اسەت پازىلوۆ

ءماشھۇر ءجۇسىپ مۇراجايى، باياناۋىل اۋدانى

اسەت پازىلوۆ

ءماشھۇر ءجۇسىپ مۇراجايى، باياناۋىل اۋدانى

ءتىل بايلىعى - ءاربىر ەلدىڭ ۇلتتىق ماقتانىشى. ءتىل ادامزات بولمىسىنىڭ قاينارى، ۇلتتىق تاريح پەن ادەبيەتىمىزدىڭ شامشىراعى. قازاق ءتىلىنىڭ بايلىعى، كوركەمدىگى اۋىز ادەبيەتىمىزدەن، حV-ءحVىىى عسىرلارداعى جىراۋلار پوەزياسىنان، بي-شەشەندەردىڭ سوزدەرىنەن باستاۋ الارى حاق. ءتىلىمىزدىڭ جاڭا كوركەمدىك دەڭگەيگە جەتۋىنە اباي قۇنانبايۇلى مەن ءماشھۇر ءجۇسىپ ەلەۋلى ۇلەس قوستى. ءماشھۇر ءجۇسىپ ءسوز ونەرىنىڭ قۇدىرەتىە تەرەڭ بويلاپ، ناقىشىن كەلتىرىپ، ءسوز الەمىنە ەركىن سامعاي بىلگەن دانا تۇلعا. قازاقتا «جاقسى ءسوز - جارىم ىرىس» دەگەن اتالى ءسوز بار. ۇلى سوزگە باس يگەن قازاق حالقى ءسوز شەبەرلەرىن ۇلگى تۇتقان. حالقىمىزدىڭ سارقىماس قازىناسى - اۋىز ادەبيەتى مۇرالارى مەن ەل اراسىنداعى قولجازبالار قورى بولماق. وسى ەكى ارنانىڭ باسىن قوسىپ، جازبا ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالاعان ءماشھۇر-ءجۇسىپتىڭ باي مۇراسى، ارتىندا قالعان سانالى ۇرپاق­تىڭ زەردەلەپ وقۋىنا، زەرتتەۋىنە، ماق­تان تۇتۋىنا ابدەن لايىق. ءماشھۇر-ءجۇسىپ حالىقتىڭ سانا-سەزىمى مەن ۇلتجاندىلىقتى وياتۋ ءۇشىن الدىمەن ۇلتتىڭ ءتىلى مەن تاريحىن، ادەبيەتى مەن بولمىسىن ورىستەتۋ كەرەك ەكەنىن سەزىنىپ، ۇلت مۇراسىن ۋاعىزداۋدى ماقسات تۇتتى. ءماشھۇر ءجۇسىپتىڭ جيناقتاعان مۇرالارى مەن ومىرباياندىق ولەڭدەرى، ءوزى ءومىر سۇرگەن ءداۋىردىڭ بەت پەردەسىن اشا تۇسەرى انىق. ول تاريحتى جازۋدا جەر تاريحىن، ەل تاريحىن، جەكە ادام تاريحىن ءبىرتۇتاس سيپاتتا قاراستىرىپ، ءوزارا تىعىز قاراىم قاتىناستار جۇيەسىندە باياندايدى.  ءماشھۇر ءجۇسىپ: «اللا تاعالا ادامعا عاقىل سىقىلدى نۇر بەردى، كوڭىل سىقىلدى گۇل بەردى، وي سىقىلدى جازۋشى بەردى، ءتىلدى كوڭىلگە پەرەۆودچيك قىلدى. كوز سىقىلدى شامشىراق بەردى، مۇرىن سىقىلدى ەكى دەمالىسقا جول بەردى. قۇلاق سىقىلدى تىڭشى بەردى، اياق سىقىلدى ات بەردى، قول سىقىلدى قانات بەردى. باۋىرعا ءمىھىر شاعقات، تالاققا كۇلكى، بۇيرەككە قۋلىق ايلا، وكپەگە جەلپۋىش، قۇرساقتى قازىنا، جۇرەكتى كۇللى دۇنيەگە تۇتقا قىلدى»، دەپ اللانىڭ امىرىمەن، ءدىني تۇسىنىستىكتەرمەن بالانىستىرا كەلە ءتىل مەن جۇرەكتىڭ ماڭىزدىلىعىن اشىپ كورسەتۋگە تىرىسادى. دەمەك ءتىل وتە قاجەتتى قۇرال. ءتىل جۇرەكتىڭ ءسوز كوڭىلدىڭ تۇتقاسى بولسا كەرەك.

