وتكەن جۇما كۇنى بريتاندىق The Times گازەتى اعىلشىن ءتىلىنىڭ ءسوز قورىن زەرتتەۋمەن اينالىساتىن Global Language Monitor ۆەب-سايتىنا سىلتەمە جاساي وتىرىپ، وسى ءتىلدىڭ ميلليونىنشى سوزبەن تولىققانى تۋرالى حاباردار ەتتى. Global Language Monitor ۆەب-سايتىنىڭ باسشىسى پول پەياكتىڭ ايتۋىنشا، «ميلليونىنشى ءسوزدىڭ پايدا بولۋى شىن مانىندە الەمدىك تىلگە اينالعان اعىلشىن ءداۋىرىنىڭ باستالعانىنىڭ ايقىن كورسەتكىشى» دەپ مالىمدەدى.
Global Language Monitor قىزمەتىنىڭ تەك قانا اعىلشىن جەرىندە قالىپتاسقان سوزدەردى زەرتتەيتىن ايگىلى وكسفورد سوزدىگىنەن باستى ايىرماشىلىعى – ول بۇكىل دۇنيە جۇزىندە شىعىپ جاتقان اعىلشىن ءتىلدى بارلىق باسىلىمدار مەن سايتتاردىڭ مازمۇنىن زەرتتەپ، سولاردا پايدا بولىپ جاتقان جاڭا ۇعىمدار مەن ءسوز تىركەستەرىن جيناپ، ولارعا تۇسىنىكتەمە بەرىپ، مامانداردىڭ اراسىندا تالقىعا سالىپ وتىرادى. سايتتىڭ حابارلاۋىنشا، اعىلشىن تىلىنە ەنگەن ميلليونىنشى ءسوز «Web 2.0» ءسوز تىركەسى بولىپ تابىلادى. بۇل ءسوز بۇگىنگى الەمتورداعى جاڭا بۋىندىق تەحنولوگيالار مەن قىزمەتتەردى ءتۇسىندىرۋ، ايقىنداۋ ءۇشىن قولدانىلادى.

وتكەن جۇما كۇنى بريتاندىق The Times گازەتى اعىلشىن ءتىلىنىڭ ءسوز قورىن زەرتتەۋمەن اينالىساتىن Global Language Monitor ۆەب-سايتىنا سىلتەمە جاساي وتىرىپ، وسى ءتىلدىڭ ميلليونىنشى سوزبەن تولىققانى تۋرالى حاباردار ەتتى. Global Language Monitor ۆەب-سايتىنىڭ باسشىسى پول پەياكتىڭ ايتۋىنشا، «ميلليونىنشى ءسوزدىڭ پايدا بولۋى شىن مانىندە الەمدىك تىلگە اينالعان اعىلشىن ءداۋىرىنىڭ باستالعانىنىڭ ايقىن كورسەتكىشى» دەپ مالىمدەدى.
Global Language Monitor قىزمەتىنىڭ تەك قانا اعىلشىن جەرىندە قالىپتاسقان سوزدەردى زەرتتەيتىن ايگىلى وكسفورد سوزدىگىنەن باستى ايىرماشىلىعى – ول بۇكىل دۇنيە جۇزىندە شىعىپ جاتقان اعىلشىن ءتىلدى بارلىق باسىلىمدار مەن سايتتاردىڭ مازمۇنىن زەرتتەپ، سولاردا پايدا بولىپ جاتقان جاڭا ۇعىمدار مەن ءسوز تىركەستەرىن جيناپ، ولارعا تۇسىنىكتەمە بەرىپ، مامانداردىڭ اراسىندا تالقىعا سالىپ وتىرادى. سايتتىڭ حابارلاۋىنشا، اعىلشىن تىلىنە ەنگەن ميلليونىنشى ءسوز «Web 2.0» ءسوز تىركەسى بولىپ تابىلادى. بۇل ءسوز بۇگىنگى الەمتورداعى جاڭا بۋىندىق تەحنولوگيالار مەن قىزمەتتەردى ءتۇسىندىرۋ، ايقىنداۋ ءۇشىن قولدانىلادى.
وسى تۇرعىدا انا ءتىلىمىز بەن ورىس ءتىلى تۋرالى دەرەكتەرگە نازار اۋدارۋ كەرەك سياقتى. مىسالى، ءتىلتانۋشى سەرگەي شاروۆتىڭ دەرەگىنە سەنسەك،  «الەمدىك» تىلدەردىڭ قاتارىنا كىرەتىن ورىس تىلىندە 259197 ءسوز بار ەكەن. ونىڭ ىشىندە ەڭ كوپ تاراعان 1000 ءسوز كەز-كەلگەن ءماتىننىڭ 64 پايىزىن قۇراسا، ەڭ كوپ تاراعان 2000 ءسوز – ءماتىننىڭ 72 پايىزىن، ەڭ ءوپ تاراعان 5000 ءسوز – ءماتىننىڭ 82 پايىزىن قۇرايدى. شاروۆتىڭ ايتۋىنشا، ورىس تىلىندەگى ەڭ كوپ قولدانىلاتىن 93 447 ءسوز بارلىق ماتىندەردىڭ 99,0238 پايىزىن قۇرايدى. باسقاشا ايتساق، ورىس تىلىندە ەمىن-ەركىن سويلەپ، ەڭ كۇردەلى عىلىمي نە ادەبي ماتىندەردى جازۋ ءۇشىن 94 مىڭ ءسوزدى بىلسە جەتىپ جاتىر.
