- كەزەكتەن تىس سايلاۋ وتكىزىلگەن سوڭ، قازىرگى ساياسي كۇيگە قانداي باعا بەرەر ەدىڭىز؟ تۇراقتىلىققا تاڭداۋ جاساعان حالىقتىڭ تولقىنىسىن باسىپ، ءۇمىتىن اقتاۋعا تۇرارلىق تىرلىكتىڭ نىشانى كورىنەمىن دەي مە؟

- كەزەكتەن تىس سايلاۋ وتكىزىلگەن سوڭ، قازىرگى ساياسي كۇيگە قانداي باعا بەرەر ەدىڭىز؟ تۇراقتىلىققا تاڭداۋ جاساعان حالىقتىڭ تولقىنىسىن باسىپ، ءۇمىتىن اقتاۋعا تۇرارلىق تىرلىكتىڭ نىشانى كورىنەمىن دەي مە؟

- سايلاۋ اياقتالعاننان بەرى  بيلىك تە، ءبىر توپ ساياساتتانۋشىلار دا «ونىڭ ناتيجەسى حالىقتىڭ توپتاسۋىنا، ۇلتتىڭ ۇيىسۋىنا ىقپال ەتتى» دەگەندى شارشاۋسىز ايتىپ كەلەدى. قيسىنعا سالساق، سولاي بولىپ كورىنۋى دە مۇمكىن. الداعى بەس جىلعا پرەزيدەنتتىك ينستيتۋتتىڭ تۇراقتىلىعى قامتاماسىز ەتىلىپ، «مۇراگەرلەر» ماسەلەسىن كوتەرىپ جۇرگەندەردىڭ اۋزىنا قۇم قۇيىلعانداي بولدى. ال، شىن مانىندە سولاي ما ەدى؟ مەنىڭ ويىمشا، وتكەن سايلاۋ تەك بەلگىلى ءبىر مۇمكىندىكتى عانا جاسادى. ول مۇمكىندىكتى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن عالامات ەڭبەك ەتىلىپ، قىرۋار جۇمىس جاسالۋى ءتيىس. ونسىز پرەزيدەنت سايلاۋىنىڭ اسپانعا اتىلعان وتشاشۋدان ەش ايىرماشىلىعى بولماي قالادى. اتىلدى - قىزىقتادىق، ەرتەڭىنە ونىڭ قانداي بولعانىن ۇمىتىپ تا كەتەمىز. ياعني وتكەن سايلاۋدىڭ ءوزىن بىزدەر بەلگىلى ءبىر ساياسي ۇدەرىستەردىڭ قاجەتتى العىشارتى دەپ ۇعىنىپ، الداعى ونجىلدىقتا ەلىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ، بىرلىگىن، تۇتاستىعىن، مىزعىماستىعىن باياندى ەتەتىن جوبالاردى بەلگىلەپ، ولاردى رەت-رەتىمەن ىسكە اسىرۋىمىز مىندەت. بۇل جۇمىس، پايىمداۋىمشا، ءۇش باعىتتا وربىگەنى ابزال. بىرىنشىدەن، ۇلتتى ۇيىستىرۋ، جاڭا قۇندىلىقتاردىڭ ماڭىنا توپتاستىرۋ. ەكىنشىدەن، ساياسي مودەرنيزاتسيا. ۇشىنشىدەن، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىمىزدى نىعايتۋ. بۇل ءۇش باعىت تا ءبىرىزدى، جۇيەلى، كەشەندى تۇردە اتقارىلۋى قاجەت دەپ بىلەمىن. ءبىرىن ىستەپ، ەكىنشىسىن كەيىنگە قالدىرا بەرسەك، كەشىگە بەرسەك، زاماننىڭ كوشىنەن دە قالا بەرەمىز.

- وسىلاردى تاراتىپ ايتىپ بەرە الاسىز با?

