90-جىلداردىڭ باسىندا موڭعوليادان قوزعالعان ۇلى كوشتىڭ العاشقى لەگى الماتى تۇبىنە كەلىپ قونىستانعان ەدى. ولار ەشكىمگە قول جايىپ، الدەقانداي جەڭىلدىك سۇراعان جوق. بۋتاكوۆكا ەلدى مەكەنىنىڭ جوعارعى جاعىنا ورنالاسقان قانداستار الما باعىن باپتاپ، قىمىز-قىمىران، شۇبات-شالابىن كادەگە جاراتىپ، قىمىزحانا-شۇباتحانا اشىپ، وزىندىك تىرشىلىك قامىن جاساپ جاتقان جايى بار.

دەگەنمەن ولار قونىستانعان ءبىر كەزدە شىبىندى ساي اتالعان، بۇگىندە «مەدەۋ» تابيعي باعىنا قاراستى جەردىڭ تاعدىرى ءالى شەشىلمەي كەلەدى. بەرتىنگە دەيىن قانداستار قونىستانعان جەرىنىڭ جاعدايى قالاي بولارىن بىلمەي، دال بولىپ كەلگەن ەدى. ويتكەنى اياتحان تۇسىپبەكۇلى باستاعان 64 اۋلەت ورنالاسقان وسى مەكەن ءتيىستى شەشىمنىڭ شىققانىنا قاراماستان، الدەكىمدەردىڭ كوزىنىڭ سۇعىنا اينالعان بولاتىن.

بىراق بىلتىر «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ قوعامدىق قابىلداۋىندا بولىپ، وسى جايدى تالقىلاعاننان بەرى ماسەلەنىڭ بەتى بەرى قاراعان سىندى. دەگەنمەن سونىڭ ءوزى سوزىلىپ بارا جاتقانعا ۇقسايدى. تەك پارتيا مەن الماتى اكىمىنىڭ تاپسىرمالارىن بەر جاقتاعى كوكەلەر بۇلتاققا سالماسا بولعانى.

اياتحان تۇسىپبەكۇلى:

90-جىلداردىڭ باسىندا موڭعوليادان قوزعالعان ۇلى كوشتىڭ العاشقى لەگى الماتى تۇبىنە كەلىپ قونىستانعان ەدى. ولار ەشكىمگە قول جايىپ، الدەقانداي جەڭىلدىك سۇراعان جوق. بۋتاكوۆكا ەلدى مەكەنىنىڭ جوعارعى جاعىنا ورنالاسقان قانداستار الما باعىن باپتاپ، قىمىز-قىمىران، شۇبات-شالابىن كادەگە جاراتىپ، قىمىزحانا-شۇباتحانا اشىپ، وزىندىك تىرشىلىك قامىن جاساپ جاتقان جايى بار.

دەگەنمەن ولار قونىستانعان ءبىر كەزدە شىبىندى ساي اتالعان، بۇگىندە «مەدەۋ» تابيعي باعىنا قاراستى جەردىڭ تاعدىرى ءالى شەشىلمەي كەلەدى. بەرتىنگە دەيىن قانداستار قونىستانعان جەرىنىڭ جاعدايى قالاي بولارىن بىلمەي، دال بولىپ كەلگەن ەدى. ويتكەنى اياتحان تۇسىپبەكۇلى باستاعان 64 اۋلەت ورنالاسقان وسى مەكەن ءتيىستى شەشىمنىڭ شىققانىنا قاراماستان، الدەكىمدەردىڭ كوزىنىڭ سۇعىنا اينالعان بولاتىن.

بىراق بىلتىر «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ قوعامدىق قابىلداۋىندا بولىپ، وسى جايدى تالقىلاعاننان بەرى ماسەلەنىڭ بەتى بەرى قاراعان سىندى. دەگەنمەن سونىڭ ءوزى سوزىلىپ بارا جاتقانعا ۇقسايدى. تەك پارتيا مەن الماتى اكىمىنىڭ تاپسىرمالارىن بەر جاقتاعى كوكەلەر بۇلتاققا سالماسا بولعانى.

اياتحان تۇسىپبەكۇلى:

- كوشىپ كەلگەن سوڭ بۋتاكوۆكا تاۋ شاتقالىنان زاڭدى كەلىسىمشارت بويىنشا اركىم وزىنە تيىسىنشە جەر الىپ، ءۇي تۇرعىزىپ، الما باعىن كۇتىپ، ءوز وتباسىمىزدى ءوزىمىز اسىراي باستاعانبىز. ال 2006 جىلى «وسى جەر 49 جىلعا جالعا بەرىلسىن» دەگەن قاۋلى شىققان. سول شەشىم ىسكە اسپاي، ءبىر جىل الىستىق. لەگاليزاتسيالاۋعا ەسىك اشىلعاندا، قۇجاتتارىمىزدى وعان دا وتكىزدىك. الايدا ونداعىلار ءبىر جىل ۇستادى دا، زاڭداستىرۋ مەرزىمى اياقتالۋعا ەكى كۇن قالعاندا «بولمايدى» دەپ قايتارىپ بەردى. وندا دا كوميسسيانىڭ شەشىمى بولسا ءبىر ءجون عوي، جالعىز باستىعىنىڭ عانا قولى قويىلعان ءبىر جاپىراق قاعاز قايتىپ كەلدى. الايدا بىلتىر «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ قوعامدىق قابىلداۋىنا بارعاننان كەيىن ماسەلە شەشىلە باستادى. ونىڭ ۇستىنە الماتى قالاسىنىڭ اكىمى احمەتجان ەسىموۆ تە بۇل ماسەلەنى رەتتەۋگە ىقىلاس تانىتقان. اكىم مەن «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ جەرگىلىكتى وكىلدەرىنىڭ وسىعان بايلانىستى تاپسىرما بەرگەنىنە قاراماستان، جەردىڭ مەملەكەتتىك اكتىسى ءالى كۇنگە قولعا تيمەي جاتىر. ەندىگىدە وسى جەردى بەس جىل-بەس جىلدان جالعا الۋ مەرزىمىن ۇزارتا وتىرىپ، جۇمىس ىستەيتىن حالگە كەلەتىن ءتۇرىمىز بار.

