني توپتاردىڭ (اسىرەسە يسلامي تەرىس پيعىلدى توپتار) تەوكراتيالىق نەمەسە كلەريكالدى مەملەكەت قۇرۋعا دەگەن تالپىنىسى زايىرلىلىقپەن تىعىز بايلانىستاعى قۇقىقتىق ماسەلەلەرىنە، ادامسۇيگىشتىككە نۇقسان كەلتىرۋى مۇمكىن.

ءدىن مەملەكەتتەن بەيتاراپ سانالعانىمەن، ءدىن مەملەكەتتىڭ تىرەكتەرىنىڭ ءبىرى – رۋحاني تىرەگى بولىپ قالا بەرمەك. بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدىڭ ىشىندە وڭدى-سولدى تىركەلىپ، ءدىني ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارىن ەكپىندەتە جۇرگىزىپ جاتقان ءارتۇرلى ءدىني باعىتتاعى بىرلەستىكتەر مەن كوپتەگەن جات ميسسيونەرلەردىڭ ىستەرى – حالقىمىزدىڭ، ۇلتىمىزدىڭ كەلەشەك بولمىسىنا، اتا ءدىنىمىزدىڭ بەكىپ وركەندەۋىنە دەگەن الاڭداتۋشىلىعىن تۋعىزىپ وتىر. ەلىمىزدەگى بۇگىنگى ءدىني احۋال جاعدايىندا بۇرىنعى ولشەممەن جۇمىس ىستەۋگە بولمايتىنى بەلگىلى اقيقات.

تاۋەلسىزدىك العان شيرەك عاسىر ىشىندەگى ەڭ ءىرى جەڭىسىمىز بەن ۇلكەن جەتىستىكتەرىمىزدىڭ ءبىرى، ءبىزدىڭ شىققان بيىگىمىز – ول ەلىمىزدە ءدىني نانىم-سەنىم بوستاندىعىنىڭ، ءدىني ەركىندىكتىڭ تولىق بەكۋى، ونىڭ ىشىندە يسلام اتا ءدىنىمىزدىڭ وركەندەۋى، حالىقتىڭ اتەيستىك ومىردەن كەيىن ءوز دىنىمەن قايتا ەركىن قاۋىشۋى دەسەم، ارتىق ايتقاندىق بولماس.

ءبىزدىڭ رەسپۋبليكامىزدىڭ دىندەر  ارالىق كەلىسىم مەن ۇنقاتىسۋداعى قۇندى تاجىريبەسى الەم نازارىنا ىلىگىپ وتىرعانى بەلگىلى. بۇگىنگى قازاقستاننىڭ قوعامدىق-ساياسي ومىرىندە ءدىننىڭ يگىلىكتى ءرولى ارتىپ، ونىڭ يماندىلىق، رۋحاني جانە الەۋمەتتىك فۋنكتسيالارى كۇشەيە تۇسۋدە، دىنگە سەنۋشىلەردىڭ، ءدىني نانىمداعىلار مەن ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ ساندارى تۇراقتى وسۋدە. ولاردىڭ قوعامداعى ىشكى ساياسي تۇراقتىلىق پەن ۇلتارالىق، دىنارالىق كەلىسىمدى نىعايتۋعا، قوعام مەن مەملەكەتتىڭ دامۋىنا ءوز ۇلەستەرىن قال-قادەرىنشە قوسىپ وتىرعاندارى ءبارىمىزدى قۋانتادى. ءبىز كونفەسسيالىق سان الۋاندىعىمەن ەرەكشەلەنەتىن الەمدەگى ازىن-اۋلاق ەلدەردىڭ قاتارىنا كىرەمىز.

كەڭ-بايتاق قازاق ەلى قازىرگى تاڭدا كۇللى الەمگە ءوزىنىڭ دىنارالىق كەلىسىم مەن ۇلتارالىق تاتۋلىقتىڭ التىن ورداسى ەكەندىگىن پاش ەتىپ وتىر. ءدىنىمىزدىڭ ۇلكەن جاناشىرى، ءارى قامقورى ەلباسىمىز ن.ءا. نازارباەۆتىڭ باستاماسىمەن ەلورداسى استانادا 2003 جىلدان باستاپ  وتەتىن «الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر جەتەكشىلەرىنىڭ» ءتورت سەزدەرى سونىڭ جارقىن كورىنىسى. سەزدەرگە قاتىناسقان الەمدىك جانە ۇلتتىق دىندەردىڭ باسشىلارى رۋحاني كەلىسىم مەن ءدىني توزىمدىلىكتى ورناتۋدا قازاقستاننان الار تاجىريبە مەن ۇلگىنىڭ مول ەكەندىگىن اتاپ وتكەن بولاتىن.