- ايتىپ كورەيىن. ءبىرىنشى باعىتتى «ۇلتتى ۇيىستىرۋ» دەپ وتىرمىز. بۇل نە؟ ەڭ الدىمەن ءبىزدىڭ ەلدەگى وسى 20 جىلدا جۇرگىزىلگەن ىشكى ساياساتىمىزدى تاعى دا تارازىلاپ، ونىڭ ادىستەمەلىك قۇرالدارى مەن ىسكە اسىرۋ جولدارىن رەۆيزيالاۋ - ۋاقىت تالابى. وسىدان جيىرما جىل بۇرىنعى قوعام مەن بۇگىنگى قوعامنىڭ ايىرماسى جەر مەن كوكتەي. قالاي بولعاندا دا، ءتاۋ ەتكەن تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ باستى جەمىسى دە، جەڭىسى دە جاڭا ۇرپاق، جاڭا بۋىن. بۇگىنگى جيىرما-وتىزداعى ازات ويلى قازاق جاستارى! وسىدان 10-15 جىل بۇرىن قالىپتاسقان ساياسي ويلار مەن يدەولوگەمالار ولاردى قىزىقتىرمايدى. ولارعا اعا بۋىننىڭ ءسوزى دە دارىمايتىن بولىپ بارادى. ولار جاڭا كەڭىستىك، جاڭا وركەن ىزدەۋدە. الەم ەلدەرىندەگى دۇمپۋلەردى كورىپ وتىرمىز. ولاردىڭ ارتىندا سىرت كۇشتەر تۇرعان جوق. ءوز ىشىنەن تۋىنداپ كەلە جاتقان، ءپىسىپ-جەتىلىپ، ارناسىنان شىعىپ كەتكەن ۇدەرىستەر. ۇلكەن سەڭنىڭ قوزعالىسى. اسىرەلەپ ايتساق، شىعىستىڭ ويانۋى... بۇل ۇدەرىستەر ءبىزدى دە اينالىپ وتپەيدى. بۇگىن بولماسا، بالكىم، ەكى-ءۇش جىلدىڭ ىشىندە اينالىپ قايتىپ كەلەدى. جاڭاعى تاياۋ شىعىس جانە ماعريب ەلدەرىندە نە بولىپ جاتىر؟ ەل جاڭاردى، جاستاردىڭ اعا بۋىننىڭ زامانا كوشىنە ىلىگە الماي كەلە جاتقانىنا كوزى جەتتى. عالامدىق اقپارات كەڭىستىگى، اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردىڭ دامۋى بۇل ۇدەرىستەردىڭ وتە مىقتى قوزدىرۋشىسى بولدى. بۇل ەلدەردىڭ بارلىعى دەرلىك وتاردان شىققان. سودان بەرى ەكى بۋىن جاڭاردى، ەلۋ جىل ءوتتى. بۇگىن ۇلكەن وزگەرىستەر ءۇشىن بار جوعى 25-30 جىل دا جەتىپ جاتىر. سەبەبى ۋاقىت پەن كەڭىستىك سىعىلىسىپ بارادى. قىسقاسى، ساياسي ويلار مەن جوبالار نارىعىنا جاڭا جوبالار قاجەت. ارينە، ول جوبالار الداعى 20-30 جىلعا نەگىزدەلۋى ءتيىس. كەزىندە «قازاقستان-2030» دەگەن ستراتەگيالىق باعدارلاما بولدى. سونىڭ نەگىزىندە ءالى دامىپ كەلە جاتىرمىز. ۇلكەن ماقسات پەن باعداردىڭ بولعانى قاشان دا جاقسى. الايدا، ءومىرىمىزدىڭ 2030 جىلمەن شەكتەلمەيتىنى حاق ەمەس پە؟ ياعني ۇلتىمىز بەن مەملەكەتىمىزدىڭ دامۋ باعدارلاماسى وسىعان دەيىن وتكەن جولىمىزدىڭ ۇزاقتىعىنا سوزىلۋى قاجەت ەمەس پە؟ 1997 جىلى الدىعا قاراپ، 33 جىلدىڭ جولىن اشۋعا، ونى جارىقتاندىرۋعا تىرىستىق. بۇگىن، مىنە  2011 جىل. وركەنىمىز ءوسسىن دەسەك، كەم دەگەندە 2040-2050 جىلداردىڭ ستراتەگيالىق جوسپارلارىن ويلاستىرىپ، ۇلتتىڭ بولاشاعى قانداي، مەملەكەتىمىز قاي باعىتتا دامۋى قاجەت دەگەن اڭگىمەلەردى ساندىق-ساپالىق تۇرعىدان ەسەلەپ ارتتىرىپ، كەڭ كولەمدە ۇلتتىق ديسكۋسسيالار وتكىزگەنىمىز ابزال. ولاردىڭ قورىتىندىلارى، مەجەلەرى بىرەۋگە ۇناپ، بىرەۋگە ۇناماۋى مۇمكىن، الايدا ونسىز بولاشاعىمىز بۇلىڭعىر بولىپ قالا بەرمەك.

