ەل مەن جەردىڭ تاعدىرىنا قاتىستى اشىق سويلەپ جۇرگەن زيالىلاردىڭ بىرەگەيى دۋلات يسابەكوۆ كەشەگى پرەزيدەنت سايلاۋىندا نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ سەنىمدى وكىلى بولدى. ءبىز قالامگەردى «دات، تاقسىر» اياسىنداعى اشىق اڭگىمەگە تارتىپ، سەنىمدى وكىل بولۋدىڭ سەبەبىن سۇرادىق.

باسقا جول بار ما؟

- دۋلات مىرزا، ءسىز قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ سايلاۋىندا نازارباەۆتىڭ سەنىمدى وكىلى رەتىندە ءتىزىمنىڭ باسىندا تۇردىڭىز. نۇرسۇلتان پاتشانىڭ كەزەكتى وكىلەتتىگى جونىندە ايتپاي تۇرىپ، سەنىمدى وكىل بولۋ تاريحىن تاراتىپ بەرسەڭىز: بۇل قادامعا قالاي باردىڭىز؟

- پالەندەي ساياساتپەن بارعان جوقپىن... سايلاۋ ءوزى ءبىز كۇتپەگەن جاعدايدا جانە قىزىق باستالدى. الدىمەن شىعىس قازاقستان جاقتان ءدۇمپۋ شىقتى، ىلە-شالا رەفەرەندۋم جالىنى بۇكىل ەلدى شارپىدى. بىراق كوپكە سوزىلعان جوق، رەفەرەندۋم وتپەيتىن بولدى. قاراپ وتىرىپ، وسى رەفەرەندۋمنىڭ ءجونىن دە، ءمانىن دە، سەبەبىن دە تۇسىنبەدىم: يدەيانى پرەزيدەنت ايتتى ما، اينالاسىنداعى جىگىتتەر شىعاردى ما - انىعىن بىلمەدىم. بىلتىر پرەزيدەنتتىڭ قابىلداۋىندا بولدىم. سونى جۇرتتىڭ ءبارى توقسان ساققا جۇگىرتەدى. بىرەۋلەر قابىلداۋدان كەيىن مەنى نازارباەۆپەن دوستاسىپ كەتىپتى دەگەن اڭگىمە شىعارىپ الىپتى. پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا سەنىمدى وكىل بولعانىمدى دا سوعان جورىپ جاتقان كورىنەدى.

ەل مەن جەردىڭ تاعدىرىنا قاتىستى اشىق سويلەپ جۇرگەن زيالىلاردىڭ بىرەگەيى دۋلات يسابەكوۆ كەشەگى پرەزيدەنت سايلاۋىندا نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ سەنىمدى وكىلى بولدى. ءبىز قالامگەردى «دات، تاقسىر» اياسىنداعى اشىق اڭگىمەگە تارتىپ، سەنىمدى وكىل بولۋدىڭ سەبەبىن سۇرادىق.

باسقا جول بار ما؟

- دۋلات مىرزا، ءسىز قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ سايلاۋىندا نازارباەۆتىڭ سەنىمدى وكىلى رەتىندە ءتىزىمنىڭ باسىندا تۇردىڭىز. نۇرسۇلتان پاتشانىڭ كەزەكتى وكىلەتتىگى جونىندە ايتپاي تۇرىپ، سەنىمدى وكىل بولۋ تاريحىن تاراتىپ بەرسەڭىز: بۇل قادامعا قالاي باردىڭىز؟

- پالەندەي ساياساتپەن بارعان جوقپىن... سايلاۋ ءوزى ءبىز كۇتپەگەن جاعدايدا جانە قىزىق باستالدى. الدىمەن شىعىس قازاقستان جاقتان ءدۇمپۋ شىقتى، ىلە-شالا رەفەرەندۋم جالىنى بۇكىل ەلدى شارپىدى. بىراق كوپكە سوزىلعان جوق، رەفەرەندۋم وتپەيتىن بولدى. قاراپ وتىرىپ، وسى رەفەرەندۋمنىڭ ءجونىن دە، ءمانىن دە، سەبەبىن دە تۇسىنبەدىم: يدەيانى پرەزيدەنت ايتتى ما، اينالاسىنداعى جىگىتتەر شىعاردى ما - انىعىن بىلمەدىم. بىلتىر پرەزيدەنتتىڭ قابىلداۋىندا بولدىم. سونى جۇرتتىڭ ءبارى توقسان ساققا جۇگىرتەدى. بىرەۋلەر قابىلداۋدان كەيىن مەنى نازارباەۆپەن دوستاسىپ كەتىپتى دەگەن اڭگىمە شىعارىپ الىپتى. پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا سەنىمدى وكىل بولعانىمدى دا سوعان جورىپ جاتقان كورىنەدى.

