بۇگىندە 1200 ورىندىق وپەرا تەاترى سالىنىپ جاتقان استانادا قاليبەك قۋانىشباەۆ اتىنداعى دراما تەاترى ساحناسى ءتورت مەترلىك عيماراتتى مەكەن ەتىپ وتىر. «سارسەنبىدەگى سۇحباتتىڭ» قوناعى، تەاتر جانە كينو اكتەرى، قازاقستان جاستار وداعى سىيلىعىنىڭ يەگەرى كەڭەس نۇرلانوۆ وسىعان كۇيىنەدى.

- كەڭەس مىرزا، بيىل قازاق-قالماق سوعىسىنىڭ اياقتالعانىنا 220 جىل تولدى. ال «باتىر بايان» ءفيلمى ەكرانعا شىعىپ، ءسىز نويان باتىر رولىنە تۇسكەندە جاسىڭىز 29-داعى جىگىت ەدىڭىز. ال بايان باتىردىڭ رولىندە ويناعان جۇماحان ابدىقادىروۆتىڭ قازىرگى جاعدايىنان حابارىڭىز بار ما؟

- بۇل تاقىرىپتى جاقسى قوزعاپ وتىرسىز... اعانىڭ باسىنا تۇسكەن جاعدايىنان حاباردار بولعانىممەن، الدىنا بارماعانىما كوڭىلىم الاڭداپ، ىشتەي تولقىنىستا جۇرگەن جايىم بار... قازاق ونەرىنە سىڭىرگەن ەڭبەگى مول وسىنداي اتپال ازاماتتىڭ جاعدايىنا جامبىلدى باسقارىپ وتىرعان نەمەسە سول وڭىردەگى قالتالى ازاماتتار نەگە قامكوڭىل بولمايتىنىنا ناليمىن.

- وسى كۇنى كينو مەن تەاتر سالاسىندا حالىققا ارنالعان تۋىندىدان گورى، فەستيۆالعا ارنالعان قويىلىمدار كوپ سياقتى. كەيبىر تۋىندىلاردىڭ اتىن ەستىپ، زاتىن كورە المايمىز.وسىنىڭ ءجونىن بىلە الدىڭىز با؟

- قازىر «قازاقفيلم» كينوستۋدياسى قايناپ جاتقان جۇمىستىڭ قازانى سياقتى بولىپ كورىندى. بىلۋىمشە، جىلىنا 20-30 فيلم تۇسىرىلەدى ەكەن.

بۇگىندە 1200 ورىندىق وپەرا تەاترى سالىنىپ جاتقان استانادا قاليبەك قۋانىشباەۆ اتىنداعى دراما تەاترى ساحناسى ءتورت مەترلىك عيماراتتى مەكەن ەتىپ وتىر. «سارسەنبىدەگى سۇحباتتىڭ» قوناعى، تەاتر جانە كينو اكتەرى، قازاقستان جاستار وداعى سىيلىعىنىڭ يەگەرى كەڭەس نۇرلانوۆ وسىعان كۇيىنەدى.

- كەڭەس مىرزا، بيىل قازاق-قالماق سوعىسىنىڭ اياقتالعانىنا 220 جىل تولدى. ال «باتىر بايان» ءفيلمى ەكرانعا شىعىپ، ءسىز نويان باتىر رولىنە تۇسكەندە جاسىڭىز 29-داعى جىگىت ەدىڭىز. ال بايان باتىردىڭ رولىندە ويناعان جۇماحان ابدىقادىروۆتىڭ قازىرگى جاعدايىنان حابارىڭىز بار ما؟

- بۇل تاقىرىپتى جاقسى قوزعاپ وتىرسىز... اعانىڭ باسىنا تۇسكەن جاعدايىنان حاباردار بولعانىممەن، الدىنا بارماعانىما كوڭىلىم الاڭداپ، ىشتەي تولقىنىستا جۇرگەن جايىم بار... قازاق ونەرىنە سىڭىرگەن ەڭبەگى مول وسىنداي اتپال ازاماتتىڭ جاعدايىنا جامبىلدى باسقارىپ وتىرعان نەمەسە سول وڭىردەگى قالتالى ازاماتتار نەگە قامكوڭىل بولمايتىنىنا ناليمىن.