كەڭەستىك داۋىردە قازاقستان تاريحى تاپتىق تۇرعىدان زەرتتەلىپ، ءتۇسىندىرىلىپ كەلەدى. ۇلى قازان توڭكەرىسىنە دەيىن قازاقتا جازۋ-سىزۋ بولماعان، اۋىز ادەبيەتى ۇلگىلەرىمەن عانا ءومىر سۇرگەن دەگەن تەكتەس وي-تۇجىرىمدار جاسالدى. تەك ەلىمىز تاۋەلسىزدىككە يە بولعان سوڭ عانا تاريح توزاڭىندا كومىلىپ جاتقان اسىل قازىنامىز جارقىراپ كورىندى. بۇعان دەيىن بەيمالىم نەمەسە تولىق ايتىلماي كەلگەن، دانالارىمىزدىڭ ومىرىمەن جانە ەڭبەكتەرىمەن جەتە تانىسۋعا مۇمكىندىك تۋدى. قيالىنا قانات ءبىتىرىپ، ونەر-ءبىلىم بيىگىنە قول سوزعان ۇلت كوسەمدەرى احمەت بايتۇرسىنوۆ، ءاليحان بوكەيحانوۆ، مىرجاقىپ دۋلاتوۆ، مۇحامەتجان تىنىشباەۆ، تۇرار رىسقۇلوۆ، حالەل دوسمۇحامەدوۆ، جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ، سانجار اسپاندياروۆ، ءماشھۇر ءجۇسىپ ءتىل مەن ءسوز قۇدىرەتىن دارىپتەپ، ءتىلدىڭ دامۋىنا جول اشتى. زيالى قاۋىمنىڭ تىلگە دەگەن قۇرمەتى مەن جاناشىرلىعى، اسىل مۇرالارى بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ شامشىراعى بولماق. دانالارىمىزدىڭ ءسوز مارجاندارىنان قۇرالعان شىعارمالارىندا، ۇلتتىق رۋحتىڭ تەمىرقازىعى - ءتىل ەكەنى كورسەتىلگەن. سوندىقتان مەملەكەتىمىز قازاق تىلىنە ايرىقشا كوڭىل ءبولىپ، ەرەكشە قولداۋ كورسەتۋى، «قازاقستاننىڭ بولاشاعى - قازاق تىلىندە!» - دەگەن ۇرىمتال دا ۇعىمتال ۇران قالىپتاسقانىن كورسەتەدى. ءماشھۇر ءجۇسىپ «ءناپسى، رۋح تۋرالى» دەگەن ەڭبەگىندە: «ونان سوڭعى تىلدە قازاق تىلىنەن اسىل، قازاق تىلىنەن يۋاي ءتىل جوق. سول اتا باباسىنىڭ ءتىلى بولعان قازاق ءتىلىن وسى كۇنگى جۇرگەن قازاقتىڭ جالعىزى بىلمەيدى. ەگەر قازاق ءتىلىن بىلسە ەدى: ءدىن دە وسىندا، عىلىم، ءبىلىم دە وسىندا، اۋليەشىلىك تە وسىندا. سولاي بولعانى ءۇشىن بۇرىنعى وتكەن اتا بابالارىمىز ءبارى جاقسى بولىپ، اۋليە بولىپ ءوتتى»، دەپ قازاق ءتىلىنىڭ  كونە ءارى ومىرشەڭ ەكەندىگىن ەسكەرتىپ، ءتىلدى قۇرمەتتەۋگە، ءبىلىمدى دارىپتەۋگە شاقىرادى. احمەت بايتۇرسىنوۆ: «ءوز الدىنا ەل بولۋعا ءوزىنىڭ ءتىلى، ادەبيەتى بار ەل عانا جاراي الاتىندىعىن ءبىز ۇمىتپاۋىمىز ءتيسپىز»، دەپ ءتىل مەن ءسوزدىڭ قۇدىرەتىنە كوڭىل بولسە، جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ: «انا ءتىلىن جاقسى مەڭگەرە الماي تۇرىپ، وزگە پاندەردى ءتۇسىنۋ مۇمكىن ەمەس»، دەپ انا ءتىلىنىڭ ۇلتتىق ماڭىزى بار قارۋ ەكەنىن كورسەتەدى. م.اۋەزوۆ: «كىمدە-كىم قازىرگى ۋاقىتتا انا ءتىلىن، ءوزىنىڭ ادەبيەتىن سىيلاماسا، باعالاماسا، ونى ساۋاتتى، مادەنيەتتى ادام دەپ ساناۋعا بولمايدى»، دەپ انا ءتىلىنىڭ قاجەتتىلىگى مەن تاربيەلىك ءمانىن اشىپ كورسەتۋگە تىرىسسا، عۇمار قاراش: «تiل بولماسا، ۇلت تا بولمايدى. ياعني ول ۇلت بۇتiندەي ولگەن، جوعالعان ۇلت بولادى»، دەپ ءتىلدىڭ وركەنيەتتىڭ ايعاعى ەكەنىن ەسكەرتەدى.
ءوز كەزەگىندە اسان قايعى: تازا ءمىنسىز اسىل تاس،
سۋ تۇبىندە جاتادى.
تازا ءمىنسىز اسىل ءسوز،
وي تۇبىندە جاتادى.

سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ: سۇيەمىن تۋعان ءتىلدى-انا ءتىلىن،
بەسىكتە جاتقانىمدا-اق بەرگەن ءبىلىم!
شىر ەتىپ جەرگە تۇسكەن مينۋتىمنان،
قۇلاعىما سىڭىرگەن تانىس ءۇنىن، دەپ ءسوزدىڭ ورنى مەن ءمانىن، تالابىن، قاجەتتىلىگى مەن دارالىعىن ورنەكتەگەن.

ءسوز ونەرىنىڭ شىڭىنان ءنار العان ءماشھۇر ءجۇسىپ «ءسوز جۇگى» دەگەن ەڭبەگىندە: «كوڭىل ءبىر جاتقان كەن. ءسوز ونان شىققان گاۋھار. اۋىز ءبىر ساداپ. ءسوز ونان شىققان گاۋھار. ءتىل ءبىر بولات مەتىن. ونىڭ مايدالاپ، ۋاتىپ، جاساپ شىعارىپ جاتقانىنىڭ ءبارى ءسوز جۇگىنىڭ حامالى»، دەپ ءسوزدىڭ حالىقتىڭ دانالىعى، تانىمى مەن تالعامىن تاۋىپ ايتاتىن شىنشىلدىعىن كورسەتەتىن، عاسىردان-عاسىرعا، ۇرپاقتان-ۇرپاققا ميراس بولىپ كەلە جاتقان باعا جەتپەس قازىناسى ەكەنىن پاش ەتەدى. ۇلتتى ۇلت رەتىندە ۇستاپ تۇراتىن ءتورت قازىق بار. ولار ءتىلى، ءدىنى، سانى جانە سالت-ءداستۇرى. وسى ءتورت قازىقتىڭ ەڭ ماڭىزدىسى-ءتىل.  احمەت بايتۇرسىنوۆ: «ءسوزى جوعالعان حالىقتىڭ ءوزى جوعالادى» دەپ كورەگەندىكپەن ايتىپ كەتكەن بولاتىن. ال ءماشھۇر ءجۇسىپ: «ءسوز ءوزى نە نارسە؟ ءسوز ادامنىڭ ونەرى. «ونەر الدى قىزىل ءتىل» دەگەن ادامنىڭ عازيز شاريپلىك سوزبەن بولدى»، دەپ ءتىل مەن ءسوزدىڭ ەگىز ەكەنىن اڭعارتىپ، بىزگە انا سۇتىمىزبەن بىرگە سىڭەتىنىن ەسكەرتەدى. ەندى بىردە ءماشھۇر ءجۇسىپ: «حايۋان ءسوز ونەرى بولماعاننان، حايۋان بولدى. بۇ دۇنيە ءبىر قاراڭعىلىقتاي نارسە. ونى جاندى قىلاتۇعىن ابحايات ءسوز. كالىم حافيس: «ءولىپ قالعان كوڭىلدى ءتىرى كورىر. ءسازدىڭ ءلازاتىن ادامنىڭ جانى راقات الۇر...»، دەپ ءسوز قۇدىرەتىنە باس يەدى. ءماشھۇر-ءجۇسىپ: "ەستىگەنىن ۇمىتپايتۇعىن قۇلاعىنىڭ تەسىگى بار، كەۋدەسىنىڭ ەسىگى بار، ۇقپا قۇلاق جاندار بولعان. سونداي جانداردىڭ ايتۋىمەن كەۋدەسى حات، ەستىگەنى جاد بولعان قاريالار كەيىنگىگە اۋىزدان اۋىز الىپ ايتۋمەن ۇلگى-وسيەت قالدىرعان" /7/,-دەپ كونە تاريحتىڭ سىر-سيپاتىن، شىنايى بولمىس-ءبىتىمىن اشىپ، رۋحاني قۇندىلىقتاردى تەرەڭ تانۋعا تىرىسقان. ءماشھۇر-ءجۇسىپتىڭ مۇراسى عاجايىپ قۇپيا مەن سىرعا، تىلسىم تازالىققا، اقيقاتقا جانە ادالدىققا تولى. ەڭ باستىسى ول ومىرشەڭ. اكادەميك م. قاراتاەۆ تا حح عاسىردىڭ باس كەزىندەگى اقىنداردىڭ تۆورچەستۆوسىن سارالاي كەلىپ: «م. كوپەەۆتىڭ قازاق ادەبيەتىندە ءارى اقىن، ءارى جيناۋشى رەتىندە الاتىن ورنى ەرەكشە» - دەپ باعالاپتى.

ال ەكىنشى باقىتىم- ءتىلىم مەنىڭ،

تاس جۇرەكتى تىلىممەن تىلىمدەدىم.