پرەزيدەنت ن.نازارباەۆتىڭ ەكىنشى سەزدە جاريالاعان باستامالارىن جۇزەگە اسىرۋ بويىنشا ءىس-شارالار جوسپارىنا سايكەس، ۇكىمەتتىڭ 2008 جىلعى 28-ءشى تامىزداعى قاۋلىسىمەن قۇرىلعان مادەنيەتتەر مەن دىندەردىڭ حالىقارالىق ورتالىعى بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم سارايىندا ءوز جۇمىسىن باستادى.

ورتالىقتىڭ نەگىزگى ماقساتى – قازاقستاننىڭ مادەنيەتارالىق، كونفەسسياارالىق ۇنقاتىسۋدىڭ – ديالوگتىڭ جانە ەكسترەميزم مەن تەرروريزمنىڭ قاۋىپ-قاتەرلەرىنىڭ الدىن الۋ حالىقارالىق ورتالىقتارىنىڭ ءبىرى رەتىندەگى ءرولىنىڭ جاڭا دەڭگەيگە العا باسۋىنا اتسالىسۋ بولىپ تابىلادى. بۇگىندە ءبىزدىڭ ورتالىق سەزد حاتشىلىعىمەن بىرلەسە وتىرىپ الداعى بەسىنشى سەزدىڭ كۇن تارتىبىنە الەمدىك كونفەسسيالار باسشىلارى كەڭەسىنىڭ جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋ، رۋحاني داعدارىستى جەڭىپ شىعۋ، كەلىسپەۋشىلىكتەردى بەيبىت جولمەن شەشۋ ماقساتىندا الەمدىك دىڭدەردىڭ كۇشتەرىن بىرىكتىرۋدىڭ ماڭىزدى ماسەلەلەرىن دايىنداۋ ۇستىندە.

پرەزيدەنتىمىز ن.نازارباەۆتىڭ «قازاقستان جولى – 2050: ءبىر ماقسات، ءبىر مۇددە، ءبىر بولاشاق» اتتى بيىلعى جولداۋىندا ايتىلعان.سونىمەن قاتار، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ XX سەسسياسىندا پرەزيدەنتىمىز زايىرلى قوعام مەن جوعارى رۋحانياتتى ەل قۇرۋ مەملەكەتىمىزدىڭ باستى باعىتى ەكەنىن ايتقان بولاتىن.

زايىرلى مەملەكەت – مەملەكەتتى شىركەۋدەن ءبولۋ ناتيجەسىندە پايدا بولعان، قوعامدىق قاتىناستار ءدىني نورمالار نەگىزىندە ەمەس، ازاماتتىق نەگىزدە رەتتەلەتىن، مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ شەشىمدەرى ءدىني تۇرعىدان شىعارىلمايتىن مەملەكەتتىڭ سيپاتى. زايىرلى مەملەكەتتىڭ زاڭناماسى تولىقتاي نەمەسە ءىشىنارا ءدىني نورمالارعا سايكەس كەلۋى مۇمكىن، ونىڭ زايىرلىلىعى ءدىني تۇسىنىكتەرگە قاراما-قايشىلىقپەن ەمەس، ودان ازات بولۋىمەن انىقتالادى. زايىرلى ەلدە ءاربىر ادام ەشقانداي ءدىني ينستيتۋتتارعا قاتىسسىز ءومىر سۇرۋگە قۇقىلى. مىسالى، نەكەنى تىركەۋ جانە ءادىل سوت جۇيەسى مەملەكەتتىڭ ايرىقشا قۇقىعى بولىپ تابىلادى. سول سياقتى زايىرلى ەلدە بارلىق كونفەسسيا وكىلدەرى زاڭ الدىندا بىردەي. ءدىني مەرەكەلەر حالىقتىڭ دىنگە سەنۋشى بولىگىنە قولايلى جاعداي جاساۋ ماقساتىندا دەمالىس كۇنى رەتىندە بەكىتىلگەن. «زايىرلى» ءسوزى اراب تىلىندە «زاحيري» (زايىرلى) ياعني «اشىق، سىرتقى» دەگەن ماعىنالاردا قولدانىلادى.