- سوندا بۇگىنگى ىشكى ساياساتتىڭ بارلىعىن جوققا شىعارۋ قاجەت دەگەنىڭىز بە؟

- مەن رەۆوليۋتسيالىق جولمەن ءجۇرۋ قاجەت دەپ وتىرعان جوقپىن. ساياسات كۇن سايىن زاماننىڭ تالابىنا يكەمدەلۋى قاجەت، ولاي بولماسا ول قۇرعاق جانە جالاڭ دوگماعا اينالىپ كەتەدى. مەنىڭ ايتپاعىم: ف.فۋكۋيامانىڭ تەرمينىن قولداناتىن بولساق، بۇگىن بىزدەر «پوستكەڭەستىك تاريحتىڭ اياقتالۋ» ۇدەرىسىن باسىمىزدان كەشىپ جاتىرمىز. ءبىتتى، كەڭەس زامانىنا، ونىڭ قۇندىلىقتارىنا، ينستيتۋتتارىنا ەش اياۋسىز، جىلاپ-سىقتاۋسىز قوش دەۋىمىز قاجەت. قازاق ۇلتى مەن مەملەكەتىنىڭ «انالار ازايسىن»، «مىنالار دۇنيەدەن ءوتسىن»، «جاڭالار شىڭدالا ءتۇسسىن» دەپ وتىراتىن تاريحي ۋاقىتى جوق دەپ سانايمىن. اسىلى «ازايۋى» دا، «ءوتۋى» دە، «شىڭدالۋى» دا دۇرىس ەدى. اتتەڭ! بىراق اراعا بەلگىلى ۋاقىت سالىپ، «اي، قاپ» دەپ سانىمىزدى سوقپايىق دەسەك، بەلگىلى ءبىر ۇدەرىستەردى تەزدەتىپ، بەلگىلى ءبىر ۇدەرىستەرگە بالتا شاپپاساق، ورنىمىزدا تۇرا بەرەمىز. «جاڭا قوعامدى» قالىپتاستىرۋ تۇرعىسىندا ەڭبەكتەنۋىمىز كەرەك. سوعان ساي ساياسي يدەولوگەمالاردى ايقىنداپ، ولاردى ىسكە اسىرۋ تەتىكتەرىن بەلگىلەپ، قاجەتتى مادەني، اقپاراتتىق ينفراقۇرىلىمدى قالىپتاستىرا باستاساق. ەگەر بۇگىن قوعام مەن مەملەكەت بولاشاقتىڭ قۇندىلىقتارىن ايقىنداماسا، ونىمەن باسقا كۇشتەر اينالىسىپ كەتەدى. اينالىسىپ تا ءجۇر. مىسالى، اتىشۋلى ءدىن ماسەلەسىن الايىق. دىننەن، ارينە قورقىپ-ۇركۋدىڭ قاجەتى جوق. ءدىن - ۇلتقا قاجەتتى مادەني جانە الەۋمەتتىك ينستيتۋت! ءبىز جالپى يسلام الەمىنىڭ بولشەگىمىز، وعان بيىلعى يسلام كونفەرەنتسياسى ۇيىمىنداعى باسشىلىعىمىز دالەل. بىراق بىزدەر ءوزىنىڭ بەت-الپەتى، ۇستىنى بار يسلام مەملەكەتىمىز. ەش جاعدايدا بىزدەر اتا-بابا جولىنان، تاريحتان، مادەنيەتتەن، داستۇردەن اۋىتقىماۋىمىز قاجەت. ءبىزدىڭ ەل پاكىستان، پارسى، تۇركيا، اراب ەلدەرىندەگى مودەلدەردەن ەشتەڭە ۇتپايدى. ءارى كەتسە، ءبىز سول جاقتا قالىپتاسقان يدەيالاردىڭ سىناق الاڭى ەمەسپىز! جەتپىس جىل بويى «ۇلتتار دوستىعىنىڭ زەرتحاناسى» بولىپ كەلگەنىمىز جەتەر! دەگەنمەن، سول 70 جىلدان ۇعاتىنىمىز: قازاق ءدىنسىز ءبىراز قۇلدىراسا دا، ۇلى مادەنيەتى مەن تاريحىنىڭ ارقاسىندا ءوز-ءوزىن ساقتاي الدى. ال وسى ۇلى مادەنيەت پەن تاريحسىز قازاق ۇلتىنىڭ ساقتالىپ قالۋى ەكىتالاي دۇنيە. ولارعا بالتا شاپساق، باسقا ۇلتقا اينالىپ كەتۋىمىز مۇمكىن، بىراق قازاق بولا المايمىز.