كەي-كەيدە دۇنيەدەن تۇڭىلسەم دە

قاسيەتتى تىلىمنەن تۇڭىلمەدىم،-دەپ مۇقاعالي اقىن جىرلاعانداي انا ءتىلىمىز ەشقاشان ۇمىتىلمايدى. سەبەبى قازاق ءتىلى - قازاق حالقىنىڭ انا ءتىلى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى.  قازاقستان ءتىلى XV عاسىرداعى قازاق حاندىعى تۇسىندا ابدەن قالىپتاسىپ بولعان ەدى. ول 1989 جىلدان باستاپ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى مارتەبەسىنە يە بولدى. ءتىلىمىزدىڭ كوپقىرلىلىعى مەن يكەمدىلىگى ءباسپاسوز تىلىنەن، عىلىمي، ىسكەري ستيلدەردەن انىق بايقالادى. قازىرگى كەزدە قازاق تىلىندە كوپتەگەن سالالىق سوزدىكتەر، سينونيمدەر، فرازەولوگيالىق، تۇسىندىرمە سوزدىكتەر كوپتەپ جارىق كورۋدە. وسىلاردىڭ بارلىعىندا ءتىلىمىزدىڭ تەرەڭدىگى مەن مازمۇندىلىعى، جالپى بايلىعى كورىنىپ جاتىر. ءتىل - ءاربىر ۇلتتىڭ تاريحى، مىنەزى، بولمىسى، كاسىبى، دۇنيەتانىمى، ويلاۋ قابىلەتى ساقتالاتىن اسىل قازىنا. ول اتا-انادان بالاعا ميراس بولىپ قالىپ وتىراتىن باعا جەتپەس مۇرا. سوندىقتان ءار ادام انا ءتىلىن كوزىنىڭ قاراشىعىنداي قورعاۋى، ونىڭ ورىنسىز شۇبالانۋىنا قانداي جاعدايدا دا جول بەرمەۋى كەرەك. ەلباسى ن.ءا. نازارباەۆ «قازاق قازاقپەن قازاقشا سويلەسسىن»، «قازاقستاننىڭ بولاشاعى - قازاق تىلىندە» دەگەن تۇجىرىمدامانى ۇنەمى ايتىپ كەلەدى. قازاق ءتىلى ماسەلەسى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە كوتەرىلگەن كەيىنگى جىلدارى بۇقارا جۇرتشىلىق تا انا ءتىلى ءۇشىن بەلسەندىلىك تانىتۋدا. «تىلدەردى قولدانۋ مەن دامىتۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلاماسى» اياسىندا ۇكىمەتتىڭ باعدارلاماسى قابىلدانادى. سونىڭ نەگىزىندە وبلىس، اۋدان، اۋىل اكىمشىلىكتەرىندە كۋرستار ۇيىمداستىرىلىپ، قىرۋار شارالار اتقارىلۋدا. سونداي-اق ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ بيىلعى جولداۋىندا ءتىل ماسەلەلەرىنە باسا نازار اۋدارىلدى. دەگەنمەن دە الىپ كاسىپورىندار مەن كومپانيالار ءتىل زاڭىن ورەسكەل بۇزۋدا. اتالمىش زاڭدا زاڭبۇزۋشىلارعا بايلانىستى قولداناتىن شارا كورسەتىلمەگەن. كوپتەگەن كاسىپورىنداردا قازق ءتىلى كۋرستارى جوق. ءتىپتى مادەنيەت سالاسىندا دا ايلىق نەمەسە جىلدىق ەسەپتەردى ورىس تىلىندە سۇراتقانجا، امالسىزدان جاعامىزدى ۇستاپ، ەلباسىنىڭ سوزدەرى تەك قاراپايىم حالىققا عانا كەرەك پە ەكەن دەپ ويلاپ قالارىڭىز انىق.

ءماشھۇر ءجۇسىپ: «اكەسى-قازاق، شەشەسى-قازاق ءتىلىن ءوزى بىلمەيدى، ءوزىنىڭ  بىلمەيتۇعىندىعىن تاعى بىلمەيدى. جاھيل ءمۇر-ا كاببە بولىپ ءجۇرىپ: «سارت ءتىلىن، اراب ءتىلىن بىلەمىن!»- دەپ، اۋرە بولادى ەكەن دە، «يت جامانى-  اڭدا جوق، داڭدا دا جوق»- دەگەندەي، ەكى ورتا بوس قالادى ەكەن. بۇل ويلادى: «بۇل  وقۋ وقىماقتان  ماقسات - مۇنىمەن دۇنيە تاۋىپ الماق، باي بولماق، قاتىن الماق،  اعاش ءۇي سالماق، مال مالدانىپ، جال جالدانباق ەكەن!»- دەپ، ءتىلدىڭ بولاشاعىنا الاڭداپ، قۇران وقۋ ءۇشىن اراپ بولۋ شارت ەمەس ەكەنىن ەسكەرتەدى. سوندىقتاندا ۇيدە جانە مەكتەپتە قازاق تىلىنە كوپ كوڭىل بولگەن ابزال. ەلدىڭ ەرتەڭىنە كەپىلدىك بولار جاس بۋىننىڭ بويىنا ءسىڭىرىپ، ويىنا رۋحانيالىقتىڭ ءدانىن دەر كەزىندە ەگۋ ءبىزدىڭ پارىزىمىز. ءسوزىمىز دايەكتى، ويىمىز ناقتى بولۋ ءۇشىن ءماشھۇر ءجۇسىپتىڭ  «انا ءتىلى»  تۋرالى دەگەن ەڭبەگىن ماقالامىزدىڭ قورتىندىسى رەتىندە ۇسىنۋدى ءجون كوردىك.