جالپى، ادامزات دامۋىنىڭ تاريحي تاجىريبەسىنەن تۋىنداعان مەملەكەتتىڭ زايىرلىلىق ءپرينتسيپى مەملەكەت پەن ءدىننىڭ ءبىر-بىرىنەن ءبولىنۋىن جاريالاعانىمەن، ول ۇعىم بۇل ەكەۋiنiڭ اراسىنا قورعان سالۋدى بىلدىرمەيدى. ويتكەنى، دiنسiز – مەملەكەت، ال مەملەكەتسiز – دiن جوق. دiن مەن مەملەكەتتiڭ تۇيiسەر جەرi – ەلدiڭ تۇتاستىعى جانە قوعامنىڭ اۋىزبىرشىلىگى مەن تۇراقتىلىعى. سوندىقتان، ەل دامۋىنىڭ بۇگىنگى كەزەڭىندە ەكi تاراپتىڭ ءوزارا بiرiگiپ ارەكەت ەتەتىن كەڭiستiگiن، ونىڭ قۇقىقتىق تەتىكتەرىن ۋاقىت تالابىنا ساي ايقىنداۋدىڭ جانە جەتىلدىرىپ وتىرۋدىڭ ماڭىزى زور. بۇل جەردە مەملەكەت مىناداي قاعيدانى باسشىلىققا الۋى ءتيىس: ول قوعامداعى ءدىني بىرلەستىكتەردى رەتتەيتىن ءوز شەكاراسىنىڭ اۋماعىن تارىلتپاۋى كەرەك جانە ەلىمىزدىڭ نەگىزىن قۇراپ وتىرعان حالىقتىڭ ءداستۇرلى دىنىنە باسىمدىق بەرۋى قاجەت. ويتكەنى، قوعام مەن ءدىندى ءبىر-بىرىنەن ءبولۋدىڭ مۇمكىن ەمەس ەكەندىگىن ەسكەرەر بولساق، مەملەكەتتىڭ ءدىني سالادا بەلسەندى تۇردە رەتتەۋشى بولۋى ءتيىس ەكەندىگى تالاس تۋدىرماسى انىق.

قازىرگى قولدانىستاعى زاڭ بويىنشا، ەلىمىزدەگى بارلىق ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ قۇقىعى بىردەي جانە تەڭ. قازاقستاندا ەل تۇرعىندارىنىڭ ءدىني سەنىمدەرىنىڭ باسىم بولىگىن قۇرايتىن يسلام جانە پراۆوسلاۆيە دىندەرىنىڭ ۇلەسى 95%، كاتوليك، يۋدايزم دىندەرىن ۇستاناتىنداردىڭ ۇلەسى 1-2%-دى قۇراسا، ەلىمىزدەگى ءداستۇرلى ەمەس ءدىني اعىمدار مەن ىلىمدەردى ۇستانۋشىلاردىڭ ۇلەسى نەبارى 2-3%-دى عانا قۇرايدى ەكەن. دەمەك، زاڭ بويىنشا ەلىمىزدەگى ءداستۇرلى ءدىن بولىپ سانالاتىن ىرگەلى دىندەر مەن جاڭا ءدىني اعىمداردىڭ مارتەبەسى مەن ولاردىڭ قوعام ومىرىندە الاتىن ورنى تەڭدەي قاراستىرىلدى. زايىرلى ەلدە مەملەكەت دىنگە ارالاسپايدى دەگەن ءسوز، ءدىننىڭ يمان، قۇلشىلىق، ءدىني وقۋ جانە وقىتۋ ىستەرىنە كەدەرگى بولمايدى، سونىمەن قاتار بەلگىلى ءبىر ءدىننىڭ جەتەگىندە دە كەتپەيدى دەگەنگە سايادى. ولاي بولماسا، قازاقستان سياقتى حالقىنىڭ 70 پايىزى مۇسىلمان ەلدە حالقىنىڭ ءدىني قاجەتتىلىكتەرىن قاناعاتتاندىرۋعا كومەكتەسپەيدى دەگەن ءسوز ەمەس. دەموكراتيالىق ۇكىمەتتىڭ ەڭ باستى مىندەتى حالىق ءۇشىن قىزمەت ەتۋ بولسا، سول حالىقتىڭ ءدىني قاجەتتىلىكتەرىن ەسكەرىپ، ولاردى قامتاماسىز ەتۋ دە ۇكىمەتتىڭ باستى مىندەتى بولىپ سانالادى.