- ال ەكىنشى جانە ءۇشىنشى باعىتتار بويىنشا نە دەي الاسىز؟

- وتكەن سايلاۋدا پرەزيدەنت سايلاۋالدى باعدارلاماسىنىڭ باستى باعىتى رەتىندە ساياسي مودەرنيزاتسيا قاجەت دەدى. ول باعدارلاما حالىقتىڭ قولداۋىنا يە بولدى. ياعني، ونى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن ەلدە 95 پايىزدىق ىمىرا، كونسەنسۋس قالىپتاستى دەگەن ءسوز ەمەس پە؟ ساياسي مودەرنيزاتسياعا قارسى كۇشتەر ەلدە جوق. كەز كەلگەن پارتيانىڭ باعدارلاماسىندا بۇل ماسەلەلەر ايقىن كورسەتىلگەن. جاقىندا پرەزيدەنت جانىنداعى ۇلتتىق كەڭەس ءوز جۇمىسىن جاڭعىرتادى دەگەن اڭگىمەلەر تاراپ ءجۇر. مەنىڭ ويىمشا، ونىڭ كۇن تارتىبىنە ءنومىرى ءبىرىنشى بولىپ ءدال وسى ساياسي مودەرنيزاتسيا ماسەلەسى قويىلۋى ءتيىس. سول كەڭەستىڭ وتىرىسىنان كەيىن بارلىق قوعامدىق كۇشتەر مەن ەلگە تانىمال جەكەلەگەن تۇلعالاردى جيناپ، ءتيىستى جۇمىس توبى قۇرىلىپ، ول ءبىر-ەكى ايدىڭ ىشىندە ءوز ۇسىنىستارىن ۇلتقا ۇسىنسا، كەرەمەت بولار ەدى. مودەرنيزاتسيانىڭ نەگىزگى باعىتتارى: سايلاۋ تۋرالى زاڭنامانى، پارتيالىق جۇيەنى جەتىلدىرۋ، پارلامەنتتىك بيلىكتى كۇشەيتۋ، ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ينستيتۋتتارىن دامىتۋ. بۇل جۇمىستارمەن قاتار بيلىك پەن قوعام بۇگىنگى ساياسي-پارتيالىق جۇيەنى جەتىلدىرۋ تۇرعىسىندا جۇمىس اتقارسا. سەبەبى ەلدە قالىپتاسقان ساياسي پارتيالار قوعامدا قالىپتاسقان ساياسي كوزقاراستاردىڭ جيىنتىعى ەمەس، ءتىپتى، كەرەك دەسەڭىز، قوعامدىق ويدى، ونىڭ مەتافيزيكاسىن مۇلدەم اشپايدى، كەيدە وعان قايشى كەلەدى.

ءۇشىنشى باعىتقا كەلەر بولساق، كەيبىر شارالار اتقارىلىپ تا جاتىر. الايدا مىناداي باسىمدىقتاردى اتاعانىم دۇرىس بولار: ءدىن بوستاندىعى تۋرالى زاڭدى ءسوزسىز قايتا قاراۋ; اقپاراتتىق كەڭىستىكتى قورعاۋ، ونىڭ ىشىندە شەتەلدىك باق-تاردىڭ تاراتىلۋىنا شەكتەۋ قويۋ; قۇقىق-سوت ورگاندارىنىڭ جۇيەسىن جەتىلدىرۋ جانە رەفورمالاۋ; ۇلتتىق ەكونوميكامىزدىڭ شيكىزاتقا تاۋەلدىگىن ازايتۋ جانە مونوپوليالارمەن كۇرەس، باسەكەلەستىكتى ارتتىرۋ; ازاماتتىق قورعانىس جۇيەسىن دامىتۋ، تەحنوگەندى اپاتتاردان ساقتانۋ جۇيەسىن دامىتۋ; ۇلتتىق ارميانىڭ اسكەري دايىندىعىن ارتتىرۋ، ونىڭ ينفراقۇرىلىمىنىڭ بەلگىلى ءبىر ەلگە تاۋەلدىلىگىن ازايتۋ. قاۋىپسىزدىك تۋرالى ايتىپ وتىرعان كەزدە ءبىز ءوزىمىزدىڭ مۇمكىندىكتەرىمىزدى جاقسى ءتۇسىنۋىمىز دۇرىس. قولىمىزدان كەلەتىنى شامالى. كوپتەگەن جاعدايدا ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز سىرتقى ساياساتتاعى قادامدارىمىزعا بايلانىستى. بۇل تۇرعىدا بىزدەر باسىمدىق رەتىندە مىنالاردى ىسكە اسىرساق: تۇركى ينتەگراتسياسى جوبالارىن باتىل ىسكە اسىرۋ; «ۇلى دەرجاۆالاردان» ەلىمىزدىڭ تۇتاستىعى مەن مىزعىماستىعى تۇرعىسىنداعى قوسىمشا كەپىلدەمەلەردى الۋعا تىرىسۋ; ديپلوماتيالىق ۆەدومستۆومىزدىڭ جۇمىسىن دۇرىس جولعا قويىپ، ونىڭ ساياسي بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ، ت.ب.