تاعى ءبىر بەلگىلى ءتىل مامانى ميحايل ەپشتەيننىڭ حابارلاۋىنشا، كەڭەس زامانىندا جارىق كورگەن بارلىق سوزدىكتەردە (ونىڭ ىشىندە ون جەتى تومدىق ۋشاكوۆتىڭ اكادەميالىق سوزدىگىندە) ورىس ءتىلىنىڭ سوزدىك قورى نەبارى 125 مىڭ ءسوز بەن ءسوز تىركەستەرىمەن شەكتەلەدى ەكەن. ەپشتەيننىڭ سوزىنە سەنسەك، بۇگىنگى ورىس ءتىلى اعىلشىن تىلىنە ىلەسە الماي كەلەدى. وول از با، ورىس ءتىلى رەۆوليۋتسياعا دەيىن جارىق كورگەن ۆ.دال سوزدىگىندەگى (220 مىڭ ءسوز) كوپتەگەن سوزدەر مەن ءسوز تىركەستەرىنەن ايىرىلىپ قالعان. ونىڭ قاسىندا اعىلشىن ءتىلىنىڭ دامۋ قارقىنى جىلدان جىلعا ءوسىپ كەلەدى. مىسالى، 1961 جىلى جارىق كورگەن ۋەبستەر سوزدىگى اعىلشىن تىلىندە 450 مىڭ ءسوز بار دەپ كورسەتسە، 1992 جىلعى وكسفورد سوزدىگى شەكسپير ءتىلىنىڭ ءسوز قورىنىڭ 500 مىڭنان اسقاندىعىن پاش ەتتى. بۇگىنگى كۇنى باسپادان شىعىپ جاتقان سوزدىكتەر تازا اعىلشىن ءتىلىنىڭ «بايلىعى» 750 مىڭنان اسقاندىعى تۋرالى اقپارات بەرەدى (بۇل باسقا اعىلشىن تىلىندە سويلەيتىن ەلدەردى ەسەپتەمەگەندە!). قازىرگى نەمىس جانە فرانتسۋز تىلدەرىندە ءار ءتۇرلى دەرەكتەر بويىنشا 185 مىڭنان 450 مىڭعا دەيىن ءسوز بار كورىنەدى.
بۇگىنگى قازاق تىلىنە كەلەتىن بولساق، 1953 جىلعى اكادەميالىق سوزدىك ونىڭ قورىن 180 مىڭ دەپ مەجەلەسە،  1972 جىلعا قاراي ونىڭ اۋقىمى 2 ميلليون 550 مىڭعا دەيىن وسكەن (بارلىق ءسوز فورمالارى مەن تىركەستەردى قوسقاندا). بىراق، بۇل دەرەكتەرمەن ءبىز ءوزىمىزدى جۇباتا الماسىمىز حاق. ەگەر جوعارىدا اتالعان اعىلشىن نە ورىس تىلىندەگى سوزدەردى جىكتەي بەرسەك ولاردىڭ سوزدىك قورى قازاق تىلىنەن بىرنەشە ەسە اسىپ كەتەرى ايدان انىق. شىنىن ايتايىق، بۇگىنگى قازاق ءتىلى عىلىمنىڭ، ساياساتتىڭ، ەكونوميكانىڭ، بيزنەستىڭ تىلىنە تولىق اينالىپ بىتكەن جوق. ونى دامىتۋدىڭ مۇمكىنشىلىكتەرى مەن رەسۋرستارىن بىزدەر دۇرىس، ءتيىمدى قولدانىپ وتىرعان دا جوقپىز. پ.ۆيازەمسكيدىڭ سوزىمەن ايتساق، ءبىزدىڭ ءتىلىمىز «ۇيىندە ات باسىنداي ساندىق-ساندىق التىندى تىعىپ، كوشەدە جۇرگەندە مىنگەن كولىگى ءۇشىن مىس اقشا تابا الماي قالاتىن شىرىگەن بايعا ۇقسايدى. وسى سەبەپتى دە كورىنگەننەن قايىر سۇراۋعا دايىنبىز». ءتىلىمىزدى دامىتۋ ءۇشىن ءبىز ەڭ الدىمەن ءوزىمىزدىڭ تاريحي، ادەبي مۇرامىزعا ءۇڭىلۋىمىز كەرەك. ەكىنشى كەزەكتە اعىيىنداس تۇرىك حالىقتارىنىڭ تىلدىك شىعارماشىلىعىمەن تانىسىپ، سولاردىڭ وزىق ويلى، الدىڭعى قاتارلى نۇسقالارىن ءوز ءتىلىمىزدى دامىتۋ ءۇشىن پايدالانۋىمىز كەرەك. ءۇشىنشى كەزەكتە بىزدەر شەتەل سوزدەرى مەن ءسوز تىركەستەرىنە جۇگىنۋىمىز ابزال.