الەمدە 113 مەملەكەت ءوزىن زايىرلى ەل دەپ جاريالاعان بولسا، سونىڭ ءبىرى – قازاقستان. كونستيتۋتسيانىڭ 1-بابىندا قر ءوزىن دەموكراتيالىق، زايىرلى مەملەكەت رەتىندە ورنىقتىراتىنى كورىنىس تاپقان. سونىمەن بىرگە اتا زاڭىمىز ءاربىر ادامنىڭ ءدىني سەنىم بوستاندىعىنا كەپىلدىك بەرەدى جانە كونفەسسيالىق، ەتنيكالىق جانە باسقا دا بەلگىلەرى بويىنشا كەمسىتۋشىلىكتىڭ كەز كەلگەن تۇرىنە تىيىم سالادى. ال جەر بەتىندەگى 75 مەملەكەتتە ءدىن رەسپۋبليكانىڭ رەسمي بولىگى بولىپ تابىلادى.

«زايىرلى مەملەكەت پەن قوعام بۇل – ءبىزدىڭ تاريحي تاڭداۋىمىز. زايىرلى دەگەن اتەيستىك دەگەندى بىلدىرمەيدى. زايىرلى دەگەنىمىز – وزىق، تولەرانتتى، اشىق قوعام. ءبىز ءداستۇرلى دىندەرگە قولداۋ كورسەتىپ، كەز كەلگەن ەكسترەميزم ءتۇرىن ءۇزىلدى-كەسىلدى مويىندامايمىز». بۇل – ەلباسىنىڭ زايىرلىلىق پەن دىنسىزدىك ۇعىمىن شاتىستىرىپ، اداسقان قانداستارىمىزعا قاراتا ايتقان كەسىمدى ءسوزى.

ەتنوگراف دج.فرەزەر  زاماناۋي قۇداي ءسوزىن تۇسىندىرەتىندە وسى نەگىزگە سۇيەنىپ: «بارلىق مادەنيەت – شىركەۋدەن، كۋلتتان باستالادى» دەپ تۇجىرىمدايدى. الايدا مۇنداي بىرجاقتىلىقتى ەسكەرە وتىرىپ، ءدىنتانۋدىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى ك.نيتسشە  ءجۇز جىل بۇرىن جازعان: «ءدىندى ادامزاتتىڭ بۇكىل قۇندىلىعى، دانالىق نەگىزدى مادەنيەتتىڭ شىعارماشىلىق العىشارتى رەتىندە قاراستىرۋدى دۇرىس دەۋگە بولماس. الايدا  ول بارلىعىنا ەڭ بيىك قاسيەتتەر بەرە الادى».

جانە شىن مانىندە «كۋلت» ۇعىمى (لات. Kultus – قۇرمەتتەۋ، كۇتىم) مەن “كۋلتۋرا» – مادەنيەت (جاساۋ، تاربيەلەۋ، ءبىلىم بەرۋ) ەتيمولوگيانىڭ وزىندە ەرەكشەلىكتەردى ايقىندايدى: قۇرمەتتەۋ جاساپ شىعارۋ ەمەس.

ءدىن پايىمدىلىق قيسىندىلىقتى اسا بەينەلەي بەرمەيدى. ءتىپتى ول دۇنيەنى يگەرۋدىڭ وزگەشە سەزىمدىك-سەزىنۋ، بەينەلىك-ناقتى قۇرالى. ءدىن – ادامنىڭ قورشاعان ورتا مەن ءوز ىشىندە ۇنەمى سوقتىعىساتىن، سونىمەن قاتار تىكەلەي سەزىنە، ولشەي، بەينەلەي دە، تاني دا المايتىن، ۇعىندىرىپ جەتكىزىلۋى (سوزگە، تۇسىنىككە اينالدىرۋعا) قيىن، قۇپيا، عاجايىپ، تانىماعان باعداردىڭ قيسىنسىز ەرەكشە ءتاسىلى. ءدىن قۇپيامەن، ماڭگىلىكپەن، باستاپقىمەن، شەكتەن  تىسقارى «اينانىڭ ارعى جاعىمەن» تىكەلەي جاناسۋعا ۇمتىلىستى بەينەلەيدى جانە وسى ماعىنادا – سەنىم مەن مادەنيەت – پايىمسىز، قالىپسىز تۇرمىستىق سانانىڭ وزگەشە، تىكەلەي ءپالساپاسىن قۇرايدى.

