الاشتىڭ التىن جۇلگەلى ءسوزى مەن ءىسى ولگەن جوق. الاش يدەياسى  ماڭگىلىك جاسامپازدىعىمەن الدىمىزدان جارقىرىپ باعدار بولىپ كەلەدى. الاشقا قىزمەت ەتۋ ءبىر ساتكە دە توقتاعان ەمەس. الاش رۋحىنىڭ جاڭا زاماندا جادىمىزدا جاڭعىرعىرۋىنا ولشەۋسىز ەڭبەك ەتىپ كەلە جاتقان  الاش رۋحتى ازاماتتار بار. سونىڭ ءبىرى ءھام بىرەگەيى - جازۋشى، الاشتانۋشى عالىم تۇرسىن جۇرتباي مىرزا ينتەرنەت-كونفەرەنتسيامىزدىڭ كەزەكتى قوناعى بولىپ، وقىرماندار تاراپىنان كەلىپ تۇسكەن ساۋالداردارعا جالعاستى جاۋاپ بەرىپ وتىر.

«اباي-اقپارات»

ەسكەرتۋ!

قۇرمەتتى وقىرماندار!

تۇرسىن جۇرتبايمەن ءوتىپ جاتقان ينتەرنەت-كونفەرەنتسيادا قويىلعان ساۋالدارعا بەرىلگەن جاۋاپتاردىڭ جالعاسى ءارى قاراي دا جاريالاناتىن بولادى. تەك بۇدان كەيىن كونفەرەنتسيا قوناعىنا ساۋال جىبەرمەۋلەرىڭىزدى سۇرايمىز. سۇراقتار مەن جاۋاپتارعا بايلانىستى وي-پىكىرلەرىڭىزدى ورتاعا سالۋلارىڭىزعا ادەتتەگىدەي تولىق مۇمكىندىكتەرىڭىز بار.

رەداكتسيا

- تۇرسەكە، قازىرگى قازاقتى قالاي بىرىكتىرۋگە بولادى؟ ءدىنىمىز بىت-شىت، ءارتۇرلى اعىمدار. رۋشىلدىق دەرتى. الاشتىڭ ارداقتىلارىن دا ءبولىپ قارايتىندار بار. زيالى قاۋىم دەگەنىمىز ءولى. سەكتالاردىڭ جەتەگىندەگى اقىن-جازۋشىلار، عالىمدار. نە ىستەۋ كەرەك؟

الاشتىڭ التىن جۇلگەلى ءسوزى مەن ءىسى ولگەن جوق. الاش يدەياسى  ماڭگىلىك جاسامپازدىعىمەن الدىمىزدان جارقىرىپ باعدار بولىپ كەلەدى. الاشقا قىزمەت ەتۋ ءبىر ساتكە دە توقتاعان ەمەس. الاش رۋحىنىڭ جاڭا زاماندا جادىمىزدا جاڭعىرعىرۋىنا ولشەۋسىز ەڭبەك ەتىپ كەلە جاتقان  الاش رۋحتى ازاماتتار بار. سونىڭ ءبىرى ءھام بىرەگەيى - جازۋشى، الاشتانۋشى عالىم تۇرسىن جۇرتباي مىرزا ينتەرنەت-كونفەرەنتسيامىزدىڭ كەزەكتى قوناعى بولىپ، وقىرماندار تاراپىنان كەلىپ تۇسكەن ساۋالداردارعا جالعاستى جاۋاپ بەرىپ وتىر.

«اباي-اقپارات»

ەسكەرتۋ!

قۇرمەتتى وقىرماندار!

تۇرسىن جۇرتبايمەن ءوتىپ جاتقان ينتەرنەت-كونفەرەنتسيادا قويىلعان ساۋالدارعا بەرىلگەن جاۋاپتاردىڭ جالعاسى ءارى قاراي دا جاريالاناتىن بولادى. تەك بۇدان كەيىن كونفەرەنتسيا قوناعىنا ساۋال جىبەرمەۋلەرىڭىزدى سۇرايمىز. سۇراقتار مەن جاۋاپتارعا بايلانىستى وي-پىكىرلەرىڭىزدى ورتاعا سالۋلارىڭىزعا ادەتتەگىدەي تولىق مۇمكىندىكتەرىڭىز بار.

رەداكتسيا

- تۇرسەكە، قازىرگى قازاقتى قالاي بىرىكتىرۋگە بولادى؟ ءدىنىمىز بىت-شىت، ءارتۇرلى اعىمدار. رۋشىلدىق دەرتى. الاشتىڭ ارداقتىلارىن دا ءبولىپ قارايتىندار بار. زيالى قاۋىم دەگەنىمىز ءولى. سەكتالاردىڭ جەتەگىندەگى اقىن-جازۋشىلار، عالىمدار. نە ىستەۋ كەرەك؟

-ەگەر باسقا ءدىندى قابىلداعان اقىن، جازۋشى بولسا، وندا ول قازاق جازۋشىسىمىن دەمەي، ۇستانعان جولىن نىسپى قىپ السىن. ويتكەنى، جازۋشىلىق - اردىڭ ءىسى. ارى تازا بولماسا، ءوزىن دە، ەلدى اداستىرماسىن.

سول سۇراقتىڭ جاۋابىن اباي دا تابا الماعان. ءبىزدىڭ دە پەشەنەمىزگە سول بۇيىرىپ تۇر-اۋ، وسى.