«قازاقتا ەكى ءسوز شەشىلمەي ءجۇر: ءبىرى- «انا ءتىلى»- دەگەن، ءبىرى- «ادەبيەت»- دەگەن. شەشىلمەگەننىڭ سەبەبى: «انا ءتىلى»- دەگەن قازاقتىڭ  بۇرىنعى قازاق بولعان كۇنىندەگى ەسكى ءتىلى. ول ەسكى ءتىل كىمدە قالدى؟! جالعىز-اق قاتىنداردا قالدى. قازاقتىڭ ەڭ العاش كورگەن مولداسى: سارت-ساۋان، نوعاي-نوپاي.

ولار ءوزى قازاق ءتىلىن دۇرىستاپ بىلمەيدى. وتىرىكتەن وقىتقان ءتىلى مىناۋ: «ءالىپ كەز ءبىرا لامعا ساكىن ءال حي عاز ءبىر حا مۋمعا ساكىن الحام ءدال پايىڭ دۋ الحام ءدۇ». بالا بۇل ايتىپ وتىرعانىنىڭ وقۋ[ى] قايسى، وقۋ ەمەس[ى] قايسى ەكەنىن ايىرا الماي ميقاتا بولدى. قۇداي ونىمەن قويا ما؟! «مەنىڭ ايتقانىمداي ايتا الماسىن»- دەپ: «قىزىڭا سەكەي كۇنەت بەكەم»،- دەپ، تارس ەتكىزىپ باسقا سالىپ قالادى.

نوعاي ۇيرەتكەندە: «بيت ءالى الاي تۇگەل بيت»- بۇل بۇلاي، تۇگەل دەپ سابايدى.

سارتتان وقىعانى سارت تىلىنە ەلىكتەدى. نوعايدان وقىعانى نوعاي تىلىنە ەلىكتەدى. انان سۇراتقان ورىستان وقىعانى ورىس تىلىنە ەلىكتەدى. ءوزىنىڭ جەرگىلىكتى تىلىنەن ايرىلىپ قالدى.

قاتىن ەشقانداي، ەشكىمنەن وقىعان جوق. بۇرىنعى ەسكى قازاق ءتىلى قاتىندا قالدى. وسى قاتىن ءتىلىن دۇرىس بىلەتۇعىن قازاق جوق دەمەيىن، سانالماسا، ناما قالعان شىعار.  «انا ءتىلى»- دەگەننىڭ ءمانىسى- وسى.

ادەبيەت دەگەن كەيىنگىگە ۇلگى-ونەگە ۇيرەتەتۇعىن، عىلىم-ءبىلىم بەرەتۇعىن، قۇلىق-مىنەز تۇزەتەتۇعىن ءسوز دەگەنى. راس، بۇرىنعىنىڭ ولەڭى، جىر، تاقپاعى- ءبارى ادەبيەت. قاي-قايسىسى بولسىن، سىرتىن تاڭدايدى، ىشىمەن، مانىسىمەن جۇمىسى جوق. ەگەر ءمانىسىن ءبىلۋشى بولسا، مىڭ كىتاپتىڭ سوزىنەن بۇرىنعىنىڭ ايتقان ءبىر اۋىز ءسوزى اسىل.

بۇرىنعى شايىرلاردىڭ ءبىر اۋىز ولەڭىنىڭ ءمانىسىن شەشىپ سويلەپ، كوپ ورتاسىنا سالعىم كەلدى. قارقارالى دۋانىنا قاراعان ون ەكى قازىلىق ويتۇندىكتە تۇراق-جاي قىلعان شانشار ۇرپاعى قاز داۋىستى قازىبەك نەمەرەسى قاناي دەگەن باي بولىپتى. قالدىباي قوجانىڭ ولەڭىندە بار:

قازىمبەتتىڭ بالاسى- -قاناي، جاناي،

ورتانشىسى-اتىمباي، كەنجەسى-اناي.

قارا ۇزاق پەن سارى ۇزاق، قاراقالپاق

قۇلتەكەسىن سۇرايمىن الدەقالاي.

