قازاق قۇرىلتايىنا قاتىسۋشىلاردىڭ نازارىنا

قولىما 25-27 مامىردا استانا قالاسىندا وتەتىن دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ IV قۇرىلتايىنىڭ باعدارلاماسى ءتيدى. وسى اسا مارتەبەلى جيىندا قازاقتىڭ قانداي ماڭىزدى ماسەلەلەرى كۇن تارتىبىنە ەنگىزىلدى ەكەن دەگەن ىنتامەن ءبىر ساتتە وقىپ شىقتىم. ءۇش كۇنگە جوسپارلانعان ءىس-شارالار تىزىلگەن ەكەن. سونىڭ ءۇشىنشى كۇنىنىڭ باعدارلاماسىنىڭ ورتا شەنىنەن  قۇرىلتايدىڭ سالتاناتتى اشىلۋى مەن جابىلۋى دەگەننەن باسقا كوزگە ىلىگەرلىك ەشتەڭە تاپپاي وتىرىپ قالدىم. قالعانىنىڭ ءبارى ويىن-توي، ديسكوتەكا، ەكسكۋرسيا، كورمە، فۋتبول، اكىمدىكتەگى، مينيسترلىكتەردەگى قابىلداۋ-كەزدەسۋلەر، بەرىلەتىن اس-سۋ، ءدام. الدە قازاقتىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ ءبارىن قۇرىلتايدىڭ اشىلىپ-جابىلۋىنا بولىنگەن 4 ساعاتتىڭ ىشىنە ەنگىزىپ جىبەرگەن بە؟ ەگەر سولاي بولعان كۇننىڭ وزىندە قازاقتىڭ كۇرمەۋى كوپ كۇردەلى ماسەلەلەرىنىڭ اتتارى اتالىپ، تۇستەرى تۇستەلىپ نەگە كورسەتىلمەگەن؟ دۇنيەجۇزىندەگى قازاقتاردىڭ وكىلدەرى قازاقستان دەگەن ءبىر عانا وتانىنا جينالىپ وتىرعان فورۋمدى بار قازاقتى ءبىر قازاققا بالاپ وتكىزگەن ءجون دەسەك، وندا ۇلت تاعدىرىنا قاتىستى قاداۋ-قاداۋ ماسەلەلەردى تالقىلاۋعا بايلانىستى باعىت-باعدارلار كۇنى بۇرىن بەرىلۋى ءتيىستى ەدى عوي. سوندا جيىنداعى پىكىرتالاس مازمۇندى، وي-ۇسىنىستار جۇيەلى تۇردە ايتىلار ەدى.

قازاق قۇرىلتايىنا قاتىسۋشىلاردىڭ نازارىنا

قولىما 25-27 مامىردا استانا قالاسىندا وتەتىن دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ IV قۇرىلتايىنىڭ باعدارلاماسى ءتيدى. وسى اسا مارتەبەلى جيىندا قازاقتىڭ قانداي ماڭىزدى ماسەلەلەرى كۇن تارتىبىنە ەنگىزىلدى ەكەن دەگەن ىنتامەن ءبىر ساتتە وقىپ شىقتىم. ءۇش كۇنگە جوسپارلانعان ءىس-شارالار تىزىلگەن ەكەن. سونىڭ ءۇشىنشى كۇنىنىڭ باعدارلاماسىنىڭ ورتا شەنىنەن  قۇرىلتايدىڭ سالتاناتتى اشىلۋى مەن جابىلۋى دەگەننەن باسقا كوزگە ىلىگەرلىك ەشتەڭە تاپپاي وتىرىپ قالدىم. قالعانىنىڭ ءبارى ويىن-توي، ديسكوتەكا، ەكسكۋرسيا، كورمە، فۋتبول، اكىمدىكتەگى، مينيسترلىكتەردەگى قابىلداۋ-كەزدەسۋلەر، بەرىلەتىن اس-سۋ، ءدام. الدە قازاقتىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ ءبارىن قۇرىلتايدىڭ اشىلىپ-جابىلۋىنا بولىنگەن 4 ساعاتتىڭ ىشىنە ەنگىزىپ جىبەرگەن بە؟ ەگەر سولاي بولعان كۇننىڭ وزىندە قازاقتىڭ كۇرمەۋى كوپ كۇردەلى ماسەلەلەرىنىڭ اتتارى اتالىپ، تۇستەرى تۇستەلىپ نەگە كورسەتىلمەگەن؟ دۇنيەجۇزىندەگى قازاقتاردىڭ وكىلدەرى قازاقستان دەگەن ءبىر عانا وتانىنا جينالىپ وتىرعان فورۋمدى بار قازاقتى ءبىر قازاققا بالاپ وتكىزگەن ءجون دەسەك، وندا ۇلت تاعدىرىنا قاتىستى قاداۋ-قاداۋ ماسەلەلەردى تالقىلاۋعا بايلانىستى باعىت-باعدارلار كۇنى بۇرىن بەرىلۋى ءتيىستى ەدى عوي. سوندا جيىنداعى پىكىرتالاس مازمۇندى، وي-ۇسىنىستار جۇيەلى تۇردە ايتىلار ەدى.