-تۇرسىن اعا، قازاقستانداعى 2000 مىڭعا جۋىق مەشىتتەردىڭ ءبارى دە قالتالى ازاماتتاردىڭ قاراجاتىنان سالىنعان. ءبىر دە ءبىر مەشىت مەملەكەتتىك بيۋدجەت ەسەبىنەن سالىنباعان. ال، باس ءمۇفتي، ءدىن ىستەرى كوميتەتى تولىعىمەن مەملەكەتكە قارايدى. سوندا قالاي؟ ماسەلەن: نۇر استانا مەشىتىن كاتار مەملەكەتى سالدى. شۇبار مەشىتىن ق.ساتىبالدى سالدى. ۋچحوزداعى مەشىتتىن كاسىپكەر ماناەۆ سالدىرعان بولاتىن. تاعى دا سولاي كەتە بەرەدى. بارلىعى دا ءوز كۇندەرىن وزدەرى كورەدى.

ال قازاقستانداعى شىركەۋلەردى رەسەي باسقارادى. رەسەي قارجى بولەدى. بىراق وسى بارلىق شىركەۋلەر قازاقستان مەملەكەتىنىڭ بيۋدجەتىنەن سالىنادى دەپ ەستىدىم. وسى قانشالىقتى ادىلەتتىلىككە جاتادى؟

مەن مەشىت سالعىم كەلەدى. براق اندا جۇگىرەمىن، مۇندا جۇگىرەمىن، ءىس بىتەر ەمەس. قازاقستان ەمەس - قاعازستان قۇددى. قاعاز، قاعاز بىتپەيتىن ءبىر. "جالعىزدىڭ ءۇنى شىقپاس" دەگەن راس ەكەن. جانىم جىلايدى. كوكىرەگىم قارس ايرىلادى. قولدان كەلەر شارا جوق. ۇلت زيالىسى، قايراتكەرى رەتىندە وسىنى نەگە ايتپايسىز جوعارى بيلىككە؟ ءسىزدى تىڭداماعاندا ءبىزدى تىڭداي ما؟ قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرا بەرەمىز بە؟

-ءدىن تۋرالى جاڭا زاڭنىڭ جوباسىنا وراي ءوزىم بىلەتىن الدان سمايىل، عاريفوللا ەسىم، بەكبولات سياقتى ازاماتتارعا ول زاڭنىڭ پاتشا تۇسىنداعى ميسسيونەرلىك-شوقىندىرۋ جوباسىنىڭ بۇگىنگە نەگىزدەلگەن كوشىرمەسى ەكەنىن ايتقامىن. ولار سەنبەگەن. مىنە، سونىڭ زاردابىن ءسىز تارتىپ وتىرسىز. الدا ودان دا ۇلكەن قىسىمدى باستان كەشىرەسىز. قاپا كيۋگە، سالدە وراۋعا، قوعامدىق جەردە ناماز وقۋعا تيىم سالاتىن زاڭ جوباسىنىڭ دا بار ەكەنىن ەستەن شىعارماڭىز. حريستيان ءدىنىنىڭ استاناسى ريم مەن پاريجدە قابىلدانباعان زاڭنىڭ، قازاقستاندا ويعا كەلۋى تاڭداندىرادى. ەگەردە ءبىزدىڭ يدەولوگتارىمىزعا - قارسى قوزعالىس كەرەك بولىپ وتىرسا، سول كەزدە جاۋابىن الاتىن بولادى دەپ ەسەپتەيمىن. بىرەۋگە: «ناشيح بيۋت!» دەگەن سىلتاۋ كەرەك بولىپ وتىرعان جوق پا ەكەن وسى. ءبىزدىڭ ۇكىمەت مۇشەلەرىنىڭ ىشىندە شوقىنعاندار بار دەپ ەستيمىن. وتىرىك بولعاي!

- اقشالارىڭ تاسىپ بارا جاتسا. مەشىت سالعانشا مەكتەپ پەن بالاباقشا سالساڭدارشى، ساۋابى مەشىتتەن ارتىق بولماسا، كەم بولمايدى.

- اللانىڭ ىسىنە اقىل جۇرمەس بولار.

-تۇرسىن اعا، وسى ءسىز اساۋ تارپاڭ ەمەسسىز بە؟

باس اساۋلىعىمنىڭ دا، تارپاڭدىعىمنىڭ دا بارى راس. ەگەر بۇل مىنەزدەردى

بايقاتسام، وندا شىنمەن توسىننان اشۋلانعانىم.

-تۇر-اعا، استانادا زيالى قاۋىم قالىپتاستى ما؟ جاڭا بۋىن تۋرالى ايتام. اعا بۋىننان جينالعانداردىڭ ىشىندە بيلىككە ىقپال ەتىپ، ۇلتتىڭ مۇددەسىن وتكىزىپ جۇرگەندەر بار ما؟

مىرزاتاي اعامىز باستاعان توپتىڭ سايلاۋ ناۋقانىنداعى قىزمەتىن قالاي باعالايسىز؟ ءسىزدى لينكومعا شاقىرسا، نە ىستەر ەدىڭىز؟ قازاق حالقى ازاتتىققا قول جەتكىزدە مە؟ تاۋەلسىزدىككە شە؟ جەتسە، بەلگىلەرىن اتاڭىزشى. بىزدەگى قازاقتىلدى ورتا جانە جوعارى ءبىلىم بەرۋ دەڭگەيى قالاي؟

- 1. جاس بۋىن دا، جاڭا بۋىن دا بار. ورتاسى جوق شىعار دەپ ويلايمىن. ولار كۇش الۋ ءۇشىن ءالى دە ون -ون بەس جىل كەرەك. سولاردىڭ باستارى دا قوسىلا بەرمەيتىن سياقتى.

2. ۇلتتىڭ مۇددەسىن وتكىزۋ ءۇشىن ونى تۇسىنەتىن ۇكىمەت، سانالى، مادەنيەتتى شەنەۋنىك كەرەك. ونداي ادامداردان، قۇدايعا شۇكىر، ۇكىمەتىمىز تولىق ارىلىپ بولىپ قالدى.