نەگىزى، ول جولعى ءبىزدىڭ كەزدەسۋىمىزدە قانداي اڭگىمەلەردىڭ ايتىلعانى تۋرالى باسپاسوزدە جاريالاندى عوي. ماسەلەن، ادەبيەت، قوعام، ەلدىڭ بولاشاعى تۋرالى اۋقىمدى اڭگىمە-دۇكەن وتكەن بولاتىن. ال سايلاۋ كەزىندە نازارباەۆقا سەنىمدى وكىل بولۋىم - كەزدەسۋدىڭ اسەرى نەمەسە اياقاستى دوستىعىمىز ەمەس. قىسقاسى، بۇل قادامدا پالەندەي ساياسات جوق.

- «قالاي باردىڭىز» دەيتىن سەبەبىمىز، ءسىز بيلىككە قاتىستى شىندىقتى شىڭعىرتا ايتىپ جۇرگەن قوعامداعى ساناۋلى عانا ۇلت زيالىسىنىڭ ءبىرى ەدىڭىز. بيلىك ءسىزدى نازارباەۆتىڭ ۇگىتشىسى بولۋعا قالاي كوندىردى دەگەنىمىز عوي...

- مەنى ەشكىم ۇگىتتەگەن جوق. ءوز ەركىممەن كەلىستىم. ونىما وكىنبەيمىن دە. پرەزيدەنتتىڭ سەنىمدى وكىلى بولۋ تۋرالى اڭگىمەنىڭ انىعىنا كەلسەك، ونىڭ ىشكى دەتالدارىن ايتا بەرسەم، جۇرت الدىندا اقتالعانداي بولاتىن شىعارمىن. ونسىز دا ەل ىشىندەگى الىپقاشپا اڭگىمەلەردى قۇلاعىم شالىپ ءجۇر...

رەفەرەندۋمنىڭ تۇسىندا ءبىزدى - اكاداەميك شارمانوۆ باستاعان بىرنەشە ادامدى «حابار» تەلەارناسى شاقىردى. ولار بىزدەن رەفەرەندۋمدى قولدايتىن-قولدامايتىنىمىزدى سۇرادى. ءبىز نە دەيمىز، باسقا جول بار ما؟ قولدايمىز دەدىك!

سوندا ايتقان سوزدەرىمىزدى كامەراعا ءتۇسىرىپ جاتقان. ءماتىندى وزدەرى جازىپ بەردى. ءماتىن بىلاي بولاتىن: «ءبىز كوپ ءىس تىندىردىق، الدا اتقارىلاتىن شارۋا بۇدان دا اۋقىمدى. 2020 - قازاقستاننىڭ وركەندەيتىن جىلى. سول ءۇشىن بىزگە بىرلىك پەن ىنتىماق كەرەك!». بارى - وسى عانا. وندا نازارباەۆقا داۋىس بەرەيىك دەگەن ءسوز جوق. ارتىنان فوتوعا دا ءتۇسىردى. سودان كەيىن «حابارعا» دا، باسقا جەرگە دە بارعان ەمەسپىن. قازىر مىنا تەلەارنالار مەن گازەتتەر پايدالانىلىپ جۇرگەن تەلەماتىن مەن فوتولار - سول رەفەرەندۋم كەزىندەگى دۇنيەلەر. وعان وكىنىپ وتىرعان جوقپىن. شىن ءسوزىم، نازارباەۆتان باسقا ۇمىتكەرلەردىڭ قايسىسى پرەزيدەنتكە لايىق ەدى؟

مەن ۇشەۋىنىڭ بىرەۋىنەن دە ەل باس­قاراتىن ادامنىڭ كەيپىن كورمەدىم. سەناتور عاني قاسىموۆ - شالا قازاق. بىراق قازاق ءتىلى ەمتيحانىنان ءوتتى. قايساروۆ انا ءتىلى سىناعىنان قۇلاعاندا، كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ قىراعىلىقتارىنا قايران قالىپ ەدىك. عاني ەكى-اق ساعات قالعاندا كەلىپ، جەلىپ وتە شىقتى. سوندا تۇسىندىك، ءتىل كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ ماسقارا­لىعىن.

ەگەر مەن لينگۆيستيكالىق كوميسسيا توراعاسى، ستۋدەنت كەزىمدەگى ۇستازىم مىرزاتاي جولداسبەكوۆتىڭ ورنىنا ءتىل كوميسسياسىنا توراعالىق قىلعانىمدا، قازىر قاتتى سىرقاتتانىپ جاتاتىن ەدىم. ويتكەنى ماسقارالىق كوزدى الداۋعا بولمايتىنداي جاعدايدا ادام قولىمەن جاسالدى. مىنە، لينگۆيستيكالىق كوميسسيانىڭ وسىنداي باسسىزدىعىنان سوڭ، حالىقتىڭ سايلاۋعا دەگەن ىنتا-ىقىلاسى كۇرت وزگەردى. ياعني سەنىمسىزدىككە بوي الدىردى.

نازارباەۆ كوزىنە جاس الدى

- پرەزيدەنتتىڭ قابىلداۋىندا بولعان ءبىر اعامىزدىڭ اۋزىنان: «قازاققا قاتىستى بارلىق قيانات پەن قيىندىقتى ايتۋعا بەل بۋىپ بارىپ ەدىم، كەزدەسۋ كەزىندە مىسى باسىپ، ءۇنسىز قالدىم»، - دەگەنىن ەستىگەن ەدىك. ءسىزدى دە بىلتىرعى كەزدەسۋدەن كەيىن پرەزيدەنتتىڭ مىسى باسقان سياقتى عوي، ءتىپتى نازارباەۆتى جاقتاعان تەلەجارناماعا دا ءتۇستىڭىز...

