ءومىر اعىستارىندا تالاي اداممەن دوس بولاسىڭ. بىرىنە ءىنى، بىرىنە اعا دەگەندەي. يران-عايىپ اقىننىڭ مۇقاعالي اعاسىنا: «بىزدەي ءىنى تابىلار ىزدەگەنگە، سىزدەي اعا قازاققا تابىلا ما؟..» دەگەن ولەڭ جولدارى قانشاما دۇنيەنى بويىنا سيعىزىپ-اق تۇر.

مەنىڭ جاستىق ءومىرىم ءۇشىن ايرىقشا ورنى بار، ۇمىتۋعا بولمايتىن اعالارىم تىم كوپ ەمەس. اينالىپ قانا كەتەيىن، سول اعالارىمنىڭ بىرەگەيى – قازاق پروزاسىندا ايرىقشا ءىزى بار جازۋشى، دراماتۋرگ راحىمجان وتارباەۆ ەدى. سول كىسىمەن بىرگە وتكەن از عانا ۋاقىتىم جايلى جازسام، ەسىمە قاي-قايداعى تۇسە بەرەدى. جوعالتىپ الىپ جوقتايتىن قازاقپىز عوي، تىرىسىندە قادىرىن قانشالىقتى بىلدىك، ول جايلى ايتۋدىڭ ءوزى اۋىر...

القيسسا، 2009 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا ءبىر شارۋالارمەن استاناعا بارا قالدىم. داڭقتى جازۋشى راحىمجان وتارباەۆتىڭ استاناداعى ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحانادا باسشىسىلىق قىزمەتتە ەكەنىن الدىندا ەستىگەنمىن.

اقىن دوسىم باۋىرجان قاراعىزۇلى دا سوندا جۇمىسقا ەندى ورنالاسىپ جاتقان. اراعا بىرەر كۇن سالىپ باۋكەڭ ەكەۋىمىز راحىمجان اعاعا سالەم بەرۋگە كىردىك.

قايراتتى ۇزىن شاشىن ارتقا قايىرا سىلكىپ، جاراعان بۋراداي ودىرايا قاراعان سۇستى دا كەلبەتتى كەسكىنى ءالى كوز الدىمدا.

اماندىقتان سوڭ ادەبيەت جايلى اڭگىمەگە قىزۋ كىرىستىك. ولەڭ دە وقىدىق. تۇركىستاننان ماگيستراتۋرا بىتىرگەنىمدى، ادەبيەتتانۋشى عالىم، سىنشى قۇلبەك ەرگوبەكتىڭ شاكىرتى ەكەنىمدى ەستىپ، ءسال كوڭىلسىزدەنە قالعانىن بايقادىم. «اعالارىمنىڭ اراسىندا ءبىر كەلىسپەستىك بار ما، الدە...» دەگەن مازاسىز وي باسىمدى قۇرساۋلادى.

– ول اعاڭ كەرەمەت سىنشى، قازاق ادەبيەتىنىڭ وتىمەن كىرىپ، كۇلىمەن شىققان عالىم. اتتەڭ، كەنجە ۇلى قايتىس بولعاندا، اۋىرىپ جاتىپ كوڭىل ايتىپ بارا الماپ ەدىم. ءوزىمدى قىلمىسكەر سەزىنەمىن... – دەدى وكىنە.

– قۇلبەكتىڭ شاكىرتى ءارى وكىل ءىنىسى بولساڭ، سەن دە وسال بالا بولمادىڭ. ءوزىڭ قازىر قايدا تۇراسىڭ؟ – دەپ سۇرادى ىلە-شالا.

وسى جىلى عانا ۇيلەنگەنىمدى، الماتىدا تۇراتىنمدى، استاناعا جەكە شارۋالارمەن كەلىپ، ەندى كەشىكپەي كەتەتىنمدى ايتتىم.

الدىنداعى تەلەفوننىڭ قاسىندا تۇرعان سۇرى تۇيمەشىكتى باستى دا، الدەكىمگە وزىنە كەلۋىن بۇيىردى.

اينالمالى ۇزىن كرەسلوسىنان ماعان بۇرىلىپ تۇكسيگەن بويى:

– سەن بالا الماتىعا كەتكەندى قوي. كادر ءبولىمىنىڭ باسشىسىن شاقىردىم، قازىر ساعان وسى كىتاپحانادان ورىن قارايىق، – دەپ قىسقا قايىردى.