3. تولىق ازاتتىققا رەسەيدىڭ دە قولى جەتكەن جوق. ولار دا باتىس پەن اقش قا تاۋەلدى تۇستارى بار.

4. مىرزاكەڭ ەمتيحان الدى، سايلاۋ ناۋقانىنىڭ ۇگىت، ناسيحاتىنا ارالاسقانىن كورگەن ەمەسپىن. ول كىسى مەنى باۋىرىنا تارتقان ەمەس.

5.  ءاي، قايدام! «كەمشىلىگىمىز ءار جەردەن كورىنىپ تۇر-اۋ»

-قىتايداعى قازاقستان ەلشىلىگى قىتاي قازاقتارىن ۆيزادان تارىقتىرىپ وتىر،

ءۇرىمشى قالاسىنداعى قازاقستان ەلشىلىگى الدىندا مىناداي قۇلاقتاندىرۋ تۇر ەكەن. اقپان ايىنىڭ ون بەسىندە جاپسىرىلعان بۇل قۇلاقتاندىرۋدا ۆيزاعا كەزەككە تۇرعان قازاقتاردىڭ سانى ون مىڭنان اسىپ كەتكەندىكتەن، قازىر ۆيزاعا كەزەككە تۇرعىزبايتىندىعى جازىلعان. دەمەك، ون مىڭ ادام اقپان ايىنا دەيىن ۆيزا الا الماعان، ال، ءبىز كورگەندە بىلتىر جازداعى مامىر ايىندا مۇندا كەزەككە تۇرعان اقساقالدىڭ كەزەگى وسى كۇنگە دەيىن كەلمەگەن، مۇنداعى ۆيزا الىپ جاتقاندار، بىلتىرعى وسى مەزگىلدەگى كەزەككە تۇرعان ادامدار ەكەن. ال، كەزەككە تۇرعىزۋ دەگەنى مىناۋ ەكەن: ەلشىلىك الدىنا كەلىپ، ونداعى ەسىك قاراۋشى قىتاي كۇزەتشىلەرىنە قۇجاتتارىڭىزدى وتكىزەدى ەكەنسىز، ول قۇجاتتارعا قاراپ، ولار سىزگە ءبىر شۋماق سان جازىلعان قاعاز بەرەدى ەكەن، بۇل ءسىزدىڭ كەزەك نومەرىڭىز سونى الىپ اۋىلعا قايتادى ەكەنسىز. سوسىن جارتى جىل شاماسى كۇتەدى ەكەنسىز. ال، سوڭعى كەزدە ەلشىلەر كۇنىنە جيىرما ادامعا عانا ۆيزا بەرەتىندى تاۋىپتى. ال، ەلشىلىك الدىندا جىلاپ-سىقتاعان شال- شاۋقان، كەمپىر - كەشەكتە ەسەپ جوق. قازاقتار زارلاپ جىلاپ جۇرگەنىمەن، قىتايلار مەن ۇيعىرلار جىمىڭ قاعىپ ءجۇر، سەبەبى، ولار ەش كەزەك كۇتپەيدى ەكەن. ەلشىلىكتەر ولاردى ەش كەدەرگىسىز قابىلدايدى ەكەن. سەبەبى، ولاردان «اشىق پارا الاتىن بولسا كەرەك» دەيدى سىرتتاعى قازاقتار. ال، قازاقتاردان پارا الۋ ءۇشىن وسىلايشا ۆيزا جاعدايىن قولدان قيىنداتىپ وتىر ەكەن. شىداماعاندار جالماڭ قاققان دەلدالدارعا پارا بەرۋگە ءماجبۇر بولادى. ال، دەلدالدار قازاقتارعا بەرىلەتىن تەگىن ۆيزانى ءۇش مىڭ يۋان شاماسىندا اشىپ بەرەدى، پارا بەرمەسەڭىز جىل بويى كۇتەدى ەكەنسىز. ەلباسىنىڭ باياعىدا قازاق قۇرىلتايىندا ايتقان شەتتەگى قازاقتارعا تەگىن ۆيزا بەرۋ تۋرالى جارلىعى قىتايدا وسىلاي اتقارىلىپ جاتىر ەكەن. مۇنان دا انىق -قانىق اقپارات العىڭىز كەلسە، بىزگە جاۋاپ جازىڭىز، ءبىز سىزدەردەن كومەك كۇتەمىز، مۇنداعى قارا قازاق بالاسى.

- قادىر مارقۇمنىڭ: «و، انت اتقان! انت اتقان! وسال جەرىن ەرلەردىڭ قالاي ءدال تاپقان!» - دەگەن ولەڭ جولدارى بار ەدى. قالاي ءدال تاپقان. بۇل ماسەلە قازىر ەلباسىنا دەيىن بەلگىلى جايت دەپ ويلايمىن. كەيدە: ەكى جاقتىڭ قۇپيا ۋاعدالاستىعى جوق پا ەكەن دەگەن دە كۇدىك كەلەدى.

پارا - تۇيەنىڭ تەڭى سياقتى ەكى جاققا دا اۋناپ تۇر عوي. سىزدەردە، باستاۋىش مەكتەپتى قازاقشا وقۋعا كەڭ جول اشىلدى دەپ ەستىدىم. قۇتتى بولسىن. ۆيزا كەشىگىپ بولسا دا اشىلار، مەكتەپ جابىلماسىن دەپ تىلەيمىن.