اياتحان اسقاقال وتىرعان شىبىندى سايدا قازىر ارشىعان جۇمىرتقاداي بىرنەشە كيىز ءۇي تىگىلگەن. ۇيلەردىڭ بارلىعى دا قازاقتىڭ ويۋ-ورنەكتەرىمەن بەزەندىرىلگەن. مۇندا دەمالىس كۇندەرى ءتىپتى ورىن جەتپەي جاتادى. سوندىقتان تابيعات اياسىندا، قازاقتىڭ كيىز ۇيىندە وتىرىپ دەمالعىسى كەلەتىندەر الدىن الا تاپسىرىس بەرىپ قويادى.

جەر ماسەلەسى تۇبەگەيلى شەشىلەتىن بولسا، اياتحان اۋلەتى وسى اۋماقتا ارنايى «حان ورداسى» دەپ اتالاتىن ۇلتتىق كەشەن سالۋدى كوزدەپ وتىر. وڭشەڭ كيىز ۇيدەن تۇراتىن قالاشىقتا قارشىعا-بۇركىت باپتاۋدىڭ سان ءتۇرى كورسەتىلىپ، ۇلتتىق ويىندار وتكىزىلمەك.

سالت-ءداستۇردىڭ باسقا دا ۇلگى-نۇسقالارى تانىستىرىلاتىن قالاشىقتىڭ جوباسىن كورسەتكەن اياتحان اقساقالدىڭ ايتۋىنشا، كوشپەندى ەل مادەنيەتىنىڭ جەتىستىگىن كورۋگە قۇمارتىپ كەلەتىندەر قازىردىڭ وزىندە بارشىلىق. ءتىپتى كەزىندە رەسەيدىڭ ۆيتسە-پرەمەرى بولعان، قازىرگى مينيستر ۆيكتور حريستەنكو دا وسى شاعىن قالاشىققا ارنايى سوعىپ كەتكەن ەكەن. ونىڭ سىرتىندا الماتى توڭىرەگىن ارالاعان شەتەلدىك تۋريستەر دە اياتحاننىڭ شۇباتحاناسىنا ات باسىن بۇرىپ كەتىپ تۇرادى.

مۇنىڭ ءبارى كەزىندە ەل اعاسى مۇحتار قۇل-مۇحاممەد اياتحانعا سىيعا تارتقان كيىز ۇيدەن باستالعان ەكەن. «مادەنيەت سالاسىندا تەر توگىپ جۇرگەن دەپۋتات نۇرلان ونەرباي ءتارىزدى ازاماتتار دا ەلدىڭ سالت-ءداستۇرىن تانىتۋعا باعىتتالعان وسى ۇمتىلىستى قولداپ وتىر»، - دەيدى اياتحان اقساقالدىڭ ءوزى.

«مەدەۋ» تابيعي باعىندا ەتنوتۋريزم مەن ەكوتۋريزمدى دامىتۋعا باعىتتالعان وسى تالپىنىس قولداۋ تاپسا، قانەكي!

ەركەتاي امانجول، حالىقارالىق تۋريزم بويىنشا مامان:

- ورالمانداردى ءبىز تۋريزم سالاسىنا باعىتتاپ، پايدالانا الماي كەلەمىز. بىرىنشىدەن، قانداستار وزدەرى بۇرىن تۇرعان ەلدەرى مەن قازاقستاننىڭ جاعدايىن ءتاۋىر بىلەدى. ەلدەگى ەرەكشە ءبىر ءۇردىستى سىرتقا جايۋعا، سىرتتاعى ءتيىمدى ءتاسىلدى ەلدە جۇزەگە اسىرۋعا قانداستار ارمياسى - تابىلا بەرمەيتىن تەتىك. ەكىنشىدەن، سىرتتاعى قانداستار ءوز اتا-بابا داستۇرىنە ادال، ءتىل مەن ءدىلىن ساقتاي بىلگەن قاۋىم. ولاردى تۋريزمگە تارتۋ ارقىلى وسى سالانى قازاقىلاندىرۋعا بولادى. تەك قازاق تاريحىنىڭ كورىنىسىن كورسەتۋ ارقىلى ەلدىڭ تۋريست تارتۋ قابىلەتىن ارتتىرۋعا بولادى. شەتەلدىكتەر ءۇشىن شەتتەگى ساۋلەتتى قازاق ەلىندە كورۋ تاڭسىق ەمەس، ولار ءبىزدىڭ ەلدەن تەك ءبىزدىڭ عانا كەلبەتىمىزدى كورەمىز دەپ كەلەدى. سوندايدا قازاقى بوياۋ، قازاقى ءداستۇردى كورسەتۋ ءۇشىن قانداستار ەل مادەنيەتىنە وزىندىك ۇلەس قوسقان بولار ەدى.

بىلگە كۇلتەگىن

«الاش ايناسى» گازەتى 12 ماۋسىم 2009 جىل