Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىندا جاريالانعان "1893 جىلى سالىنعان مارال يشان مەشىتى قمدب-عا قاجەتى جوق پا؟" اتتى ماقالا جاريالاعان ەدىك. كەيىننەن پورتالىمىزدا وسى ماسەلەگە قاتىستى ء"بىز كوتەرگەن ماسەلەگە ءدىني باسقارما ورىس گازەتى ارقىلى جاۋاپ قاتتى" دەگەن ماقالا جارىق كوردى. وسى جايتقا وراي قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنان جاۋاپ حات كەلدى. 

قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى مەشىتتەن باس تارتقان جوق، كەرىسىنشە كەلەشەك ۇرپاققا تاريحى تەرەڭ «مارال يشان» مەشىتىن ساقتاپ قالۋ ماقساتىندا ماڭىزدى شەشىم قابىلداپ ونى وبلىستىق اكىمشىلىكتىڭ تەڭگەرىمىنە تاپسىردى.

2018 جىلى 17-ساۋىردە الماتى قالاسىندا وتكەن «قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ» كەڭەيتىلگەن تورالقا ءماجىلىسىنىڭ شەشىمىمەن قوستاناي قالاسىنداعى «مارال يشان» مەشىتىڭ عيماراتى مەن جەر تەلىمى قوستاناي وبلىستىق مادەنيەت باسقارماسىنىڭ تەڭگەرىمىندە وتكىزىلدى. مۇنداي شەشىم قابىلداۋدىڭ سەبەپتەرى:

*1893 جىلى سالىنعان كونە مەشىت عيماراتى ابدەن توزىعى جەتتى. مەشىت عيماراتى پايدالانۋعا جارامسىز كۇيگە ءتۇستى. مەشىت عيماراتىنا قايتا جوندەۋ جۇمىستارىن جاساۋعا ءدىني باسقارمانىڭ قارجىلاي مۇمكىنشىلىگى شەكتەۋلى بولدى. ونى قايتا قالپىنا كەلتىرۋگە جۇزدەگەن ميلليون تەنگە قاجەت ەكەنى انىقتالدى.

*«مارال يشان» مەشىتىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋ ماقساتىندا جەرگىلىكتى قالتالى ازاماتتاردان كومەك سۇرالدى. ناتيجە بولمادى.

*قوستاناي وبلىستىق مادەنيەت باسقارماسىنىڭ تەڭگەرىمىندە تۇرعان «مارال يشان» مەشىتىنىڭ عيماراتى مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن قارجى ءبولىنىپ، الداعى ۋاقىتتا كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزۋ جوسپارلانۋدا.

*اتا زاڭىمىز بويىنشا مەملەكەت قمدب مەشىتتەرىن سالۋعا، جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە بولمايدى.

*قوستاناي قالاسىندا سالىنعان جاڭا وبلىستىق جانە قالالىق مەشىتتەر مەشىتكە كەلۋشى جاماعاتتىڭ قاجەتتىلىگىن قاناعاتتاندىرىپ تۇر. دەمەك قازىرگى تاڭدا قوستاناي قالاسىندا مەشىت تاپشىلىعى ازىرگە ورىن الىپ وتىرعان جوق.

*كەلەشەكتە جوندەۋدەن وتكەن مەشىت عيماراتى جەرگىلىكتى حالىقتىڭ تەك ناماز وقيتىن جەرى عانا ەمەس، سونداي-اق رۋحاني، مادەني ورتالىعى بولۋدى جانە مەشىت عيماراتىنىڭ ءبىر بۇرىشىنان سول وڭىرگە ءتان ءدىني ءھام تاريحي جادىگەرلىكتەردى كورسەتەتىن مۋزەي اشۋدى ماقسات تۇتىپ وتىرمىز.

قمدب تاريحىندا مەشىتتەن باس تارتۋ بولعان ەمەس. كەز كەلگەن مەشىتتى جاماعات يگىلىگى ءۇشىن ۇستاۋ، ونى قاراپ وتىرۋ قمدب-عا كوپ قيىندىق تۋعىزبايدى. مەشىتتىڭ كوممۋنالدىق تولەمدەرى مەن جىلىنا 1-2 رەت جوندەۋ جۇمىستارى مەشىتكە تۇسكەن ساداقا مەن كەيبىر قالتالى ازاماتتاردىڭ كومەگىمەن جۇزەگە اسىرىلادى.

ال كەيبىر ۇلكەن قالالارداعى ۇلكەن مەشىتتەردى تۇرعىزۋ نەمەسە جوندەۋ جۇمىسىن جاساۋعا مەشىتكە تۇسكەن ساداقا دا جەتپەيدى، قمدب دا قارجىلاندىرا المايدى.  مۇنداي جاعدايدا ماسەلەنى وڭتايلى شەشۋدىڭ ءتۇرلى زاڭدى جولى قاراستىرىلادى. ال «مارال يشان» مەشىتى سەكىلدى قۇنى جوعارى تاريحي مەشىتتەر قازاقستاندا ساناۋلى. ولاردى كۇتىپ-قاراۋ، جادىگەر رەتىندە بولاشاق ۇرپاققا جەتكىزۋ ءاربىر قازاقستاندىقتىڭ بورىشى.

بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدە جۇمىس جاساپ تۇرعان 2605 مەشىتتىڭ 1300 اللا ءۇيى عانا ارنايى تيپتىك ۇلگىدە سالىنعان عيماراتتار. قالعانى ءتۇرلى عيماراتتاردان حالىقتىڭ ۇيىمداسۋىمەن عيبادات ۇيىنە اينالدىرىلعان مەشىتتەر. وسىنداي جولمەن  90-جىلداردىڭ باسىندا مەشىتكە اينالعان بالا-باقشا، كىتاپحانا، كلۋب ت.ب. عيماراتتار ۋاقىت وتە سول جەرلەردە تيپتىك ۇلگىدە مەشىتتەر سالىنعان سوڭ، ەسكى عيماراتتار مەملەكەت تاراپىنا قايتارىلىپ بەرىلدى. دەمەك مەشىتتەن قمدب باس تارتپادى، مەملەكەتكە قايتارىپ بەردى. مۇنداي مەملەكەتكە قايتارىلعان جۇزدەگەن مەشىتتەر بار. ماسەلەن قوستاناي وڭىرىنە قاراستى قارابالىق اۋدانىندا زاماناۋي ۇلگىدە «عاشۋرا انا» مەشىتى سالىنعان سوڭ، ەسكى عيمارات سول اۋداننىڭ اكىمدىگىنىڭ تەڭگەرىمىنە وتكىزىلدى.

قۇرمەتپەن، ءجاندىللا بەكجىگىتوۆ، قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى مەشىت ىستەرى ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى

Abai.kz