- الداعى پارلامەنت سايلاۋىنىڭ ءوتۋ ۋاقىتىنا پىكىر ءپىشىپ جاتقانداردىڭ سوزىنە قوسىلۋ قانشالىق ماڭىزدى؟ الدە بۇل دا قولدان ۇرىقتانعان قاۋەسەت بولىپ، حالىقتىڭ باسىم بولىگىنىڭ قالاۋىن كورسەتپەي وتىر ما؟

- ءوز باسىم پارلامەنت سايلاۋىنىڭ ۋاقىتىنان بۇرىن وتكەنىن قالايمىن. ءبىرپارتيالى پارلامەنتتىڭ ەلدەگى ساياسي ۇدەرىستەرگە، ەلىمىزدىڭ يميدجىنە كەرى اسەر تيگىزىپ وتىرعانىن ايتپاعاننىڭ وزىندە، ونىڭ ءارى قاراي وتىرا بەرۋى ۇلتتىق ەكونوميكامىزعا تەرىس اسەرىن تيگىزەدى. سەبەبى، ءۇش بىردەي مودەرنيزاتسيانى اتقارىپ وتىرعان اتقارۋشى بيلىككە مىقتى پارلامەنتتىك باقىلاۋ قاجەت-اق. ىسكە سىن ايتىلماي، ونىڭ دۇرىس، پارمەندى، ۇدەمەلى، ۋاقىتىلى اتقارىلۋى كۇماندى نارسە. بيىل بولماسا دا، كەلەسى جىلدىڭ جاز-كوكتەمىندە سايلاۋ وتەتىن بولسا، رەسەيدەگى سايلاۋ ناۋقانىنىڭ الدىنا تۇسۋگە مۇمكىندىك بار. پارلامەنت سايلاۋىنىڭ قاشان وتەتىندىگى تۋرالى اقپارات مەملەكەتتىك قۇپيا بولماۋى ءتيىس. كەرىسىنشە، ونىڭ مەرزىمىن ناقتىلاۋ، الداعى سايلاۋدىڭ ءادىل جانە تازا ءوتۋىنىڭ كەپىلى! ساياسي پارتيالىق جۇيەنى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن ءبىر ىزگە سالۋعا بولادى. سودان كەيىن جاڭالانعان نە جاڭادان دۇنيەگە كەلگەن پارتيالار سايلاۋعا دايىندالۋعا بەلگىلى ءبىر ۋاقىت بەرىلىپ، سايلاۋدى ءبىر كەزەڭدە باستاسا، ءتىپتى كەرەمەت بولادى. ەگەر پارلامەنتكە ەكى نە ءۇش پارتيا ءوتىپ، شىنايى كوپپارتيالىق ءماجىلىس جاساقتالسا، ول بولاشاقتا، ەكى-ءۇش سايلاۋ ناۋقانىنان كەيىن جاڭا ساياسي ءداستۇر مەن مادەنيەتتىڭ قالىپتاسۋىنا العىشارت بولادى.