- وسى سۇراققا قالاي قارايسىز؟ قىتايداعى قازاق كوشى توقتادى. وعان كىنا قازاقستان ەلشىلەرى عانا، پاراقورلىق

- وتە الاڭداپ قارايمىن. مەشكەي دەگەن جاقسى اتاق دەپ كىم ايتتى؟

- اعا قايدا تۇراسىز؟ استانادا بولساڭىز ستۋدەنتتەرمەن كەزدەسۋ جاساتساق قالاي قارايسىز؟

-استانادا تۇرامىن. قارسى ەمەسپىن.

- تۇرسىن مۇعالىم، سالەمەتسىز بە؟

مەن ءسىز پەكيندە ساباق بەرگەندەگى وقۋشىڭىزبىن، بالكىم، ەسىڭىزدە قالماعان شىعارمىن. مۇمكىن وندا ءبىلىمنىڭ قادىرىن بىلمەيتىن بالا شىعارمىز، كوپ نارسەنى شالا تىڭداپ، شالا ۇيرەنگەندەيمىن. ەندى قاشان جولىڭىز ءتۇسىپ ءبىز جاقتا بولاسىز، لەكتسياڭىزدى تاعى ءبىر تىڭداۋدى ارمانداپ جۇرگەن وقۋشىڭىز مەن عانا ەمەسپىن. بارلىعىمىز ءسىزدىڭ كەلۋىڭىزدى ءتورت كوزبەن كۇتىپ ءجۇرمىز.

سىزگە مىقتى دەنساۋلىق، مول تابىس تىلەۋشى وقۋشىڭىز  - ەرگۇل

- ەرگۇل! ەسىمدەسىڭ، اينالايىن. مەن دە سەندەردى، بەيجىڭدى، بارلىق ستۋدەنتتەردى، سى چي تايحۋدى (زى جۋ ءيۋاندى) ساعىنىپ ءجۇرمىن. مۇحتار پروفەسسور بيىل شاقىرماق ەدى. رەتى كەلمەدى عوي دەيمىن. گىڭ لاۋجيەگە، مۇحتارعا، جانعا، ەركىنگە، نۇرباقانعا، توقتار مەن نۇرگۇلگە، بارىنە سالەم ايت. ەركىنجان ءبىزدىڭ ورتالىقتا قىزمەت ىستەيدى. انار وسىندا. قۇرمانگۇل مەن ومىربەك ءبىراز بولدى، شايتانقۇلاقپەن حابارلاسپاعالى. ءبىر بارىپ قايتۋىم كەرەك بولىپ تۇر. بارىڭە دە ماڭگىلىك «و، ايني!» تىلەيمىن. باقىتتى بولىڭدار، اينالايىندار!

- قۇرمەتتى قازاقستاندىق تۋىستار! جوعارىداعى جولدامانى كورىپ، قىتايدىڭ قازاقتارى ساۋاتسىز جازادى ەكەن دەمەڭىزدەر، بىزدە توتەشە جازۋ قولدانىلادى. احمەت بايتۇرسىندىكى. ءبىز وسى توتەشە ارابشا جازۋىمىزدى كيريلشەگە توتە اۋداراتىن باعدارلامالار ارقىلى اۋدارىپ كەپ جىبەرگەنىمىزدە، جوعارىداعىداي بولادى، سەبەبى،بىزدە وتىز ءۇش قارىپ، سىزدەردە قىرىق ەكى دەگەندەي، ەگەر توتەشە مەن كيريلشەنى اۋدارۋ كەرەك بولسا، مىنا ارانى كورەرسىزدەر: http://www.tangjareh.com/juman/ سول ارقىلى قىتايداعى ۆيزا ازابىن ارقالاپ، قازاقتىڭ پاراقور ەلشىلەر قولدان جاساعان جاساندى تىعىرىقتان سىزدەر باس بولىپ، قازاقتىڭ ۇلتجاندى ازاماتتارى قۇتقارىپ شىقسا ەكەن دەپ تىلەيمىز.

-  كومەگىڭە راحمەت باۋىرىم. ماسەلە - تازا نيەتتە. ۇستاز بەن شاكىرتتىڭ ساعىنىشىندا. بەرەتىن ەشكىم بولماسا - الاتىن قول قاشانعى سوزىلىپ تۇرا بەرمەك. ونىڭ دا تالىپ، قارىسىپ قالاتىن كەزى بولاتىن شىعار.

- دۋلات يسابەك: «ەگەر مەن مىرزاتاي بولسام ۇيىمنەن شىقپاي اۋىرىپ جات ەدىم!..» دەپ جازدى «دات» گازەتىندە. ەلگە قارار بەتى جوق دەگەنى عوي. قولدايمىز. بىراق مىرزاتاي اۋىرماق تۇگىلى ودان سايىن جاعىمپازدانىپ جاتىر. ءوزىنىڭ ورتالىعىندا جامبىل دۇيسەنوۆ دەگەن 6-7 جاسار اقىنىنىڭ جىر كەشىن وتكىزدى. ءسىز باردىڭىز با؟ سوندا الگى اقىنى «نۇر وتاندى» جىرلادى. ساياساتتى جىرلادى. بۇل نە دەگەن سۇمدىق؟! الدە تۋماي جاتىپ ىشتەن وقىپ تۋعان بالە بولىپ كەتكەن بە بالالار؟ نەگە ودان دا استانادا قاڭعىرىپ جۇرگەن جاس اقىنداردى ويلامايدى. ءبىر جىر كەشىن قىپ-قىزىل شىعىنمەن وتكىزگەنشە (1 ميلليون تەڭگە كەتتى دەپ ەستىدىك!) ورىستادىڭ ءۇيىن جالداپ، تاپقان تەڭگەسىن ايدىڭ باسىندا سىقىرلاتىپ تۇرىپ ساناپ بەرەتىن شىعارماشىل جاستارعا بەرسە عوي! ەڭ بولماسا 3-4-ەۋىنە. سونى سالتقا اينالدىرسا. ءاي، بىراق ولار دا سوسىن مىرزەكەڭنىڭ اقىلىمەن ءجۇرىپ-تۇراتىن شىعار. وسىنداي رامكاداعى ايتىس، جىر كەشتەرى كەرەك پە بىزگە؟ (تەك جالتاقتاماي، ماعان قاتىسى جوق سۇراق دەمەي، ول جەردە بولعام جوق، جاۋاپ بەرە المايمىن دەمەي، ونى جازۋشىلار وداعى شەشسىن دەمەي، استاناداعى اكىم تارازي مەن نەسىپبەك ايت بىلەدى دەپ جاۋاپ بەرمەي-اق قويۋىڭىزدى وتىنەمىن!). سۇراق مەنەن، جاۋاپ سىزدەن!