- مىسى باستى دەي المايمىن. قايتا كونەكوز دوستارداي ەركىن سويلەستىك. شىنى كەرەك، اڭگىمە ۇستىندە ول كىسىنىڭ پرەزيدەنت ەكەنىن دە ۇمىتىپ كەتىپپىن. سونى وزىنە دە: «نۇرەكە، ءسىزدى ءوزىمسىنىپ، ارتىقتاۋ بىردەمە ايتىپ قويسام، ايىپ ەتپەڭىز! مەن ايتسام، ەلدىڭ جاعدايىن، شىندىقتى ايتامىن»، - دەدىم.

پرەزيدەنت سول رەت اعىنان جارىلىپ، قۇمارىنان شىققانشا اڭگىمەلەستى. ءومىربايانى تۋرالى اڭگىمە ايتقاندا، كوزىنە بۇلدىراپ جاس كەلگەنىن بايقادىم. مىسالى، پرەزيدەنت بالالىق شاعى تۋرالى اڭگىمەلەدى. «بەس-التى جاس كەزىم ەدى»، - دەيدى ول. - ۇيىقتاپ جاتسام، شەشەم: «نۇرسۇلتان، نۇرسۇلتان!» - دەپ داۋىستادى. ويانىپ كەتتىم. «نە بولدى، اپا؟» - دەدىم. ول: «ە، بار ەكەنسىڭ عوي، قۇلىنىم!» - دەپ، بەتىمنەن ءسۇيدى. سويتسەم، اپام ءتۇس كورىپتى. تۇسىندە مەن تاۋعا شىعىپ بارا جاتىر ەكەنمىن. ول: «تاۋعا بارما! وندا قالىڭ تۇمان، اداسىپ كەتەسىڭ. سۋىق، توڭاسىڭ. قاسقىر بار»، - دەپ ايعايلايدى ەكەن. تەك تاۋدىڭ جارتىسىنا بارعاندا عانا ارتىما ءبىر بۇرىلىپ قاراپ، ودان ارى جۇرە بەرىپپىن. شەشەم ءوز داۋىسىنان ءوزى ويانىپ، مەنى ىزدەگەن ەكەن»، - دەيدى نازارباەۆ. ەگەر ادامنىڭ جۇرەگى جۇمساق بولماسا، كوڭىلى بوساي ما؟ مەنىڭ سول ساتتە نازارباەۆتى پرەزيدەنت رەتىندە ەمەس، ادام رەتىندە جاقسى كورىپ كەتكەنىم دە سوندىقتان.

ال، نەگىزى، كەز كەلگەن پرەزيدەنتتىڭ وڭايلىقپەن كوزىنە جاس الا قويمايتىنى انىق. ول ءبىر سوزىندە ەشكىممەن بۇلاي اشىلىپ سويلەسپەگەنىن ايتتى. سول كۇنى قۇربان ايت ەدى عوي، مەشىتكە بارىپ، جينالعان حالىقتىڭ الدىندا: «جازۋشىمەن سويلەسىپ، جادىراپ قالدىم!» - دەپتى. سوعان قاراپ، ارامىزداعى اڭگىمە-دۇكەننىڭ جامان بولماعانىن بولجادىم.

ماعان پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنەن ءبىر جىگىت: «نازارباەۆتىڭ سەنىمدى وكىلى بولاسىز با؟» - دەپ قوڭىراۋ شالدى. مەن كوپ ويلانباي-اق كەلىسىمىمدى بەرە سالدىم. ولار كۋالىكتەرىن اكەپ بەردى. وعان دەيىن مەن قوعامدىق كوميسسيا قۇرامىندا بولىپ، ءبىراز جۇمىستار اتقارىپ قويعان بولاتىنمىن.

ماسەلەن، لينگۆيستيكالىق كوميسسيانىڭ وسپادارلىعى تۋرالى، سايلاۋ باعدارلاماسى تۋرالى ءوز ويلارىمىزدى ايتقان بولاتىنبىز. قايدان بىلەيىن، ساياساتكەر ەمەسپىز عوي، سەنىمدى وكىل بولۋ مەن قوعامدىق كوميسسيانىڭ بىرىنە-ءبىرىنىڭ ۇقسامايتىنىن. ءسويتىپ، اياق استىنان گازەتتەر مەن تەلەارنالاردان رەفەرەندۋم كەزىندەگى سوزدەرىم مەن فوتولارىمدى شىعارىپ، «جۇلدىز» جاساپ جىبەردى. ايتپەسە ول تەلەجارناماعا ارنايى بارىپ تۇسكەن جوقپىن.

- سوزىڭىزگە قاراعاندا، وكىنىپ وتىرعان سياقتىسىز عوي؟..

