2018 جىلدىڭ 4 ساۋىرىندە «كومسومولسكايا پراۆدا كازاحستان» دەيتىن گازەت «كومسومولتسى پروۆەدۋت فورۋم ۆ چەست 100-لەتيا ورگانيزاتسي» اتتى ماقالا جاريالاپتى.

ساۋىردە قر ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ فيليوسوفيا جانە پوليتولوگيا ينستيتۋتىندا بۇرىنعى كومسومولدار باس قوسىپ، 100 جىلدىقتى اتاپ ءوتۋ تۋرالى اقىلداسقان ەكەن.

سول جيىندا ءدىلى بولەك، ءدىنى جات باسقا بىرەۋ ەمەس، قازاقستان پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ ەگدە جاستاعى دەپۋتاتى قۋانىش سۇلتانوۆ ءسوز سويلەپتى. كومسومولدىڭ 100 جىلدىعىن اتاپ ءوتۋ ءۇشىن پرەزيدەنتتىڭ اتىنا حات جولدانعانىن ايتىپتى. بۇرمالادى دەمەڭىزدەر، گازەتتە سوزبە-ءسوز بىلاي دەپ جازىلعان:

«كۋانىش سۋلتانوۆ، ەكس دەپۋتات، پەرۆىي سەكرەتار تسك لكسم كازاحستانا ۆ كونتسە 70 ح گودوۆ پروشلوگو ۆەكا، راسسكازال پريسۋتستۆۋيۋششيم، چتو بىلو ناپيسانو پيسمو پرەزيدەنتۋ نۋرسۋلتانۋ نازارباەۆۋ س پروسبوي دات دوبرو نا پروۆەدەنيە تورجەستۆا ۆ چەست يۋبيلەينوي داتى. دوبرو بىلو پولۋچەنو، فورۋم پلانيرۋەتسيا پروۆەستي 20 وكتيابريا ۆ الماتى، ۆ گاتوب يمەني ابايا، تام جە، گدە ۆ سۆوە ۆرەميا پروۆوديليس ۆسە سەزدى ۆلكسم».

ەندى وسىنى قازاقشاعا قوتارىپ بەرەيىك.

«70-جىلداردىڭ اياعىندا قازاقستاننىڭ لكجو وك ءبىرىنشى حاتشىسى بولعان، ەكس-دەپۋتات قۋانىش سۇلتانوۆ جيىنعا قاتىسۋشىلارعا پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ اتىنا حات جولدانعانىن حابارلادى. ول حاتتا مەرەيتوي داتاسىن سالتاناتتى تۇردە اتاپ ءوتۋ ءۇشىن رۇقسات بەرۋىن سۇرالعان. رۇقسات بەرىلگەن. فورۋم 20 قازاندا الماتىداعى اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىندا وتەدى. ول جەردە بۇرىن بۇكىلوداقتىق لەنيندىك-كوممۋنيستىك جاستار وداعىنىڭ بارلىق سەزدەرى وتەتىن»، - دەپ جازىلعان.  http://www.kp.kz/8681-komsomoltsy-provedut-forum-v-chest-100-letiya-organizatsii

وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، كومسومولدىڭ 100 جىلدىعىن الماتىدا دۇركىرەتىپ تويلاعان ءولى كومسومولدىڭ ولمەگەن وكىلدەرى بۇل تويدى قازاقستاننىڭ وڭىرلەرىندە دە اتاپ ءوتۋدى باستاپ كەتتى.

سوراقى بولعاندا قازاقستاننىڭ نەگىزگى زاڭ شىعارۋشى ورگانى سانالاتىن ماجىلىستە دەپۋتاتتار ءبىر-ءبىرىن قۇتتىقتاپ، ەسكى وداقتى كوكسەدى. ول جيىنعا كىمدەر بارعانىن بۇعان دەيىن دە جازدىق. «قىزىلداردىڭ قۇيىرشىقتارى مەم-قىزمەتتەن كەتسىن» دەدىك، تاۋەلسىزدىكتى تارك ەتكەن شەندىلەرى تاۋەلسىزدىك ۇرپاقتارىنان كەشىرىم سۇراسىن دەدىك. «ءلام-ميم» دەگەن دەپۋتات تابىلمادى. بىلق ەتكەن بىرەۋ بولعان جوق. كەرىسىنشە، «جاستار تاريحتى ۇمىتپاۋى كەرەك» دەپ كولگىرسىدى. ءجا، ول تۋرالى قايتالاپ جاتپايىق، مىنە سىلتەمە: https://abai.kz/post/79906