مەن اڭ-تاڭمىن.

كۇتتىرمەي ەگدە تارتقان ايەل ادام كىردى.

– بىزدە قانداي بوس ورىندار بار؟، – دەپ سۇرادى.

ءبىر قۇشاق قاعازدى اقتارا وتىرىپ، «جاقىندا ءوزىڭىز قۇرىپ جاتقان «حۇسنيحات» باسپاسىندا باس رەداكتور جوق»، – دەدى الگى اپاي.

– داۋاي، مىنا جىگىتتى سول ورىنعا الامىز!

تۇكسيگەن قاباعىمەن ماعان قارادى دا: «الداعى قازان ايىنا دەيىن ءالى ونشاقتى كۇن بار. الماتىداعى جۇكتەرىڭ مەن بالا-شاعاڭدى الىپ استاناعا كوشىپ كەل. بۇل قالا سەندەر سياقتى جاستاردىڭ وركەندەيتىن جەرى!».

بولدى، ءبىتتى.

تاڭدانا سىرتقا شىعىپ، تالدىقورعانعا جاقىندا كوشىپ كەلگەن ۇلكەن ۇيگە، اكەمە تەلەفون سوقتىم. ءمان-ءجايدى تۇسىنگەن ول كىسى دە استانادا قالۋىمدى قولدادى.

قىسقاسى، تەز جينالدىم. استانانىڭ كوشەلەرىن بىلمەيمىن، قاي قۋىستان تۇراق تابارىم دا بەلگىسىز. باۋىرجان ەكەۋىمىز اقىلداسا كەلە كىتاپحاناعا جاقىن ساۋران كوشەسىنەن 3-4 بولمەلى پاتەر جالداپ، ءوزىمىز سياقتى ءۇيسىز جۇرگەن تاعى بىرنەشە جاس وتباسىن تاۋىپ، «قاۋىمداسا ءومىر سۇرۋگە» بەكىدىك.

سولاي بولدى دا.

اقتوبەدە توركىنشىلەپ جاتقان ايەلىم ءۇش ايلىق بالامدى الىپ، استاناعا كەلۋگە ول دا جينالدى. ەندى پاتەراقىعا اقشا تابۋ كەرەك. قالتام تايازىپ كەتكەن.

قۇجاتتارىمدى كوتەرىپ، كىتاپحاناعا كەلسەم راحىمجان اعام جوق ەكەن. ويىم سول كىسىگە جاعدايىمدى ايتىپ كومەك سۇراۋ. ۇيات تا بولسا، ءالى بۇيرىق شىقپاعان جۇمىسىمنان ايلىقتى الدىن الا سۇراۋ.

راحاما تەلەفون سوعىپ ەدىم، اتىراۋدا ەكەن. كىبىرتىكتەپ ءمان-جايدى ايتقانداي بولدىم.

– ءاي، بالا، تۇتقانى قويما. ءتورتىنشى قاباتقا كوتەرىل دە بۋحالتەرگە تەلەفوندى بەر، – دەدى.

الدىندا عانا تەرمينالدان 200 تەڭگە سالعامىن. بايلانىس قارجىم ءبىتىپ قالماسىن دەپ، ليفتىمەن جوعارى كوتەرىلدىم. القىن-جۇلقىن كىرىپ، بۋحالتەر ايەلگە كىرپىش nokiaمدى ۇستاتا قويدىم. العاشىندا تاڭدانىپ، راحامنىڭ داۋىسىن ەستىگەن سوڭ بىردەڭە تۇسىنگەندەي بولدى دا ءارى قاراي تىڭدادى. ار جاعىنان «انداعى جىگىتكە مەنىڭ ايلىعىمنان قىرىق مىڭ تەڭگە بەر قازىر» دەگەنىن ەستىپ قالدىم.

سونىمەن، پاتەر تولەندى. كوڭىل ورنىقتى. جۇمىس باستالدى.

اعا قامقورلىعى دەگەن سول عوي، ءتانى دە جانى دا مۇزداي سۋىق قالاعا ۇيرەنىسىپ، ەندى كوتەرگەن شاڭىراعىمنىڭ بيىكتەۋىنە راحامنىڭ ءبىر كىسىدەي كومەگى ءتيدى.

باسپا جۇمىسى جاقسى ءجۇردى. بوس ۋاقىت بولسا راحام كابينەتىنە شاقىرىپ الىپ، ادەبيەتتىڭ وتكەنى مەن بۇگىنى، ءوزىنىڭ ءومىرى جايلى قىزىقتى اڭگىمەلەر ايتاتىن. «مونو ليزا» اڭگىمەسى ماعان اسەر ەتكەنى سونشا، ءتىپتى، «مونشاق ءھام مونو ليزا» دەپ راحىمجان اعاعا ولەڭ ارنادىم.

راحامنىڭ «– بۋىندى ءشوپتىڭ ۇستىندە، بۇلتتى كوكتىڭ استىندا سەن امان ءجۇرشى، – دەدىم سىبىرلاپ. – مەنى قويشى…» دەگەن ديالوگى مەن قاتارلى ءبىر بۋىننىڭ جۇرەگىندە جاتتالدى.

كەيىن وسى ولەڭدەگى ءبىر ءسوز – «كۇز جاۋعان سوقپاق» دەگەن اتپەن ەكىنشى كىتابىم جارىق كوردى.

قۇستارى ۇركەك قاناتىن سىلكىپ،

تۇستىككە تۇندە تۇزەگەن بويىن.

تۇراتىن قىردا تۇمانىن بۇركىپ،

قاراشا ايى– بۇل مەنىڭ ايىم.

جەتتى ماعان دا، ءومىر ميزامى،

مونشاقتاپ جاسى قالدى-اۋ، مونشاق قىز…

كورمەيمىن مۇڭدى مونو ليزانى،

جاقىنبىز تاعى سونداي الشاقپىز.

گەركۋلەس سىندى باتىستىڭ ەرى،

جالعىز ءتۇپ جۋسان مولاڭا قويام.

يىلمەس باسى، بۇگىلمەس بەلى،

مەن دە ءبىر اسقاق دالالىق نويان.

سۇيسەم دە سونشا، كەشىرە المايتىن،

لا سكالا!

سول قارتىڭ ار ما؟

عاسىرلىق جاڭبىر وشىرە المايتىن،

وكپەم بار ريمدىك سۋرەتشى شالدا.

تىرنالار!

و، مۇڭلىق قۇستار،

قايتەسىڭ وتكەندى جوقتاپ.

جاپ-جاسىل جۇرەك كوكتەمگە قۇشتار،

كەشەر مە مەنى كۇز جاۋعان سوقپاق؟!

باسىمنان سولاي ءبىر داۋىل وتكەن،

شاقىرىپ اقشام،

الماتى شامى.

سول ءۇشىن مەن دە كاسپيدەن كەتكەم،

تامشىلاپ اعىپ ارىمنىڭ قانى.

جەتتى مە ساعان ءومىر ميزامى،

مونشاق جاسىڭدى توكپە، مونشاق قىز.

كۇلدىرىپ ەرتىپ مونو ليزانى،

كەشىرەسىڭ بە، ساعان بارساق ءبىز؟..

…قۇستارى ۇركەك قاناتىن سىلكىپ،

تۇستىككە شۋلاپ كوشەردە مامىر.

تۇراتىن قىردا تۇمانىن بۇركىپ،

قاراشا ايىن ەسىركە، ءتاڭىر!!!

شىنايى كوڭىلىمنەن شىققان وسىناۋ جىر جولدارىنا راحام ءدان ريزا بولدى. ءار كورگەن سايىن مەنى جازۋعا قۋزايتىن. «جاز، جاز! مىنا دۇنيەدە ساعان بەرىلگەن مۇمكىندىك سول. مانساپ، بايلىق ءبارى بايانسىز. ارتىڭدا تەك جازعان دۇنيەلەرىڭ عانا قالادى» دەپ وتىراتىن.

بەيجىڭدەگى «ۇلتتار» باسپاسىنان «سوعىستىڭ سوڭعى بومباسى» دەگەن كىتابى توتە جازۋمەن جانە قىتاي تىلىندە جارىق كورگەن ەدى. ول جاقتاعى وقىرماندار تالاسا-تارماسا وقىدى. قىتايدان كەلگەن، كىتاپ وقيتىن كەز كەلگەن قازاق راحىمجان اعانى ىزدەپ كەلىپ سالەم بەرەتىن. اعانىڭ ولارعا دەگەن ىقىلاسى دا بولەكشە ەدى.

قاناتى ەندى قاتايا باستاعان ءبىز ءۇشىن استاناداعى ءومىر العاشىندا اۋىرلاۋ ءتيدى. اعالاردىڭ جىلى الاقانى وسىندايدا ەڭ كەرەك ەكەن. تالىقسام قولتىعىمنان دەمەدى، كوڭىلىم تۇسسە قولپاشتادى.

راحاڭنىڭ سوڭىنان ەرگەن جاستار – ءبىزدىڭ ارامىزدا مىناداي ءبىر ءازىل بار ەدى: «راحىمجان اعا بىزگە كوپ كومەك كورسەتتى. تالاي جاقسىلىق جاسادى. بىراق، اجىراسىپ نە ءىشىپ كەتەتىن تالاي «ورايدان ايىردى» عوي» دەيتىن. وسى ءازىل ارقىلى اعانىڭ ىنىلەرىنە قامقورلىعىن انىق كورۋگە بولاتىن سياقتى.

ءبىر جىلدان كەيىن راحىمجان اعا بولمايتىن سەبەپتەرمەن كىتاپحاناداعى قىزمەتىنەن كەتتى. جۇمىستا باسشى رەتىندە قابىلداپ العاندىقتان با، اعاما كوپ ەركەلەي الماي ءجۇردىم. سويتسەم، الدەقاشاعان اعاعا، اعا بولعاندا جاۋعا بەرمەس،  داۋعا قيماس ناعىز جاناشىر اعانىڭ وزىنە اينالىپتى.

راحاڭمەن ىلەسە ءبىز دە كىتاپحانادان كەتتىك... اۋمالى-توكپەلى كۇندەردە ۇيىمە ارنايى ىزدەپ كەلىپ، قالىمىزدى ءبىلىپ كەتىپ ءجۇردى.

وسىلاي باستالعان اعا-ىنىلىك بايلانىسىمىز راحامنىڭ سوڭعى كۇنىنە دەيىن ۇزىلگەن جوق. جوسپارلارى، جازاتىن دۇنيەلەرى تىم كوپ ەدى. بارىنە ۇلگىرە المادى. اققان سۋداي زۋلاعان ۋاقىت اقىرى ارامىزدان الىپ كەتتى.

بىلتىر 17-ءشى اقپان كۇنى الماتىدا جۇرگەنمىن. ۇيقىدان تۇرسام،  «راحىمجان وتارباەۆ قايتىس بولدى» دەگەن قارالى حابار قازاق دالاسىن، الەۋمەتتىك جەلىلەردى سولقىلداتىپ تۇر ەكەن. قوناق ءۇي تەرەزەسىنەن دالاعا قاراپ وتىرىپ، مەن دە سولقىلداپ جىلادىم...

سوڭعى جىلدارى اۋرۋ ازابىمەن الىسىپ جۇرگەنىن، سوندا دا ادەبيەت ءۇشىن ءىرى جوبالاردى باستاپ، ءوزى دە جانكەشتى ەڭبەك ەتىپ جاتقانىن بىلەتىنمىن.

وزگەنى بىلمەيمىن، قاپىدا كەلگەن قازا سوڭىنان ەرگەن ءبىز سياقتى باۋىر-قارىنداستارىنا اۋىر ءتيدى. اي بويى ازا تۇتتىق. جوقتادىق، ىزدەدىك...

جازۋشىلىعى ءبىر توبە، ادامدىق قاسيەتى مەن ىزىگىلى ءبىر توبە اعامىزدىڭ بوس قالعان ورنى بۇگىندەرى انىق بىلىنە باستادى. قانداي قىزمەتتە، قاي جەردە جۇرسە دە جاستارعا قولىنان كەلگەن كومەگىن ايامادى. رۋعا، جەرگە تارتۋ دەگەن وڭباعان مىنەزدى بويىنا ءبىر دارىتپادى. تالانتى بار جاس كورسە، ماپەلەپ وسىرۋگە، ايالاپ جەتەلۋگە قاشاندا دايىن ەدى.

ءيا، اعاتاي! «جەتتى سىزگە دا، ءومىر ميزامى...»

بيىل اعا قازاسىنا جىل تولدى. ازالى جوقتاۋىمنىڭ ءبىر پاراسى وسى ەدى. ءبىز ءسىزدى ەشقاشان ۇمىتا المايمىز. ءتانىڭىز قارا جەر قۇشاعىنا كەتكەنىمەن، ءسىزدىڭ ۇشان-تەڭىز ەڭبەكتەرىڭىز حالقىڭىزدىڭ، وقىرماندارىڭىزدىڭ جۇرەگىندە.

Abai.kz