- ەرمۇرات باپي بۇل الامان قارساڭىندا ۇلتتىق پارتيانىڭ قۇرىلىپ قالۋ مۇمكىندىگىن جوققا شىعارمايدى. سول سەكىلدى جاڭا پارتيالاردىڭ، جاڭا ساياسي تۇلعالاردىڭ پايدا بولۋى مۇمكىن دەپ سانايسىز با؟

- ابدەن مۇمكىن. ۇلتشىلدىقتىڭ اسىپ-تاسىپ وتىرعان كەزىندە ۇلتتىق پارتيانىڭ بولماۋى قيانات. سەبەبى، ساليقالى ۇلتتىق پارتيا دۇنيەگە كەلمەسە، ونىڭ ەلەكتوراتى مەملەكەتكە قارسى مارگينالدى نە راديكالدى توپتارعا قوسىلىپ كەتۋى، عاجاپ ەمەس. ەكىنشىدەن، بيلىك قوعام ىشىندە «بۇل بيلىك قازاققا قارسى» دەگەن تۇجىرىمنىڭ ورنىعىپ كەتۋىنە مۇددەلى ەمەس. ەسەسىنە، ۇلتتىق پارتيا قۇرىلار بولسا، ونىڭ قۇرىلۋىنا كەدەرگى بولماسا، الداعى ونجىلدىقتا شەشىلۋگە ءتيىستى كوپتەگەن ۇدەرىستەر مەن جوبالاردىڭ دۇرىس تالقىلانۋىنا، شەشىلۋىنە مۇمكىندىك اشىلادى. مىسالى، قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك تىلگە اينالۋى، لاتىن قارپىنە كوشۋى، قازاقتىڭ ۋربانيزاتسياسى مەن دەموگرافياسى، دياسپورانى قولداۋ جانە ەلگە كوشىرۋ سەكىلدى ماسەلەلەر بار. بۇلاردى تەك بيلىكتىڭ كۇشىمەن ىسكە اسىرۋ مۇمكىن ەمەس. ءبارىبىر قوعامعا ارقا سۇيەۋ قاجەت بولادى.

- سايلاۋ ءوتتى. ەندىگى ساياسي رەفورمالاردىڭ باعىتى وزگەرىپ، ايتالىق، ۇلتشىلداردى ەلەپ-ەسكەرىپ، جاڭاشا ىڭعاي جاسالسا... تەگى بولماسا، جاڭا زامانداعى قازاق ۇلتشىلدارىنىڭ جاڭاشىل ۇرانى قانداي بولۋى كەرەك؟

- وتكەن سايلاۋ قازاق ۇلتشىلدارىنىڭ السىزدىگىن كورسەتتى. شىنىن ايتۋ كەرەك، كەشە عانا ۇلت بىرلىگى دوكتريناسىن تالقىلاۋ سياقتى بيلىكپەن بولعان بىرنەشە تارتىستا قازاق ۇلتشىلدارى جەڭىسكە جەتىپ كەلدى. الايدا، العان بيىكتەرىن ساقتاي الماي قالدى. وتكەن سايلاۋدا قازاق ۇلتشىلدارى بالاما رەتىندە بىردە-ءبىر ورتاق كانديداتتى تىركەتپەك تۇگىلى، ۇسىنا المادى. ءوزىن-ءوزى ۇسىنعانداردىڭ كەيبىرى ماداقتان گورى، مازاققا ۇرىندى. باسقانى ايتپاعاننىڭ وزىندە، تارىداي شاشىلعان ۇيىمدار ميلليون تۇگىلى، توقسان مىڭ حالىقتىڭ قولىن جيناي المادى. بۇگىن وپپوزيتسيانىڭ داعدارىسى دەپ جاتىرمىز. ءدال وسىلايشا ۇلتتىق-پاتريوتتىق ۇيىمداردىڭ دا داعدارىسى تۋرالى ماسەلەنى باتىل قوياتىن كەزى كەلگەن سياقتى. بۇگىنگى قازاق ۇلتىنىڭ اڭگىمەسىن اشىق ايتىپ جۇرگەن ازاماتتار بەلگىلى ءبىر تۇلعالاردىڭ ماڭىنا عانا ەمەس، ساياسي قۇندىلىقتار مەن جاڭا ۇرانداردىڭ اينالاسىنا توپتاسۋى ءتيىس. بۇگىن، وكىنىشكە وراي، ۇلتشىلداردىڭ اراسىندا مىناداي جامان ءۇردىس بار. بيلىك پەن مەملەكەتتى شاتاستىرۋ دەگەن. بيلىكتى سىناۋ قاجەت، ءتىپتى ونى جەك كورۋگە دە بولادى. الايدا بيلىككە رەنجىپ، مەملەكەتكە تاس اتۋعا بولمايدى. بيلىكپەن بىرىگىپ قىزمەت تە جاساۋ كەرەك، الايدا قاجەت كەزدە، ءپرينتسيپتى ماسەلەلەر بويىنشا وعان بىرىگىپ قىسىم كورسەتە ءبىلۋ كەرەك. جاقسى بولسىن، جامان بولسىن بۇگىنگى بيلىك - قازاقتىڭ بيلىگى، كوپشىلىكتىڭ داۋىس بەرگەن بيلىگى. ونى تۇسىنبەۋ، ەلەمەۋ - ساياسي قاتەلىك. قازاق ۇلتتىق ۇيىمدارىنىڭ كوپ ۋاقىت بويى مارگينالدى ورتادا ءجۇرۋى ولاردىڭ ۇساقتالۋىنا اكەلدى. بۇعان، ارينە، بيلىك تە ايىپتى. كوپتەگەن جاعدايدا ولاردىڭ ۇراندارى ءيا ەسكىرگەن، ءيا ادامنىڭ ويىنا سىيمايدى. سونىڭ كەسىرىنەن دە ۇلتتىق جوبالار مەن ۇسىنىستاردى بيلىك تە، باسقالار دا قۇبىجىق رەتىندە قابىلدايدى. ولاي بولاتىن بولسا، الداعى ۋاقىتتا ۇلتتىق ۇيىمدارعا جاڭا بۋىن كەلۋى كەرەك. جاستار ۇيىمىنا اعامىز كەرەمەت، مىنا اعامىزدىڭ ەڭبەگى بار دەمەۋى كەرەك. ساياساتتا اعايىنشىلىق بولمايدى. جاڭا بۋىن ءوزىن-ءوزى ىسىمەن دالەلدەپ، قاجەت بولسا اعالارىنىڭ ورنىن تارتىپ الۋى كەرەك. ونسىز ساياساتتا وزگەرىس بولمايدى. ۇلتتىق قوزعالىس قۇبىجىق بولماۋى ءتيىس. بيلىكپەن دە، وزگە دە كۇشتەرمەن دە جۇمىس ىستەي ءبىلۋ كەرەك. رەنجىمەسەڭىزدەر، بۇل تاقىرىپتى كەيىننەن تاراتىپ اشىپ بەرەيىن.