مادەنيەتتىڭ العا دامۋى كوپشىلىككە قالىپتاسىپ قالعان پاراديگمانى وزگەرتپەۋ مۇمكىن ەمەس: كۇيزەلىس مەن قاراما-قايشىلىق – پروگرەستىڭ قوزعاۋشىسى. كەلىسىم، ىنتىماقتاستىق، الەمدى تانۋدىڭ ءتۇرلى ۇستانىمدارىنا تۇسىنىستىكپەن قاراۋ – ادامزات مادەنيەتىن ساقتاپ قالۋدىڭ، ونىڭ بولاشاعىن قامتاماسىز ەتەتىن امالدار. دىنگە سەنەتىندەر مەن سەنبەيتىندەردى بىرىكتىرەتىن ورتاق نارسە ولاردىڭ دۇنيەتانىمىن بولەتىندەردەن اناعۇرلىم ماڭىزدىراق. ۇلت تاعدىرى، تاريحتىڭ ورتاقتىعى، مەملەكەتىمىزدىڭ كۇيزەلىستەن شىعۋ جونىندە قامقورلىعى، جاھاندىق قاۋىپتەردى جەڭۋ – بارلىق ادام ءۇشىن ماڭىزدى. بۇل ورتاقتىق سابىرلى ديالوگپەن، كەلىسسوزبەن ايقىندالادى. تەك كەلىسسوزدەر عانا ءوزارا تۇسىنىستىككە،  ەسكىرگەن پاراديگمالاردىڭ اۋىسۋىنا اكەلەدى، ادامزات بولاشاعى مەن مادەنيەتتى قۇتقارۋ ءۇشىن بىرلىككە شاقىرادى.

زايىرلىلىق تەك قانا قۇلشىلىق پەن سەنىم بوستاندىعى نەمەسە مەملەكەت پەن ءدىننىڭ ءوزارا اجىراتىلۋى عانا ەمەس. زايىرلىلىقتىڭ نەگىزگى ماقساتى جەكە تۇلعانى دىندەردىڭ جانە يدەلوگيالاردىڭ قىسىمىنان قۇتقارۋ ەكەندىگىن ءبىلۋىمىز كەرەك. بۇل تۇرعىدان كەلگەندە قازاقستانداعى ءدىني ەكسترەميستىك باعىتتار، «سالافيلەر» مەن حريستيان ميسسيونەرلەرگە ءوز ازاماتتارىن بەرىپ قويۋ، باقىلاۋسىز قالدىرۋ مەملەكەتتىڭ قاىپسىزدىگىنە قانشالىقتى زيان ەكەندىگىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەيدى. قازىرگى قوعامداعى «سالافيلەردىڭ» بارلىق ءىس ارەكەتتەرى قوعام قاۋىپسىزدىگىنە كەرى اسەرىن تيگىزىپ وتىر. ال ميسسيونەرلىك وشاقتارى جىك شىعارعالى قاشان. زايىرلىلىق مەملەكەتتىڭ دەموكراتيالىق، راتسيونالدى ۇستانىمدارعا نەگىزدەلۋىن بىلدىرەدى. زايىرلىلىق اسىرەسە باتىستاعىداي كاتوليك الەمىندەگىدەي ءدىن مەن مەملەكەتتىڭ ەمەس، ءدىن  مەن شىركەۋدىڭ ءوزارا اجىراۋىن بىلدىرەدى. ال يسلامدا جوعارىدا ايتقانداي «ءدىن ادامى» نەمەسە «ءدىن ادامى ەمەس» دەگەن بولەكتەنۋ نەمەسە  ستاتۋس، «كاستا» بولماعان.

ولاي بولسا، رەسپۋبليكالىق جۇيەدەگى مەملەكەتتەردەگى «زايىرلىلىق» ۇستانىمىن اسىرەسە، يسلام وركەنيەتى مەن مادەنيەتىنە ەتەنە جاقىن نەمەسە سول مادەنيەت نەگىزىندە قۇرىلعان مەملەكەتتەر وزىندىك كوممەنتاري جاساۋ ارقىلى بيلىك پەن قوعام اراسىنداعى ۇيلەسىمدىلىكتى قامتاماسىز ەتۋگە ۇمتىلۋى كەرەك دەپ ويلايمىن.

دەسە دە كەلەر كۇندەردە كەمشىلىكتەر تۇزەلىپ، الەمدىك دەڭگەيدەگى تانىمدىق ولشەمدەردىڭ بارلىعى جۇزەگە اسادى دەپ سەنەدى. ءبىز  دە ۇمىتتەنەيىك!

ۆەنەرا جولمۋحامبەتوۆا

Abai.kz