-مەدەت-اۋ، كادىمگىدەي سەس كورسەتكەن ەكەنسىڭ. سەن - قورقىتقان بول، مەن - قورىققان بولايىن.

1.سول بالانىڭ وبالى، ءبىرىنشى، اكە-شەشەسىندە، جاس ءسابيدىڭ وزەگىن كۇيدىرىپ الماسا نەتتى؟  جۇيكەسى بۇزىلادى. بۇل ەرتە اشىلعان تالانتتىڭ دەنى ۇشىرايتىن دەرت. جىلدام پسيحولوگپەن اقىلداسۋىن وتىنەمىن.

2. مىرزاكەڭ مەنى باۋىرىنا باسىپ كورگەن ەمەس. سوندىقتان دا ءبىر نارسەنى ويىنا السا، مىرزەكەڭ مەنىمەن اقىلداسپايدى. ونداي قاراجاتتى شاشاتىنداي جومارتتىقتى مىرزەكەڭنەن ءوز باسىم كورگەن ەمەسپىن.

3. ايتىستاعى سوزگە، ەڭ ءبىرىنشى، اقىنداردىڭ وزدەرى جاۋاپ بەرۋگە ءتيىستى. تالانتىن قايدا جۇمسايتىنىن بىلەتىن تۇيسىككە ءبارى دە يە. ەكىنشى، دەمەۋشى دەگەننىڭ شارتى بار ەمەس پە؟ قالايدا ايتىستى توقتاتپاعان دۇرىس. سول قاتەلىكتىڭ ءوزى دە ساباق.

-قازاق قىزدارى كەيبىرى جالاڭاشتانىپ بارادى. ەمشەكتەرىن اشىق كورسەتەدى. گازەتكە بەرەدى. ۆرەميا گازەتىن قاراڭىز. ايشا دەگەن قازاق قىزى تۋرالى وقىدىڭىز با؟ وسى دۇرىس پا؟ ايشا دەگەن قۇرمەتتى اتتى بىلعاۋ عوي بۇل! نازەركە.

- ماقالانى وقىعانمىن جوق. ادەپسىزدىكتى ۇناتپايمىن. قوستامايمىن. «ەنەسىزدىڭ ەمشەگى ۇلكەن» دەگەن. سول قىزدىڭ اناسى، اپكەسى، جەڭگەسى قايدا قاراپ ءجۇر؟

- مەن دە نازەركەگە كەلىسەمىن. ۆرەميا دەگەن گازەت ناعىز قازاققا دۇشپاندىق ساياساتتاعى ارانداتۋشى، ازعىنداتۋشى باسىلىم. بىزدە سونى كورمەيتىن "اقپاراتتىق كەڭىستىكتى قورعاعىش" دەپۋتاتتار مەن مينيسترلەر سوقىر ما؟ الدە ولار دا قازاقتىڭ دۇشپاندارى ما؟

- قاراعىم، سول جالاڭاش قىزداردىڭ سۋرەتىن الدىنا اشىپ قويىپ، تامسانىپ وتىراتىن دەپۋتات پەن ءمينيستردى كوزىم شالىپ قالعانى بار. ايتپەسە، «دەپۋتاتكا» دەگەن ءسوز قايدان شىقتى دەپ ويلايسىزدار؟

- قۇرمەتتى الاش جوقتاۋشىسى، اعا، قازاقتىڭ قىزدارىنىڭ ازعىنداپ بارا جاتقانىن قالاي توقتاتۋعا بولادى؟ ءسىزدىڭ يسلام دىنىنە كوزقاراساڭىز؟ بۇل سۇراقتىڭ جاۋابىن سەزىپ تۇرسام دا قويىپ جاتىرمىن. ءسىز ارينە مۇسىلماندىعىڭىزدى قاتتى قۇرمەتتەيسىز.

-اللانىڭ قۇلىمىن، مۇحاممەدتىڭ ۇممەتىمىن، يمام اعزامنىڭ تاريحاتىندامىن.

-ءدىن - ءار ادامنىڭ اجال الدىنداعى ەمتيحان تاپسىراتىن يماني ءپانى.

-ار ءىلىمىن يگەرۋ ارقىلى قىزداردى ويعا قالدىرۋىمىز مۇمكىن. سولاردى بۇزاتىن دا سول ەرەسەكتەردىڭ ءوزى ەمەس پە. اۋكەسىن سالبىراتىپ جۇرگەن كارى ازباندار از با!

-«زامانىڭ مىرزاتاي بولسا، نەسىپبەك بولىپ شال» دەگەن ماقالىڭىز عاجاپ، كەرەمەت. بۇگىنگى كۇننىڭ تامىرىن ءدال باسقان. ال، ومىربەك بايگەلدى تۋرالى ماقالىڭىز جوق پا؟ بولماسا، قاشان شىعاراسىز؟

-بۇل  مەنىڭ شىعارعان ماتەلىم ەمەس، وزگە ءبىر كۋرستاسىنىڭ تۋىندىسى.