- وسى كۇنى كينو مەن تەاتر سالاسىندا حالىققا ارنالعان تۋىندىدان گورى، فەستيۆالعا ارنالعان قويىلىمدار كوپ سياقتى. كەيبىر تۋىندىلاردىڭ اتىن ەستىپ، زاتىن كورە المايمىز.وسىنىڭ ءجونىن بىلە الدىڭىز با؟

- قازىر «قازاقفيلم» كينوستۋدياسى قايناپ جاتقان جۇمىستىڭ قازانى سياقتى بولىپ كورىندى. بىلۋىمشە، جىلىنا 20-30 فيلم تۇسىرىلەدى ەكەن.

بىراق ونىڭ سانى مەن ساپاسى قالاي؟ كينو حالىقتىڭ بەت-بەينەسىن كورسەتەتىن دۇنيە بولسا، ءتۇسىرىلىپ جاتقان فيلمدەر حالىقتىق پا؟ ارينە، قازاق ەلى بولعان سوڭ، تۇسىرگەن كينومىزدىڭ ءوزى ۇلتتىق دۇنيە بولىپ، مازمۇندى، سالت-ءداستۇردى ناسيحاتتايتىن دۇنيە بولۋعا ءتيىس. ءبىر ايتا كەتەرلىگى - ءبىزدىڭ كينومىزدى دا «ەلىكتەۋشىلىك» قاسيەت دەندەپ بارا جاتقانداي.

بالكىم، شەتەلدەگىدەي، «بوەۆيكتەر» قازىرگى زامان ءۇشىن كەرەك شىعار، بىراق ونىمىزبەن ۇرپاقتى تاربيەلەۋدەن ۇتىلامىز. ءتىپتى بوەۆيك جاساپ، شەتەلدەن اسىپ كەتەمىز دەپ ايتا المايمىن. ۇلتتىق ۇردىستەگى فيلم تۇسىرۋگە بىزدە جاقسى شىعارمالار جوق ەمەس، بار. قازىر «مىڭ بالا» دەگەن تاريحي كينو ءتۇسىرىلىپ جاتىر ەكەن (قويۋشى-رەجيسسەر - اقان ساتاەۆ. - رەد.). قانداي جۇيەدە تۇسىرىلگەنىن، اماندىق بولسا، كورە جاتارمىز...

سونىمەن قاتار باستى رولدەرگە شەتەل اكتەرلەرى شاقىرىلىپ، وزگە ۇلتتىڭ وكىلدەرى كينومىزعا كوپ ارالاسۋدا. ال تاريحي كينولارىمىزعا قاراساق، نامىسىڭ كەلەدى، ويتكەنى ءبىزدىڭ ۇلى تۇلعالاردى - باۋىرجان مومىشۇلىن دا، ءاليا مولداعۇلوۆانى دا قىرعىز ارتىستەرى سومدادى. وسى جاعىنان بىزدە نامىس جوق پا، بىلمەيمىن.

- ال قازاق كينولارىنىڭ ورىسشا ءتۇسىرىلۋى ۇلتتىق مۇددەگە مەنسىنبەۋشىلىك پە، جوق الدە كاسسا جيناۋدىڭ امالى ما؟

- ارينە، بىزدەگى رەجيسسەرلەردىڭ كوبى ورىس مىنەزدى بولعاندىقتان، وزدەرىنە قالاي ىڭعايلى، سولاي جۇمىس ىستەيدى. ولار ءۇشىن ورىسشا ويلاپ، ورىسشا سويلەپ، ورىسشا تۇسىرگەن الدەقايدا جەڭىل. قازاق فيلمدەرىندە ورىستىڭ ءيىسى اڭقىپ تۇراتىنى سوندىقتان. قازاق ەلى، قازاق تاريحى بولعان سوڭ، قازاق ءتىلى ءبىرىنشى ورىندا تۇرۋعا ءتيىس. تەلەسەريالدارىمىزدىڭ دا تىلدەرى الا-قۇلا...

- كينو دەمەكشى، كەيىنگى جارىق كورگەن كوپ فيلمدەرگە اكتەرلەردى كوشەدەن تاڭداۋ ادەتكە اينالعان سياقتى...

- ارينە، «قازانشىنىڭ ەركى بار، قايدان قۇلاق شىعارسا» دەمەي مە. وسى سەبەپتەن ءبىزدىڭ كوپتەگەن كاسىبي اكتەرلەرىمىز كينونىڭ ماڭىنان الىستاپ، شەت قالىپ جاتىر. ال رەجيسسەرلەر ءۇشىن كوشەدەن اكەلگەن بەلگىسىز ادامدى روبوت سياقتى پايدالانىپ، ءوز دەگەنىنە باعىندىرىپ الۋ وڭاي. ارينە، ولار ءرولىن جاقسى الىپ شىعۋى مۇمكىن، بىراق بۇل - ۋاقىتشا دۇنيە. كەيدە وسىنداي ءبىر ويلارىڭدى ايتساڭ، كينوستۋدياداعى كەيبىر رەجيسسەرلەر رەنجيدى. كەزىندە شاكەن ايمانوۆ، ابدۋللا قارساقباەۆ، سۇلتان قوجىقوۆ اعالارىمىز تەاترداعى كاسىبي اكتەرلەرمەن جۇمىس ىستەدى. ونى كلاسسيكالىق كينولاردى قاراساڭىز، بىردەن بايقايسىز. ياعني ۇلكەن ونەردىڭ كىرپىشىن سولار قالاپ كەتتى. قازىر ەكىنىڭ ءبىرى كينوعا تۇسۋگە اۋەس. دەگەنمەن كينوعا تۇسۋگە اۋەسقويلىق تانىتاتىنداردى تاريحي كينولارعا اكەلۋ دۇرىس ەمەس. تاريحي تۇلعالاردى سومداۋ - كاسىبي اكتەرلەردىڭ قولىنان عانا كەلەتىن دۇنيە!

- ەندەشە، وسى اۋەسقوي رەجيسسەرلەر مەن كاسىبي رەجيسسەرلەردىڭ دە ءبىر-ءبىرىنىڭ تۋىندىلارىن سىناپ-مىنەپ جاتاتىندارى بار. سونىڭ ىشىندە كوپ سىنعا ۇشىراعان، اۋەسقوي رەجيسسەر ەركىن راقىشەۆتىڭ «جەتىمدەر» فيلمىنە ءتۇستىڭىز...

- ءيا، ەركىن راقىشەۆتىڭ فيلمدەرى جارىققا شىققاندا، ونى جەردەن الىپ، جەرگە سالعاندار كوپ بولدى. ارينە «جەتىمدەر» ءفيلمى فيلوسوفيالىق تۇرعىدا قۇرىلماعان، كاسىبيلىگى جەتىسپەيتىن شيكى تۇستارى جەتەرلىك.

بىراق مەملەكەتتىڭ قارجىسىنا ءتۇسىرىلىپ، ەل كورمەگەن كينولاردىڭ قاسىندا، ءوز قالتاسىنان اقشا شىعارعان راقىشەۆتىڭ كينولارى كورەرمەن سۇرانىسىنا يە بولدى. كەزىندە شاكەن ايمانوۆ تا تەاتر اكتەرى، تەاتر رەجيسسەرى بولىپ، كينوعا تاجىريبە ارقىلى كەلدى عوي. ال كينو ونەرىندەگى باعىندىرعان شىڭى قانداي بولدى؟ بالكىم، كۇندەردىڭ كۇنىندە ەركىن راقىشەۆتىڭ دە سونداي جەتىستىككە پاراپار ەڭبەك جاساماسىنا كىم كەپىل؟ قازاقتار ءبىر-ءبىرىمىزدى جۇندەپ تاستاۋعا پەيىلدىمىز عوي...

- ەندى تەاترعا ويىسساق... استاناعا الماتىدان ارنايى شاقىرتۋمەن كەلگەنىڭىزگە بەس جىلدىڭ ءجۇزى بولىپتى. دەگەنمەن قازىر ءوزىڭىز قىزمەت جاسايتىن قاليبەك قۋانىشباەۆ اتىنداعى تەاتر عيماراتىنىڭ ەسكىلىگىنە قاراپ باس شايقايتىندار كوپ...

- دۇرىس ايتاسىز! اتى اڭىزعا اينالعان قاليبەك قۋانىشباەۆ اتىنداعى دراما تەاتردىڭ «اتىنا زاتى ساي ەمەس» ەكەنىنە جۇرەگىمىز اۋىرادى. ەلىمىزدىڭ باس قالاسى استانادا رۋحاني ورتالىق بوپ سانالاتىن ۇلكەن تەاتردىڭ سالىنباۋى - ۇيات نارسە. بۇل مەنىڭ ۇكىمەتكە قارسى ايتىپ جاتقان شاعىمىم ەمەس، دەگەنمەن جوعارىدان قولداۋ كۇتكەن تىلەك ەكەنى راس. كەزىندە يمانعالي تاسماعامبەتوۆ تەاتر سالۋعا ۋادە ەتىپ، ورنىنىڭ سول جاق جاعالاۋدا بەلگىلەنگەنىن ايتىپ ەدى. ودان كەيىن داعدارىس باستالىپ، اياقسىز قالدى، ەندى ۇمىتپەن عانا كۇتۋدەمىز.

جاسىراتىنى جوق، بۇرىنعى ءبىر ەسكى ورتالىقتى ىلدەبايلاپ ۇستاپ وتىرمىز. ساحنامىزدىڭ كەڭدىگى - ءتورت مەتردەي عانا. ال ۇلكەن قويىلىمدار قويۋعا تەاتردىڭ تارلىعى بىلاي تۇرسىن، تەحنيكالىق جاعدايى وتە ناشار. قازىرگىدەي تەحنيكالىق مۇمكىندىكتەر بار زاماندا جۇمىستىڭ ءبارى قولمەن اتقارىلادى. شەتەلدىكتەر ەلدىگىڭدى، مادەنيەتىڭدى تانىعىسى كەلسە، تەاترىڭا كەلىپ، مۇراجايىڭا باس سۇعاتىنى - اقيقات. ال ەلدىگىمىزدى تانىتۋعا، ەل ونەرىن اسىرەشارىقتاتىپ، وزگەگە كەۋدە كەرۋگە كەرەمەتپىز.

- ال استانالىقتاردىڭ تەاترعا دەگەن اۋەستىگى قالاي؟ كورەرمەنگە ءزارۋ ەمەسسىزدەر مە؟

- جالپى، استانالىق جۇرتشىلىق تەاترعا كوپ كەلەدى دەپ ايتا المايمىن. تەاتر بار-جوعى ەكى ءجۇز عانا ورىندىق بولعاندىقتان، اللاعا شۇكىر، ىلعي دا انشلاگ. ال ەگەر الماتىداعى تەاترلارداي 600-700 ورىندىق بولسا، جاعدايىمىزدىڭ قانداي بولاتىنىن كىم بىلەدى؟ تەاترىمىزداعى كورەرمەننىڭ دەنى - جاستار، ستۋدەنتتەر، وقۋشىلار، سونداي-اق استاناعا قىدىرىپ كەلگەن اۋىل ادامدارى عانا. ال استاناعا كەلگەلى تەاتردىڭ ەسىگىن اتتاعان زيالى قاۋىم وكىلدەرىن دە، شەنەۋنىكتەردى دە كورە قويعان جوقپىن. كەيدە شاقىرتىپ تا كەلتىرە المايسىڭ. ولاردىڭ ءبارى جىلى كابينەتتەرىنەن شىققىسى كەلمەي مە، الدە جۇمىستارى سونشالىقتى اۋىر ما؟ بالكىم، تەاترىمىزدىڭ ەسكىلىگى ولاردىڭ دەڭگەيىنە ساي بولماي جاتقان بولار. بىراق شەندى-شەكپەندىلەردىڭ تەاترعا اتتاپ باسپاۋى تەاتردى الاڭداتپاۋعا ءتيىس. ولار كەلمەدى دەپ، وكپەمىزدى قارا قازانداي ەتىپ، ونەردى تۇرالاتۋعا قاقىمىز جوق! ايتەۋىر «بولاشاق» جاستارىنان قۇرالعان كورەرمەندەردىڭ بارىنا ءتاۋبا!

- سوندا استانانىڭ تەاترىنا زيالى مەن مەملەكەت ادامدارى كەلمەسە، بۇل وردا مادەنيەت مەكەنى بولا الا ما؟

- استانا ونەر ورتاسى رەتىندە ءالى دە اقساپ تۇر. ارينە، بۇل جەر كەڭەس وداعى كەزىندە ورىستاردىڭ مەكەن ەتكەن جەرى ەدى عوي. ال ول كەزدە قازاق تەاترى مۇلدەم بولعان جوق. جەرگىلىكتى قازاقتار ورىستانىپ كەتكەن. ءالى كۇنگە دەيىن قازاقتارىمىز ورىسشا سويلەسكەنىن ماقتان كورەدى. وسىدان بەس جىل بۇرىن استاناعا قونىس اۋدارعانىمدا، قۋانىشباەۆ تەاترى ورنالاسقان مەكەنجايدى سۇراسام، استانالىقتار ونىڭ قاي جەردە ورنالاسقانىن بىلمەك تۇگىلى، وسىنداي تەاتر بار ەكەنىنەن دە بەيحابار بولىپ شىقتى.

- ال ايلىقتارىڭىز شايلىقتارىڭىزعا جەتە مە؟

- «جىلاماعان بالاعا ەمشەك جوق» دەمەكشى، الاتىن ايلىعىمىزدىڭ ماردىمسىز ەكەنىن ءبىز ايتۋعا ءتيىسپىز. بىزدە ەڭ الدى 50 مىڭنىڭ كولەمىندە ايلىق الادى. ال، ءوز باسىم، 28 جىلدىق ەڭبەك ستاجىممەن 45-50 مىڭ ايلىقتى بىردە ولاي، بىردە بۇلاي الامىن. ال بىزدەن ۇلكەن ونەرگە ەڭبەگى سىڭگەن اعا-اپالارىمىزدىڭ ەلۋ مىڭعا جەتەر-جەتپەس جالاقى الاتىنىن، جاستارىمىزدىڭ 30 مىڭنىڭ كولەمىندە ايلىقتى قاناعات تۇتاتىنىن بىرەۋ ءبىلىپ، بىرەۋ بىلمەگەنسيدى. مۇمكىن مۇنىڭ سەبەبى تەاترىمىز مەملەكەتتىك ەمەس، ياعني ستاتۋسى تومەن، قالالىق تەاتر سانالاتىندىعىنان شىعار. سوندىقتان الار ايلىعىمىزعا ۇكىمەت كومەكتەسسە دەيمىن. ال استانا قىمبات قالا ەكەنىن ەسكەرسەك، ايلىعىمىز شايلىعىمىزدان ارتىلمايدى...

- ءبىر سۇحباتىڭىزدا الماتىدان الىستاپ، شىعارماشىلىق توقىراۋدا جۇرگەنىڭىزدى ايتىپسىز. ەندەشە، كەرى قايتار ويىڭىز جوق پا؟

- قونىس اۋدارىپ، شىعارماشىلىعىمدى باسىنان باستاۋ وڭاي بولعان جوق. ال كەيدە توقىراۋ دەگەن قاسيەت ونەر ادامدارىندا كەزدەسىپ تۇرادى. ارينە، بار ونەردىڭ شوعىرلانعان جەرى الماتى عوي. وندا ستۋديا، تەلە-راديو، كينوستۋديا سياقتى ارتىستەرگە بارام دەگەن جەر كوپ. ماسەلەن، مۇندا ءجۇرىپ، تۇسىرىلەتىن كينوعا كاستينگتى دە ەستىمەي قالامىز. استانادا بولعان سوڭ، ءبىزدى ونداعىلار شاقىرا دا بەرمەيدى. «كوزدەن كەتكەن سوڭ كوڭىلدەن دە كەتەدى» ەكەنسىڭ. بۇرىندارى جارناماعا تۇسۋگە شاقىرۋشى ەدى، استانادا ەكەنىمدى ايتسام، تەلەفوندى قويا سالادى. شاقىرۋعا كەتكەن شىعىندى ويلايدى عوي.

الماتىعا بارام-بارمايمىن دەپ، ازىرشە كەسىپ ايتۋ قيىن. جاقىندا الماتىداعى اۋەزوۆ تەاترىنا باردىم. نەشە جىل بىرگە جۇرگەن ارىپتەستەرىمنىڭ ونەرىن تاماشالاپ، ونەرلەرىنەن ءلاززات الىپ قايتتىم. پالەنباي جىل جۇرگەن ورتاڭدى، ويناعان رولدەرىڭدى ساعىناسىڭ. مەنىڭ كەزىندە سول تەاتردا جاساعان وبرازدارىم سول ساحنادا بەلگىسىز قالىپ قويعانىنا، قانشاما ەڭبەكتەرىمنىڭ اياقسىز قالعانىنا وكىنەتىنىم دە جوق ەمەس. ال مۇندا جاڭا ءومىر، جاڭا لەپپەن ەرتەڭگە ءۇمىت ارتىپ، تىرشىلىك كەشىپ جاتقان جاعداي بار.

- قازىردە تەاترلارداعى بۇگىنگى زامانعا ساي قويىلىمنىڭ جوقتىعى وزەكتى تاقىرىپقا اينالىپ كەتكەن سياقتى...

- ءيا، رەجيسسەرلەر دراماتۋرگتەردىڭ جازبايتىنىن ايتسا،   ال دراماتۋرگتەر: «ءبىز جازىپ جاتىرمىز، نەگە قويمايسىڭ­دار؟» - دەيدى. ال وسىدان سوڭ اكتەرلەر كىمدىكى دۇرىس، كىمدىكى بۇرىس ەكەنىن اجىراتۋدان قالعان سياقتى. شىنىمەن دە، بۇكىل تەاتردا دا مىنە مىناۋ دەپ كورسەتەر بۇگىنگى زامان كەيىپكەرى ءالى شىققان جوق. بۇل كىمنىڭ كىناسى؟ دراماتۋرگتەر دۇرىس جازا الماي جاتىر ما، الدە رەجيسسەر باردى تانىپ،تاڭداي الماي جاتىر ما؟ بۇل دەگەنىمىز بىزدەگى رەجيسسەرلەر مەن دراماتۋرگتەردىڭ اراسىنداعى بايلانىستىڭ جوقتىعىن كورسەتسە كەرەك. بۇتكىل قازاقتىڭ ىشىنەن بۇگىننىڭ «گەرويى» تابىلماۋى مۇمكىن ەمەس...

- ال تەاترلارىڭىزدا اۋىز تولتىرارلىق قانداي جاڭالىقتارىڭىز بار؟

- باسشىمىز ەركىن جۋاسبەكوۆ تەاترمەن بىتە قايناسقان ونەر ادامى عوي. وسى ازامات كەلگەلى تەاترىمىز ۇلكەن شىعارماشىلىق قالىقتاۋ ۇستىندەمىز. جاقىندا عانا حالقىمىزدىڭ اياۋلى ازاماتى ءاسانالى ءاشىموۆ «دون جۋاننىڭ جاڭا دۋمانى» اتتى قويىلىم قويدى. ازىرشە كورەرمەندەر مەن سىنشىلار تاراپىنان جاقسى پىكىرلەر ايتىلىپ جاتىر.

اڭگىمەلەسكەن -

ارداق يمانبەكقىزى،

«D»

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 15 (98) 27 ءساۋىر 2011 جىل