- نۇرلان ەرىمبەتوۆ پەن ءسىزدىڭ اتىڭىزعا وسى سايلاۋدىڭ كەم-كەتىگىن جاۋىپ، ماڭىزىن كوتەرمەلەگەنى ءۇشىن ءبىراز سىن ايتىلىپ جاتقانىن بىلەمىز. بۇل ەندى راسىندا سىن ايتاتىنداي جاعداي ما ەدى؟

- وسى سايلاۋ كەزىندە وپپوزيتسيا بيلىككە قارسى ەمەس، بىزگە قارسى جۇمىس ىستەگەندەي بولدى. «بۇنىڭ ارتىندا نە تۇر؟» دەگەن سۇراق تۋىندايدى. نەگە، مىسالى، جيىرمادان استام ادام كىرگەن، ونىڭ ىشىندە مۇرات اۋەزوۆ، تورەگەلدى شارمانوۆ، سماعۇل ەلۋباي سياقتى ازاماتتار كىرگەن كوميسسيانىڭ ىشىنەن تەك نۇرلان ەكەۋمىزدى عانا سىناپ جاتىر؟ ءوز باسىم سەبەبىن جاقسى تۇسىنەمىن. سوڭعى ءبىر ايدىڭ ىشىندە جازىلعان ماقالالاردىڭ ارتىندا ءبىر عانا ماسەلە بار: ۇرەي مەن قىزعانىش. بولدى، باسقا ەشتەڭە جوق. ول ماقالالاردى جازۋعا تاپسىرىس بەرگەندەر دە قىزىق. سايلاۋدى سىنا، ونى مويىنداما، ال وسىدان كەيىن يناۋگۋراتسياعا بارىپ نەلەرىڭ بار؟ مويىنداماساڭ، سوڭىنا دەيىن مويىنداما. تىرەس، كۇرەس. بىزگە قارسى جازىلىپ جاتقان ماقالالار - شاراسىزدىقتىڭ بەلگىسى. اينالايىندار-اۋ، بىزبەن ەمەس، بيلىكپەن كۇرەسىڭدەر، مىقتى بولساڭدار. ءبىزدىڭ قولىمىزدا بيلىك جوق ازىرگە.