2. قىتايلار - قازاقتاردى قىتايلاندىرادى، ال ومكەڭ، قىتايلاردىڭ ءوزىن قازاقىلاندىرادى.

-تۇرسەكە، اسسالاۋماعالەيكۋم! ءسىز «ايقىن» گازەتىنە وسىدان نەشە جىل بۇرىن بەرگەن سۇقباتىڭىزدا جاديدشىلىك قازاقتىڭ يدەولوگياسى بولۋى كەرەك دەگەن ەدىڭىز. بىلتىر سول گازەتكە سول جورنالشىعا بەرگەن سۇقباتىڭىزدا الاشوردا قازاقتىڭ يدەولوگياسى بولۋى كەرەك دەپسىز. ەكى سۇقبات تا وسى ايتىلعان ەكى ءتۇرلى تاقىرىپپەن ايقايلاپ تۇر. ەندى وسىنىڭ ەكەۋىن قوسىپ كورسەك، قالاي قارايسىز؟

- جاديدتىك تانىم - الاش يدەياسىنىڭ كوكتامىرى. جاديدتىك قوزاعلىستىڭ ناتيجەسىندە، بۇكىل مۇسىلمان الەمى، تۇركى قاۋىمى تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزدى.

- جاديدشىلىك دەگەن قانداي سەكتا، ول تاعى؟

- ول سەكتا ەمەس، دۇنيە تانىمدىق قوزعالىس. وركەنيەتتىك، رۋحاني ازاتتىق جولى.

- -قۇرمەتتى اعا ، مەن ءبىر قىتاي ەلىندە تۋىپ-وسكەن قازاق ازاماتىمىن ، مەن جوعارى ءبىلىم العانمىن ، وسى ديپلومىممەن قازاقستانعا بارسام دەيمىن، سەميام، ءبىر بالام، ءايلىم بار. ايەلىم دە جوعارى وقۋ ورنىن تامامداعان، ءبىز تەك ورىس ءتىلىن بىلمەيمىز، ءبىز وسى ۇرپاعىمىز ءۇشىن قازاق مەملەكەتىن، ءوز ەلىمىزگە كوشىپ بارعىمىز كەلەدى، سوندا بىزگە لايىقتى قىزمەت تابۋ ءۇشىن قانداي دايىندىقتارمەن بارۋىمىز كەرەك؟

-ءسىزدىڭ جەكە باسىڭىزدى بىلمەيمىن، ال ۇرپاعىڭىز ءۇشىن الاڭداماي-اق كەلە بەرىڭىز. ءۇش ايدىڭ ىشىندە قۇلىنداي كىسىنەسىپ، تايداي تەبىسىپ كەتەتىنىنە مەن كەپىل.

- تۇسىمدە اناحارسيستەن ەستۋىمشە قاسساق - قايسار، قاتال، جاراتىمپاز، جاۋگەر ادام بولىپتى، ال سۇسساق - سۇيرەتپە، سۇيكىمسىز، سۇرقيا ادام بولىپتى. قاسساق پەن سۇسساقتىڭ شايقاسى ەكى ءتۇرلى رۋحتىڭ، ەكى ءتۇرلى تالعامنىڭ، ەكى ءتۇرلى جولدىڭ قاقتىعىسى ەكەن. قاسساق ءوزىنىڭ ساناۋلى بولسادا سانعا بەرگىسىز ادۋىن جاۋگەرلەرىن باستاپ سۇسساقتىڭ قالىڭ توبىر قولىمەن سان مارتە ايقاسقان. اقىرى سۇسساق ءولىپ، سۇسساقتىڭ قالىڭ قولى قاسساققا باعىنعان. ۇستەمدىككە يە بولعان قاسساق ۇلان دالانىڭ قاق توسىنەن الىپ كەڭىستىكتى ىلگەرى-كەيىندى جاۋلاپ، ونى ۇرپاعىنا ەنشى ەتىپ قالدىرىپتى، ءارى ءوز ءومىرى ارقىلى قازاق رۋحىنىڭ تۇپنۇسقا ۇلگىسىنە اينالىپتى. العاشىندا سۇسساقتىڭ سويىلىن سوققاندار ەندى قاسساققا ادال بولۋعا قۇلشىنىپ باققانىمەن، سۇسساقتان جۇققان سوراقى دا، سۇرقيا ادەتتەردەن ارىلا الماعان ولار قاسساقتىڭ ءورشىل ولشەمىنەن تولىق شىعا الماعان. سونىمەن ولار كورىنىستە قاسساققا باعىنعانسىپ، كومەسكىدە سۇسساقتىڭ سوراقىلىعى مەن سۇرقيالىعىن جالعاستىرۋداي تىڭ ونەر تاپقىرلاپتى. كەيىن قاسساق جانە ونىڭ ادۋىن نوياندارى ىلگەرىندى-كەيىندى جارىق دۇنيەدەن اتتانعان سوڭ سۇسساققا ادال سۇيرەتپەلەردىڭ ءبىرى ءمالىم ءبىر تاريحي سىن ساعات كەزەڭىندە قاسساق اتىندا ۇستەمدىكتى جالعاستىرعان. مىنە سودان بەرى ءبىز بايقاعانىمىزداي سۇسساقتىڭ سوراقىلىقتارى مەن سۇرقيالىقتارى قاسساقتىڭ اتىن مالدىنىپ جالعاسىپ كەلەدى. ال اتا قاسساق رۋحىنداعىلاردىڭ سانى سيرەۋىمەن قويماي، قاسساق اتىن جامىلعان سۇسساقتىڭ قالىڭ سويىلسوعارلارى جاعىنان قاقپايلانىپ، ىعىستىرىلىپ، قاعىستىقتا تەنتىرەۋگە ءماجبۇر بولدى. قاسساق پەن سۇسساقتىڭ ەڭ وزەكتى ايىرماشىلىعىن تانۋ، تۇپنۇسقاداعى اتا قازاق رۋحىن وياتۋ، اتا قازاق ۇستەمدىگىنىڭ ءتۇپ ۇلگىسىنە قايتۋ قاسساق اتىنداعى وسىناۋ سۇسساقتىڭ قالىڭ سويىلسوعارلارىمەن ءتۇرلى مايدانداردا تاباندى كۇرەسۋدەن دەرەك بەرمەك.