سونىمەن كومسومول جىرى قايدان شىققانى بەلگىلى بولعانداي. «كومسومول تويىن» اتاپ وتۋدە العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ باستاما كوتەرگەن باسقا-باسقا ەمەس ءوزىمىزدىڭ قۋانىش سۇلتانوۆ ەكەن. ءتىپتى ەلباسىنىڭ اتىنا حات تا جازىپتى. كومسومولدىڭ 100 جىلدىعىن ەل كولەمىندە تويلاۋعا پرەزيدەنتتىڭ رۇقساتىن دا الىپتى.

سۇلتانوۆتىڭ اقتالۋ ءسوزى

 «كومسومول ساياسي ۇيىم رەتىندە جۇمىسىن توقتاتقانىمەن، كەزىندە سول ۇيىمنىڭ جۇمىسىن ادال اتقارعان مىڭداعان ادام بارمىز. 15 جىلعا جۋىق ۋاقىتىم تىكەلەي كومسومولمەن بايلانىستى. سوندىقتان مەن كومسومولداعى قىزمەتىم ءۇشىن ۇيالاتىن، قىسىلاتىن، قىزاراتىن ەش نارسەم جوق، كەرىسىنشە، ءوستىم ءوز قاتالارىمدى, ادامداردى جەتەلەي ءجۇرىپ، ءوزىم ۇيرەندىم. كەڭەس وداعىنىڭ تۇسىندا اشارشىلىق بولدى. وعان كومسومول كىنالى ەمەس. ولار جاس بالالار سىزدەر سياقتى. اكە شەشەلەرىڭىزدەي ادامدار تاپسىرما بەردى، زامان سولاي بولدى. سوندىقتان تاريحتى بەتالدى كۇستانالاي بەرۋگە بولمايدى»، - دەپ سويلەگەن ەدى سۇلتانوۆتىڭ ءوزى.

قىزىل جۇيەدەگى قىزمەتى

73 جاستاعا كومسومول قۋانىش سۇلتانوۆتىڭ ەڭبەك جولىنا كوز جۇگىرتەيىك. سۇلتانوۆ ەسكى وداقتىڭ ءتىرى كەزىندە ءبىرسىپىرا قىزمەتتە اتقارعانىن بىلەمىز.

- 1967-1976 جىلدارى پانفيلوۆ اۋداندىق كومسومول كوميتەتىندە نۇسقاۋشى، ءبولىم مەڭگەرۋشىسى، تالدىقورعان وبلىستىق كومسومول كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بولىپ سايلاندى.

-  1976-1981 جىلدارى قازاقستان كومسومولى ورتالىق كوميتەتىنىڭ حاتشىسى، ءبىرىنشى حاتشىسى بولىپ سايلانىپ، قىزمەت ەتتى.

- 1981-1983 جىلدارى قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ مادەنيەت ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى،

- 1983-1987 جىلدارى قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ۇيىمداستىرۋ-پارتيا جۇمىسى ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى،

- 1987-1990 جىلدارى قاراعاندى وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ حاتشىسى،

- 1990-1991 جىلدارى قازاقستان كومپارتياسى يدەولوگيا ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى قىزمەتتەرىن اتقاردى.

- قازاق سسر-ءى جوعارعى كەڭەسىنىڭ 9-13 شاقىرىلىمدارىنىڭ دەپۋتاتى بولىپ سايلاندى.

- 1981 جىلى «قازاقستان كومسومولى» دەگەن كىتاپ جازعان.

ءوزى ايتپاقشى، ءومىرىنىڭ 14 جىلىن كومسومولعا، 10 جىلىن كومپارتياعا ادال ارناعان كۋانىش سۇلتانوۆ تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن دە تاقتان تۇسپەي، ءتۇرلى دارەجەدەگى مەملەكەتتىك قىزمەتتەردى اتقاردى.

ايتپاقشى، كومسومولدىڭ تويىن وتكىزۋ ءۇشىن پرەزيدەنتتەن رۇقسات العان سۇلتانوۆ، سول جيىندا پرەزيدەنتكە راحمەتىن ايتىپ جاتقانىن ءبىرلى-ەكىلى بەينە جازبالاردان كورىپ قالدىق.