- جوق. سىرتىمنان پايدالانىپ جاتىر دەپ ايتا المايمىن. ونىڭ ۇستىنە، سەنىمدى وكىل بولىپ، نازارباەۆقا داۋىس بەرىڭدەر دەپ، حالىققا ۇگىت-ناسيحات جۇرگىزىپ جاتقان جوقپىن عوي. نەگە وكىنەمىن؟ مەيلى، قانداي جاعداي بولسا دا، ءبىر نارسەگە تۇراقتايمىن. ەگەر كانديداتتار اراسىندا نازارباەۆقا تەڭ تۇسەتىندەي ادام بولسا، وندا ويلانىپ كورەتىن ەدىم. ونداي بولماعان جاعدايدا، نازارباەۆتان باسقا كىمگە داۋىس بەرەمىز؟ بىراق وسى جولى بايگەگە ناعىز ۇمىتكەرلەردى قوسپاي، الەم الدىندا پرەزيدەنتتىڭ باسىن تومەندەتىپ الدىق.

- بۇرىن بيلىكتى قاتتى سىنايتىن ەدىڭىز، ەندى سايلاۋدان كەيىن جاقتايسىز با، قوعامدىق-ساياسي ۇستانىمىڭىز قانداي بولماق؟

- سەنىمدى وكىل بولدىم ەكەن دەپ، بيلىكتى سىناۋىمدى توقتاتاتىن ادام ەمەسپىن. ءالى دە ايتاتىنىمدى اشىق ايتا بەرەمىن. وعان بولا قازىر دە، سايلاۋدان كەيىن دە قوعامدىق-ساياسي ۇستانىمىمدى وزگەرتە المايمىن. ەگەر بيلىك ەلدەگى ساياسي، ەكونوميكالىق، قوعامدىق جۇمىستاردى بۇرىنعىداي سوزبۇيدالىقپەن ۇستاپ، تاعى دا حالىقتى الدارقاتا بەرەتىن بولسا، وندا زيالى اتىما ساي پىكىرلەرىمدى اشىق ايتا بەرەمىن.

- وسى تاياۋدا عانا ەستىدىك، اعا: ءبىر ارىپتەستەرىڭىز ۇكىمەت دۋلاتتى ءابىشتىڭ (كەكىلباەۆ) ورنىنا اكەلەدى دەيدى. وسى ءسوز راس پا؟

- مەيلى راس بولسىن، وتىرىك بولسىن، مەن ول قىزمەتكە قىزىقپايمىن. ويتكەنى كەكىلباەۆ سياقتى قاراپايىم سەناتور بولىپ، ءتىلىڭدى تىستەپ وتىرعانشا، جازۋشى بولىپ ءجۇرىپ، ايتارىڭدى اشىق ايتقانعا نە جەتسىن. ونىڭ ۇستىنە حالىق سەناتوردىڭ ءسوزىن ەمەس، ەركىن سويلەيتىن جازۋشىنىڭ ءسوزىن قادىرلەيدى. كورىپ ءجۇرمىز عوي، دەپۋتاتتار مەن سەناتورلاردىڭ نە ماسەلە كوتەرىپ جۇرگەندەرىن. كەيدە ۇيقىدان ويانىپ، توقال الۋ، ساقال قويۋ، حيدجاب كيۋ سياقتى كەلىپ-كەتەرى شامالى، حالىققا قاجەتسىز بىردەمەلەردى ايتادى. ودان ونىڭ باسى كىشىرەيمەسە، ابىرويلارى ارتىپ جاتقاندارىن كورمەدىم.

ولار - ۇندەمەستەر

- قوعامدا كەيبىر زيالى ازاماتتاردا جازۋشى - جازۋمەن، ساياساتكەر - ساياساتپەن عانا اينالىسۋى كەرەك دەگەن تۇسىنىك بار، سوندا باسقاسىن ايتپاعاندا، قالامگەرلەردىڭ قالاماقى ماسەلەسى ساياسات ەمەس پە؟

- ارينە، ساياسات! ساياسات بولعاندا قانداي - بۇعان دەيىن تالاي ايتىلىپ، ەش ناتيجە شىقپاعان زيالى قاۋىمنىڭ باسىنداعى كۇردەلى ساياسات. نەگىزى، قوعامداعى زاڭسىزدىقتى، كولەڭكەلى دۇنيەنى ايتۋ - قالامگەر پارىزى. قالامگەر عانا ەمەس، كەز كەلگەن ازاماتتىڭ مىندەتى. ال ونداي اششى دۇنيەنى ايتقان ادامدى وپپوزيتسيونەر نەمەسە ساياساتكەر دەۋگە بولا ما؟  ەل ساياساتىن، قوعامدى جەتىك بىلمەگەن جازۋشى ەسى دۇرىس ادەبيەت جاساي الا ما؟ جوق! جالپى، جازۋشى - قوعام سىنشىسى. قوعام تۋرالى بىردە-ءبىر سىني پىكىر ايتپاعان، ءوزىنىڭ ازاماتتىق ۇستانىمىن كورسەتە الماعان جازۋشىنى زيالى ساناي المايمىن.