- سوندا ولار نەدەن سەسكەنەندى دەپ ويلايسىز؟

- جىلىتقان ورىندارىنان  ايرىلىپ قالامىز دەيتىن بولار. شىنىن ايتايىن، ولاردىڭ گازەتىنىڭ دە، پارتيالارىنىڭ دا نۇرلان ەكەۋمىزگە قاجەتى شامالى. ءوز باسىم ولارمەن ايتىسقىم دا كەلمەيدى. بىراق ايتىستان قورىقپايمىز دا، قاشپايمىز دا. ءار ادامنىڭ ءوز شىندىعى بار. شىندىقتا مونوپوليا جوق. ەگەر شىنىمەن ۇلتتىڭ ماسەلەلەرىن شەشكىمىز كەلسە، اركىمگە دە ورىن دا، تاقىرىپ تا جەتەدى. ۇلتتىق مۇددەنى ىسكە اسىرۋدىڭ جولدارى ءبىر عانا توپتىڭ ايتىپ جۇرگەنىمەن شەكتەلمەيدى. ءتىپتى ۇلتقا قىزمەت ەتۋ ءۇشىن دە ءوزارا باسەكەلەستىكتىڭ بولعانى ءجون. قايتالايىن، سالعىلاسۋ ەمەس، بەت جىرتىسۋ ەمەس، زاماناۋي تۇرعىداعى ساياسي باسەكەلەستىك. نە بولسا دا سۇلتانماحمۇت جىرلاعان الاش كۇنى بيىكتەي بەرسىن، جانا بەرسىن، ونىڭ استىنا بارلىعىمىز دا سىيىپ كەتەمىز. جاڭاعى ازاماتتاردىڭ شۇرىق-تەسىك قول شاتىرلارىنىڭ استىنان ورىن ىزدەيتىن ءبىز جوق.

- قازىر يسماتۋللاشىلار مەن «حابار» اگەنتتىگىنىڭ، «اباي.كز» پەن «جاس الاشتىڭ» اراسىندا اقپاراتتىق سوعىستىڭ نىشانى بايقالىپ جاتىر. وسى ۇردىستەردىڭ ءوربۋ قارقىنىنا قاراپ، بۇل قاقتىعىستى شەشۋدىڭ ناق جولى دەپ ايتا الامىز با؟

- «اباي.كز» پورتالى مەن «جاس الاشتىڭ» ماسەلەسى تۋرالى جوعارىدا ايتتىم. يسماتۋللاشىلارعا كەلسەك، ءبىز مىنانى ەستەن شىعارمايىق. ءوز ويىم، بۇگىنگى كۇنگى سوپىلاردان ءنومىرى ءبىرىنشى «ءدىني راديكال» جاساۋ قاتەلىك. ەگەر ءدىني راديكاليزممەن كۇرەس شىنايى جۇرگىزىلسە، باسقا دا سەكتالار مەن اعىمداردى دا جۇندەۋ دە، جوندەۋ دە، جابۋ دا قاجەت. سوپىلاردان «شايتان» جاساپ، ناعىز «شايتانداردى» تايراڭداتۋ مەملەكەتشىلىك ساياساتقا جاتپايدى. سوپىلىق ءداستۇر - قازاقتىڭ وزىنە ءتان، تەرەڭ تاريحي-مادەني فاكتور. ءبىزدىڭ بۇگىنگى بولمىسىمىزدى قالىپتاستىرعان ۇلكەن رۋحاني اعىم. بۇنى جۋىردا ەلباسىمىز دا تۇركىستانعا بارعان ساپارىندا مويىندادى. سوپىلىقتى كەراعار جات اعىم قىلىپ كورسەتۋدىڭ ارتىندا، بيلىكتىڭ قولىمەن وت كوسەيتىن ۇلكەن ساياسي ويىندار تۇر. مەملەكەت ولارعا الدانىپ قالماۋى ءتيىس. جەكەلەگەن ادامدار مەن ۇلكەن رۋحاني اعىمنىڭ اراسىن ايىرا بىلگەنىمىز ابزال. قاجەت دەسەڭىزدەر، ءتيىستى ساياسات جۇرگىزىلگەن جاعدايدا سوپىلار شىن مانىندەگى راديكال اعىمدارعا قارسى قويار بىردەن-ءبىر يسلامدىق كۇشكە اينالۋى ءتيىس.

سۇحباتتاسقان - وركەن كەنجەبەك،

«حالىق ءسوزى» گازەتى، №34