قۋانىش سۇلتانوۆ دەگەندە «ول «جاعىمپازدىق جارىسىندا» شاشاسىنا شاڭ جۋىتپايتىن جەكە ءدۇلدىل» دەيدى الەمجەلىنىڭ ايتاشىلارى. بۇلاي دەۋلەرىنە بىرنەشە سەبەپ بار.

«قازاقتا مەملەكەت بولماعان»

2016 جىلدىڭ قىركۇيەگى. 5 قىركۇيەك كۇنى دەپۋتات سۇلتانوۆ قازاقستان ۇلتتىق تەلەارناسىنىڭ «G20 cامميتىنە» بايلانىستى ارنايى شىعارىلىمىندا سۇحبات بەرگەن.

سول سۇحباتىندا قۋانىش سۇلتانوۆ مىرزا ءتىلشىنىڭ وڭمەنىنەن وتكىزىپ تۇرىپ بىلاي دەدى:

«قىتاي ءوزى ءداستۇرلى حالىق. داستۇرىنە كوپ سۇيەنەدى. بۇرىن-سوڭدى ولار قازاقستاندى ەشقاشان مەملەكەت دەپ مويىنداعان ەمەس. كەزىندەگى شەكارا بولىستەرى 1880 جىلعى(؟), 1860 جىلعى(؟) شەكارا بولىستەرىنىڭ ءبارى قىتاي مەن رەسەيدىڭ اراسىندا بولعان. ءبىزدىڭ قازاقتىڭ جەرىن بولگەندە قازاق قاتىناسپاعان. نەگە قاتىناسپاعان؟ مەملەكەت بولماعانبىز. ءبىز رەسەيدىڭ قۇرامىندا بولعانبىز. وسىنى ءبىز قادىرلەي ءبىلۋىمىز كەرەك.  وسىنى ءبىز باعالاي ءبىلۋىمىز كەرەك...»

وسىنى ەستىپ بەتىمىزدەن تاي تەپكەندەي وتىرىپ قالعان ەدىك. كەيىن سۇلتانوۆ ءوزىن اقتاپ بىلاي دەدى:

«بۇل جەردە ءسوز بىلاي ايتىلعان. ءبىزدى، قازاق جەرىن رەسەي مەن قىتاي كەزىندە بولگەن. ءسويتىپ، شەكارا وتكەن. بىراق قازاق قاتىناسپاعان. نەگە قاتىناسپاعان؟ وعان قاتىناسپاعان سەبەبى مەملەكەت بولماعاندىقتان دەگەن ءسوز ايتىلدى. ول جەردە جالپى مەملەكەتتىڭ تاريحى تۋرالى اڭگىمە بولعان جوق. كونتەكستەن جۇلىپ الىپ بەرگەن».

ال ەندى ەكى ءماتىندى وزدەرىڭىز سارالاپ، قورىتىندىسىن دا وزدەرىڭىز شىعارىڭىزدار.

«استاناعا نازارباەۆ اتىن بەرۋ كەرەك»

2016 جىلدىڭ قاراشاسى. استاناعا نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ەسىمىن بەرۋدى ۇسىندى.

«ءبىز كونستيتۋتسيادا استانا اتاۋىنا قاتىستى وزگەرتۋ ەنگىزۋدى ۇسىندىق. اتا زاڭدا وزگەرىستەر بولۋى مۇمكىن. وسى سۇراقتار جونىندە ءالى اقىلداساتىن بولامىز. باس قالانىڭ اتاۋىن «نۇرسۇلتان» نەمەسە «نازارباەۆ» دەپ اتاۋعا بولادى. بۇل حالىقتىڭ ۇسىنىسى»، - دەدى دەپۋتات.

ارىپتەستەرى ونى قولدادى. الەۋمەت قولداعان جوق. كۇلكى ەتتى. كۇلدى. سۇلتانوۆتىڭ وزىنە دە، سوزىنە دە كۇلدى. جۇرتتىڭ كۇلگەنى ونىڭ كوڭىلىنە تيگەن ەكەن. كەيىن «پىكىرگە قارسى ارگۋمەنت ايتۋعا بولادى، جەكە باسقا تيىسكەنى نەسى»، دەپ جۇرتتىڭ قىلىعىن «مادەنيەتسىزدىككە» تەڭەدى. حوشىندا سۇلتانوۆتىڭ سوڭعى ءسوزى بۇل ەمەس ەدى.