ءتىل سوزدەن قۇرالسا دا، ءسوز تىلدەن باستاۋ الادى. ءتىلدى قالىپتاستىراتىن وي مەن ءىس ەمەس، ءتىل وي مەن ءىستى قالىپتاستىرادى. عۇلاما فيلوسوف ليۋدۆيگ ۆيتگەنشتەين «مەنىڭ ءتىلىمنىڭ شەكاراسى مەنىڭ دۇنيەمنىڭ شەكاراسى بولىپ تابىلادى» دەپ ايتقان ەكەن. ءاربىر ءتىلدىڭ دامۋى ءوز زامانىنا ساي كەز-كەلگەن كۇردەلى ۇعىم مەن قۇبىلىستى ادەكۆاتتى تۇردە سۋرەتتەپ، سيپاتتاپ، بارشاعا بىردەي تۇسىندىرە الۋىنا تىكەلەي بايلانىستى. ءتىل وزگەرمەي — زامان وزگەرمەيدى. ءتىل رەفورمالانباي — تىرلىگىمىز باياندى بولمايدى. ادامداردىڭ ويلاۋ ءتاسىلى وزگەرمەي، دۇنيەنى ءتۇيسىنۋ ادىستەرى وزگەرمەي، ەشتەڭە دە وزگەرمەيدى. بۇل اكسيوما! ودان قورقۋدىڭ، ۇركۋدىڭ ەش قاجەتى جوق. XVI عاسىردا ءومىر سۇرگەن بابامىز ءحىح عاسىرداعى ابايدى تولىق تۇسىنبەسە، ءحىح عاسىرداعى اباي بۇگىنگى بىزدەردىڭ ءتىلىمىزدى تۇسىنبەي قالۋى مۇمكىن. سەبەبى زامان وزگەرگەن سايىن ءتىل دە وزگەرىپ، قۇبىلىپ تۇردى. مىسالى، ماماندار مىناداي دەرەكتەردى كەلتىرەدى: شەكسپير ءوز تۋىندىلارىن جازۋ ءۇشىن تەك قانا 15 مىڭ ءسوزدى قولدانىپتى; پۋشكين شىعارمالارىنىڭ سوزدىك قورى 21197 سوزبەن شەكتەلەدى ەكەن; لەنين پرولەتارياتتى توڭكەرىسكە دايىنداپ، سوتسياليزم ەلەسىن وياتۋ ءۇشىن 31 مىڭ ءسوزدى پايدالانىپتى. ايگىلى اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» رومانىندا نوبايى 16893 ءسوزدى تابۋعا بولادى ەكەن. ءححى عاسىردا تۇرعان بىزدەر «ءتىل تازالىعىن» ساقتايمىز دەگەن جەلەۋمەن ويلاۋ قابىلەتىمىز بەن مەنتاليتەتىمىزدى ءحىح عاسىردىڭ اياعى نە حح عاسىردىڭ باسىنداعى دەڭگەيدە قالدىرا بەرەر بولساق، زامان كوشىنە ىلەسە المايمىز.   
بۇگىنگى كۇنى بىزگە جەتپەي جاتقان دۇنيە — توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىنداعى ءتىل ساياساتىنداعى بەلسەندىلىك. مىسالى، تاريحشى كارامزين ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن ورىس تىلىنە «پرومىشلەننوست» دەگەن ءسوزدى ەنگىزدىم دەپ ماقتانسا، عۇلاما دوستوەۆسكي ءتىلىمدى «ستۋشەۆاتسيا» دەگەن جاڭا سوزبەن بايىتتىم دەپ اعىنان جارىلىپتى. الداعى جيىرما جىلدا تىلدىك قورىمىزدى كەم دەگەندە 400 مىڭعا جەتكىزۋ كەرەك دەگەن مەجە قوياتىن بولساق، قازاقتىڭ زيالىسىمىن، ءتىلىمنىڭ بولاشاعىن ويلادىم دەگەن ءاربىر ازامات كەم دەگەندە ءبىر جاڭا ءسوز بەن ءسوز تىركەسىن اينالىمعا ەنگىزۋى كەرەك.

ايدوس سارىم، «اباي-ينفورم»