بىراق وسى زيالى ءسوزى دە ۇساقتالىپ كەتتى. وتكەندە تەلەارنالاردا پرەزيدەنتتىڭ تۇركىستان قالاسىندا زيالى قاۋىم وكىلدەرىمەن كەزدەسۋى كورسەتىلدى. سونى قاراپ وتىرىپ، قارنىم اشتى. سولار زيالى ما؟ باسىن تومەندەتكەندىگىم ەمەس، ءوز باسىم، ولاردى زيالى دەپ ايتا الماس ەدىم. ولار - ۇندەمەستەر.

ونىڭ ۇستىنە، كەزدەسۋگە قازاقستاننىڭ ءار جەرىنەن ادامدار بارىپتى. نازارباەۆ وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنان شىققان زيالىلارمەن جۇزدەسۋگە بارعان جوق پا. وعان مەكەمتاس مىرزاحمەتوۆتى نەگە قوسقان؟

ول جامبىلدان شىقپادى ما؟ الماتىدان دا بىرەۋلەر وتىر. تۇركىستان مەن شىمكەنتتە زيالى قۇرىپ قالعانداي، ونىسى نەسى؟ قۇدايعا شۇكىر، بار ەدى عوي «سەن تۇر مەن اتايىندار». ءتىپتى بولماعاندا، وڭتۇستىكتەن دە سولار سياقتى ۇندەمەستەر تابىلاتىن ەدى. مۇنىم جەرشىلدىكتەن ايتىلعان ءسوزىم ەمەس، كەزدەسۋدىڭ ءمانى سولاي بولۋى كەرەك ەدى دەگەن ويىم عانا.

- وتاندىق ءبىر باسىلىمدا «وپپوزيتسيالىق پارتيالار جازۋشىلاردى پايدالانىپ، وزدەرىنە ۇپاي جيناپ ءجۇر» دەگەن پىكىر جازىلىپتى. ماسەلەن، ءسىزدىڭ تاۋەلسىز باسىلىمدارمەن جاقىندىعىڭىزدى وپپوزيتسيا­نىڭ شوقپارى رەتىندە باعالاي­تىن كورىنەدى. شىنىڭىزدى ايتىڭىزشى، ازات ءسوزىڭىز ءۇشىن ءوزىڭىزدى الدەكىمنىڭ شوقپارى رەتىندە سەزىنىپ، وكىنگەن كەزىڭىز بولعان جوق پا؟

- جوق! سەبەبى، مەن ايتسام، ءوز ويىمداعىنى، ءوز جۇرەگىمدەگىنى عانا ايتامىن. ونى ەشكىم اۋزىما سالىپ بەرمەيدى. ماسەلەن، سىزدەردىڭ «دات» گازەتتەرىڭىزگە قانشا رەت سىني سۇحبات بەردىم. ونىما وكىنبەيمىن، قايتا ۇكىمەتتە جۇرگەن ازاماتتار قوڭىراۋ شالىپ، العىستارىن ايتىپ جاتادى. ەندى قايتسىن، وزدەرى ايتا المايدى عوي، ءبىز ايتساق، قۋانادى.

مەيلى، جازۋشى ۇكىمەتتە ءجۇرسىن، مەيلى، وپپوزيتسيادا بولسىن، ايتارلارى شىندىق بولسا، وكىنبەيدى دەپ ويلايمىن. مەن دە وكىنبەيمىن، ويتكەنى مەن ءومىردىڭ فورمۋلاسىن جاقسى بىلەتىن قالامگەرمىن. قازىر يسرايل ساپارباەۆ پەن يبراگيم يساەۆ وپپوزيتسيالىق پارتيالار قاتارىندا ءجۇر دەپ ەستىدىم، بىراق ولاردى دا شوقپار بولىپ ءجۇر دەپ ايتا الماس ەدىم.

بۇل ميتىڭمەن قاشان وڭالامىز؟

- قازاقستاندا ءسىز جانە تاعى ەكى-ءۇش قانا دراماتۋرگ بار. ال جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىنان جىل سايىن وزدەرىڭىز بىرنەشە دراماتۋرگ تاربيەلەپ شىعاراسىزدار. بىراق تەاترلار افيشالارىنان سىزدەردەن باسقا بىردە-ءبىر جاس دراماتۋرگتىڭ اتى-ءجونى كەزدەسپەيدى. نەگە: اعابۋىن ورىن بەرمەي مە، جوق الدە جاستاردىڭ ءبىلىم-بىلىكتەرى جەتپەي مە، الدە ماردىمسىز قالاماقى مۇرسات بەرمەي مە؟

- دراماتۋرگيا - وتە قيىن، جانە اۋىر جانر. ونىڭ ۇستىنە، قازاقستاندا دراماتۋرگتەردى تاربيەلەيتىن كۋرستاردىڭ اشىلعانىنا نەبارى ونشاقتى جىل بولدى. ونى بىتىرگەن دراماتۋرگتەر ساناۋلى عانا. ويتكەنى دراماتۋرگيالىق فاكۋلتەتكە ستۋدەنتتەردى توپىرلاتىپ، جىل سايىن قابىلدامايدى. ءبىر كۋرس 4 جىل وقىپ بىتىرگەن سوڭ عانا ەكىنشىلەرىن قابىلدايدى.