«ەلباسىنىڭ ەڭبەگى كونستيتۋتسياعا ەنۋى كەرەك»

2016 جىلدىڭ قاراشاسى. قۋانىش سۇلتانوۆ كونستيتۋتسيادا ەلباسىنىڭ ەسىمىن ەرەكشە اتاپ كورسەتۋ كەرەكتىگىن ايتىپ، ۇسىنىس جاسادى. تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى ءام ونىڭ مەملەكەتىمىزدى، سونىڭ ىشىندە ەلوردانى سالۋعا قوسقان ۇلەسى ءۇشىن كوسنتيتۋتسيادا اتى اتالۋى كەرەك دەگەندى ايتتى.

«اۋەجايعا نازارباەۆ اتاۋى بەرىلگەنى تاريحي ادىلدىك»

2017 جىلدىڭ ماۋسىمى. قۋانىش سۇلتانوۆ استاناداعى اۋەجايعا نازارباەۆ اتىنىڭ بەرىلگەنىن تاريحي ادىلدىك دەپ باعالادى.

«ستامبۇلدا اتاتۇرىكتىڭ اۋەجايى بار، نيۋ-يوركتا كەننەديدىڭ پاريجدە، شارل دە گولدىڭ اۋەجايى بار. نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ەڭبەگى ولاردان قانداي كەم دەپ ايتاسىز؟»، دەپ اعىنان جارىلعان ەدى، سول كەزدە.

«قۋانىش سۇلتانوۆتى سىيلايمىن دا، ايايمىن دا»

ايتپاقشى، سۇلتانوۆتىڭ 2016 جىلعى ۇسىنىسىنا قاتىستى بەلگىلى قوعام قايراتكەرى، فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى امەنگەلدى ايتالى پىكىر ايتىپ بىلاي دەگەن:

«فرانتسۋز فيلوسوفى كلود گەلۆەتسيدىڭ كورەگەن سوزدەرى ەسىمە ءتۇستى: «ءوز بيلەۋشىلەرىن بەتىنە باسىپ سىناۋعا حۇقى جوق حالىقتاردىڭ، ماقتاۋعا دا قۇقى جوق. قۇلداردىڭ ماقتاۋى ەشتەڭەنى دە بىلدىرمەيدى». ءبىزدىڭ وسى پارلامەنت پرەزيدەنتتى سىناپ كورگەن ەمەس، ونى دەمەك ونى ماقتاۋعا دا قۇقى جوق. سەبەبى, ءادىل سىن باردى «بار» دەپ، جوقتى «جوق» دەپ سارالاپ باعا بەرەدى.

مەن قۋانىش سۇلتانوۆتى سىيلايمىن دا، ايايمىن دا. ول د.قوناەۆتى تاقتا وتىرعاندا ماقتاپ، تاقتان تۇسكەندە كولبينگە ۇنايمىن دەپ سىناعانداردىڭ ءبىرى. قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءVىىى (1987ج.) پلەنۋمىندا ءىس پەن ءسوزدىڭ الشاقتىعىن، ساياسي سەنىمنىڭ تومەندىگى، ساياسي تاكاپارلىق، مەنمەندىك، قۇر ماداق بيلىكتىڭ بەدەلىن تۇسىرەتىندىگىن ايتا كەلىپ، ق.سۇلتانوۆ بىلاي دەگەن ەدى:

«وسى تۇستا مەنىڭ ويىما مىناداي سۇراق ورالادى: ءبىرىنشى باسشىلىقتىڭ اتاعىن اسپانعا كوتەرگەن كىم؟ كوپتەگەن بەلگىلى باسشىلار، وزدەرى ورتالىق كوميتەتتىڭ مۇشەلەرى، جىلدان جىلعا ۇدەتە ءتۇستى، اۋەلى «قۇرمەتتىدەن» باستاپ، سونان سوڭ نە سەبەپتى «اسا قۇرمەتتىگە»، ودان كەيىن «كورنەكتى قايراتكەرگە» اينالدىردى؟ حالىقتىڭ اراسىندا قانداي پىكىر تۋعىزدى، جاستارعا قانداي ۇلگى كورسەتتى؟». («سوتسياليستىك قازاقستان»، 17 مارت، 1987 جىل.)