تۇرسىن اعا، ءسىز مەنىڭ بۇل تۇسىمە قالاي قارايسىز؟ اناحارسيس ماعان شىن ايتىپ تۇر ما؟

اساۋ تارپاڭ

-مۇنى ەمەۋىرىندى ايان ءتۇس دەيدى. ءتۇستى ءوزىڭ قالاعانداي جورىدى دەپ ەسەپتە.

سۇراق: اناحارسيس - شىعىس يران تىلىندە سويلەگەن ساق تايپالارىنان شىققان عۇلاما فيلوسوف. ول گرەكياعا بارىپ «كوشپەندىلەر فيلوسوفى» دەگەن مارتەبە العان. گرەكتەر ونىڭ عۇلامالىعى مەن دانالىعىنا تاڭىرقاعان. قازىر اناحارسيس ايتىپتى دەگەن ناقىل سوزدەر كوپ ساقتالعان. اناحارسيس ەلىنە قايتقاندا گرەكتەردىڭ كوپ دىندىلىك ءداستۇرىن قابىلداپ ورالعان، سوندىقتان ونى پۇتقا (اعا قۋىرشاق قۇدايعا) تابىنىپ جاتقان جەرىنەن ۇستاپ الىپ، ساقتاردىڭ كوسەمى تۋ سىرتىنان اتىپ ولتىرگەن. ساقتار ءبىر جاراتۋشىعا سىيىناتىن ءتاڭىرشىل حالىق بولعان. ساقتاردى قازىر تۋراندىقتار (ياعني تاڭىرشىلدەر دەگەن ءسوز) دەپ اتايتىنىمىز سوندىقتان.

- ءۇش تۇعىرلى ءتىل ساياساتىنا قالاي قارايسىز؟ نەگە ءبىز الەمدەگى باسقا ەلدەر سياقتى ورىستارمەن حالىقارالىق اعىلشىن تىلىندە ۇعىسا بەرمەيمىز؟ قازاقتى ورىستاندىرۋ ساياساتى قاشان توقتاتىلادى دەپ ويلايسىز؟ قازاق اتقا مىنبەي، قازىرگى ورىس ءتىلدى بيلىك انا ءتىلىمىزدى اقوردانىڭ تورىنە شىعارۋى مۇمكىن بە؟ اسا ۇلكەن قۇرمەتپەن وزبەك ءىنىڭىز

-وزبەگىم-اۋ، وزبەگىم، قانداي ماقسات كوزدەدىڭ؟ ۇلى ءبىر سىلكىنىس بولماي، ول جۇزەگە اسىرىلمايدى. كەلەر اۋىسىمدا: 2050 دەگەن ۇران تاستالماسىنا كىمنىڭ كوزى جەتىپتى؟

- الاشتى تانۋىمىز-ءوزىمىزدى تانۋىمىز. سوندىقتان ءسىزدىڭ ءاربىر زەرتتەۋ ەڭبەكتەرىڭىزدەن رۋح الىپ، تاريحي تانىم كوكجيەگىن كەڭەيتىپ وتىرعان ءاربىر جاستىڭ اتىنان راحمەت ايتامىن. ەڭبەكتەرىڭىزدى قولىمىزعا تۇسىرە المايمىز.تارالىمى كوپ بولسا جانە ەلىمىزدىڭ ءوڭىر-وڭىرلەرىنە تارالسا. سەمەيدەن مەرۋەرت قارىنداسىڭىز.

-تىلەگىڭە راحمەت اينالايىن. تاياۋ ارادا «ۇرانىم - الاشتىڭ» ەكىنشى كىتابى وسى «اباي» ارقىلى كەڭ قاۋىمعا ۇسىنىلماق. سوعان دا شۇكىر. بۇرىن ينتەرنەتتى مەنسىنبەۋشى ەدىم، مۇنىڭ دا ءبىر «جوقتان جاقسى» دەگىزەتىن كەزى بار ەكەن.