جاستاردىڭ دراماتۋرگيا سالاسىنا كوپ كەلە بەرمەيتىن تاعى ءبىر سەبەبى، مۇندا تابىس از. ايتپەسە اعا بۋىننىڭ ورىن بەرمەي جاتقان سەبەبى جوق.

ال ءبىلىم جاعدايىنا كەلسەك، كارى قۇرلىق - ەۋروپانى ايتپاعاندا، كورشى رەسەيدەن كوپ كەمبىز. ولاردىڭ دراماتۋرگياسىنىڭ جاڭاشىلدىعى مەن ارتىستەرىنىڭ قابىلەتىنە ءتىل جەتپەيدى. ال مىنا تۇرعان تۇرىكمەندەر مەن وزبەكتەر، باشقۇرتتار، تاتارلاردىڭ ءبارى ماسكەۋدە ءجۇر، پەسا قويىپ. بۇگىنگى دراماتۋرگياعا نەنى جازۋ ەمەس، قالاي جازۋ ماڭىزدى. سونداي-اق بۇل - جاياۋ جۇرەتىن جانر. مىسالى، 15 جىل بۇرىن جازىلعان «جاۋجۇرەك» دەگەن پەسام بيىل قويىلعالى جاتىر.

- بۇگىنگى اعا بۋىن زيالىدا «ۇلت» ءسوزى ءتىلدىڭ ۇشىندا عانا قالعان، وعان كىنالى كەشەگى كەڭەس يدەولوگياسى دەگەن پىكىر بار قوعامدا. الايدا بۇگىنگى بيلىككە دە «ۇلت» ءسوزىنىڭ كەرەگى شامالى سياقتى، قازاقتان جەرۋدىڭ ءمانى مەن نەگىزى نەدە، دۋلات اعا؟

- كىنانىڭ ءبارىن كەڭەس ۇكىمەتىنە ارتا بەرگەنگە كەلىسپەيمىن. كەڭەس ۇكىمەتى ۇلت بولما، قازاق بولما دەپ ايتتى ما نەمەسە ۇلتسىزداندىراتىن ساياسات جۇرگىزدى مە؟ جوق. كىنا قازاقتىڭ وزىندە. ايتپەسە سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ قۇرامىندا بولعان وزبەكتەر مەن تۇرىكمەندەر ءبىز سياقتى ورىس بولىپ كەتكەن جوق قوي. ولار سول كەزدىڭ وزىندە ۇلتتىق كيىمدەرىن كيىپ ءجۇردى. ال ءبىز تەز ازدىق. بۇگىنگى بيلىككە كەلەر بولساق، بويىمىزعا سىڭگەن اۋرۋدان با، بيلىك تە، حالىق تا «ۇلتقا» ۇركە قارايتىن بولدىق. رەسەيگە جالتاقپىز. ماسكەۋدىڭ كوڭىلى قالماسىن دەيمىز. جيىرما جىلدىق عۇمىرى بار تاۋەلسىز ەل بولا تۇرىپ، ءالى قازاقتىلدى تەلەارناعا ءزارۋمىز. مىنا كورشى وزبەكتەر رەسەيدىڭ تەلەارنالارىن جاۋىپ جاتىر.

ال ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق تەلەكانالىمىز - «قازاقستاننىڭ» ءوزى قازاققا قارايلاس قىزمەت قىلعانىن كورگەن جوقپىز. «بالاپان» دەگەن بالا­لارعا ارنالعان تەلەارنا اشىلدى دەپ ەدى، ول دا اۋىلداعى اعايىنعا جەتپەيدى ەكەن. ونىڭ ۇستىنە، قازاق بۇلدىرشىندەرىنە بەرەرى شامالى سياقتى، وتاندىق ءونىم جوق، اعىلشىننىڭ اۋدارما دۇنيەلەرى عانا. بۇل ميتىڭمەن قالاي دۇرىس مەملەكەت بولماقپىز، بىلمەيمىن.

رۋشىلدىق شىمكەنتتەن باستالدى

- قازاقتىڭ ەسكى دەرتى رۋشىلدىق ەكەنى راس. الايدا وقىعان-توقىعان بۇگىنگى قازاق تا وسى اۋرۋدان ارىلا الماي جاتىر. مۇنى ۇلت رەتىندە ويانىپ كەتۋىنەن قورىققان، رۋ مەن رۋدى شابىستىرىپ قويىپ، وزدەرىنە عانا ءتيىمدى ساياسات جۇرگىزىپ وتىرعان اقوردالىقتار­دىڭ امالىنا بالامايسىز با؟