ال پرەزيدەنتتى جارىسا ماقتاعان دەپۋتاتتار بۇگىن جاستارعا قانداي ۇلگى كورسەتىپ وتىر؟ قۇلداردىڭ ماقتاعانى ەشتەڭەنى دە بىلدىرمەيدى» دەگەن وسى ەمەس پە؟ قازاقستاندىقتار نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ ەڭبەگىنە شىن باعاسىن بەرەدى، بىراق جارامساقتاردىڭ ماقتاۋىن حالىق قابىلدامايدى».

وسى پىكىردەن كەيىن قۋانىش سۇلتانوۆ تا ءسوز سويلەگەن.

«مەن ول امانگەلدىنىڭ پىكىرىنە ەشتەڭە دە ايتپايمىن. ايتاتىن اڭگىمەنى سول كىسىدەن سۇراڭىز. ونىڭ سوزدەرى ماعان جاسالعان ۇلكەن قيانات»، - دەگەن ەدى سۇلتانوۆ.

سونىمەن، كومسومولدىڭ 100 جىلدىعىن اتاپ ءوتۋدى وزىنە ار ساناماي، پارىز ەتكەن، قىزىل جۇيەنىڭ ادال ساربازى، بالكىم گەنەرالى،  سۇلتانوۆتىڭ ساياسي سۇلباسى وسى بولدى.

قۋانىش سۇلتانوۆتىڭ دەپۋتاتتىق جولى:

2001 جىلدىڭ 21 مامىرىندا پرەزيدەنت پارمەنىمەن قر پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتى بولدى.

2001-2011 جىلدار ارالىعىندا سەناتتا وتىردى.

2001-2007 جىلدارى سەناتتىڭ الەۋمەتتىك-مادەني دامۋ كوميتەتىن باسقاردى.

2007-2011 جىلدار ارالىعىندا حالىقارالىق قاتىناستار، قورعانىس جانە قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنە توراعا بولدى.

2012 جىلدىڭ 15 قاڭتارىندا «نۇر وتاننىڭ» اتىنان ءماجىلىس دەپۋتاتى بولىپ سايلاندى.

2012-2016 جىلدار ارالىعىندا ءماجىلىستىڭ حالىقارالىق ىستەر، قورعانىس جانە قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ مۇشەسى بولدى.

2016 جىلدىڭ 24 ناۋرىزىندا ءماجىلىس دەپۋتاتى بولىپ قايتا سايلاندى. تاعى دا «نۇر وتاننىڭ» ءتىزىمى ارقىلى ءوتتى. ءوز قىزمەتىن سول باياعى حالىقارالىق ىستەر، قورعانىس جانە قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ مۇشەسى رەتىندە جالعادى.

3 وردەن، 12 مەدالمەن ماراپاتتالعان. تەمىر-تەرسەك، سولكەبايلارى مەن اتاق-مانساپتارى ءبىر باسىنا جەتىپ ارتىلادى. بىرنەشە قايراتكەرلىك اتاعى تاعى بار.

ءتۇيىن

قۋانىش سۇلتانوۆ بيىل 73 جاستا. ول زەينەتكەر. ول 17 جىل بويى دەپۋتات بولىپ كەلەدى.

كەڭەستىك جۇيە بيلەپ-توستەگەن 100 جىلدا قازاق قولدان جاسالعان ەكى اشارشىلىقتى، رەپرەسسيانى، دۇنيەجۇزىلىك سوعىستى وتكەردى. كەڭەستىك جۇيە قازاقتىڭ 3/1-ءىن قاسقانا ءولتىردى. كەڭەستىك جۇيەنىڭ كەز كەلگەن ەلەمەنتىن ۇلىقتاۋ – تاۋەلسىزدىكتى مويىنداماۋمەن تەڭ.

ال سول جۇيەنى جان-تانىمەن قورعاپ، ۇلىقتاپ، 100 جىلدىعىن تويلاپ، ونى تاۋەلسىز ۇرپاق ساناسىنا كۇشتەپ سىڭىرۋگە قىزمەت ەتىپ جۇرگەن سۇلتانوۆتىڭ ساياسي كارەراسىنا نۇكتە قويىلار كەز كەلدى دەپ بىلەمىز.

17 جىلدا وڭدىرىپ ەشتەڭە بىتىرمەگەن دەپۋتات قۋانىش سۇلتانوۆتىڭ وتستاۆكاعا كەتۋى، ءوزى ايتپاقشى «تاريحي ادىلدىك» بولار ەدى.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz