قر ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنە سايكەس، 2018 جىلى تابىسى از وتباسىلارعا ارنالعان قولدانىستاعى ءۇش الەۋمەتتىك تولەمدى بىرىكتىرەتىن بىرىڭعاي جاردەماقى جۇيەسى ىسكە قوسىلعان ەدى. وسى الەۋمەتتىك كومەكتىڭ جاڭا ءتۇرى كىمدەرگە بەرىلەدى؟

ونىڭ قۇرامىنا: بىرىنشىدەن، جان باسىنا شاققانداعى ورتاشا تابىسى ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىنىڭ 40 پايىزىنان تومەن وتباسىلاردىڭ ءاربىر مۇشەسىنە ۇسىنىلاتىن اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك; ەكىنشىدەن، وتباسىنىڭ جان باسىنا شاققانداعى ورتاشا تابىسى ەڭ تومەن كۇنكورىس دەڭگەيىنىڭ 60 پايىزىنان تومەن بولعاندا 1,05 اەك نەمەسە 2 383 تەڭگە مولشەرىندە 18 جاسقا دەيىنگى بالالارعا تاعايىندالاتىن جاردەماقىلار; ۇشىنشىدەن، ءتورت نەمەسە ودان دا كوپ بالاسى بار وتباسىلارعا تابىسىنا قاراماستان ۇسىنىلاتىن ارناۋلى مەملەكەتتىك جاردەماقى كىرەدى.

اتاپ وتسەك، وسى كوپبالالى وتباسىلارعا ارنالعان ارناۋلى مەملەكەتتىك جاردەماقى 2018 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنا دەيىن تاعايىندالعان وتباسىلار ءۇشىن ونى الۋعا قۇقىق جويىلعانعا دەيىن، ياعني بالالار كامەلەتكە تولعانعا دەيىن ساقتالادى.

«وسىلايشا، جاڭا نىسانداعى اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك ءۇش الەۋمەتتىك تولەمنىڭ ورنىنا تولەنەدى جانە ونىڭ مولشەرى كورسەتىلگەن ءۇش تولەمنىڭ جيىنتىق سوماسىنان ارتىق بولادى. جاڭا جۇيەنىڭ كەلەسى ەرەكشەلىكتەرى بار. بىرىنشىدەن، كەدەيلىك شەگى ەڭ تومەن كۇنكورىس دەڭگەيىنىڭ 40 پايىزىنان 50 پايىزىنا دەيىن كوتەرىلەدى. ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىنىڭ كوتەرىلۋىن (24 459 تەڭگەدەن 28 284 تەڭگەگە دەيىن) ەسەپكە الا وتىرىپ، كەدەيلىك شەگىنىڭ ارتۋى الەۋمەتتىك قولداۋ مولشەرلەرىنىڭ ءوسۋىن بىلدىرەدى. ەكىنشىدەن، جاڭا نىسانداعى اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەكتىڭ ەكى ءتۇرى قاراستىرىلادى: شارتسىز جانە شارتتى اقشالاي كومەك. شارتسىز اقشالاي كومەك قۇرامىندا ەڭبەككە قابىلەتتى مۇشەلەرى جوق وتباسىلارعا (مىسالى، مۇگەدەكتەر نەمەسە قاريا زەينەتكەرلەر وتباسىلارى) نەمەسە ەڭبەككە قابىلەتتى مۇشەلەرى وبەكتيۆتى سەبەپتەر بويىنشا جۇمىسپەن قامتۋدىڭ بەلسەندى باعدارلامالارىنا تارتىلا المايتىن وتباسىلارعا (مىسالى، مەكتەپكە دەيىنگى جاستاعى بالالارى بار جالعىز باستى انا) ۇسىنىلاتىن بولادى. ال، شارتتى اقشالاي كومەك الەۋمەتتىك كەلىسىمشارت جاساسۋ جانە بارلىق ەڭبەككە قابىلەتتى وتباسى مۇشەلەرىنىڭ جۇمىسپەن قامتۋعا جاردەمدەسۋ شارالارىنا قاتىسۋ شارتىمەن، قۇرامىندا كەم دەگەندە ءبىر ەڭبەككە قابىلەتتى مۇشەسى بار وتباسىلارعا ۇسىنىلادى»، – دەپ ۆەدومستۆو ءتىلشىنىڭ رەسمي ساۋالىنا جاۋاپ بەردى.

ەڭبەك مينيسترلىگى ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ مالىمەتىنشە، شارتتى اتاۋلى كومەك كەشەندى بولىپ تابىلادى جانە ونىڭ قۇرامىنا قولداۋدىڭ كەلەسى ءۇش ءتۇرى كىرەدى:

1) اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەكتى تولەۋ (اقشالاي تۇردەگى جاردەماقى) – قازىرگى كەزدەگى سياقتى اي سايىنعى نەگىزدە نەمەسە جۇمىسپەن قامتۋعا جاردەمدەسۋدىڭ بەلسەندى شارالارىنا قاتىسۋعا الەۋمەتتىك كەلىسىمشارت جاساسۋ شارتىمەن 6 ايعا تاعايىندالاتىن بىرجولعى تولەم تۇرىندە;

2) كەلەسى شارالاردى قولدانۋ ارقىلى جۇمىسپەن قامتۋعا جاردەمدەسۋ: ا) جۇمىس بەرۋشىلەرمەن ۇسىنىلعان بوس جۇمىس ورىندارىنا جىبەرۋ ارقىلى; ب) وقۋعا، تۇراتىن جەردى جالداۋعا، جول جۇرۋگە، ءبىر رەتتىك ىستىق تاماققا شىعىنداردى تولتىرۋمەن بىرگە، وقۋعا جىبەرۋ جانە مەملەكەت ەسەبىنەن ستيپەنديا تولەۋ ارقىلى; ۆ) ەڭبەكاقىنى مەملەكەت ەسەبىنەن تولەپ، جاستار پراكتيكاسىنا، الەۋمەتتىك جۇمىس ورىندارىنا جانە قوعامدىق جۇمىستارعا جىبەرۋ; گ) ءوز ءىسىن اشۋعا نەمەسە ونى كەڭەيتۋگە ميكروكرەديت ۇسىنۋ ارقىلى.

3) قاجەتتىلىك بولعان جاعدايدا مۇگەدەكتەردى وڭالتۋ شارالارى، ارناۋلى الەۋمەتتىك قىزمەتتەر، مەديتسينالىق قىزمەتتەر، تۇرعىن ءۇي كوممۋنالدىق قىزمەتتەردى تولەۋگە كومەك كىرەتىن الەۋمەتتىك قىزمەتتەر پاكەتىن ۇسىنۋ جانە ت.ب.

«جالپى، ۇشىنشىدەن، جۇگىنۋ جانە تولەمدەردىڭ جاڭا تۇرلەرىن تاعايىنداۋ پروتسەسى وڭتايلاندىرىلادى. جاڭا شارتتارعا سايكەس، جوعارىدا كورسەتىلگەن قولدانىستاعى الەۋمەتتىك جاردەماقىلاردى تاعايىنداۋ ءۇشىن ءۇش قۇجاتتار پاكەتىن ۇسىنۋدىڭ ورنىنا ءبىر قۇجاتتار پاكەتىن جيناپ، حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعىنا، ال اۋىلدىق جەردە – اۋىلدىق وكرۋگ اكىمىنە جۇگىنۋ جەتكىلىكتى»، – دەيدى ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى.

دينارا ەسىموۆا، ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۇۋ الەۋمەتتانۋ كافەدراسىنىڭ پروفەسسورى:

- ءار وتباسىنىڭ ماسەلەسىنە جەكە ءۇڭىلۋ قاجەت – ءبىز تىكەلەي وتباسىلارمەن جۇمىس ىستەيمىز. از قامتىلعان وتباسىلاردى الەۋمەتتىك قولداۋ ماقساتىندا «ورلەۋ» باع­دارلاماسى قولدانىسقا ەنگىزىلگەن بولاتىن. اتالعان باعدارلاما حالىقتىڭ از قامتىلعان ساناتىن الەۋمەتتىك قول­داۋعا ارنالعان. بۇل جوبا – از قامتىلعان وتباسىلارعا شارتتى اق­شا­لاي كومەك تولەۋمەن قاتار، ەڭبەككە قا­بى­لەتتى وتباسىنىڭ مۇشەلەرىن جۇمىسپەن قام­تۋدى ماقسات ەتەدى. وتباسىنىڭ ءاربىر ەڭ­بەككە قابىلەتتى مۇشەسى شارتتى اق­شا­لاي كومەك الا وتىرىپ، «جۇمىسپەن قامتۋ – 2020» باعدارلاماسىنا قاتىسادى. كەيىن­نەن جۇمىسقا ورنالاستىرىلادى، بۇل ءوز كە­زەگىندە از قامتىلعان وتباسى قۇرا­مى­نان شىعۋعا نەگىز بولادى. الايدا باعدار­لا­ماعا قاتىسۋشىلارعا قويىلاتىن تا­لاپ­تار وزگەرتىلىپ، كەيبىر وتباسىلار قا­تىسا الماۋدا. كوپتەگەن تۇرمىسى ءتو­مەن وتباسىلار بۇل باعدارلامادان سىرت قالىپ وتىر. ياعني، جاڭا تالاپتار بويىن­شا الەۋمەتتىك جاردەماقىلار وتباسىنىڭ تا­بىسى رەتىندە ەسەپتەلەدى. ءار وتبا­سى­نىڭ ماسەلەسىن جەكە قاراستىرۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. شاكىرتاقى، زەينەتاقى، ءمۇ­گە­­دەكتىك بويىنشا تولەنەتىن ءجار­دەما­قى­لار، بالاعا تولەنەتىن جاردەماقىلار وت­باسىنىڭ كىرىسى بولىپ ەسەپتەلمەۋى كە­رەك قوي. بالاعا جۇمسالاتىن اقشا بو­لا­دى. ءار وتباسىنىڭ جاعدايىن، ءما­سە­لە­سىن جەكەشە تۇردە قاراستىرۋ كەرەك. وت­باسىنىڭ ءبىر مۇشەسى جۇمىسسىز وتىر­سا، ونىڭ جۇمىسقا تۇرۋىنا، نە كاسىبىن باس­تاۋعا دا ۋاقىت، ىنتالاندىرۋ قاجەت. كەيبىر وتباسىلار مۇنداي باعدارلا­ما­لار­مەن ءتىپتى تانىس ەمەس. وتباسىلاردى ارالاپ، جاعدايلارىمەن تا­نىسقانىمىزدا كىرىستەن گورى شىعىس­تىڭ كوپ ەكەنىن اڭعاردىق. جۋىقتا ءبىر كوپبالالى وتباسىندا بولدىق. اناسى بالا كۇتىمىنە باي­لا­نىس­تى جۇمىس ىستەمەيدى، وتاعاسى بالالاردى قاراۋعا كومەكتەسۋ ءۇشىن جۇمىسىنان ۋا­قىت­شا شىققان. ارناۋلى ءبىلىمى جوق بول­عاندىقتان، ءتۇرلى كاسىپپەن اينالىسقان وتاعاسى سوڭعى ءۇش ايىنىڭ ايلىعىن الا ال­ماي وتىر ەكەن. وسىنداي ءار وتباسىنىڭ ىشكى ماسەلەلەرىنە ءۇڭىلۋى قاجەت. سەبەبى، ار­نايى تالاپتارعا سايكەس كەلمەگەن­دىك­تەن، تۇرمىس دەڭگەيى تومەن وتباسىلار ەش­قانداي باعدارلاماعا ىلىكپەي، جالپى الەۋ­مەتتىك تولەمدەردەن دە قاعىلعالى وتىر. ەڭ وكىنىشتىسى – وسى.

سەرىك بەيسەمباەۆ، الەمدىك ەكونوميكا جانە ساياسات ينستيتۋتىنىڭ ساراپشىسى:

- باستى نازاردى الەۋمەتكە بۇرعانىمىز ابزال – مەملەكەت باسشىسىنىڭ بيىلعى «ءتور­تىنشى ونەركاسىپتىك رەۆوليۋتسيا جاع­دايىن­داعى دامۋدىڭ جاڭا مۇمكىندىكتەرى» جولداۋىندا الەۋمەتتىك ماسەلە­لەر­گە قاتىستى بىرقاتار باسىمدىق بەرىلگەن. بىرىنشىدەن، قازاقستاننىڭ ءوزىن الەۋمەت­تىك مەملەكەت دەپ تانىستىرىپ، وسى با­عىت­­تى ۇستانۋىمەن بايلانىستى. ەكىن­شى­دەن، سوڭعى ەكى-ءۇش جىل ىشىندە ورىن ال­عان ەكونوميكالىق قيىندىقتار سالدا­رى­نان حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ تومەن­دە­گەنى بەلگىلى. وسىعان وراي، ۇكىمەتتىڭ بۇل باعىتتا قانداي ءىس-شارالار اتقارۋى قا­جەتتىگى جولداۋدا ناقتى ايتىلعان. ءوت­كەن 2017 جىلى «ءسىزدى قانداي ماسەلە تول­­عان­دىرادى؟» دەگەن ساۋال قويۋ ارقىلى ار­نايى الەۋمەتتىك ستاتيستيكا جۇرگىزىپ، وزەكتى بەس ماسەلەنى انىقتاعان ەدىك. بىرىنشىدەن، ازىق-تۇلىك پەن كۇندەلىكتى تۇ­تىناتىن تاۋاردىڭ قىمباتشىلىعى كوپ­شىلىكتى ءجيى مازالايدى ەكەن. حالىقتى تول­عاندىراتىن باستى ماسەلەنىڭ ءبىرى – وسى. ەكىنشى ماسەلە – اقشانىڭ جەتىسپەۋى، ياع­­ني ايلىق پەن زەينەتاقىنىڭ ازدىعى دا مازانى الىپ تۇر. بۇل – 46 پايىز حا­لىق­­تى ويلاندىرىپ وتىرعان دۇنيە. ۇشىنشىدەن، جۇمىسسىزدىق پەن جۇ­مىس­قا ورنالاسۋ ماسەلەسى. بۇل نۇسقانى حا­لىق­تىڭ 43 پايىزى تاڭداعان. ونىڭ ءىشىن­دە، جاقسى قىزمەت تابۋ – ءبىرىنشى كە­زەك­تە تۇر. ءتورتىنشى ماسەلە – كوممۋنالدى ءتو­لەم. كوممۋنالدى تولەماقىسىنىڭ قىم­بات­تىعى دا – كوپشىلىكتى ءجيى الاڭداتاتىن ءما­سەلەنىڭ ءبىرى. بەسىنشىدەن، تۇرعىن-ءۇي ماسەلەسى. «ءوز ءۇيى – ولەڭ توسەگى» بولعانىن ارمانداي­تىن­دار كوپ. وعان قول جەتكىزۋ الەۋمەتتىك از قامتىلعان وتباسىلارعا وڭاي تيمەيتىنى انىق. جىلۋ ماسەلەسى، قىلمىس، كولىك، ءبىلىم بەرۋ، ءدىن سالاسى دا تىزىمدە بولدى. دەگەن­مەن، جوعارىدا ءبىز مىسالعا كەلتىرگەن ءدۇ­نيەلەر – نەگىزگى الەۋمەتتىك احۋالدى انىق­تاپ تۇر. سوڭعى ەكى-ءۇش جىل ىشىندە ەكو­نوميكالىق داعدارىستىڭ الەۋمەتكە ءوز اسەرىن تيگىزبەي قويماعانىن وسىدان اڭ­عارۋعا بولادى. كۇندەلىكتى تابىس تابۋ، تۇر­مىس-تىرشىلىكتى ساقتاپ قالۋ – باستى نا­زار­دا. سول سەبەپتى دە، ەلباسى بيىلعى جول­داۋىندا الەۋمەتتىك ماسەلەلەرگە نەگىزگى باسىمدىق بەرىپ وتىر. كوپشىلىك­تىڭ الەۋمەتتىك دەڭگەيىن بەلگىلى ءبىر مولشەردە ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ناقتى ءىس-شارالار اتقارۋ كەرەگىن دە مەملەكەت باسشىسى جولداۋىندا ايتىپ ءوتتى. «بيىلعى جىلدان باستاپ، اتاۋلى الەۋ­مەت­تىك كومەك كورسەتۋدىڭ جاڭا تارتىبىنە كو­شەمىز» دەگەنى دە سوندىقتان. جالپى، 2000 جىلدان بەرى ەكونو­مي­كا­نىڭ وسۋىنە بايلانىستى حالىقتىڭ ءال-اۋ­قاتى دا ارتقان بولاتىن. وكىنىشكە قا­راي، تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋى تۇرمىسقا ءوز اسەرىن تيگىزبەي قويمادى. حالىقتىڭ ءبىر­شاما بولىگى، ازىق-تۇلىك، كيىم-كەشەك تۇرعىسىنان بولسىن، بەلگىلى ءبىر تۇتىنۋ دەڭگەيىندە قيىندىققا كەزىككەنى راس. تابىس مولشەرى بۇگىنگى كۇنگە دەيىن كوپ وسپەگەندىكتەن، قاجەتتىلىك مولشەرى دە بۇرىنعى دەڭگەيمەن قالىپ وتىر. جاڭا مۇمكىندىكتەرگە جول اشۋعا كەي­بىرەۋ­لەردىڭ تابىسى كوتەرمەيدى. سون­دىقتان بۇگىنگى كەزەڭدە حالىقتىڭ الەۋ­مەتتىك تۇرعىدان از قامتىل­عان توبىنا مەم­لەكەت تاراپىنان ءالى دە بولسا كومەك كورسەتۋ جاعىن دامىتۋ كەرەك سياقتى. ونىڭ ىشىندە، كوپبالالى وتبا­سى­لارعا، «ال­تىن القا»، «كۇمىس القا» يەگەر­لە­رىنە ءجار­دەماقى مولشەرىن كوبەيتۋ قاجەت. اي­لىق تابىسى 30-40 مىڭنان اس­پاي­تىن وت­باسىلارعا الەۋمەتتىك كومەك كورسەتۋدىڭ قاجەتتى باعدارلاماسىن جاسا­عا­نى­مىز دۇرىس. سول ءۇشىن ءتۇرلى قايىرىم­دى­لىق قور­لارى، ءتۇرلى مەملە­كەت­تىك ەمەس ۇيىم­دار الەۋمەتتىك تۇرعىدان از قامتىل­عان توپتارعا الەۋمەتتىك كومەك قورىن ۇسىن­عانى ءجون.

مەيىرجان وتىنشيەۆ، الماتى قالالىق جۇمىسپەن قامتۋ جانە الەۋمەتتىك باعدارلامالار باسقارماسىنىڭ باسشىسى:

- جاڭا جوبانىڭ بەرەرى مول – مەملەكەت باسشىسىنىڭ «بەس ينس­تي­تۋتتىق رەفورمانى جۇزەگە اسىرۋ ءجو­نىن­دەگى 100 ناقتى قادام» ۇلت جوسپارىن­دا­عى «الەۋمەتتىك كومەكتى ونىڭ اتاۋلى سي­پاتىن كۇشەيتە وتىرىپ، وڭتاي­لان­دىرۋ» اتتى 84-قادامىن جۇزەگە اسىرۋ ماق­ساتىندا 2018 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باس­تاپ، جاڭا نىسانداعى اتاۋلى الەۋ­مەت­تىك كومەك كورسەتىلۋدە. اتالعان كومەك وسى­عان دەيىن كورسەتىلىپ كەلگەن ءۇش ءتۇرلى الەۋ­مەتتىك كومەكتى وزىنە بىرىكتىرەدى: – 4,16 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش ءمول­شەرىن­دە بىرگە تۇراتىن ءتورت جانە ودان دا كوپ كامەلەتكە تولماعان بالالارى بار كوپبالالى وتباسىلارعا بەرىلەتىن ار­ناۋلى مەملەكەتتىك جاردەماقى; – وتباسىنىڭ ورتا ەسەپپەن جان با­سى­نا شاققانداعى تابىسى ازىق-تۇلىك سە­بە­تىنىڭ قۇنىنان (ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭ­گەيىنىڭ 60 پايىزى) تومەن 18 جاسقا دەيىن­گى بالالارى بار وتباسىلارعا، ءار با­لاعا 1,05 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش ءمول­شەرىندە تولەنەتىن جاردەماقى; – وتباسىنىڭ ورتا ەسەپپەن جان باسى­نا شاققانداعى تابىسى كەدەيلىك شەگىنەن (ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىنىڭ 40 پايى­زى) تومەن از قامتىلعان وتباسىلارعا بە­رى­­لەتىن اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك. جاڭا نىسانداعى اتاۋلى الەۋمەتتىك كو­مەك تابىسى ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭ­گەيىنىڭ 50 %-نان تومەن وتباسىلارعا نە­مەسە ازاماتتارعا شارتسىز نەمەسە شارت­تى اقشالاي كومەك تۇرىندە تا­عايىن­دالادى. 2018 جىلدىڭ 1 توقسانىنا ەڭ تومەنگى كۇن­كورىس دەڭگەيىنىڭ كولەمى – 27 326 تەڭ­گە بولسا، ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش – 2 405 تەڭگە. شارتسىز اقشالاي كومەك قۇرامىندا ەڭ­بەككە قابىلەتتى مۇشەلەرى جوق وت­با­سىلارعا (مۇمكىندىكتەرى شەكتەۋلى ادام­دار­دىڭ نەمەسە ەگدە جاستاعى زەي­نەت­كەر­لەر­دىڭ وتباسىلارى) نەمەسە ەڭبەككە قا­بى­لەتتى مۇشەلەرى وبەكتيۆتى سەبەپتەرگە باي­لانىستى جۇمىسپەن قامتۋ شا­را­لارى­نا قاتىسا المايتىن وتباسىلارعا (مى­سالى، مەكتەپكە دەيىنگى بالالارى بار جال­عىزباستى انا) كورسەتىلەتىن بولادى. مۇن­داي وتبا­سى­لارعا جاردەماقى الۋ ءۇشىن جۇمىس­پەن قامتۋ شارالارىنا قا­تىسۋ مىندەتتى ەمەس. شارتتى اقشالاي كومەك ەڭبەككە قا­بى­لەتتى كەم دەگەندە ءبىر مۇشەسى بار از قام­تىلعان وتباسىلارعا ۇسىنىلادى، بۇل وراي­دا قويىلاتىن شارت – جۇمىسپەن قام­تۋدىڭ بەلسەندى شارالارىنا ولاردىڭ ءمىن­دەتتى تۇردە قاتىسۋى. الەۋمەتتىك كەلىسىمشارتقا قول قويا وتى­رىپ، تاراپتار ءوزارا مىندەتتەر الادى: الەۋ­مەتتىك قىزمەتتەر – جۇمىسپەن قام­تۋعا جاردەمدەسۋگە كۇش سالۋعا جانە ءتو­لەم­دەردى تولەۋگە، ال وتباسىنىڭ ەڭبەككە قا­بىلەتتى مۇشەلەرى – وتباسىن از قام­تىل­عان توپ قۇرامىنان شىعارۋعا باعىتتالعان الەۋ­مەتتىك بەيىمدەۋ مەن جۇمىسپەن قام­تۋعا جاردەمدەسۋ شارالارىنا ادال قا­تىسۋ­عا مىندەتتەنەدى. سونىمەن قاتار بيىلعى جىلدان باس­تاپ ءتورت جانە ودان كوپ كامەلەتكە تول­­ماعان بالالارى بار وتباسىلارعا تولە­نەتىن ارناۋلى مەملەكەتتىك جاردەماقى تاعايىن­دالمايدى. الايدا اتالعان ءجار­دەماقىنى الىپ كەلە جاتقان كوپبالالى وتباسىلارعا بالاسى كامەلەتتىك جاسقا تول­عانعا دەيىن نەمەسە وقۋ ورنىن ءبىتى­رە­تىن ۋاقىتقا دەيىن (بىراق ءارى دەگەندە جيىر­­ما ءۇش جاسقا تولعانعا دەيىن) تولە­نە­دى.

ايسۇلۋ مولدابەكوۆا، الەۋمەتتانۋشى:

- جاردەماقى وتباسىلىق تابىس كوزى بولماۋى كەرەك – الەۋمەتتىك تولەمدەر تولەنگەن كەز­دە «كەدەيلىك قاقپانى» دەگەن ۇعىم بار. ياعني، كەيبىر ازاماتتار الەۋمەتتىك ءجار­دەماقى الامىن دەپ وسى قاقپانعا ءتۇسىپ قا­لادى. الەۋمەتتىك جاردەماقى ءبىر جا­عى­نان حالىقتىڭ جۇمىس ىستەۋىنە مو­تيۆاتسيا بەرمەيدى. وسى قاراجات كۇن­كورى­سىمە جەتەدى دەگەن شەكتەۋلەر پايدا بو­لا­دى. الەمدىك تاجىريبەدە، الەۋمەتتىك ساياساتتا حالىقتى الەۋمەتتىك تولەممەن ۇستاپ وتىرۋ دۇرىس ەمەس. دۇنيەجۇزىندە ءتۇرلى تاسىلدەر بار. مىسالى، اقش-تا بەل­گىلى الەۋمەتتىك توپتاردان باسقاسى مەم­لەكەتكە سەنىم ارتپاي، ءوز كۇنىن ءوزى كو­رەدى. الەۋمەتتىك تولەم نەگىزگى كۇنكورىس كوزىنە اينالماۋى كەرەك، ول كەرىسىنشە مو­تيۆاتسيا عانا بولۋى ءتيىس. بيىلدان باس­تاپ ەنگىزىلىپ جاتقان الەۋمەتتىك ءتو­لەم­دەردىڭ جاڭا جۇيەسىنە كوشۋ – سول جۇ­مىستاردىڭ العىشارتى بولىپ وتىر. كوپ وتباسىلار ءۇشىن جاردەماقى نەگىزگى كۇن­كورىسكە اينالعانى بەلگىلى جايت. قا­زىر ءتۇرلى جۇمىسپەن قامتۋ باعدارلامالارى بار. وسى باعدارلامالار جۇيەلى تۇردە ءجۇ­زە­گە اسىپ، جۇمىسسىزدار جۇمىسقا ور­نا­لاسسا، بۇل مەملەكەت دامۋى ءۇشىن دۇرىس قادام بولاتىنى انىق. كوپبالالى وتباسىلاردىڭ جاعدايىنا توق­تالىپ كورەيىك. وتباسىندا بەس بالا بول­سا، اكە-شەشەسىمەن جەتى ادامعا ەڭ ءتو­مەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىنىڭ 50 پايىزى ءار ادامعا 14 مىڭ تەڭگە قۇراعاندا، جالپى تا­بىس 98 مىڭ تەڭگەدەن اسسا، مەملەكەت الەۋ­مەتتىك تولەم تاعايىندامايدى. ءبىر ەس­كەرتەتىنى، وتباسىنىڭ جالپى تابىسىنا الەۋ­مەتتىك تولەمدەر كىرمەۋى كەرەك. اۋىل­دى جەرلەردە الەۋمەتتىك تولەمدەرسىز جالپى وتباسىنىڭ كىرىسى 98 مىڭ تەڭگەدەن اساتىن كوپبالالى وتباسىلار از. ال قالالى جەرلەردە وتباسىنىڭ تابىسى 98 مىڭ تەڭگەدەن اسقانىمەن، بۇل قاراجاتقا بەس بالاسى بار وتباسىنىڭ كۇن كورۋى قيىن­عا سوعارى انىق. سوندىقتان بۇل سا­ناتتاعى ازاماتتار مەملەكەتتىڭ الەۋ­مەتتىك تولەمدەرىنەن قاعىلاتىن بولسا، وندا باسقا الەۋمەتتىك جەڭىلدىكتەر، با­لالارىن بالاباقشاعا جەڭىلدىكپەن قا­بىلداۋ، وقۋعا تۇسۋىنە جەڭىلدىكتەر، وت­با­سىلىق كاسىپ اشۋىنا قولداۋ سىندى ىن­تالاندىرۋلار قاراستىرىلعانى ءجون. كوپ­بالالى وتباسى كاسىپ اشاتىن بولسا، سا­لىق جاعىنان جەڭىلدىك بولسا يگى. ياعني، كوپ­بالالى وتباسىلار كوبىنەسە كەدەي، الەۋمەتتىك تولەم الىپ قانا كۇنەلتەدى دە­گەن ستەورەتيپتەن ارىلۋىمىز قاجەت. جاڭا تولەم جۇيەسى وسى مەحانيزمدەردى جا­ساپ العان سوڭ ەنگىزىلگەنى دۇرىس بولار ەدى. جاڭا تولەم جۇيەسى بويىنشا كوپ­با­لالى وتباسىلارعا الەۋمەتتىك جاردەم وت­باسىنىڭ تابىسىنا وراي بەلگىلەنەدى. بۇل ماسەلە وسىدان 3-4 جىل بۇرىن اي­تى­لا باستادى. ياعني، ەگەر وتباسىندا اتا-انا­نىڭ بىرەۋى جۇمىسسىز بولسا، وندا ءمىن­دەتتى تۇردە جۇمىسپەن قامتۋ ورتا­لىعىنا بارۋى قاجەت. بۇل ورتالىقتاردا ءتىر­كەلىپ، ارنايى كۋرستاردان ءوتىپ، جۇ­مىس تابۋىنا بولادى. مۇنداعى ماقسات – حا­لىقتى جاردەماقىعا سەنىم ارتتىر­ماي، ەڭ­بەك ەتۋگە ۇگىتتەۋ. دەسە دە، وسى جۇ­مىس­پەن قامتۋ ورتالىقتارىنىڭ ناسيحات­تالۋى ءالى دە كەمشىن ءتۇسىپ وتىر. حا­­لىق­تىڭ دا مەملەكەتتىڭ الەۋمەتتىك باع­دار­لا­مالارىنا قىزىعۋشىلىعى ءتو­مەن ەكەنىن اڭعارۋ قيىن ەمەس. بۇعان ءبىر­تە-بىرتە كەلۋىمىز كەرەك. بالا تۋىنا بايلانىستى تاعايىن­دالاتىن بiرجولعى مەملەكەتتىك جاردەما­قى 38 اەك نەمەسە 91 390 تەڭگە بولسا، با­لا بiر جاسقا تولىق تولعانعا دەيiن ونىڭ كۇتiمiنە بايلانىستى تاعايىن­دا­لاتىن اي سايىنعى مەم­لەكەتتىك جاردە­ماقى – 13 852,8 تەڭگە. دەموگرافيالىق جاع­دايدى جاقسارتامىز دەسەك، بۇل تولەم مولشەرى وتە تومەن. مەنىڭشە، بالا تۋعا تولەنەتىن جاردەماقى مولشەرىن كوبەي­تىپ، ىنتالاندىرۋ قاجەت.

نۇرلىبەك جەڭىسبەك، ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى:

– مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس، جاڭا فورماتتاعى اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك 2018 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ ەنگىزىلدى. جاڭا فورماتتاعى اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك – تابىسى از وتباسىلار ءۇشىن قولدانىستا بولعان ءۇش الەۋمەتتىك تولەمدەردى بىرىكتىرگەن بىرىڭعاي جاردەماقى. ونىڭ قۇرامىنا: ا) جان باسىنا شاققانداعى ورتاشا تابىسى ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىنىڭ 40 پايىزىنان تومەن وتباسىلاردىڭ ءاربىر مۇشەسىنە ۇسىنىلعان اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەكتىڭ ەسكى جۇيەسى; ب) وتباسىنىڭ جان باسىنا شاققانداعى ورتاشا تابىسى ەڭ تومەن كۇنكورىس دەڭگەيىنىڭ 60 پايىزىنان تومەن بولاتىن 1,05 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش نەمەسە 2017 جىلى 2 383 تەڭگە مولشەرىندە 18 جاسقا دەيىنگى بالالارعا تاعايىندالعان جاردەماقى; ۆ) ءتورت نەمەسە ودان دا كوپ بالاسى بار وتباسىلارعا ۇسىنىلاتىن ارناۋلى مەملەكەتتىك جاردەماقى (ارناۋلى مەملەكەتتىك جاردەماقى 2018 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنا دەيىن تاعايىندالعان وتباسىلار ءۇشىن بۇل تولەم ونى الۋعا قۇقىقتىڭ جويىلۋىنا دەيىن، ياعني بالالاردىڭ كامەلەتكە تولۋىنا دەيىن ساقتالادى). وسىلايشا، جاڭا فورماتتاعى اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك كورسەتىلگەن ءۇش تولەمنىڭ ورنىنا تولەنەدى جانە ونىڭ مولشەرى كورسەتىلگەن ءۇش تولەمنىڭ جيىنتىق سوماسىنان ارتىق بولاتىندىعىنا نازار اۋدارامىن. جاڭا جۇيەنىڭ نەگىزگى ەرەكشەلىكتەرى: بىرىنشىدەن، كەدەيلىك شەگى ەڭ تومەن كۇنكورىس دەڭگەيىنىڭ 40 پايىزىنان 50 پايىزىنا دەيىن كوتەرىلگەن بولاتىن. ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىنىڭ كوتەرىلۋىن (24 459 تەڭگەدەن 28 284 تەڭگەگە دەيىن) ەسەپكە الا وتىرىپ، كەدەيلىك شەگىنىڭ ارتۋى اتالعان الەۋمەتتىك قولداۋ مولشەرىنىڭ ءوسۋىن بىلدىرەدى. ەكىنشىدەن، جاڭا فورماتتاعى اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەكتىڭ ەكى ءتۇرى قاراستىرىلادى: شارتسىز جانە شارتتى اقشالاي كومەك. شارتسىز اقشالاي كومەك قۇرامىندا ەڭبەككە قابىلەتتى مۇشەلەرى جوق وتباسىلارعا (مىسالى، مۇگەدەكتەر نەمەسە قاريا زەينەتكەرلەر وتباسىلارى) نەمەسە ەڭبەككە قابىلەتتى مۇشەلەرى وبەكتيۆتى سەبەپتەرگە بايلانىستى جۇمىسپەن قامتۋدىڭ بەلسەندى شارالارىنا تارتىلا المايتىن وتباسىلارعا (مىسالى، مەكتەپكە دەيىنگى جاستاعى بالالارى بار جالعىزباستى انا) ۇسىنىلاتىن بولادى. شارتتى اقشالاي كومەك الەۋمەتتىك كەلىسىمشارت جاساسۋ جانە بارلىق ەڭبەككە قابىلەتتى وتباسى مۇشەلەرىنىڭ جۇمىسپەن قامتۋعا جاردەمدەسۋ شارالارىنا قاتىسۋ شارتىمەن، قۇرامىندا كەم دەگەندە ءبىر ەڭبەككە قابىلەتتى مۇشەسى بار وتباسىلارعا ۇسىنىلادى. شارتتى اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك – كەشەندى جانە ونىڭ قۇرامىنا قولداۋدىڭ كەلەسى ءۇش ءتۇرى كىرەدى: 1) اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك تولەۋ (اقشالاي تۇردەگى جاردەماقى) قازىرگى تاڭداعى سياقتى اي سايىنعى نەگىزدە نەمەسە جۇمىسپەن قامتۋعا جاردەمدەسۋدىڭ بەلسەندى شارالارىنا قاتىسۋعا الەۋمەتتىك كەلىسىمشارت جاساسۋ شارتىمەن 6 ايعا تاعايىندالاتىن بىرجولعى تولەم تۇرىندە; 2) كەلەسى شارالاردى قولدانۋ ارقىلى جۇمىسپەن قامتۋعا جاردەمدەسۋ; ا) جۇمىس بەرۋشىلەرمەن ۇسىنىلعان بوس جۇمىس ورىندارىنا جىبەرۋ ارقىلى; ب) وقۋعا، تۇراتىن جەردى جالداۋعا، جول جۇرۋگە، ءبىر رەتتىك ىستىق تاماققا شىعىنداردى تولتىرۋمەن بىرگە، وقۋعا جىبەرۋ جانە مەملەكەت ەسەبىنەن ستيپەنديا تولەۋ ارقىلى; ۆ) ەڭبەكاقىنى مەملەكەت ەسەبىنەن تولەپ، جاستار پراكتيكاسىنا، الەۋمەتتىك جۇمىس ورىندارىنا جانە قوعامدىق جۇمىستارعا جىبەرۋ; گ) ءوز ءىسىن اشۋعا نەمەسە ونى كەڭەيتۋگە ميكروكرەديت ۇسىنۋ ارقىلى. 3) قاجەت بولعان جاعدايدا مۇگەدەكتەردى وڭالتۋ شارالارى، ارناۋلى الەۋمەتتىك قىزمەتتەر، مەديتسينالىق قىزمەتتەر، تۇرعىن ءۇي كوممۋنالدىق قىزمەتتەردى تولەۋگە كومەك كىرەتىن الەۋمەتتىك قىزمەتتەر پاكەتىن ۇسىنۋ ارقىلى قولداۋ كورسەتىلەدى. ۇشىنشىدەن، جۇگىنۋ جانە تولەمدەردىڭ جاڭا تۇرلەرىن تاعايىنداۋ پروتسەسى وڭتايلاندىرىلادى. جاڭا شارتتارعا سايكەس جوعارىدا كورسەتىلگەن قولدانىستاعى الەۋمەتتىك جاردەماقىلاردى تاعايىنداۋ ءۇشىن ءۇش قۇجات پاكەتىن ۇسىنۋدىڭ ورنىنا ءبىر قۇجاتتار پاكەتىن جيناپ، حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعىنا (اۋىلدىق جەردە – اۋىلدىق وكرۋگ اكىمىنە) جۇگىنۋ جەتكىلىكتى.

Abai.kz