- رۋشىلدىق - ەجەلدەن بيلەۋشى توپتىڭ جۇرگىزگەن ساياساتى. ياعني «ءبولىپ ال دا، بيلەي بەر» دەگەن ۇعىم. ايتپەسە قازاق سوناۋ ساق، عۇن كەزىندە رۋعا بولىنگەن بە ەدى، جەكە مەملەكەت ەدى عوي. ال كەڭەس بيلىگى قازاقتىڭ وسال جەرى رۋلىق جۇيەسى ەكەنىن ءبىلىپ، ءادىس-ايلا قولداندى. ىدىراتتى. ال بۇگىنگى بيلىك رۋشىلدىقتىڭ اۋرۋىن ءتىپتى اسقىندىرىپ جىبەردى. ءتاۋىر قىزمەتكە بارعان ادام ءوزىنىڭ تۋىسىن تارتۋدى ادەتكە اينالدىردى. سونىڭ كەسىرىنەن «كوماندالىق قىزمەت» پايدا بولدى. اسىرا ايتقاندىق ەمەس، بالاباقشالارداعى بۇلدىرشىندەرگە دەيىن رۋعا بولىنەتىن جاعدايدامىز قازىر. بۇرىن ءبىزدىڭ ستۋدەنت كەزىمىزدە رۋىڭدى سۇراۋ ۇيات سانالاتىن. قازىر ماقتانىش. وسىنىڭ ءبارى - اعا بۋىننىڭ كىناسى. رۋشىلدىق و باستا شىمكەنتتەن باستالدى: «قت»، «دت» دەپ، ءبولىنىپ. سونى شىعارعان ادامدار ءالى بار. بۇگىنگى رۋشىلدىقتىڭ ءمانى بيلىك باسىنداعى ازاماتتارعا جاقىنداۋدىڭ امالىنا اينالعان سياقتى. رۋشىلدىق ەلدەگى كادر ماسەلەسىنە كەسىرىن تيگىزىپ جاتىر. قازاقتىڭ تولىق ۇلت بولىپ قالىپتاسا الماي وتىرعانى - وسى رۋدان ۇلتتىڭ دەڭگەيىنە كوتەرىلە الماۋى دەپ ويلايمىن.

- بالاباقشالارداعى ءبۇلدىرشىن­دەردىڭ رۋعا بولىنەتىنىن ايتىپ ءوتتىڭىز. ەندى ولاردىڭ نە كىناسى بار، وتباسى مەن ۇستاز تاربيەسى سول بولسا. بالا نە كورسە، سوعان ەلىكتەيتىن جاس وسكىن ەمەس پە. وسىدان ءبىر عاسىر بۇرىنعى قازاق بالالارى اتا-اجەلەرى ايتاتىن باتىرلار مەن حاندارعا ەلىكتەپ وسسە، سىزدەردىڭ بۋىن جارتىلاي تاريحي تۇلعالارعا، جارتىلاي پارتيا كومسومولدارىنا ەلىكتەدى. ال قازىرگى جاس ۇرپاق كىمگە قاراپ بوي تۇزەيدى: بيلىكتەگى جەمقور شەنەۋنىكتەرگە مە، زاڭدى بەلدەن باساتىن پروكۋرورلار مەن پوليتسەيلەرگە مە، جاعىمپاز زيالىعا ما؟.. بارلىعى بىلىعىپ كەتتى عوي...

- ءيا، بارلىعىنىڭ بىلىعىپ كەتكەنى راس. وسى ماسەلەنى تالاي جەردە كوتەرىپ ءجۇرمىن. جاسىراتىنى جوق، نەمەرە-شوبەرەلەرىمە قانداي تاربيە بەرەتىنىمدى بىلمەيمىن. ەل الدىندا جۇرگەن پالەنشەگە ۇقسا دەيىن دەسەم، ول دا ۇلتقا ۇلگى، مەملەكەتكە تۇلعا ەمەس. ماسەلەن، ءبىزدىڭ زامانىمىزدا كوپ جاس عاني مۇراتباەۆقا ەلىكتەدى. قازاق ەشقاشان ساۋداگەرگە نەمەسە بانكيرگە ەلىكتەمەگەن. قازاق بالالارى باتىرعا، بيگە، قىسقاسى، ادىلدىك ءۇشىن كۇرەسەتىن ۇلى تۇلعالارعا قاراپ بوي تۇزەگەن. اتتەڭ، ۇرپاق تاربيەسىندە وسى جاعىمىز­دان اقساپ تۇرمىز. تەلەارنالاردا دا ۇرپاققا تاربيە بولارلىق ەش نارسە جوق. كارىس پەن تۇرىكتىڭ ءبىتىپ بولماس ۇزاق سەريالدارى بىزگە نە بەرسىن. ۇلتتىق يدەولوگيا بولماعان سوڭ، ءبارى - ءنول. ۇلتتى ۇرپاق جاسايتىنى راس بولسا، قازاقتىڭ ۇرپاعىنان ەرتەڭگى قازاقتى جاساپ شىعۋ - تۇماندى كۇنگى ءتۇن سياقتى.