سول قاناي بايدىڭ كەنجەسى ءبازىل دەگەن باي بولىپتى. بايلىعى ارقاداعى ءۇشتىڭ ءبىرى بولىپتى. «ءۇش ءبازىلدىڭ ءبىرى بولعان ءبازىل»- اتانىپتى. ءبازىلدىڭ بالاسى جىلقىباي شانشاردان شىققان ءتورت مىرزانىڭ ءبىرى بولىپ، «جىلقىباي مىرزا» اتانىپتى. نۇربيكەدە- بالىقباي، ايبيكەدە- جىلقىباي تۇستاس تا بولىپتى، باستاس تا بولىپتى. ەكەۋى تىزە قوسىپ، ەل... قاراكەسەك ىشىندە قالدىباي قوجا دەگەن اقىن قوجا بولعان.  ءبىر اياعىنان ءبىر اياعى شولاق، جەرگىلىكتى اقساق ەكەن. كەمپىردىڭ شابادانىنداي قوراش كىسى ەكەن. جىلقىباي مىرزانىكىنە كەلىپ قونىپ اتتاندىرىپ تۇرعاندا، جىلقىباي مىسقىل قىلىپ كۇلىپ:

- قوجەكەڭنىڭ ۇزەڭگى باۋى ۇزارايىن دەگەن ەكەن. تەكتى اياعى ۇزىن-اۋ،- دەگەندە، قوجا ايتتى دەيدى:

بۇل ءسوزدى نە دەپ ايتتىڭ، جانىم، بوتام؟!

اياعىم ۇزىن ەمەس، ءبىر-اق تۇتام.

اياعىم كۇننەن-كۇنگە قىسقارادى،

تۇرعان سوڭ جۇرتتى بيلەپ كۇڭ مەن قۇتان.

قوجا قۇل-قۇتان دەپ جىلقىبايدى ايتتى. جىلقىباي قۇل-قۇتان ەمەس، قاراكەسەك ساۋىرى شانشاردىڭ نىعىزى، تولىعى، بولاتقوجاعا بارعانشا اتا-باباسىندا ءبىر كەمدىك جوق. سۇراستىرىپ، قاعىستىرىپ كەلسەك، جىلقىبايدى تاپقان اناسى كۇڭ بولىپ  شىقتى. ەلدى قۇل مەن قۇتان بيلەپ تۇر دەگەنى سول ەكەن. قاز داۋىستى قازىبەك نەمەرەسى بولعان قاناي باي ءسۇت كەنجەسى بازىلگە اتاقتى ءبىر بايدىڭ قىزىن الىپ بەرمەي، كۇڭدى قالاي الىپ بەرەدى؟! وسى ادام نانارلىق ءسوز بە؟! ميعا سالىپ ويلاۋ كەرەك. ءسوزدى تۇگەل ايتامىن دەۋشىلەر اتاسىنىڭ كوز قۇنى قالعانداي جوقتايدى، زەرتتەيدى.  سونان سوڭ تابىلادى.

بۇل ءسوزدىڭ ءمانىسى بۇلاي بولادى. كوتەش اقىننىڭ ءبىر اۋىز ولەڭى بولعان. ءوزىن جاۋ توناپ جاتقاندا ايتقان:

اۋ، بالام، تانىمايمىن، نە ەل بولارسىڭ؟!

نە داۋلەت، نە پەرزەنتكە كەم بولارسىڭ،

كوتەشتى جۇزگە كەلگەن  تونايمىن دەپ

ايدابول مەن كۇلىككە جەم بولارسىڭ،- دەلىنگەن.

دەرەك كوزدەرى

• م.ج.كوپەيۇلى. شىعارمالارى. 11-توم، پاۆلودار: «ەكو» عوف، -2007 جىل.
• م.ج.كوپەيۇلى. شىعارمالارى. 12-توم، پاۆلودار: «ەكو» عوف، -2008 جىل.
• «قايتا قاراۋدى قاجەت ەتەتىن ماسەلە»، «قازاق ادەبيەتى»، 1956-جىل.

«اباي-اقپارات»