مەنىڭشە، شەت ەلدەردەگى وتانداستارىمىزدىڭ تۋعان وتانىنا ورالۋى، قازاقتاردىڭ دەموگرافيالىق ءوسۋى، تولعاۋى توقسان - ءتىل، وركەنيەت وزەگى - ءدىن، جاھاندانۋ زامانىنا ساي بەيىمدەلىپ، ۇلتتىق بولمىسىمىزدى ساقتاپ قالۋ، الەم قازاقتارىنىڭ رۋحاني بىرلىگى تاعى باسقا ماڭىزدى ماسەلەلەر كۇن تارتىبىنە شىعۋى كەرەك. سونداي-اق، كەزىندە «كيريلگە» جارلىقپەن ءبىر-اق تۇندە كوشكەن قازاق الەمي اقپارات كەڭىستىگىنىڭ توتە جولى لاتىن جازۋىنا ءوتۋ ماسەلەسى دە قۇرىلتايدا ءسوز بولۋى كەرەك. قوعامىمىزدا ءالىپبي اۋىستىرۋ ماسەلەسىن تالقىلاۋ تىم ۇزاققا سوزىلىپ كەتتى. جانە ول تالقىلاۋ كەشەندى تۇردە جۇرگىزىلىپ جاتقان جوق. ونىڭ سەبەبى بۇل ماسەلەمەن اينالىسۋدىڭ ءبىر ورتالىقتان ۇيلەستىرىلىپ وتىرىلماعاندىعى. ماسەلەنىڭ استارىندا ساياسي-الەۋمەتتىك ءمان بارىن پايىمداپ وتىرعان عالىمدار لاتىن الىپبيىنە كوشۋدى ءتىل عىلىمىنىڭ زەرتتەۋ نىسانىنا تولىقتاي اينالدىرماي وتىر. ىشتەي  دايىندىقتارى بار. جوبالار دا جەتكىلىكتى. وسى ماسەلەمەن تەرەڭدەپ شۇعىلدانۋعا ءتيىس احمەت بايتۇرسىنوۆ اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ دا ءوز جوباسى بار. ءتىپتى لاتىنعا ەرتە مە، كەش پە ءبىر كوشەتىنىمىزگە ەشكىم ءشۇبا كەلتىرىپ وتىرعان جوق. ەگەر ەلىمىزدە وسى ماسەلەگە بايلانىستى ساياسي شەشىم قابىلدانسا، وندا ءتىلشى-عالىمدار مۇنى تەك ءالىپبي اۋىستىرۋ دەپ قانا قاراماي، جالپى قازاق ءتىلىنىڭ جازۋىنا: الىپبيىنە، تاڭباسىنا، ەملە-ەرەجەسىنە قاتىستى ماسەلەلەردى تۇتاستاي قاراستىرىپ، لاتىنعا قازاقتىڭ ءتول دىبىستارىن ءتىلدىڭ ىشكى زاڭدىلىقتارىن ساقتاي وتىرىپ ەنگىزەتىنە، سەرپىندى تەرەڭ رەفورما جاساي الاتىنىنا كۇمان كەلتىرمەيمىن. ءالىپبي اۋىستىرۋدى كيريلشە تاڭبانى لاتىن تاڭباسىنا الماستىرا سالۋ دەپ قانا تۇسىنەتىن قارابايىر تۇسىنىكتەن تەرەڭىرەك ويلانعان ابزال.

دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ ءتورتىنشى قۇرىلتايى وسى قوردالانعان ماسەلەنىڭ ءتۇيىنىن شەشۋگە مۇرىندىق بولىپ، الەمدەگى بارلىق قازاقتاردىڭ جازۋىن لاتىن قارپىنە اۋىستىرۋ تۋرالى ۇكىمەتكە ۇسىنىس ەنگىزسە نۇر ۇستىنە نۇر  بولار ەدى. مەملەكەتىمىز ەشكىمگە جالتاقتاماي ءوزىنىڭ شەشىمىن جاريالاۋ كەرەك. ءالىپبي اۋىستىرۋدى ورىس الفاۆيتىنە قارسىلىق دەپ تۇسىنبەگەن ءجون. قازاق ءتىلى ءوزىنىڭ تابيعاتىنا ساي ەمەس الىپبيمەن قاشانعى جۇرەدى؟ بەس ميلليون قازاقتى ايتپاعاننىڭ وزىندە سول شەتەلدەن وسى قۇرىلتايعا كەلگەن قازاقتاردىڭ وكىلدەرى قازاقستاننان كيريليتسامەن تارالاتىن اقپاراتتاردى وقي الا ما ەكەن؟ ەندەشە، شەتەلدەردەگى وتانداستارىمىزبەن قارىم-قاتىناستى كۇشەيتە ءتۇسۋ ءۇشىن، قازاق ەلىنىڭ عانا ەمەس، دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىندا تارىداي شاشىراپ جۇرگەن قازاق الەمىنىڭ رۋحاني تۇتاستىعىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن لاتىن الىپبيىنە كوشۋ كەرەك. لاتىن   قارپىنە ءوتۋ تۇركى الەمىنىڭ ىشكى رۋحاني، مادەني تۇتاستىعىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن دە قاجەت. ايتا كەتەيىك، تۇركى تەكتەس ەلدەردىڭ بارلىعى دەرلىگى لاتىن الىپبيىنە ءوتىپ بولدى. الماتى قالاسىندا ازيادا ويىندارى قارساڭىندا كوشەنىڭ بارىندە لاتىنشا جانە قازاقشا جازۋ ءىلىندى. سودان شاتاسىپ، اداسىپ جۇرگەن ەشكىمدى كورمەدىك، لاتىن قارپىن پايدالانساق سورلاپ قالامىز دەگەندەرگە ايتىپ جاتقانىمىز عوي. كومپيۋتەرىمىز بالالاردىڭ ويىنشىعىنا اينالىپ كەتكەنىن كورىپ وتىرعاندا لاتىن ءالىپبيىن مەڭگەرۋگە سونشاما ءبىر كوپ مەرزىم كەتەدى دەگەنگە دە سەنە قويۋ قيىن. ەندىگى جەردە لاتىن الفاۆيتىنە وتۋگە كەشىگىپ جاتقانىمىزدى دا ءتيىمدى پايدالانىپ، لاتىن الىپبيىنە بىزدەن بۇرىن ءوتىپ كەتكەندەردىڭ بارلىعىنىڭ دا تاجىريبەلەرىن زەرتتەپ، وسى ۇدەرىستىڭ بارىسىندا ولار جىبەرگەن قاتەلىكتەردى قايتالاماۋىمىز كەرەك.

سونداي-اق لاتىن الفاۆيتىنە كوشۋ قازاق ساناسىن وتارسىزداندىرۋ ءۇشىن قاجەت. قازىر ءبىز ورىس ءتىلىنىڭ قازاق قوعامىنا قالاي جانە قانداي ماقساتتارمەن ەندىرىلگەنى جونىندە بۇرىن جازىلىپ جۇرگەن تولىپ جاتقان دەرەكتەر مەن دايەكتەردى كەلتىرمەي-اق قويايىق. ودان كوزىقاراقتى وقىرماننىڭ حاباردار ەكەنى انىق. مەنىڭ ايتپاعىم: ۇلتتىق سانانى جەرلەپ تاستاۋدى ماقسات ەتكەن كەڭەس بيلىگىنىڭ بەينە ءبىر جالعىز  مۇراگەرى ءبىز سياقتى كيريليتساعا جەلىمشە جابىسىپ ايىرىلماۋعا تىرىسۋىمىز رەسەيگە دە ەرسى بولۋى مۇمكىن. سەبەبى ءتىپتى سول رەسەيدىڭ وزىندە لاتىنعا كوشۋدىڭ قاجەتتىلىگىن ايتىپ جۇرگەن ورىس ءتىلىنىڭ مامان-عالىمدارى جەتكىلىكتى. جازۋىن ساقتاعان قىتاي مەن جاپوندار سياقتى جەكەلەگەن ەلدەردىڭ وزىندە عىلىمي-وندىرىستىك ۇدەرىس لاتىن ءحارپى نەگىزىندە دامۋدا. اقپارات پەن ءبىلىمنىڭ باستى كوزى - ينتەرنەت پەن ۇيالى تەلەفون بولىپ وتىرعان زاماندا، قاعازدىڭ ەمەس، ەلەكتروندى وقۋ-قۇرالدار مەن وقۋلىقتاردىڭ، گازەت-جۋرنالداردىڭ، عىلىمي ەڭبەكتەردىڭ زامانىندا لاتىن الىپبيىنە كوشۋ جالپى وركەنيەت كوشىنەن قالىپ قويماۋ ءۇشىن دە قاجەت.

قازاق ءالفاۆيتىن لاتىن قارپىنە نەگىزدەۋدى تۇبەگەيلى شەشۋ ماسەلەسىن قازاق قۇرىلتايىنا قاتىسۋشىلار دا قۇپتاپ، ونى وزدەرىنىڭ جيىندارىنىڭ كۇن تارتىبىنە ەنگىزەدى دەپ سەنەمىز.

ءسابيت بايدالى، مادەنيەت قايراتكەرى، جۋرناليست

«اباي-اقپارات»