نۇرسۇلتان زامانبەك بولا الا ما؟

- ءسىزدىڭ تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارى مونعوليادان كەلگەن ءبىر كوپبالالى ورالمان وتباسىنا تەگىن ءۇي بەرىپ، كومەكتەسكەنىڭىزدى ەستىپ، «بارەكەلدى!» دەپ ەدىك. الايدا سوڭعى جىلدارى شەتتەگى اعايىن تۋرالى الا-قۇلا پىكىرلەر ايتىپ ءجۇرسىز. نەگە؟

- ءيا، بەرگەنىم راس. بىراق كوپتەن بەرى حابارلاسپاي كەتتى سولار. ال الا-قۇلا پىكىر ايتقان ەمەسپىن. ماعان سالسا، قازاقستانعا شەتەلدە جۇرگەن بار قازاق بالاسىن شاقىراتىن ەدىم. بىزگە ۇلتتىڭ رۋحى سول اعايىندارمەن عانا تولىعادى. پرەزيدەنتپەن كەزدەسكەندە دە وسى ماسەلەنى كوتەردىم، تابيعي جولمەن ءوسۋىمىز قيىن دەپ. ول كىسى دە قولداپ وتىر. اڭگىمە بارىسىندا قايدان جانە كىمدەردى اكەلۋگە كوپ توقتالدىق. ءوزىمىزدىڭ دە ەلدە جۇمىسسىزدىق ماسەلەسى شاشتان قالىڭ. وسى ماسەلەلەردىڭ قولبايلاۋ ەكەنىن ورتاعا سالدىق. مەن ءوز ويىمدى ايتتىم...

كورشى وزبەكستاندا قازاق دەگەن تولقۇجاتى بار 2 ميلليون، ۇلتىن وزبەك قىلعان 4 ميلليون قانداسىمىز جاتىر. سونى ەسكەرتتىم. قىتايداعى قىتايلاندىرۋ ساياساتىنىڭ تەز قارقىنمەن ۇدەپ بارا جاتقانىن قاۋىپ قىلدىم. ماعان قازاقستاندىقتاردىڭ 20 ميلليونعا جەتۋىنەن گورى، قازاقتىڭ 20 ميلليونعا ءوسۋى ماڭىزدى ەكەنىن دە قوسا كەتتىم اڭگىمە اراسىندا. سوندا ەل - ەل بولاتىن ەدى. ايتپەسە ەلدەگى 10 ميلليون قازاقتى قايدا جەتكىزەمىز: اسكەر قىلىپ شەكاراعا قويامىز با، دارىگەر قىلامىز با، ءبىز - ازبىز دەگەن ويىمدى ءبىلدىردىم. ول كىسى مۇقيات تىڭدادى. تىڭداپ قانا قويعان جوق، شەتتەگى قاراكوزدەر ماسەلەسى تۋرالى تاعى ءبىر كەزدەسكەندە سويلەسەتىنىن ايتتى.

ەگەر قازاق تاريحىندا نازارباەۆتىڭ اتى قالاتىن بولسا، قازاقستانعا شەتتەگى اعايىندى جيناپ، قازاق سانىن كوبەيتۋىمەن قالادى. نۇرقادىلوۆ سياقتى، الماتىعا قازاقتى تولتىرعانىنداي.

- ايتپاقشى، بىلتىرعى كەزدەسۋدەن كەيىن باسپاسوزگە بەرگەن سۇحباتىڭىزدا نازارباەۆتىڭ تاعى دا قابىلدايتىنىن ايتىپ ەدىڭىز. وسى جولى، ياعني سايلاۋدان كەيىن سول ۋادە ورىندالاتىن ءتۇرى بار ما؟

- ۋادە بەرگەنى راس، بىراق قاي ۋاقىتتا بولاتىنى بەلگىسىز. مەنىڭشە، سويلەسەتىن رەتى كەلىپ قالدى-اۋ دەپ ويلايمىن. دەگەنمەن پرەزيدەنتتىڭ اتى - پرەزيدەنت قوي، ول كىسىمەن سويلەسە ءبىلۋ كەرەك.

ياعني تىڭدايتىنداي جەتكىزبەسەڭ، ويىڭدى ايتا دا، وتكىزە دە المايسىڭ. مىسالى، بىلتىرعى جىلعى كەزدەسۋىمىزدە كوپ تاقىرىپتاردى قامتىدىق قوي. سونىڭ ىشىندە: «كەلەسى پرەزيدەنت كىم بولادى؟» - دەگەن سۇراق تا بولدى.

- مىنە، قىزىق، وعان نە دەپ جاۋاپ بەردى؟

- بۇل - قۇپيا!.. ول كىسى پرەزيدەنت بولادى-اۋ دەگەن بيلىكتە جانە باسقا سالالاردا جۇرگەن تانىمال ازاماتتاردىڭ بارىنە مىنەزدەمە بەرىپ شىقتى. بەرگەن مىنەزدەمەسى كوزبەن كورىپ، قولمەن ۇستاعانداي ناقتى جانە شىنايى. ءسويتىپ، پرەزيدەنت بولاتىنداي «ءتورت تۇلىگى ساي» ادامنىڭ تابىلا قويۋى ەكىتالاي ەكەنىن ايتتى.

- اڭگىمەڭىزگە راقمەت!

جۇقامىر شوكە،

«D»

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 12 (95) 06 ناۋرىز 2011 جىل