-تۇرسىن مىرزا، بايقايسىز با، جۇرتشىلىق سىزگە وزدەرىن تولعاندىرىپ جۇرگەن كوكەيتەستى سۇراقتارىن قويىپ وتىر. مۇنداي سۇراقتاردى، ماسەلەن، مىرزاتايعا، ايتوۆقا،ءتىپتى قازىر مۇرتازاعا دا قويمايدى. سىزگە ۇلكەن سەنىم ارتىپ وتىر. وسىدان ءبىراز بۇرىن جۇرتشىلىق د. يسابەكوۆقا دا سەنەتىندەي ەدى،بىراق، نە عاجابى بار ەكەنىن ەشكىم تۇسىنبەيدى، پرەزيدەنتپەن كەزدەسكەننەن كەيىن ول كىسى باسقاشا سايراي باستادى، «ادەمى» سويلەيتىن بولدى.ءتىپتى، «پرەزيدەنتكە داۋىس بەرەمىز!» دەگەن ۇندەۋىن كوشەلەرگە ءىلىپ قويدى. تۇرسەكە، ءسىزدىڭ ازاماتتىق تۇعىرىڭىز بولاتتاي بەرىك دەپ ويلايمىز. سىزگە ءوتىنىش: اناۋ قىتايداعى قانداستارىمىزعا ۆيزا الۋعا قالاي كومەكتەسە ءالاسىز(وزىم جەرگىلىكتى قازاقپىن). 10 مىڭ ادام كەزەكتە تۇر، دەيدى. ماسقارا ەمەس پە.سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى نە قاراپ وتىر. مۇمكىن، وسى ماسەلە بويىنشا پرەزيدەنتكە كىرۋدى ويلاستىرارسىز. كوپ سوزدەن گورى كەيدە ناقتىلى ءبىر ءىس پايدالىراق بولادى عوي.

- تىلەگىڭىزگە راحمەت. قازىر پرەزيدەنت ەمەس، جاي ءبولىم باستىعىنىڭ ءوزى ءبىزدى مەنسىنە قويمايدى. الايدا ول ماسەلەدەن ەلباسى تولىق حاباردار، تاياۋدا وتەتىن قازاق قاۋىمداستىعىنىڭ قۇرىلتايىندا كۇن تارتىبىنە قويىلادى - دەپ سەنەمىن.

- بىزدە جاستارىمىزدى تاربيەلەيتىن يدەولوگيا جوق دەپ اھ ۇرىپ، كۇلتوبەدە كۇندە جينالىس اشىپ جاتامىز. قالاي ويلايسىز، جاستارىمىزعا اباي، الاش ارىستارىنىڭ ءومىرى، ونەگەسى سونىڭ ءوزى ناعىز يدەولوگيا ەمەس پە؟

2.قايتسەك جالعان عىلىم، ءوز ۇلتىن،ءتىلىن سىيلامايتىن كادر شىعاراتىن ءبىلىم جۇيەسىنەن ارىلامىز؟

3. بيلىك كومانداسىنا ۇلتىن سۇيەتىن ازاماتتاردىڭ كەلۋى قازىر مۇمكىن نارسە مە؟ قازاق قىزى

- بيلىكتىڭ اراسىندا ۇلتى ءۇشىن كۇيىنىپ وتىرعان ناعىز ازاماتتار كوپ. ىقتاي ءجۇرىپ ءىس ءبىتىرىپ وتىر. ايتپەسە، ولار بولماسا، وسى كۇنىمىزگە زار بولىپ قالار ەدىك. وعان تاۋبە. ماسەلە سول بيلىكتىڭ تەگەرشىگىندە. بۇل ماسەلە ەلباسىنىڭ تاياۋ اراداعى پرەزيدەنتتىك جوباسىنان انىق بايقالادى. سوعان قاراپ ءتيىستى شەشىم شىعارىپ، ەرتەڭگى كۇندى باتىل ويلاستىرىپ، ۇيىمشىل، ۇتىمدى، داۋرىعۋسىز، بىراق پارمەندى شاراعا قاراي جۇمىلۋىمىز كەرەك شىعار. ەلدىڭ دە، ەردىڭ دە سىنالاتىن شاعىمدى تۇسى - سول كەز.

- قازاقتىڭ قالتالى جىگىتتەرى ءسىزدىڭ كىتاپتارىڭىزدى 300-400 تارالىممەن شىعارۋدى قولعا السا قازاق ءوزىن-ءوزى تەزىرەك تانىر ەدى. ءسويتىپ كوزى تەزىرەك اشىلار ەدى. سونىڭ ارەكەتىن نەگە جاسامايسىز؟ الدە قازاق قالتالىلارىنىڭ ءبارى قاراباي دەپ ويلايسىز با؟

- بايمەنوۆ، مىڭباەۆ، «فوليانت» باسپاسىنىڭ ديرەكتورى نۇرلان يسابەكوۆ سياقتى باۋىرلارىم ونداي ۇسىنىس جاسادى. «دۋلىعانىڭ» ورىسشا اۋدارىلۋىنا سەپتىگى دە ءتيىپ جاتىر. بىراق، «ۇرانىم - الاش!..» سياقتى قازاق حالقىنىڭ رۋحانياتىنا قاجەتتى كىتاپتى - قازاقستان مەملەكەتىنىڭ ءوزى شىعارىپ، يگىلىگىن ءوزى كورۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. ايتپەسە، وپپوزيتسيانىڭ پىكىرى بولىپ كەتۋى مۇمكىن. الاش يدەياسىنىڭ قازاق مەملەكەتىنىڭ وپپوزيتسياسى رەتىندە قىزمەت ەتۋىن قالامايمىن.

- سالەمەتسىزبە،»الاش ارىستارىنا» استانادان بارىنە ءبىر جەردەن ۇلكەن ەسكەرتكىش ورناتۋ (بارلىعىنا ارقايسىسىنىڭ اتتارىن اتاپ) تۋرالى ۇسىنىس جاسادىڭىز با؟ اق-ارۋ

- وسىدان ءتورت جىل بۇرىن ە.كارين، ب.ابدىعالي، م.اشىمباەۆ سياقتى جاس قايراتكەرلەر سونداي ۇسىنىستى وزدەرى جاساپ، قاۋلىعا كىرگىزىپ، «قازاق ەلى» الاڭىن ۇسىنعان. سوڭى سيىرقۇمىشىقتانىپ كەتتى. كۇن تارتىبىنەن تۇسپەيتىن ماسەلە.

جالعاسى بار